Praca oryginalna Original paper
Suplementacja dawek pokarmowych dla wysoko wydajnych krów sk³adnikami mineralnymi i witami-nami oraz podawanie biopreparatów zawieraj¹cych kultury dro¿d¿y Saccharomyces cerevisiae1026 wp³ywa
na stabilizacjê rodowiska i tym samym na przebieg procesów fermentacyjnych w ¿waczu (11, 14, 17). Mog¹ one zatem stymulowaæ wykorzystanie oraz kon-wersjê sk³adników niezbêdnych do syntezy mleka o po-¿¹danych w³aciwociach prozdrowotnych dla cz³o-wieka i cechach technologicznych (8, 18, 21, 24). Szczególnie istotnym zagadnieniem pozostaje popra-wa popra-walorów dietetycznych mleka, poprzez zmianê pro-filu kwasów t³uszczowych t³uszczu mlekowego (7, 12). Badania ostatnich lat wskazuj¹ na mo¿liwoæ modyfi-kowania sk³adu kwasów t³uszczowych t³uszczu mle-ka poprzez zwiêkszenie w dawce pomle-karmowej krów
koncentracji mikroelementów (Cu, Zn, J, Se) lub wi-taminy E (6, 20, 25, 26). Dowiadczenia przeprowa-dzone na zwierzêtach laboratoryjnych wykaza³y, ¿e poziom miedzi, cynku lub magnezu w diecie wp³ywa na metabolizm lipidów, w tym cholesterolu (7, 22). Wyniki badañ uzyskane na krowach mlecznych suge-ruj¹ mo¿liwoæ zmian w przemianach lipidowych przy wzbogacaniu dawki pokarmowej w niektóre mikro-elementy lub witaminê E (7, 26). Jest to tym bardziej istotne, ¿e wzmo¿ona w pierwszej fazie laktacji mo-bilizacja rezerw t³uszczowych mo¿e zak³ócaæ równo-wagê metaboliczn¹ lipidów i tym samym wp³ywaæ na poziom wskaników lipidowych w surowicy krwi krów (4). W okresie tym wystêpuje tak¿e czêsto niedobór witamin lipofilnych oraz niektórych sk³adników mi-neralnych, szczególnie mikroelementów (11, 19, 21).
Wydajnoæ i sk³ad mleka oraz poziom lipidów
surowicy krwi krów otrzymuj¹cych dodatki
mineralno-witaminowe
DANUTA STRUSIÑSKA, JOANNA KALINIEWICZ, ARKADIUSZ SKOK
Katedra ¯ywienia Zwierz¹t i Gospodarki Paszowej Wydzia³u Bioin¿ynierii Zwierz¹t UWM, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn
Strusiñska D., Kaliniewicz J., Skok A.
Milk yield and composition, and the serum concentration of lipids in cows fed diets supplemented with minerals and vitamins
Summary
The aim of the study was to verify the assumption that adding chelates, vitamins and yeasts to the winter diet of cows, at the end of pregnancy and at the beginning of lactation, increases milk production and affects the serum concentration of lipids.
The experiment was performed on three groups of HF cows (a total of 60 heads) in their second or third lactation, fed a balanced diet based on maize silage, grass silage and haylage (56% dry matter of the feed) and a concentrate (group 1 control). Approximately 14 days before delivery and 120 days after delivery the diet of group 2 was supplemented with mineral components (chelate complexes Mg, Mn, Cu, Zn, Se ) and vitamins (E, PP, b-carotene). Group 3 received Yea Sacc1026 bioformula (containing Saccharomyces cerevisiae1026) in addition to its normal rations and supplements (as in group 2). Supplementing the cows winter ration with vitamins and minerals resulted in a significant increase in mean daily milk production during the first 120 days of lactation (from 23.98 kg to 25.18 kg) in comparison to the control group. This milk had higher concen-trations of non-fat solids and crude protein (P £ 0.01), including the N fraction of true protein (P £ 0.05), as well as lactose and dry matter. Milk fat had the highest level of polyunsaturated fatty acids (on day 30 and 120 of lactation), including linoleic acid (C18:2), and a higher concentration (on the day 120 of lactation) of hypocholesterolemic acids (45.46 g/100g FA). Mineral-vitamin supplements shortened milk coagulation time (by 14%), and increased the alcohol number (from 2.28 to 2.81 ml 80% C2H5OH). Yeast (Yea Sacc1026) did not improve the effectiveness of chelates and vitamins added to the ration. The supplements tested in the study reduced the somatic cell count in milk (P £ 0.05). Vitamin-mineral supplements and yeasts increased (especially on day 120 of lactation) the serum levels of phospholipids and triacyloglycerols (chelates and vitamins) and total cholesterol (yeasts).
W zwi¹zku z tym podjêto badania, których celem by³o zweryfikownie za³o¿enia, ¿e kompleksowe wzbo-gacenie zimowej dawki pokarmowej krów, w koñco-wej fazie ci¹¿y i w pocz¹tkowym okresie laktacji w sk³adniki mineralne (chelaty), witaminy i dro¿d¿e umo¿liwia zwiêkszenie produkcji mleka oraz korzyst-ne zmiany w jego sk³adzie, a tak¿e wp³ywa na kon-centracjê lipidów w surowicy krwi.
Materia³ i metody
Zwierzêta i ¿ywienie. Badania przeprowadzono na 60 krowach rasy holsztyñsko-fryzyjskiej o redniej masie cia³a 640 kg (± 48 kg) i wydajnoci mlecznej 6300 kg (± 167 kg) za ostatni¹ laktacjê. Na 2 tygodnie przed planowanym ter-minem wycielenia krowy podzielono metod¹ analogów na 3 grupy, bior¹c pod uwagê zbli¿ony termin przewidywane-go wycielenia, kolejnoæ laktacji (2 lub 3) i wydajnoæ mleka za poprzedni¹ laktacjê.
Krowy z grupy 1 kontrolnej (19 sztuk) ¿ywiono dawk¹ pokarmow¹ bez dodatków. Grupa 2 (21 sztuk) otrzymywa-³a dodatek skotrzymywa-³adników mineralnych w formie po³¹czeñ or-ganicznych chelaty* (w ilociach zalecanych przez pro-ducenta): Mg 1,35 g; Mn 1,40 g; Zn 1,35 g: Cu 0,50 g; Se 0,06 g oraz witamin: E (50% octan a tokofe-rolu)** 500 mg; niacyna (preparat Rovimix Niacyn)*** 12 g; b karoten 450 mg (preparat Rovimix b karotene 10%)***. W grupie 3 (20 sztuk) krowy ¿ywiono dawk¹ pokarmow¹ jak w grupie 2, podaj¹c dodatkowo bioprepa-rat Yea Sacc1026 10 g/szt./dz. zawieraj¹cy kultury
dro¿d¿o-we Saccharomyces cerevisiae1026 (producent Alltech
Bio-technology Center, USA). Powy¿sze dodatki podawano kro-wom z mieszank¹ treciw¹ codziennie w okresie oko³o 2 tygodni przed porodem do 120. dnia laktacji. Krowy ¿y-wiono zbilansowan¹ wed³ug Norm INRA (1) dawk¹ po-karmow¹. W sk³ad dawki wchodzi³a kiszonka z kukurydzy o dojrza³oci mleczno-woskowej ziarna, kiszonka z traw i sianokiszonka (³¹cznie stanowi³y 56% suchej masy daw-ki) oraz mieszanka treciwa zawieraj¹ca w swoim sk³adzie: koncentrat bia³kowy (30%), poekstrakcyjn¹ rutê rzepako-w¹ 00 (10%), ruty zbo¿owe i otrêby pszenne (58%) oraz dodatki mineralne (2%). Krowy pobiera³y oko³o 20 kg su-chej masy dawki. Koncentracja sk³adników pokarmowych w 1 kg suchej masy dawki wynosi³a: EN (JPM) 0,97; BTJ 101 g; w³ókno surowe 19,3%; NDF 36,4%: ADF 21,7%; Ca 0,96%; P 0,66%; Mg 0,19%; Na 0,13%; Fe 117 mg; Zn 45 mg; Cu 8,6 mg; b-karoten 10,3 mg; witamina E 27,6 mg. Udzia³ kwasów t³uszczo-wych w stosunku do ich sumy w t³uszczu surowym dawki pokarmowej stanowi³ 33,5% SFA i 66,5% UFA, w tym 23,8% MUFA.
W ci¹gu dwóch kolejnych dni w ka¿dym miesi¹cu okre-lano, od wszystkich badanych krów, iloci niezjedzonych kiszonek, ustalaj¹c tym samym faktyczne pobieranie tych pasz. W pozosta³ych okresach pasze objêtociowe skarmia-no grupowo, a mieszankê treciw¹ indywidualnie w
zale¿-noci od wydajzale¿-noci mlecznej krów. Zwierzêta mia³y sta³y dostêp do wody i lizawek solnych.
Analizy chemiczne. W próbkach pasz stosowanych w ¿ywieniu krów (pobieranych raz w miesi¹cu) oznaczano zawartoæ podstawowych sk³adników pokarmowych me-todami konwencjonalnymi (2), a frakcje w³ókna w deter-gencie kwanym (ADF) i w deterdeter-gencie neutralnym (NDF) metod¹ Goeringa i Van Soesta (10). Sk³adniki mineralne: Ca i Na przy u¿yciu fotometru p³omieniowego Flapho 4; Mg, P, Cu, Fe i Zn technik¹ absorpcyjnej spektrofotometrii atomowej ASA. Zawartoæ b-karotenu oznaczano metod¹ Manza i Bühler-Steinbrunna (16), a witaminê E metod¹ wy-sokosprawnej chromatografii cieczowej (HPLC) przygo-towuj¹c materia³ do oznaczeñ wed³ug Polskiej Normy PN-EN ISO 6867:2000. Sk³ad kwasów t³uszczowych (KT) metod¹ chromatografii gazowej (chromatograf PU-4600, z detektorem FID p³omieniowo-jonizacyjnym, na kolum-nie kapilarnej d³ugoci 30 m × 0,32 mm i.o. × 0,25 µm film; temperatura detektora 250°C, kolumny 170°C; dozo-wanie próbki split/50 : 1; stosowany gaz nony hel.
Kontrolê u¿ytkowoci mlecznej przeprowadzano co 15 dni. Wydajnoæ mleczn¹ krów skorygowano na mleko o za-wartoci 4% t³uszczu (FCM). W próbkach mleka oznacza-no zawartoæ podstawowych sk³adników, mocznika oraz liczbê komórek somatycznych przy u¿yciu aparatu Combi Foss (firma Foss Electric, Dania). Poziom azotu ogólnego, azotu niebia³kowego (NPN) (po str¹ceniu 15% kwasem trój-chlorooctowym) i azotu niekazeinowego (po str¹ceniu 10% kwasem octowym i 1-molowym octanem sodu) oznaczano metod¹ Kjeldahla. Azot kazein obliczano z ró¿nicy azot ogólny minus azot niekazeinowy, natomiast azot bia³ka w³aciwego z ró¿nicy azot bia³ka ogólnego minus NPN. Gêstoæ mleka okrelano za pomoc¹ laktodensymetru, kwa-sowoæ pH-metrem typ CP-315, a stabilnoæ termiczn¹ okrelano iloci¹ mililitrów zu¿ytego do miareczkowania mleka 80% C2H5COOH. W próbkach mleka pobranych w 30. i 120. dniu laktacji dokonano rozdzia³u kwasów t³usz-czowych t³uszczu mlekowego metod¹ chromatografii ga-zowej (chromatograf PU-4600, warunki rozdzia³u jak przy oznaczaniu KT w paszach).
Krew do badañ pobierano od krów z ¿y³y jarzmowej w 2 godziny po porannym karmieniu w nastêpuj¹cych ter-minach: przed porodem (10-14 dni); po porodzie (4-8 godz.) oraz w 30., 75. i 120. dniu laktacji. W surowicy krwi ozna-czano zawartoæ triacylogliceroli (TG) i cholesterolu ca³-kowitego, stosuj¹c testy firmy Pointe Scientific, fosfolipidy metod¹ enzymatyczn¹, u¿ywaj¹c zestawów Bio-Mérieux, a wolne kwasy t³uszczowe (WKT) stosuj¹c zestaw odczyn-ników firmy Boehringer Mannhein GmbH. Wszystkie od-czyty przeprowadzano na fotometrze typ Epoll-20.
Wyniki badañ opracowano statystycznie za pomoc¹ pro-gramu Statistica 6,0 PL stosuj¹c test Duncana.
Wyniki i omówienie
Wzbogacenie zimowej dawki pokarmowej krów w chelaty i witaminy (grupa 2) spowodowa³o istotne zwiêkszenie (p £ 0,05) produkcji mleka w pierwszych 120 dniach laktacji (1,2 kg/dzieñ), a FCM o 8,3% (2,2 kg/dzieñ), w porównaniu z wydajnoci¹ mleczn¹ krów z grupy kontrolnej (tab. 1). Mleko zawiera³o o 4,7%
* Mg, Mn, Cu i Zn w chelatach wystêpowa³y w formie po³¹czeñ z amino-kwasami, Se w postaci dro¿d¿y selenowych (nazwa handlowa preparatów bio-pleksy). Producent Alltech Biotechnology Center, USA.
** Dystrybucja Grodziskie Zak³ady Farmaceutyczne Polfa. *** Dystrybucja Roche Witaminy Polska Sp. z o.o.
wiêcej bia³ka (p £ 0,01), o 4,8% t³uszczu (p £ 0,05) i o oko³o 2% wy¿szy poziom suchej masy bezt³usz-czowej (p £ 0,01) i suchej masy, czyli sk³adników zwiêkszaj¹cych wartoæ od¿ywcz¹ mleka i jego przy-datnoæ do przetwórstwa. Wy¿sza synteza mleka u krów otrzymuj¹cych dodatki mineralno-witamino-we mog³a byæ stymulowana nie tylko lepszym zaopa-trzeniem krów w mikroelementy, lecz tak¿e optymal-n¹ koncentracj¹ b-karotenu (niski poziom w dawce pokarmowej krów kontrolnych) oraz zwiêkszonym w dawce pokarmowej poziomem witaminy E. Zwi¹z-ki te jako antyoksydanty, ³¹cznie z niacyn¹ (witamina PP) wp³ywaj¹ na przebieg procesów syntezy mleka
w gruczole mlekowym (9, 24). Badania Kesslera i Fa-rii (14) wykaza³y wzrost wydajnoci mleka FCM (o 3%) oraz zwiêkszenie zawartoci t³uszczu i bia³ka w mleku (o 4,5% i 2,8%) przy stosowaniu w dawce pokarmowej krów dodatku organicznych po³¹czeñ Cu, Mn, Zn i Se.
Dodatek dro¿d¿y (biopreparat Yea Sacc1026) nie
po-prawia³ efektywnoci dzia³ania podawanych chelatów i witamin do dawki pokarmowej krów. rednia dzien-na wydajnoæ mleczdzien-na krów z grupy 3. by³a wy¿sza o 0,58 kg, a mleko zawiera³o mniej t³uszczu, bia³ka, suchej masy (p £ 0,05) i suchej masy bezt³uszczowej (p £ 0,01) w porównaniu z wartociami stwierdzony-mi u krów otrzymuj¹cych chelaty i witastwierdzony-miny (grupa 2). W stosunku do krów z grupy kontrolnej dodatki mine-ralno-witaminowe podawane wraz z dro¿d¿ami (gru-pa 3) zwiêksza³y produkcjê mleka o 7,4% (p £ 0,01), a FCM o 7,6% (1,96 kg/dzieñ) oraz zawartoæ bia³ka w mleku o 0,05 jednostki procentowe (2,95 vs 3,00%) (tab. 1). Wyniki badañ uzyskane przez Sablika (19) wykaza³y zwiêkszenie wydajnoci mleka FCM (p £ 0,05) bez istotnych zmian w zawartoci t³uszczu i bia³-ka w mleku krów przy kompleksowym podawaniu Yea Sacc1026 i biopleksów (Cu, Zn, Mn, Se, Cr) w stosunku
do krów otrzymuj¹cych dodatek tylko dro¿d¿y lub bio-pleksów, a tak¿e w porównaniu z krowami, które nie otrzymywa³y tych dodatków. Iwañska i wsp. (11) po-daj¹c do zimowej dawki pokarmowej krów (w pierw-szych 120. dniach laktacji) Yea Sacc1026 i premix
mi-neralno-witaminowy (zawieraj¹cy chelaty Mg, Mn, Cu, Zn, Fe, Co, Se, witaminy ADE i kompleks witamin z grupy B) stwierdzili wzrost wydajnoci mlecznej (p £ 0,01) i wy¿sz¹ zawartoæ w mleku bia³ka, kaze-iny, t³uszczu i suchej masy, nie tylko w porównaniu z wartociami stwierdzonymi u krów kontrolnych, ale równie¿ w stosunku do krów otrzymuj¹cych dodatek samych dro¿d¿y. Takiego wp³ywu dro¿d¿y nie obser-wowano jednak w badaniach w³asnych.
Dodatki mineralno-witaminowe (grupa 2) spowo-dowa³y istotny wzrost w mleku poziomu N-ogólnego i N-bia³ka w³aciwego (p £ 0,01), a tak¿e wy¿sz¹ o 3% iloæ N kazein i o ponad 14% zwiêkszony po-ziom N-serwatkowego w porównaniu z wartociami uzyskanymi w mleku krów grupy kontrolnej (tab. 2). Zawartoæ frakcji NPN i mocznika w mleku by³a bar-dzo zbli¿ona u wszystkich badanych krów, podobnie jak procentowy udzia³ N-bia³ka w³aciwego i N-ka-zein w N-ogólnym mleka.
Podawanie chelatów i witamin bez lub ³¹cznie z dro¿d¿ami korzystnie wp³ywa³o na niektóre cechy fizykochemiczne mleka (tab. 1). Obserwowano bo-wiem wyrane skrócenie czasu krzepniêcia mleka o 14% (30 sek. grupa 2) i o ponad 7% (17 sek. grupa 3), a wy¿sz¹ liczbê alkoholow¹ (odpowiednio o 23% i 24,6%) w stosunku do mleka krów z grupy kontrolnej. Stwierdzono równie¿ istotne obni¿enie licz-by komórek somatycznych w mleku krów otrzymuj¹-cych dodatki (tab. 1), co mog³o byæ wynikiem
bioak-a k e l m i k i n d a ³ k S Grupykrów SEM 1 2 3 ñ e iz d / g k o k e l M 23,98Aa 25,18b 25,76B 0,49 ñ e iz d / g k M C F 25,87Aa 28,03B 27,83B 0,51 % æ o tr a w a Z z c z s u ³ T 4,54a 4,76b 4,41a 0,07 o k ³ a i B 2,95A 3,09Ba 3,00b 0,03 a z o t k a L 4,77 4,84 4,83 0,03 a s a m a h c u S 12,87ab 13,14a 12,81b 0,12 a w o z c z s u ³t z e b a s a m a h c u S 8,45A 8,62B 8,45A 0,04 k e r ó m o k a b z c i L h c y n z c y t a m o s ×103 410a 199b 143b 66 a k e l m e n z c i m e h c o k y zi f y h c e C m c / g æ o t s ê G 3 1,0282 1,0287 1,0283 0,0002 H p 6,16 6,19 6,22 0,03 s a i c ê i n p e z r k s a z C 251 221 234 21 a n z c i m r e t æ o n li b a t S C % 0 8 l m ( 2H5OH) 2,28 2,81 2,84 0,08
Tab. 1. Wydajnoæ, sk³ad i wybrane cechy fizykochemiczne mleka krów w zale¿noci od podawanych dodatków (x ± SEM)
Objanienia: istotnoæ ró¿nic miêdzy grupami: A, B = p £ 0,01; a, b = p £ 0,05
Tab. 2. Zawartoæ frakcji azotowych i mocznika w mleku krów w pierwszych 120 dniach laktacji (x ± SEM)
Objanienia: jak w tab. 1. ) % ( u t o z a e j c k a r F Grupykrów SEM 1 2 3 y n l ó g o t o z A 0,461A 0,486Ba 0,468b 0,006 N P N 0,024A 0,025Aa 0,024A 0,0006 o g e w i c a ³ w a k ³ a i b t o z A 0,437A 0,460Ba 0,444b 0,006 n i e z a k t o z A 0,355 0,366 0,360 0,005 y w o k t a w r e s t o z A 0,082 0,094 0,084 0,005 o g e w i c a ³ w a k ³ a i b t o z A ) o g e n l ó g o u t o z a % ( 94,52 94,63 94,74 0,16 n i e z a k t o z A ) o g e n l ó g o u t o z a % ( 77,16 77,41 77,08 0,85 l d / g m k i n z c o M 26,79 25,41 25,11 1,32
tywnoci chelatów i witamin wspomagaj¹cych odbudowê tkanki gruczo³u mlekowego ulega-j¹cej szybkiej regeneracji (11).
Analiza sk³adu kwasów t³uszczowych t³usz-czu mlekowego wykaza³a najni¿sz¹ zawartoæ krótko- i rednio³añcuchowych kwasów t³usz-czowych w mleku krów z grupy 1 (kontrolnej) w 30. dniu po porodzie (tab. 3). W 120. dniu laktacji zawartoæ kwasów nasyconych (SFA) w mleku krów z grupy 1 i 3 wyranie wzros³a, a u krów z grupy 2 (dodatek chelatów i wita-min) uleg³a nieznacznemu obni¿eniu. Tym sa-mym zwiêkszy³ siê poziom nienasyconych KT (MUFA) w stosunku do zawartoci tych kwa-sów w mleku analizowanym w 30. dniu po porodzie (31,17 vs 29,49 g/100 g KT). W mle-ku krów z grupy 2 stwierdzono najwy¿szy po-ziom wielonienasyconych kwasów t³uszczo-wych (PUFA) zarówno w 30. (3,24 g/100 g KT), jak i w 120. dniu laktacji (2,84 g/100 g KT), w tym kwasu C18:2 w stosunku do war-toci otrzymanych w mleku krów z grupy 1 i 3. Udzia³ w mleku kwasów hipocholestero-lemicznych (DFA) wyranie obni¿a³ siê w 120. dniu laktacji u krów kontrolnych i otrzymuj¹-cych dodatki mineralno-witaminowe i dro¿d¿e (grupa 3) w porównaniu z wartociami stwier-dzonymi u tych zwierz¹t w 30. dniu po poro-dzie (ró¿nice nieistotne). Pozostawa³ natomiast na niezmienionym poziomie (45,46 g/100 g KT) u krów, których dawkê pokarmow¹ wzbo-gacono w chelaty oraz witaminy i w 120. dniu laktacji by³ nieznacznie wy¿szy w stosunku do wartoci stwierdzonych w mleku krów z
gru-py 1 i 3. Badania przeprowadzone przez Brzóskê i Sala (7) wykaza³y wp³yw zwiêkszonej koncentracji miedzi (z 13. do 60. mg w 1 kg suchej masy dawki pokarmo-wej krów) na sk³ad KT w mleku, szczególnie istotnie wzrasta³ poziom kwasu oleinowego (C18:1) oraz zawar-toæ kwasów jednonienasyconych (MUFA). Autorzy sugeruj¹, ¿e dodatek miedzi mo¿e aktywowaæ enzy-my desaturacyjne kwasu stearynowego (C18:0) i wp³y-waæ na wzrost kwasu oleinowego (C18:1), co zwiêksza udzia³ kwasów t³uszczowych nienasyconych w mleku (6). Wrzo³ i wsp. (26), zwiêkszaj¹c koncentracjê jodu (poziom 1,3 i 2,5 mg/kg suchej masy) i selenu (0,26 i 0,43 mg/kg suchej masy), w dawkach pokarmowych krów stwierdzili wy¿szy udzia³ w mleku kwasów t³usz-czowych nienasyconych, szczególnie jednonienasyco-nych o dzia³aniu hipocholesterolemicznym ogranicza-j¹cych syntezê cholesterolu endogennego w organizmie cz³owieka. Na zmianê profilu kwasów t³uszczowych, w kierunku wzrostu nienasycenia t³uszczu mlekowe-go, zwracaj¹ uwagê inni autorzy, podaj¹c do dawki pokarmowej krów nie tylko zwiêkszone dawki mie-dzi, lecz tak¿e cynku lub witaminy E (5, 6, 12, 20, 25). Analiza wskaników lipidowych w surowicy krwi krów wykaza³a, ¿e ich poziomy by³y zró¿nicowane
i zale¿a³y przede wszystkim od stanu fizjologicznego i okresu laktacji (ryc. 1). Poziom triacylogliceroli (TG) w surowicy krwi by³ najwy¿szy 2 tygodnie przed po-rodem i ulega³ obni¿eniu (p £ 0,01) wraz z postêpuj¹-c¹ laktacj¹, osi¹gaj¹c najni¿sze wartoci (0,05-0,07 mmol/l) w 120. dniu po porodzie u wszystkich bada-nych krów. Istotny spadek TG w surowicy krwi krów po wycieleniu zdaje siê wskazywaæ na du¿e znaczenie tych lipidów w syntezie siary i mleka (3). Istnieje wów-czas wysokie zapotrzebowanie krów na lipidy, pokry-wane przez wzrost poziomu wolnych kwasów t³usz-czowych (WKT), któremu towarzyszy jednoczesny spadek koncentracji TG (23).
Koncentracja wolnych kwasów t³uszczowych (WKT) w surowicy krwi by³a najwy¿sza u wszystkich krów w kilka godzin po porodzie (0,42-0,45 mmol/l), przy czym u krów z grupy kontrolnej ten wysoki po-ziom obserwowano tak¿e w 30 dniu po porodzie (0,47 mmol/l). W okresie laktacji zawartoæ WKT systema-tycznie ulega³a obni¿eniu osi¹gaj¹c najni¿szy poziom w 120 dniu (0,05-0,08 mmol/l). Jednym ze wskani-ków pokrycia potrzeb energetycznych krów jest iloraz stê¿enia WKT do TG w surowicy krwi (4). Przepro-wadzone badania wykaza³y nisk¹ wartoæ tego
ilora-Objanienia: A, B, a, b jak w tab. 1; UFA = MUFA + PUFA; * kwasy t³usz-czowe o dzia³aniu hipocholesterolemicznym, DFA = UFA + C18:0; ** kwasy t³uszczowe o dzia³aniu hipercholesterolemicznym, OFA = SFA C18:0
y s a w K w ó r k y p u r G M E S 1 2 3 )i j c a t k a l i n d ( ñ a d a b y s e r k O 0 3 120 30 120 30 120 C4:0 13,22 13,26 13,40 13,10 13,62 13,35 0,22 C6:0 11,84 12,29 12,22 12,35 12,33 12,40 0,17 C8:0 11,03a 11,40b 11,30a 11,52b 11,32a 11,47b 0,12 C10:0 11,97a 12,89b 12,70a 13,14b 12,56a 13,02b 0,31 C12:0 11,92a 13,11b 12,80a 13,26b 12,65a 13,21b 0,33 C14:0 17,13A 11,62B 19,85A 11,43B 19,51A 12,01B 0,86 C16:0 26,63 27,97 30,04 26,60 28,22 28,15 0,50 C16:1 12,50 11,90 12,05 11,97 12,37 11,88 0,07 C18:0 13,87 10,62 12,74 11,44 11,89 19,98 0,55 C18:1 32,97 26,80 25,62 27,20 28,10 27,00 0,93 C18:2 12,20 11,93 12,23 12,15 12,06 11,91 0,17 C18:3 0,99a 0,72b 1,01a 0,69b 0,96a 0,62b 0,09 A F S 59,58 66,43 67,27 65,99 64,33 66,48 1,11 A F U 40,42 33,57 32,73 34,01 35,67 33,52 1,18 A F U M 37,23 30,92 29,49 31,17 32,65 30,99 0,94 A F U P 33,19 32,65 33,24 32,84 33,02 32,53 0,16 * A F D 54,29 44,19 45,47 45,45 47,56 43,50 1,24 * * A F O 45,71 55,81 54,53 54,55 52,44 56,50 1,35
Tab. 3. Sk³ad kwasów t³uszczowych t³uszczu mleka krów (g/100 g KT) w zale¿noci od podawanych dodatków (x ± SEM)
zu u krów w okresie laktacji (0,71-4,5; tylko u krów kontrolnych w 30 dniu po porodzie wynosi³ 6,71). Wed³ug Bronickiego i Dembiñskiego (4), zachwianie ustrojowej przemiany lipidowej, po³¹czonej z upole-dzeniem funkcji w¹troby wystêpuje przy wartoci ilo-razu ponad 6,0.
Analiza zawartoci cholesterolu ca³kowitego w su-rowicy krwi krów wykaza³a najni¿szy jego poziom bezporednio po porodzie (2,26-2,45 mmol/l) i istot-ny wzrost od 30. dnia laktacji. Zwiêkszenie zawar-toci cholesterolu w surowicy krwi w czasie laktacji mog³o wi¹zaæ siê z wy¿szym w tym okresie
zapo-0 1 2 3 4 5 6 7 cholesterol ca³kowity (mmol/l) 10-14 dni przed porodem 4-8 h po
porodzie 30 dni laktacji75 120
0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 triacyloglicerole (mmol/l) 10-14 dni przed porodem 4-8 h po
porodzie 30 dni laktacji75 120
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 fosfolipidy (mmol/l) 10-14 dni przed porodem 4-8 h po
porodzie 30 dni laktacji75 120
0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,25 0,3 0,35 0,4 0,45 0,5 wolne kwasy t³uszczowe (mmol/l) 10-14 dni przed porodem 4-8 h po
porodzie 30 dni laktacji75 120
0 1 2 3 4 5 6 7 WKT/TG 10-14 dni przed porodem 4-8 h po
porodzie 30 dni laktacji75 120
kontrolna chelaty
chelaty + Yea-Sacc1026
Ryc. 1. Zawartoæ triacylogliceroli, wolnych kwasów t³usz-czowych, WKT/TG, cholesterolu ca³kowitego i fosfolipidów w surowicy krwi krów w poszczególnych okresach badañ
trzebowaniem krów na cholesterol gruczo³ów produ-kuj¹cych hormony steroidowe (13). Nale¿y podkreliæ, ¿e taki obraz zmian w poziomie cholesterolu obser-wuje siê u krów bez wyranych zaburzeñ przemiany lipidowej (15). W badaniach na krowach mlecznych z rozwiniêtym zespo³em st³uszczenia w¹troby obser-wowano obni¿enie poziomu cholesterolu w surowicy krwi krów po wycieleniu (4).
Badania poziomu fosfolipidów w surowicy krwi krów wykaza³y najni¿sz¹ koncentracjê tych lipidów bezporednio po porodzie (1,27-1,34 mmol/l). Istotne zwiêkszenie poziomu fosfolipidów w surowicy krwi nast¹pi³o w 30. dniu po porodzie, które u krów z gru-py 2. i 3. systematycznie wzrasta³o a¿ do 120. dnia laktacji. Otrzymane wyniki wskazuj¹, ¿e zastosowane dodatki nie mia³y istotnego wp³ywu na poziom lipi-dów w surowicy krwi krów. Nale¿y jednak zauwa¿yæ, ¿e w 120. dniu laktacji, zawartoæ fosfolipidów by³a wy¿sza o 5% (grupa 2) i o 16% (grupa 3), a choleste-rolu ca³kowitego o 14% (grupa 3) w porównaniu z da-nymi otrzymaz da-nymi w surowicy krwi krów kontrolnych. Poziom wolnych kwasów t³uszczowych oraz wartoæ ilorazu WKT/TG w surowicy krwi krów z grupy 2. i 3. by³y w tym okresie obni¿one (ró¿nice nieistotne) w stosunku do poziomu stwierdzonego u krów z gru-py kontrolnej. Wrzo³ i wsp. (26), zwiêkszaj¹c koncen-tracjê jodu (z 1,34 do 2,50 mg/kg s.m.) w dawce po-karmowej krów, obserwowali w surowicy krwi wzrost koncentracji TG (15,10 vs 11,34 mg/dl), cholesterolu ca³kowitego (209 vs 187 mg/dl) i frakcji HDL (166,5 vs 148,9 mg/dl) (ró¿nice nieistotne). Nieznaczne ob-ni¿enie cholesterolu ca³kowitego w surowicy krwi krów obserwowali Brzóska i wsp. (5), podwy¿szaj¹c koncentracjê witaminy E z 40 do 160 mg (w 1 kg suchej masy dawki), a tak¿e Weiss i Wyatt (25) zwiêk-szaj¹c dodatek tej witaminy z 25 do 125 i 250 mg w 1 kg suchej masy dawki pokarmowej.
Suplementacja zimowej dawki pokarmowej krów, w koñcowym okresie ci¹¿y i w pierwszych 120 dniach laktacji, sk³adnikami mineralnymi w formie organicz-nej (chelaty Mg, Mn, Cu, Zn, Se) i witaminami (E, PP, b-karoten) w pe³ni uzasadnia celowoæ ich stosowa-nia. Zwiêksza³y bowiem syntezê mleka i niektórych jego sk³adników (bia³ka, t³uszczu, suchej masy bez-t³uszczowej, zmianê profilu KT t³uszczu mlekowego), korzystnie wp³ywaj¹cych na walory dietetyczne i przy-datnoæ technologiczn¹ tego surowca. Zastosowane dodatki mineralno-witaminowe mia³y tak¿e pozytyw-ny wp³yw na koncentracjê niektórych lipidów w suro-wicy krwi krów (TG, fosfolipidy). Dodatek dro¿d¿y (biopreparat Yea Sacc1026) nie poprawia³ efektywnoci
dzia³ania podawanych sk³adników mineralnych i wi-tamin do dawki pokarmowej krów.
Pimiennictwo
1.Anon.: I¯-INRA. Normy ¿ywienia byd³a, owiec i kóz. Wartoæ pokarmowa pasz dla prze¿uwaczy. Omnitech Press, Warszawa 1997.
2.Anon.: Official Methods of Analysis. Association of Official Analytical Che-mists. Arlington V.A. 1990.
3.Bobowiec R., Filar J., Marczuk J., Kosior U.: Zmiany w sk³adzie lipoprotein osocza krów w okresie oko³oporodowym. Medycyna Wet. 1997, 53, 734--738.
4.Bronicki M., Dembiñski Z.: Badania aktywnoci enzymów w¹trobowych u krów mlecznych w powi¹zaniu z wybranymi wskanikami gospodarki li-pidowej. Medycyna Wet. 1994, 50, 268-271.
5.Brzóska F., G¹sior R., Sala K., Zyzak W.: Effect of linseed oil fatty acid calcium salts and vitamin E on milk yield and composition. J. Anim. Feed Sci. 1999, 8, 367-378.
6.Brzóska F., Kowalczyk J.: Milk yield, composition and cholesterol level in dairy cows fed rations supplemented with zinc and fatty acid calcium salts. J. Anim. Feed Sci. 2002, 11, 411-424.
7.Brzóska F., Sala K.: The effect of fatty-acid calcium salts and copper supple-mentation of daily rations on milk yield and composition, lipid metabolism and cholesterol level in cows milk. J. Anim. Feed Sci. 2001, 10, 399-412. 8.Campbell M. H., Miller J. K., Schrick F. N.: Effect of additional cobalt,
cop-per, manganese and zinc on reproduction and milk yield of lactating dairy cows receiving bovine Somatotropin. J. Dairy Sci. 1999, 82, 1019-1025. 9.Cervantes A., Smith T. R., Young J. W.: Effects of nicotinamide on milk
com-position and production in dairy cows fed supplemental fat. J. Dairy Sci. 1996, 79, 105-113.
10.Goering H. R., Van Soest P. J.: Forage fibre analysis. Agriculture Handbook, No. 379. USDA, Washington 1970.
11.Iwañska S., Strusiñska D., Zalewski W., Opa³ka A.: The effect of Saccharo-myces cerevisiae1026 used alone or with vitamin-mineral premix on milk yield
and milk composition in dairy cows. Acta Vet. Hung. 1999, 47, 41-52. 12.Jensen R. G.: The composition of bovine milk lipids: January 1995 to
De-cember 2000. J. Dairy Sci. 2002, 85, 295-350.
13.Kampl B., Martinèiæ T., Catinelli M., Susnjiè M.: Profiles of selected bio-chemical blood parameters in dairy cows during gravidity and lactation and their influence on milk production and reproductive efficiency. I. Total lipids and total cholesterol and its fractions in blood. Vet. Arhiv 1990, 60, 293-305. 14.Kessler J., Faria A.: Mélange doligo-éléments organiques dans
lalimenta-tion de la vache laitière. Revue Suisse Agric. 1998, 30, 147-150.
15.Máchal L., Chládek., ilavský J.: Relation among blood plasma total lipids, cholesterol, glucose and urea concentration, and reproductive performance in Bohemia Spotted cows. J. Anim. Feed Sci. 1999, 8, 209-221.
16.Manz U., Bühler-Steinbrunn I. I.: Analytical methods for vitamins and caro-tenoids in feed. H. E. Keller Department of Vitamin Research and Develop-ment, Roche, Bazylea 1987.
17.Miller-Webster T., Hoover W. H., Holt M., Nocek I. E.: Influence of yeast culture on ruminal microbial metabolism in continuous culture. J. Dairy Sci. 2002, 85, 2009-2014.
18.Politis I., Bizelis I., Tsiaras A., Baldi A.: Effect of vitamin E supplementation on neutrophil function, milk composition and plasma activity in dairy cows in a commercial herd. J. Dairy Res. 2004, 71, 273-278.
19.Sablik P.: Przyczyny brakowania krów mlecznych oraz wp³yw podawania im probiotyku Yea Sacc1026 i mieszanki mineralnych biopleksów na poprawê
cech produkcyjnych w warunkach Pomorza Zachodniego. AR Szczecin, Rozpr. hab. nr 213, 2002, 5-96.
20.Sol Morales M., Palmquist D. L., Weiss W. P.: Milk fat composition on Hol-stein and Jersey cows with control or depleted copper status and fed whole soybeans or tallow. J. Dairy Sci. 2000, 83, 2112-2119.
21.Spears J. W.: Organic trace minerals in ruminant nutrition. Anim. Feed Sci. Technol. 1996, 58, 151-163.
22.Szymczyk B., Hanczakowski P., Furga³-Dzier¿uk I., Szczurek W.: Effect of magnesium intake and type of dietary protein on the level of serum lipid fractions in rats. Ann. Anim. Sci. 2001, 1, 113-122.
23.Vasquez-Anon M., Bertics S., Luck M., Grummer R. R.: Peripartum liver tri-glyceride and plasma metabolites in dairy cows. J. Dairy Sci. 1994, 77, 1521--1528.
24.Weiss W. P., Hogan J. S., Smith K. L., Williams S. N.: Effect of dietary fat and vitamin E and a-tocopherol and b-carotene in blood of peripartum cows. J. Dairy Sci. 1994, 77, 1422-1429.
25.Weiss W. P., Wyatt D. J.: Effect of dietary fat and vitamin E on a-tocopherol in milk from dairy cows. J. Dairy Sci. 2003, 86, 3582-3591.
26.Wrzo³ J., Brzóska F., Szarek J.: Wp³yw poziomu jodu i selenu w dawkach pokarmowych na wydajnoæ krów i sk³ad kwasów t³uszczowych mleka. Rocz. Nauk Zoot. 1999, 26, 159-173.
Adres autora: dr hab. prof. Danuta Strusiñska, ul. Oczapowskiego 5, 10-719 Olsztyn; e-mail: danuta.strusinska@uwm.edu.pl
