Medycyna Wet. 2011, 67 (3) 198
Praca oryginalna Original paper
Wyeliminowanie z ¿ywienia zwierz¹t antybiotyko-wych stymulatorów wzrostu stworzy³o koniecznoæ nowych rozwi¹zañ ¿ywieniowych, które przyczyniaj¹ siê do poprawy cech produkcyjnych, rzenych, a przede wszystkim cech sensorycznych i wartoci od¿ywczej miêsa. Opieraj¹c siê na za³o¿eniach fitoterapii nale¿y przypuszczaæ, ¿e zio³a mog¹ w znacznym stopniu za-st¹piæ antybiotykowe stymulatory wzrostu. Niektóre zio³a, a tak¿e ich odpowiednio dobrane mieszanki lub przygotowane preparaty mog¹ wywieraæ pozytywny wp³yw na organizm zwierz¹t. Znaj¹c ich sk³ad che-miczny i specyfikê dzia³ania, mo¿na przy pomocy zió³ stymulowaæ produkcjê zwierz¹t bez u¿ycia chemiote-rapeutyków. Wiele zió³ okaza³o siê efektywnym
za-miennikiem antybiotykowego stymulatora wzrostu, wykazuj¹cym pozytywny wp³yw na jakoæ miêsa tucz-ników (11) i kurcz¹t brojlerów (1, 5, 6, 8). Dodatek do paszy pokrzywy, bratka, melisy, miêty nie prowadzi³ do zmniejszenia masy cia³a, wydajnoci poubojowej oraz procentowego udzia³u w tuszce miêni i t³uszczu sade³kowego. Obecnoæ zió³ w mieszankach paszo-wych ró¿nicowa³a natomiast sk³ad chemiczny miêni. Miênie piersiowe i uda ptaków ¿ywionych pokrzyw¹ zawiera³y wiêcej bia³ka ni¿ miênie kurcz¹t ¿ywionych innymi zio³ami. Szczególnie dodatek szyszek chmie-lu obni¿a³ zawartoæ bia³ka w miêniach piersiowych i udowych (7). Dodatek zió³ nieznacznie zmienia³ ce-chy sensoryczne miêsa kurcz¹t, w tym g³ównie
po¿¹-Wp³yw wybranych zió³ na profil kwasów t³uszczowych
w t³uszczu kurcz¹t
KRZYSZTOF SZKUCIK, RYSZARD PISARSKI*, MONIKA ZIOMEK
Katedra Higieny ¯ywnoci Zwierzêcego Pochodzenia Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin,
*Instytut ¯ywienia Zwierz¹t Wydzia³u Biologii i Hodowli Zwierz¹t UP, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin
Szkucik K., Pisarski R., Ziomek M.
Influence of selected herbs on the fatty acid profile of broiler chickens Summary
The aim of the research was to investigate the influence of herbal supplementation of feed mixtures for broiler chickens on the fatty acid profile of their intramuscular and abdominal fat.
The research was carried out on 210 ROSS broiler chickens, which were divided into 6 experimental groups and fed with starter, grower, and finisher feeds with 2-percent additions of a specific herb (pansy, hop, linden leaf, lemon balm, mint, or nettle). A control group was fed with feeds supplemented with flavomycin. The feed mixtures and water were given ad libitum. On the 42nd day of rearing, out of each group of chickens 4 cocks and 4 hens closest to the average body weight in their group were selected. The selected animals were slaughtered and subjected to a simplified directional analysis. The content of fatty acids in intramuscular and abdominal fat was determined with a Varian CP 3800 gas chromatograph.
The research findings suggest that the 2-percent addition of herbs had a significant effect on the fatty acid profile. In intramuscular fat the content of saturated fatty acids, including especially palmitic acid, rose significantly in all experimental groups. On the other hand, herbs were found to have no effect on the content of monounsaturated fatty acids. The influence of the herbs under examination on the content of poliunsaturated fatty acids (PUFA) was diverse. The content of these acids in intramuscular fat increased in the case of chickens fed with linden-supplemented mixture and decreased in chickens fed with feeds supplemented with mint and nettle. Abdominal fat was characterised by a lower content of saturated fatty acids, which is desirable from the dietary point of view. The amount of monounsaturated fatty acids increased in all experimental groups. The addition of hop had the greatest stimulating effect on the content of these acids. The content of poliunsaturated fatty acids, including linoleic and alpha-linoleic acids, was considerably smaller in the group fed with the hop supplement. In the other experimental groups the level of these acids was comparable or higher than in the control group.
Medycyna Wet. 2011, 67 (3) 199 dalnoæ zapachu i smakowitoæ. Najwy¿ej oceniono
cechy organoleptyczne miêsa kurcz¹t, które otrzyma-³y pokrzywê i chmiel (7).
Celem badañ by³o okrelenie wp³ywu ¿ywienia kur-cz¹t brojlerów mieszank¹ z dodatkiem zió³ na profil kwasów t³uszczowych w t³uszczu sade³kowym i ród-miêniowym.
Materia³ i metody
Badania zosta³y przeprowadzone na 210 brojlerach ROSS odchowywanych w klatkach, w standardowych wa-runkach rodowiskowych. Jednodniowe pisklêta podzielo-no na grupê kontroln¹, ¿ywion¹ pasz¹ z dodatkiem flawo-mycyny, oraz szeæ grup dowiadczalnych, z których ka¿-da otrzymywa³a paszê zawieraj¹c¹ 2% doka¿-datek jednego z na-stêpuj¹cych zió³: bratek (Viola tricolour), chmiel (Humulus lupulus), lipa (Tilia cordata), melisa (Melissa officinalis), miêta (Mentha piperita) i pokrzywa (Urtica dioica). Ka¿da z grup liczy³a po 10 zwierz¹t w trzech powtórzeniach. Do 10. dnia odchowu brojlery wszystkich grup ¿ywione by³y mieszank¹ starter o zawartoci 20,5% bia³ka ogólnego i 3065 kcalEM/kg. Do 35. dnia podawano mieszankê gro-wer o zawartoci 19,5% bia³ka i 3200 kcal EM, a nastêpnie finischer. W dowiadczeniu u¿yto przemys³owych miesza-nek paszowych wyprodukowanych w wytwórni pasz, do których dodawano zio³a pochodz¹ce z przedsiêbiorstwa Herbapol Lublin Sp. z o.o. Kurczêta ¿ywione i pojone by³y ad libitum. W ostatnim, 42. dniu odchowu wszystkie ptaki danej grupy zwa¿ono i wybrano
spo-ród nich 4 koguty i 4 kury o masie najbardziej zbli¿onej do redniej dla p³ci w grupie. Wyselekcjonowane kurczêta po odpoczynku i 10-go-dzinnej g³odówce zosta³y poddane ubojowi, a nastêpnie uproszczonej analizie dysekcyjnej (16).
Profil kwasów t³uszczowych oznaczono metod¹ chromatografii gazowej. Po uprzednim wytopieniu t³uszczu sade³kowego oraz wyeks-trahowaniu w aparacie Soxhleta t³uszczu ródmiêniowego próbki tych t³uszczów nawa¿ono w iloci 100 mg do fiolek i poddano zmyd-laniu w 0,5 N KOH, nastêpnie od-parowaniu w temperaturze 80°C i estryfikacji 14% BF3 w metanolu. Powsta³e estry zosta³y wysolone na-syconym roztworem KCl. Rozdzia³ chromatograficzny przeprowadzono w chromatografie gazowym Varian CP 3800 wyposa¿onym w dozow-nik (temp. 260°C) typu split/splitless oraz detektor p³omieniowo-joniza-cyjny FID (temp. 260°C). Chroma-tograf wyposa¿ony by³ w kolumnê CP WAX 52CB o d³ugoci 60 m i rednicy wewnêtrznej 0,25 mm. Temperatura pocz¹tkowa kolumny wynosi³a 120°C ze wzrostem 2°C/
min. do 210°C. Jako gaz nony zosta³ u¿yty hel. Do identy-fikacji poszczególnych kwasów t³uszczowych pos³u¿y³y czasy retencji odczytane z chromatogramu, natomiast wzglêdny udzia³ kwasów t³uszczowych wyliczono za po-moc¹ programu komputerowego na podstawie poszczegól-nych pól powierzchni.
Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej wyli-czaj¹c wartoci rednie i odchylenia standardowe. Istotnoæ wp³ywu badanych czynników zmiennoci okrelono testem T-Tukeya na poziomie p £ 0,01.
Wyniki i omówienie
Profil kwasów t³uszczowych w t³uszczu ródmiê-niowym kurcz¹t brojlerów przedstawiono w tab. 1. W ka¿dej badanej grupie zwierz¹t obserwowano wzrost zawartoci nasyconych kwasów t³uszczowych (Ó SFA) w porównaniu z grup¹ kontroln¹. Istotny wp³yw na zawartoæ tych kwasów mia³ kwas palmity-nowy (C 16:0), dla którego istotnoci pomiêdzy bada-nymi zio³ami uk³ada³y siê identycznie jak dla sumy SFA. Podobne wyniki otrzyma³ Ziêba (15) badaj¹c profil kwasów t³uszczowych w t³uszczu ródmiênio-wym miêni piersiowych i nóg kurcz¹t brojlerów. Zwiêkszony udzia³ nasyconych kwasów t³uszczowych w t³uszczu ródmiêniowym jest niekorzystny. Kwasy te, zawarte w t³uszczach pochodzenia zwierzêcego, s¹ odpowiedzialne za wyst¹pienie oty³oci, cukrzycy typu II, a tak¿e chorób sercowo-naczyniowych (5, 9, 12,
s a w K y w o z c z s u ³t Konrtola Bratek Chmiel Lipa Meilsa Miêta Pokrzywa SEM e w o z c z s u ³t y s a w k e n o c y s a N 0 : 4 1 C 0,45 0,50 0,46 0,47 0,42 0,46 0,45 0,009 0 : 6 1 C 17,62a 19,52b 20,43b 20,22b 19,40b 19,56b 20,16b 0,194 0 : 8 1 C 6,79 7,49 7,11 7,63 7,49 5,92 7,52 0,134 0 : 0 2 C 0,13 0,14 0,10 0,13 0,08 0,11 0,14 0,006 SSFA 24,99a 27,65b 28,10b 28,45b 27,39b 26,05b 28,27b 0,273 e w o z c z s u ³t y s a w k e n o c y s a n e i n o n d e J 1 : 6 1 C 3,92ab 3,93ab 3,60a 3,38a 3,23a 4,34b 3,84ab 0,091 1 : 8 1 C 48,56a 46,96a 47,89a 44,37b 47,10a 50,09a 48,72a 0,276 1 : 0 2 C 0,51 0,52 0,52 0,48 0,42 0,47 0,51 0,009 SMUFA 52,99 51,41 52,01 48,23 50,75 54,90 53,07 0,376 e w o z c z s u ³t y s a w k e n o c y s a n e i n o l e i W 6 -n 2 : 8 1 C 19,37a 18,52a 16,89b 19,53a 18,36a 16,30b 15,66b 0,262 3 -n 3 : 8 1 C 1,76 1,58 1,76 1,97 2,08 1,91 1,74 0,194 6 -n 2 : 0 2 C 0,11a 0,11a 0,15b 0,19c 0,23c 0,11a 0,09a 0,010 6 -n 3 : 0 2 C 0,15a 0,20b 0,21b 0,38c 0,21b 0,16a 0,17a 0,017 6 -n 4 : 0 2 C 0,31a 0,57a 0,99b 1,29c 1,01b 0,60ab 0,78b 0,097 SPUFA 21,70a 20,98a 20,00a 23,36b 21,89a 19,08c 18,44c 0,191 A F U M / A F U P 0,41 0,41 0,38 0,48 0,43 0,35 0,35 0,217 A F S / A F U 2,99a 2,62b 2,56b 2,52b 2,65b 2,84b 2,53b 0,143
Tab. 1. Profil kwasów t³uszczowych w t³uszczu ródmiêniowym kurcz¹t
Medycyna Wet. 2011, 67 (3) 200
13). Bezporedni¹ przyczyn¹ tych schorzeñ jest, miê-dzy innymi, zwiêkszony poziom cholesterolu we krwi (2).
Udzia³ jednonienasyconych kwasów t³uszczowych (Ó MUFA) kszta³towa³ siê na porównywalnym pozio-mie we wszystkich grupach dowiadczalnych i w oce-nie sumarycznej oce-nie ró¿ni³ siê od grupy kontrolnej. Kwas oleopalmitynowy (C 16:1) w najwiêkszej iloci wystêpowa³ w t³uszczu kurcz¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem miêty. Natomiast w t³uszczu kurcz¹t ¿y-wionych pasz¹ z dodatkiem chmielu, lipy i melisy jego iloæ by³a istotnie ni¿sza. Kwas oleinowy (C 18:1) w mniejszej iloci wystêpowa³ jedynie w t³uszczu kur-cz¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem lipy.
Dodatek zió³ mia³ istotny, choæ niejednokierunko-wy wp³yw na kszta³towanie siê profilu kwasów wie-lonienasyconych (PUFA). Stwierdzono bowiem wzrost zawartoci procentowej tych kwasów w t³uszczu ród-miêniowym ptaków ¿ywionych mieszank¹ z dodat-kiem lipy i spadek u kurcz¹t otrzymuj¹cych paszê z dodatkiem miêty i pokrzywy. Dodatek miêty, chmie-lu i pokrzywy istotnie obni¿y³ poziom kwasu linolo-wego (C 18:2, n-6). Na wzrost zawartoci procento-wej kwasu eikozadienowego (C 20:2, n-6) istotnie wp³yn¹³ dodatek chmielu, natomiast dodatek bratka, miêty i pokrzywy obni¿y³ poziom tego kwasu. Ponad dwukrotny wzrost zawartoci procentowej kwasu
eiko-zatrienowego (C 20:3, n-6) zaobserwowano w grupie zwierz¹t karmionych pasz¹ z dodatkiem lipy. Równie¿ chmiel, melisa i bratek nieznacznie wp³ynê³y na wiêk-sz¹ iloæ tego kwasu. Dodatek zió³ zdecydowanie zwiêkszy³ udzia³ procentowy kwasu arachidonowego (C 20:4, n-6). Istotny wzrost poziomu tego kwasu wyst¹pi³ w t³uszczu kurcz¹t karmionych pasz¹ z do-datkiem lipy, melisy, chmielu i pokrzywy. Stosuj¹c dodatek preparatu zio³owego X-tract wykazano tak¿e jego wp³yw na zwiêkszon¹ zawartoæ kwasu arachi-donowego (5).
W t³uszczu sade³kowym kurcz¹t (tab. 2) odnotowa-no zmniejszon¹ zawartoæ procentow¹ nasyconych kwasów t³uszczowych (Ó SFA) we wszystkich bada-nych grupach. Jedynie iloæ kwasu palmitynowego (C 16:0) by³a porównywalna z grup¹ kontroln¹, ró¿nice natomiast dotyczy³y kwasów: mirystynowego (C 14:0), stearynowego (C 18:0) i eikozanowego (C 20:0). Do-datek bratka obni¿y³ poziom kwasu mirystynowego, dodatek chmielu i melisy wp³yn¹³ na obni¿enie iloci kwasu stearynowego. Równie¿ poziom kwasu eiko-zanowego by³ ni¿szy w t³uszczu kurcz¹t karmionych pasz¹ z dodatkiem melisy. Wród kwasów nasyconych jedynie poziom kwasu eikozanowego by³ istotnie wy¿-szy u kurcz¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem bratka i pokrzywy. Wyniki te potwierdzaj¹ wczeniej prze-prowadzone badania (4) i ró¿ni¹ siê od danych doty-cz¹cych t³uszczu ródmiêniowe-go (15). Z dietetyczneródmiêniowe-go punktu widzenia jest to korzystne (3, 13, 14). W ocenie konsumenckiej spo-¿ywcze wykorzystanie t³uszczu sade³kowego jest ograniczone.
Kwasy jednonienasycone (Ó MUFA) w najwiêkszej iloci wystêpowa³y w t³uszczu sade³ko-wym kurcz¹t ¿ywionych pasz¹ z dodatkiem chmielu. Na wy¿sz¹ zawartoæ kwasów jednoniena-syconych mia³ wp³yw wysoki po-ziom kwasu oleinowego (C 18:1). Dodatek: lipy, melisy, bratka i miêty wp³yn¹³ na zwiêkszony poziom tego kwasu. Na wzrost zawartoci kwasu oleopalmity-nowego (C 16:1) najwiêkszy wp³yw mia³ dodatek chmielu, natomiast dodatek pokrzywy, bratka i miêty istotnie obni¿y³ jego udzia³. Poziom kwasu eiko-zenowego (C 20:1) by³ wy¿szy w t³uszczu sade³kowym kurcz¹t z grup, gdzie podawano melisê, bratek, miêtê i pokrzywê.
W t³uszczu sade³kowym wie-lonienasycone KT w najwiêkszej iloci wystêpowa³y w t³uszczu kurcz¹t ¿ywionych pasz¹ z
dodat-Tab. 2. Profil kwasów t³uszczowych w t³uszczu sade³kowym kurcz¹t
Objanienia: jak w tab. 1
s a w K y w o z c z s u ³t Konrtola Bratek Chmiel Lipa Meilsa Miêta Pokrzywa SEM e w o z c z s u ³t y s a w k e n o c y s a N 0 : 4 1 C 0,43a 0,38b 0,42a 0,39a 0,42a 0,41a 0,39ab 0,009 0 : 6 1 C 18,28 17,62 17,99 17,43 17,82 17,28 17,49 0,187 0 : 8 1 C 5,95a 5,99a 5,26c 5,99a 5,61b 5,94a 5,91a 0,126 0 : 0 2 C 0,14ab 0,13ab 0,12ab 0,13ab 0,11b 0,12ab 0,15a 0,003 SSFA 24,83a 24,12b 23,79b 23,94b 23,95b 23,75b 23,94b 0,116 e w o z c z s u ³t y s a w k e n o c y s a n e i n o n d e J 1 : 6 1 C 3,35a 2,83b 3,97c 3,40a 3,32a 3,03ab 2,71b 0,084 1 : 8 1 C 47,86a 49,11ac 52,92b 49,31c 48,92ac 48,78ac 47,76a 0,175 1 : 0 2 C 0,34a 0,64b 0,32a 0,48ab 0,59b 0,60b 0,66b 0,006 SMUFA 51,55a 52,58a 57,21b 53,19a 52,83a 52,41a 51,07a 0,247 e w o z c z s u ³t y s a w k e n o c y s a n e i n o l e i W 6 -n 2 : 8 1 C 20,21a 20,59a 16,29b 20,12a 20,01a 20,61a 21,43c 0,245 3 -n 3 : 8 1 C 2,59a 2,63a 1,80b 2,51a 2,69a 2,80a 2,84a 0,273 6 -n 2 : 0 2 C 0,10a 0,09ab 0,08b 0,10a 0,09ab 0,09ab 0,10a 0,004 6 -n 3 : 0 2 C 0,11ab 0,10a 0,11ab 0,10a 0,12b 0,11ab 0,11ab 0,003 6 -n 4 : 0 2 C 0,04a 0,02a 0,18b 0,09a 0,08a 0,05a 0,20b 0,003 SPUFA 23,05a 23,43a 18,46b 22,92a 22,99a 23,66a 24,68c 0,225 A F U M / A F U P 0,45 0,45 0,32 0,43 0,44 0,45 0,48 0,098 A F S / A F U 3,03a 3,21b 3,17b 3,16b 3,15b 3,23b 3,16b 0,112
Medycyna Wet. 2011, 67 (3) 201 kiem pokrzywy, natomiast dodatek lipy istotnie
obni-¿y³ udzia³ tych kwasów. G³ównym sk³adnikiem kwa-sów wielonienasyconych w t³uszczu sade³kowym ba-danych kurcz¹t by³ kwas linolowy, pozosta³e kwasy wystêpowa³y w mniejszej iloci, kolejno: kwas lino-lenowy, kwas eikozadienowy i kwas eikozatrienowy, których poziom by³ porównywalny, oraz kwas arachi-donowy wystêpuj¹cy w najmniejszej iloci. Na wzrost zawartoci kwasu linolowego najwiêkszy wp³yw mia³ dodatek do paszy pokrzywy, natomiast dodatek chmie-lu istotnie obni¿y³ jego poziom. Równie¿ w grupie kurcz¹t karmionych pasz¹ z dodatkiem chmielu na-st¹pi³ spadek poziomu kwasu linolenowego i kwasu eikozadienowego. Dodatek melisy natomiast wp³yn¹³ na wzrost zawartoci kwasu eikozatrienowego. Doda-tek chmielu i pokrzywy wp³yn¹³ na wy¿szy poziom kwasu arachidonowego.
Podsumowuj¹c przedstawione rezultaty badañ na-le¿y stwierdziæ, ¿e zio³a stosowane jako dodatek pa-szowy istotnie wp³ywaj¹ na kszta³towanie siê profilu kwasów t³uszczowych. T³uszcz ródmiêniowy cecho-wa³ siê ogólnym wzrostem udzia³u procentowego SFA we wszystkich grupach dowiadczalnych, natomiast dodatek wszystkich u¿ytych w dowiadczeniu zió³ istotnie zmniejszy³ zawartoæ procentow¹ nasyconych kwasów t³uszczowych w t³uszczu sade³kowym. Kwa-sy jednonienaKwa-sycone (Ó MUFA) wystêpowa³y w po-równywalnej iloci we wszystkich grupach z wyj¹t-kiem kurcz¹t, u których zastosowano jako dodatek chmiel, który zwiêkszy³ ich poziom i to jedynie w t³usz-czu sade³kowym. Dodatek zió³ mia³ istotny, choæ nie-jednokierunkowy wp³yw na profil kwasów wielonie-nasyconych. W ocenie sumarycznej wykazano korzyst-ny wp³yw dodatku lipy, natomiast dodatek pokrzy-wy istotnie obni¿y³ procentopokrzy-wy udzia³ polienopokrzy-wych kwasów t³uszczowych w t³uszczu ródmiêniowym. W t³uszczu sade³kowym iloæ wielonienasyconych kwasów t³uszczowych (Ó PUFA) tylko przy zastoso-waniu dodatku chmielu obni¿y³a siê, a dodatek pokrzy-wy spowodowa³ jej wzrost. Szczególnie korzystne zmiany w sk³adzie wolnych kwasów t³uszczowych za-obserwowano w t³uszczu sade³kowym, przy czym t³uszcz sade³kowy cechowa³ korzystniejszy w porów-naniu z t³uszczem rodmiêniowym stosunek UFA/ SFA. Za najbardziej po¿¹dany nale¿y uznaæ stosunek obu wymienionych grup kwasów t³uszczowych, który stwierdzono w paszy z dodatkiem miêty.
Otrzymane wyniki nie odbiegaj¹ znacz¹co od wy-ników wczeniejszych badañ dotycz¹cych zawartoci kwasów t³uszczowych w miêsie kurcz¹t brojlerów (5, 6, 10, 15). Na ich podstawie oraz na podstawie badañ w³asnych mo¿na stwierdziæ, ¿e niektóre gatunki zió³ korzystnie wp³ywaj¹ na profil kwasów t³uszczowych, zw³aszcza w t³uszczu sade³kowym kurcz¹t brojlerów. Szczególnie dodatek bratka i miêty korzystnie kszta³-tuje profil kwasów t³uszczowych, zwiêkszaj¹c udzia³ kwasów nasyconych (Ó PUFA) przy jednoczesnym ob-ni¿eniu poziomu kwasów nasyconych (Ó SFA).
Pimiennictwo
1.Brzóska F., liwiñski B., Michalik-Rutkowska O.: Effect of Herb Mixture on productivity, mortality, carcass quality and blood parameters of broiler chicens. Ann. Anim. Sci. 2010, 2, 157-165.
2.Chizzolini R., Zanardi E., Dorigoni V., Ghidini S.: Calorific value and chole-sterol content of normal and low-fat meat and meat products. Trends Food Sci.Technol. 1999, 10, 119-128.
3.Kolanowski W., widerski F.: Wielonienasycone kwasy t³uszczowe z grupy n-3 (n-3 PUFA). Korzystne dzia³anie zdrowotne, zalecenia spo¿ycia, wzbo-gacanie ¿ywnoci. ¯yw. Cz³ow. Metab. 1997, 24, 59-63.
4.Malanko W., Pisarski R.: The effect of herbs on the share of abdominal fat and its fatty acid profile in broiler chickens. Annals Univ. UMCS Sect. EE 2009, 3, 28-34.
5.Pietrzak D., Mroczek J., Antolik A., Michalczuk M., Niemiec J.: Wp³yw rodzaju stymulatora wzrostu dodawanego do paszy na jakoæ miêsa i t³usz-czu kurcz¹t. Medycyna Wet. 2005, 61, 553-557.
6.Pietrzak D., Mroczek J., Garbaczewska A., Florowski T., Riedel J.: Wp³yw wybranych dodatków do paszy o dzia³aniu przeciwbakteryjnym na jakoæ miêsa i t³uszczu kurcz¹t. Medycyna Wet. 2009, 65, 268-271.
7.Pisarski R. K., Szkucik K., Ziêba M.: The chemical composition of muscles and sensory traits of meat in broiler chickens fed herbs substituted for anti-biotic growth promoter. Herba Polonica 2007, 53, 350-354.
8.Pisarski R. K., Ziêba M., Szkucik K.: The influence of some herbs substitu-ting for antibiotic growth promoter on the results of broiler chickens rearing. Sovremennyj nauènyj vestnik, serija biologija chimija 2007, 15 (23), 14-19. 9.Przys³awski L., Boles³awska I.: T³uszcze pokarmowe czynnik terapeutyczny
czy patogenetyczny. T³uszcze Jadalne 2006, 41, 179-192.
10.Szkucik K., Pisarski R., Paszkiewicz W., Pijarska I.: Jakoæ tuszek, sk³ad chemiczny i cechy sensoryczne miêsa kurcz¹t brojlerów ¿ywionych mieszank¹ o zmniejszonej wartoci energetycznej. Medycyna Wet. 2009, 65, 184-187. 11.Urbañczyk J., Hanczakowska E., wi¹tkiewicz M.: Mieszanka zio³owa jako zamiennik antybiotyku w paszy dla tuczników. Medycyna Wet. 2002, 58, 887-889.
12.Wood J. D., Richardson R. I., Nute G. R., Fisher A. V., Campo M. M., Kasa-pidou E., Sheard P. R., Enser M.: Effect of fatty acids on meat quality: a review. Meat Science 2003, 66, 21-32.
13.Ziemlañski .: T³uszcze w ¿ywieniu cz³owieka. ¯yw. Cz³ow. Metab. 1997, 24, 35-48.
14.Ziemlañski ., Bu³hak-Jachymczyk B., Budzyñska-Topolowska J., Panczenko--Kresowska B., Wartanowicz M.: Normy ¿ywienia dla ludnoci w Polsce (ener-gia, bia³ko, t³uszcze, witaminy i sk³adniki mineralne) ¯yw. Cz³ow. Metab. 1994, 21, 303-338.
15.Ziêba M.: Wp³yw wybranych zió³ na efekty odchowu kurcz¹t brojlerów. Praca doktorska, Akademia Rolnicza, Lublin 2006.
16.Zio³ecki J., Doruchowski W.: Metoda oceny wartoci rzenej drobiu. Wyd. COBRD, Poznañ 1989.
Adres autora: dr hab. Krzysztof Szkucik prof. UP, ul. Akademicka 12, 20-033 Lublin; e-mail: krzysztof.szkucik@up.lublin.pl
