INFRASTRUKTURA I EKOLOGIA TERENÓW WIEJSKICH INFRASTRUCTURE AND ECOLOGY OF RURAL AREAS
Nr 2/2011, POLSKA AKADEMIA NAUK, Oddziaá w Krakowie, s. 225–233 Komisja Technicznej Infrastruktury Wsi
Agnieszka Ziernicka-Wojtaszek
KSZTAàTOWANIE SIĉ POSTAW EKOLOGICZNYCH
NA PRZYKàADZIE STUDENTÓW WYDZIAàU
ROLNICZO-EKONOMICZNEGO UR W KRAKOWIE
____________
FORMATION OF ECOLOGICAL ATTITUDES BASED
ON THE EXAMPLE OF STUDENTS FROM
THE AGRICULTURE AND ECONOMICS FACULTY
AT THE AGRICULTURE SCIENCES UNIVERSITY
IN KRAKOW
Streszczenie
W przeprowadzonych badaniach ankietowych zawierających pytania typu otwartego wziĊáo udziaá 260 studentek i studentów Wydziaáu Rolniczo-Ekono-micznego UR w Krakowie. Badania wykazaáy, Īe początki ksztaátowania siĊ Ğwia-domoĞci ekologicznej przypadają na okres ksztaácenia podstawowego, dzieciĔstwa i wieku przedszkolnego a nastĊpnie studiów. Ekologia najczĊĞciej kojarzy siĊ jako ochrona Ğrodowiska bez komentarzy, ochrona Ğrodowiska poparta odpowiednimi przedsiĊwziĊciami, jako postawa i styl Īycia oraz jako nauka o oddziaáywaniu miĊdzy organizmami a ich Ğrodowiskiem. Z przedmiotów, które ksztaátują posta-wy proekologiczne posta-wymieniane byáy najczĊĞciej ekologia, biomonitoring i moni-toring Ğrodowiska, ochrona Ğrodowiska, rolnictwo ekologiczne, ochrona przyrody i gospodarowanie odpadami.
Sáowa kluczowe: badania ankietowe, ĞwiadomoĞü ekologiczna, studenci Summary
This research presents results of survey polls in which 260 students of the Faculty of Agriculture and Economy at the Agriculture Sciences University in Krakow participated. The survey is comprised of open-end questions. This re-search indicates that beginning of formation of ecological consciousness is
estab-lised in the period of elementary school, including childhood years and kindergar-den. Environmental attitudes are well developed during college years. Ecology is most often associated with principal environmental protection, environmental protection supported by adequate tasks, as a type of attitude and lifestyle, as well as a science which pertains to the interactions between individual organisms and the environment. Among subjects which shape certain pro-environmental attitudes we should mention ecology, biomonitoring and monitoring of environment, envi-ronment protection, ecological farming, protection of nature and waste manage-ment.
Key words: survey polls, ecological consiousness, students WSTĉP
ĝwiadomoĞü ekologiczna jest jedną ze sfer ĞwiadomoĞci czáowieka oprócz spoáecznej, narodowej, politycznej, religijnej i do niedawna tzw. klasowej. JeĞli nie braü pod uwagĊ stylu Īycia pierwotnych mieszkaĔców Īyjących w harmonii z naturą i prądów myĞlowych na temat zwrotu do natury, pojawiáa siĊ ona w drugiej poáowie XX w. – w Polsce na początku dziewiątej dekady wraz ze ĞwiadomoĞcią takiego zanieczyszczenia i zniszczenia Ğrodowiska naturalnego, Īe zagroĪeniu ulegáo ludzkie Īycie. ĝwiadomoĞü ta staáa siĊ przedmiotem licz-nych badaĔ począwszy od lat 80-tych XX w. [DobrzaĔski i in. 2009]. Przykáa-dem są badania postaw mieszkaĔców otuliny Magurskiego Parku Narodowego [Górecki i in. 1997] czy postaw ekologicznych máodzieĪy zamieszkującej okoli-ce wybranych parków narodowych [Górecki i in. 2007].
Przemiany ĞwiadomoĞci ekologicznej Polaków po transformacji systemo-wej w okresie 1992-2004 dobrze odzwierciedliáy badania Burgera [2005]. Autor stwierdza, Īe wraz z pozytywnymi zmianami w Ğrodowisku spadáo zaintereso-wanie spoáeczne jego ochroną i zmalaáa wraĪliwoĞü ekologiczna. Badania Boá-tromiuka [2010] wykazują, Īe nawet zagroĪenie recesją gospodarczą na począt-ku ropocząt-ku 2009 nie wpáynĊáo na bardziej oszczĊdne korzystanie z takich mediów jak woda i energia. ĝwiadomoĞü ekologiczna moĪe byü rozpatrywana na pozio-mie indywidualnym i spoáecznym, a w jej ksztaátowaniu duĪą rolĊ odgrywa system ksztaácenia formalnego i oddziaáywanie ksztaácenia i dziaáania niefor-malnego.
Celem pracy byáo wstĊpne, sondaĪowe okreĞlenie ĞwiadomoĞci ekologicz-nej studentów Wydziaáu Rolniczo-Ekonomicznego UR w Krakowie, gáównie kierunków Ochrona ĝrodowiska i Rolnictwo. Wyniki badaĔ mogą byü pomocne we wskazaniu dalszego kierunku rozwoju ĞwiadomoĞci ekologicznej. W bada-niach ankietowych wziĊáo udziaá 260 studentów – 191 kobiet i 69 mĊĪczyzn I, IV i V roku studiów. Ankiety przeprowadzono anonimowo w grudniu 2010 roku. Zawieraáa 5 pytaĔ otwartych. Dotyczyáy one etapu Īycia i okolicznoĞci, w jakich zaczĊáa siĊ ksztaátowaü i ksztaátowaáa ĞwiadomoĞü ekologiczna, z czym kojarzy siĊ studentom pojĊcie „ekologia”, jakie przedmioty na studiach
ksztaá-tują ĞwiadomoĞü ekologiczną, jakie są znane i praktykowane dziaáania na rzecz ochrony Ğrodowiska i czy ankietowani czytają czasopisma i wydawnictwa o tematyce ekologicznej. Ze wzglĊdu na otwarty i sondaĪowy charakter pytaĔ nie weryfikowano wyników badaĔ metodami formalno-statystycznymi ograni-czając siĊ jedynie do podania trendów preferencji.
KSZTAàTOWANIE SIĉ ĝWIADOMOĝCI EKOLOGICZNEJ
Interesujące jest w jakim wieku, na jakim etapie Īycia i w jakich okolicz-noĞciach zaczyna ksztaátowaü siĊ ĞwiadomoĞü ekologiczna máodego czáowieka, przyszáego studenta, który bĊdzie specjalizowaá siĊ w rolnictwie i ochronie Ğro-dowiska rolniczego. DoĞü duĪa grupa, bo 22% na podstawie retrospekcji uwaĪa, Īe ĞwiadomoĞü ta zaczyna siĊ ksztaátowaü bardzo wczeĞnie, od urodzenia, od najmáodszych lat, od wczesnego dzieciĔstwa, co najlepiej oddaje bardzo obra-zowy cytat „wyssaáem ją z mlekiem matki”. Niektórzy ze studentów są zdania, Īe nie moĪna w Īyciu wyróĪniü jakiegoĞ wyraĨnego jednego etapu, w którym zaczyna siĊ ona ksztaátowaü, Īe jest to proces ciągáy zaczynający siĊ od wcze-snego dzieciĔstwa i trwa do chwili obecnej. W odróĪnieniu od tej pierwszej gru-py mówiącej o tym, Īe ĞwiadomoĞü ekologiczna zaczyna siĊ ksztaátowaü bardzo wczeĞnie, ta druga grupa káadzie nacisk na ciągáoĞü tego procesu. W tej grupie dodatkowo wyróĪniü moĪna osoby, które wczesny początek edukacji ekologicz-nej zawdziĊczają rodzicom i jeszcze do tej chwili pamiĊtają niejako inicjacjĊ ekologiczną przez wycieczkĊ do lasu z rodzicami, zabawy w parku, pierwsze wprowadzenia do tajemnic przyrody przez mamĊ biologa lub tatĊ leĞniczego. Od wczesnego dzieciĔstwa rodzice nauczyli niektórych oszczĊdzania wody i prądu, a takĪe zasad zdrowego ekologicznego odĪywiania. Nie zawsze odbywaáo siĊ to w sposób werbalny, ale w duĪej mierze przez osobisty przykáad rodziców, przez ich podglądanie czy naĞladowanie. Okres przedszkolny naleĪy zamknąü nielicz-nymi wspomnieniami początku edukacji ekologicznej kojarzonielicz-nymi czĊsto z ak-cjami proekologicznymi typu „sprzątanie Ğwiata”.
WaĪnym jest okres szkoáy podstawowej i mimo, Īe jest on najbardziej od-legáy w poszczególnych kolejnych szczeblach formalnej edukacji, to moĪe ze wzglĊdu na to, Īe jest najdáuĪszy, a moĪe dlatego, Īe w tym okresie uczniowie są bardzo podatni na wpáywy nauczyciela i przejawiają duĪą cháonnoĞü poznawczą, i duĪą zdolnoĞü przyswajania nowych wiadomoĞci. àączy siĊ z nim najwiĊkszy procent wypowiedzi, bo aĪ 25. MoĪna wyróĪniü tu trzy podtypy uczniów – bez komentarzy czy wspomnieĔ z tego okresu edukacji - 11%, tych co przypominają sobie przedmioty o tematyce ekologicznej jak przyroda, nauka o Ğrodowisku, ekologia, ochrona Ğrodowiska i biologia lub uczĊszczali do klas o profilu ekolo-gicznym - 7% i tych, co kojarzą ten okres z licznymi akcjami i przedsiĊwziĊcia-mi ekologicznyprzedsiĊwziĊcia-mi organizowanyprzedsiĊwziĊcia-mi przez szkoáĊ, lub do których szkoáa siĊ wáą-czaáa jak np. sprzątanie Ğwiata i okolicy, zbiórka zuĪytych baterii, puszek
i makulatury, segregowanie Ğmieci, obserwacje zaboru ziemi pod inwestycje przemysáowe i budownictwo mieszkaniowe, czy konkurs „sztuka ze Ğmieci” – równieĪ 7%. Nieliczna, niezdecydowana grupka (2%) początki edukacji ekolo-gicznej przypisuje okresowi szkoáy podstawowej i gimnazjum áącznie.
CzĊĞü badanych (7%) uwaĪa, Īe ich edukacja ekologiczna zaczĊáa siĊ w okresie gimnazjalnym. Sporadyczne wzmianki przywodzą pamiĊü „ĝwiĊta Ziemi”, zbiórek baterii i Ğmieci, nauczyciela, który duĪą uwagĊ przywiązywaá do zachowaĔ proekologicznych czy apelu o tematyce troski o Ğrodowisko. Rela-tywnie najmniej respondentów (6%) áączy początek edukacji ekologicznej z okresem nauki w liceum. Oprócz standardowych ogólnoĞwiatowych akcji ekologicznych nieliczni przypominają sobie dziaáalnoĞü w klubie ekologicznym czy fakt uczĊszczania do klasy o profiluprzyrodniczym, co zdecydowaáo o wy-borze kierunku studiów. Niektórzy (4%) nie są zdecydowani, czy to szkoáa Ğred-nia czy bardziej studia uksztaátowaáy ich ĞwiadomoĞü ekologiczną i przypisują równą wagĊ tym okresom. Podsumowując ocenĊ dotychczasowych etapów ksztaácenia trzeba wyróĪniü doĞü liczną grupĊ (8%) która uwaĪa, Īe wszystkie etapy formalnej edukacji – szkoáa podstawowa, gimnazjum, liceum i studia wyĪ-sze są jednakowo waĪne dla edukacji ekologicznej i są sukcesywnymi etapami tego rozwoju.
I wreszcie doĞü liczna grupa (17%) uwaĪa, Īe to wáaĞnie okres studiów jest tym decydującym momentem ksztaátowania siĊ ĞwiadomoĞci ekologicznej, która jest rozwiniĊta, ugruntowana i pogáĊbiana przez przedmioty wáaĞciwe studiowa-nemu kierunkowi – ochrona Ğrodowiska. Charakterystyczny jest fakt, Īe opiniĊ taką wyraĪa mniejszy odsetek studentów I roku i duĪo wiĊkszy procent studen-tów lat najstarszych ( IV i V rok). Jedna tylko osoba podkreĞla, Īe to praktyka studencka najbardziej przyczyniáa siĊ do ugruntowania ĞwiadomoĞci ekologicz-nej. Na specjalną uwagĊ zasáuguje ta czĊĞü badanej spoáecznoĞci akademickiej (7%), która docenia rolĊ organizacji ekologicznych jak: LOP, dziaáalnoĞü w harcerstwie, zainteresowanie przyrodniczymi programami telewizyjnymi (np. Discovery) i radiowymi. Obserwują otaczający Ğwiat przyrody, podpatrują wzorce zagraniczne, prowadzą Ğwiadomy zdrowy tryb Īycia, mają czynne do-Ğwiadczenia w zjazdach i sympozjach naukowych. Są to takĪe ci, którzy duĪo, a nawet prawie wszystko zawdziĊczają samoedukacji . Tacy, co to sami znajdą wszystko w Internecie, a takĪe nieliczni dla których postawa wzglĊdem Ğrodowi-ska zaszczepiona gáównie w domu rodzinnym jest nie tyle sprawą wiedzy, co wáasnego sumienia. 2% wĞród badanych wypeániając inne rubryki ankiety nie udzielili odpowiedzi na to pytanie.
PERCEPCJA TERMINU „EKOLOGIA”
Uksztaátowana w bardzo róĪnym wieku ĞwiadomoĞü ekologiczna przeja-wia siĊ w odmiennym podejĞciu wĞród poszczególnych grup studentów odno-Ğnie percepcji pojĊcia „ekologia”. Tylko 8% respondentów uwaĪa, Īe zgodnie
z encyklopedycznym pojĊciem jest to nauka czy wiedza o oddziaáywaniu miĊ-dzy organizmami i ich Ğrodowiskiem oraz ich wzajemne oddziaáywanie, a takĪe relacje miĊdzy czáowiekiem a Ğrodowiskiem. ZbliĪona do tego pojĊcia jest opi-nia 13% badanych studentów, którzy uwaĪają, Īe jest to nauka o Ğrodowisku lub jak to niektórzy nazywają o Ğrodowisku przyrodniczym. Bardzo nieliczni (1%) uwaĪa, Īe termin ten jest uĪywany w równolegáych dwu znaczeniach, jako nauka o ekosystemach i jako ochrona Ğrodowiska. Jednak termin sozologia nie pojawia siĊ ani razu. NajwiĊkszemu odsetkowi badanych, ekologia kojarzy siĊ krótko z ochroną Ğrodowiska, rzadziej formuáowane jest to dosáownie jako „dbanie o Ğrodowisko”. W tej grupie bardzo nieliczni utoĪsamiają termin ekologia ze zrównowaĪonym rozwojem. Takich studentów jest w sumie aĪ 24%. Istnieje doĞü duĪa grupa, bo 15% która uwaĪa, Īe ekologia jest to ochrona lub rzadziej dbanie o Ğrodowisko i dodaje jeszcze do swojego objaĞnienia terminu najczĊ-Ğciej jakieĞ konkretne dziaáanie czy zadanie takie jak: wykorzystanie alternatyw-nych Ĩródeá energii, nie uĪywanie pestycydów, oszczĊdzanie wody i prądu, sor-towanie Ğmieci, segregacja odpadów, ochrona ginących gatunków roĞlin i zwierząt, monitorowanie stanu Ğrodowiska, akcja sprzątanie Ğwiata, organizacja Greenpeace, zdrowa ĪywnoĞü, rolnictwo ekologiczne, projekt natura 2000, opa-kowania biodegradowalne, recykling, podnoszenie ĞwiadomoĞci ekologicznej, zachowanie bioróĪnorodnoĞci.
Liczna grupa 14% wiąĪe termin „ekologia” z listą bardzo konkretnych kil-ku dziaáaĔ praktycznych, nie jak poprzednio z pojedynczymi przykáadami troski o Ğrodowisko. Tu nie jest juĪ ani troska, ani ochrona tylko konkretne dziaáanie w tym kierunku. DziaáaĔ takich jest jednoczeĞnie kilka, przeciĊtnie trzy. Do najczĊĞciej wymienianych naleĪą w zmniejszającej siĊ czĊstoĞci ĪywnoĞü ekolo-giczna, segregowanie odpadów, brak chemicznych Ğrodków ochrony roĞlin, ochrona ginących gatunków roĞlin i zwierząt, rolnictwo ekologiczne, filtry na kominach, wyznaczanie obszarów chronionych, organizacja Greenpeace, alter-natywne Ĩródáa energii, kupowanie produktów ekologicznych, recykling, rower jako alternatywa komunikacyjna. Ochrona wód praktycznie pojawia siĊ tylko w jednym przypadku, prawdopodobnie jest to specyfika Wydziaáu InĪynierii ĝrodowiska i Geodezji.
Na koĔcu tego rozdziaáu moĪna wyodrĊbniü liczną i róĪnorodną grupĊ stu-dentów obejmującą okoáo 25%ankietowanych , dla których ochrona Ğrodowiska czy jego postrzeganie jest jakąĞ okreĞloną postawą Īyciową, stylem Īycia, a nie produktem ubocznym. MoĪna powiedzieü, Īe jest to w pewnej czĊĞci wypowie-dzi wizerunek „czáowieka ekologicznego”. Czáowiek taki nie zanieczyszcza Ğrodowiska, nie wpáywa na jego stan negatywny, dba aby sáuĪyáo ono nastĊp-nym pokoleniom, optymalizuje wykorzystanie Ğrodowiska tak, aby maksymalne wykorzystanie zasobów odbywaáo siĊ przy minimalnym ich marnotrawieniu, postĊpuje tak, aby Ğrodowisku najwiĊcej pomagaü i najmniej szkodziü, poprawia stan Ğrodowiska, a wedáug niektórych usuwa negatywne skutki jego zniszczenia
czy zanieczyszczenia, jest Ğwiadomy czego robiü nie naleĪy, czasem zabezpiecza przed dziaáalnoĞcią czáowieka, wspóádziaáa z naturą, korzysta z zasobów Ğrodo-wiska w sposób Ğwiadomy i umiarkowany. Są nieliczne wypowiedzi, w których przejawia siĊ pozytywne nastawienie do Ğrodowiska jak do kogoĞ bliskiego w takich zwrotach jak: przyjaĨĔ, szacunek, dbanie, troska.
Z tej kategorii respondentów wydzieliü moĪna grupĊ, która konkretnie w codziennym postĊpowaniu czerpie satysfakcjĊ z ekologicznego trybu Īycia. Są to ludzie, którzy uwaĪają, Īe Īyją niejako w symbiozie z przyrodą, prowadzą zdrowy tryb Īycia, starają siĊ spoĪywaü zdrową ĪywnoĞü, która jak zauwaĪają jest niestety droĪsza, oszczĊdzają energiĊ, przestrzegają zasad ochrony przyrody wierząc, Īe podnosi to standard Īycia spoáeczeĔstwa, są zadowoleni, Īe są „tren-dy” z modą na bycie „eko”. CzĊsto dla tej kategorii studentów ekologia kojarzy siĊ z przebywaniem w czystym, nieskaĪonym Ğrodowisku, z naturą, nawet z dbaniem o pierwotny ksztaát Ğrodowiska, z czystym powietrzem, ze Ğrodowi-skiem naturalnym, bez ingerencji czáowieka. W skrajnej postaci, w dwu % badanych - symbolem tej nieskaĪonej przyrody jest kojarzący siĊ z ekologią kolor zielony.
Podsumowując rozdziaá poĞwiĊcony znaczeniu pojĊcia „ekologia” moĪna stwierdziü, Īe wĞród studentów wypeániających ankiety przejawiają siĊ general-nie cztery podejĞcia, które moĪna by odpowiednio nazwaü: klasyczna ekologia jako nauka o oddziaáywaniu miĊdzy organizmami a ich Ğrodowiskiem, ochrona Ğrodowiska bez konkretnych dziaáaĔ, okreĞlone dziaáania chroniące Ğrodowiska i styl Īycia zgodny z wymaganiami i standardami ochrony Ğrodowiska. Próbując badaü zaleĪnoĞci tych postaw od páci, kierunków studiów (rolnictwo i ochrona Ğrodowiska) i lat studiów (I, IV i V), moĪna zauwaĪyü zarysowujące siĊ pewne prawidáowoĞci. I tak analizując dwie ostatnie grupy jako bardziej Ğwiadome ekologicznie naleĪy stwierdziü, Īe w grupie tej liczącej 73% kobiet, czynną po-stawĊ ekologiczną przejawia 80%, natomiast wĞród mĊĪczyzn, którzy stanowili 27%, tylko 20% moĪna zaliczyü do bardziej aktywnych czy wraĪliwych na sprawy ochrony Ğrodowiska. PrawidáowoĞü tĊ potwierdza analiza páci ostatniej wyróĪnionej grupy, dla której ekologia rozumiana jako ochrona Ğrodowiska jest pewnym stylem Īycia. OtóĪ w tej grupie liczącej 73% kobiet i 27% mĊĪczyzn, do identyfikujących siĊ z ekologicznym sposobem bycia zaliczyü moĪna byáo 81% kobiet i 19% mĊĪczyzn.
Nabywana w trakcie studiów wiedza przekáada siĊ wyraĨnie na wiĊkszą wraĪliwoĞü na problemy ochrony Ğrodowiska. I tak w grupie osób bardziej zaan-gaĪowanej ekologicznie liczącej 51% studentów roku I i 49% roku V - ekolo-giczny styl Īycia deklarowaáo, czy wiĊksze zaangaĪowanie w sprawy ochrony Ğrodowiska przejawiaáo tylko 42% studentów roku I i aĪ 58% studentów roku ostatniego. Odpowiednie porównania pomiĊdzy studentami IV roku kierunku rolnictwo i ochrona w dwu ostatnich grupach aktywnoĞci ekologicznej nie wy-kazaáy wiĊkszego zaangaĪowania studentów ochrony Ğrodowiska. Jednak
w ostatniej grupie identyfikującej ekologiĊ ze sposobem na Īycie liczącą 40% studentów kierunku ochrona Ğrodowiska i 60% kierunku rolnictwo – 44% z kie-runku ochrona i tylko 56% z kiekie-runku rolnictwo moĪna byáo zaliczyü do grupy najbardziej zaangaĪowanej w sprawĊ ochrony Ğrodowiska.
KSZTAàCENIE FORMALNE I NIEFORMALNE
Postawy ekologiczne wedáug opinii studentów IV i V roku, ksztaátują na-stĊpujące przedmioty: ekologia 36%, biomonitoring i monitoring Ğrodowiska 27%, ochrona Ğrodowiska 20%, rolnictwo ekologiczne 20%, gospodarowanie odpadami 19%, ochrona przyrody 19%, agroturystyka w gospodarstwie ekolo-gicznym 17%, rolnictwo ekologiczne 13%, agroekologia 8%, ochrona roĞlin w terenach cennych przyrodniczo 8%, bioróĪnorodnoĞü 7%, podstawy rolnictwa ekologicznego 7%, ochrona powietrza 7%, odzysk i recykling 6% i ochrona gleb 5%. Pozostaáe przedmioty w duĪej liczbie nie osiągnĊáy w powyĪszym rankingu 5% progu. Do powyĪszego rankingu przedmiotów nie moĪna podchodziü w sposób dosáowny. Mogáy tu zawaĪyü inne jeszcze zasadnicze wzglĊdy jak sekwencja przedmiotów w kolejnych latach, ograniczenia iloĞciowe dotyczące przedmiotów do wyboru, sympatia do prowadzącego, zróĪnicowanie kierunków studiów itp.
Podobnie nie moĪe niepokoiü fakt, Īe 64% studentów nie przyznaje siĊ do czytania popularnych czasopism o problematyce ochrony Ğrodowiska. Czytel-nictwo ksiąĪek i czasopism w chwili obecnej potwierdzone równieĪ relacjami respondentów zastĊpuje z mniejszym lub wiĊkszym powodzeniem Internet. WĞród wymienianych czasopism najwiĊkszym powodzeniem cieszy siĊ „Aura” 6% i „National Geographic” 3% i w dalszej kolejnoĞci „Focus”, „Tatry”, „ĝwiat Nauki”, „Tygodnik Rolniczy”, „Wiedza i ĩycie”, „Dzikie ĩycie”, „Ekologia”, „àowiec Polski”, „Nature”, „PostĊpy w Ochronie RoĞlin”, „Salamandra”, „ĝwiat Wiedzy”, i „21 Wiek”.
PostawĊ ekologiczną ksztaátuje konkretna dziaáalnoĞü proekologiczna, udziaá w róĪnych akcjach i przedsiĊwziĊciach dotyczących ochrony Ğrodowiska. Trudno tu czasem oddzieliü aktywnoĞü z lat szkolnych z aktywnoĞcią na stu-diach – najwaĪniejsze, Īe máody czáowiek miaá z nią kiedyĞ do czynienia. Naj-wiĊkszym powodzeniem cieszy siĊ impreza „sprzątanie Ğwiata”, o której rela-cjonuje aĪ 49% respondentów. W segregowanie odpadów zaangaĪowanych jest 37% ankietowanych. ChociaĪ trudno to nazwaü bezpoĞrednią aktywnoĞcią stu-dentów, to na trzecim miejscu w dziedzinie ochrony Ğrodowiska plasuje siĊ Īy-wy oddĨwiĊk organizacji „Greenpeace”, o której sygnalizuje 16% responden-tów, uwaĪając niekiedy, Īe są to dziaáania zbyt radykalne czy spektakularne. Zbiórka makulatury angaĪowaáa lub angaĪuje 14% badanych, 5% braáo udziaá w konkursach wiedzy ekologicznej, tyleĪ samo sympatyzuje z programem „Na-tura 2000”, po 3% bierze udziaá lub popiera takie akcje jak „dzieĔ bez
samocho-du”, reklamówki biodegradowalne, zbiera i segreguje zuĪyte baterie, bierze udziaá w promocjach ekologicznych. Po 2% udziaáu uzyskaáy takie akcje jak festiwale ekologiczne, happeningi organizacji ekologicznych, korzystanie z przydomowej oczyszczalni Ğcieków. Wreszcie bardzo liczne akcje i przedsiĊ-wziĊcia sygnalizowane mniejszą, czĊsto sporadyczną czĊstoĞcią róĪnej treĞci i wagi jak: korzystanie z alternatywnych Ĩródeá energii, gospodarstwo ekolo-giczne, program likwidacji azbestu, protest przeciw prywatyzacji lasów, udziaá w pikniku ekologicznym, uĪywanie kosmetyków „eko”, dzieĔ bez papierosa, likwidacja dzikich wysypisk Ğmieci, oszczĊdzanie wody i energii, zbiórki zuĪy-tych Īarówek, puszek, nakrĊtek, sadzenie drzewek czy udziaá w targach ekolo-gicznych.
PODSUMOWANIE
Podsumowując wstĊpne badania na temat ksztaátowania siĊ ĞwiadomoĞci ekologicznej studentów przede wszystkim kierunku „Ochrona Ğrodowiska” na Wydziale Rolniczo-Ekonomicznym UR w Krakowie naleĪy stwierdziü, Īe przy-chodzą oni na studia z doĞü duĪym bagaĪem doĞwiadczeĔ proekologicznych wyniesionych z domu rodzinnego i formalnego ksztaácenia szkolnego. Bardzo niekorzystny jest fakt, Īe wg wyraĪonej opinii studentów najmniej liczna grupa zdobywa wiedzĊ ekologiczną w liceum, okresie bezpoĞrednio poprzedzającym studia. Potwierdzają to badania Háobiá [2010], która po analizie wyników na-uczania w zakresie ekologii na áamach „Problemów Ekorozwoju” wyraĪa do-sáownie opiniĊ, Īe „w szkole Ğredniej stwierdzono wtórny analfabetyzm ekolo-giczny”.
ĝwiadomoĞü ekologiczną ksztaátuje wiele przedmiotów podstawowych i kierunkowych. DuĪą szansą jest moĪliwoĞü opracowywania i zgáaszania przed-miotów do wyboru. Niektóre z nich cieszą siĊ duĪym powodzeniem i uznaniem w ksztaátowaniu tej ĞwiadomoĞci, ale moĪna teĪ siĊ zastanawiaü, jakich przed-miotów jeszcze brakuje, co moĪe byü tematem obrad odpowiednich komisji programowych. W roku 2005 zostaáa przyjĊta przez PolskĊ „Strategia Edukacji dla ZrównowaĪonego Rozwoju” gáównie z ogáoszeniem przez ONZ lat 2004-2014 „Dekadą Edukacji dla ZrównowaĪonego Rozwoju” [Kostecka 2009, Gro-dziĔska-Jurczak i in. 2010]. Badania Boátromiuka [2010] na ponad tysiĊcznej reprezentatywnej próbce dorosáych Polaków wykazaáy, Īe zaledwie trzecia czĊĞü respondentów przyporządkowuje termin „zrównowaĪony rozwój” równopraw-nemu traktowaniu rozwoju gospodarczego, rozwoju spoáecznego i ochrony Ğro-dowiska, podczas gdy co piąty identyfikuje go natomiast z równomiernym roz-wojem róĪnych dziedzin gospodarki. Odnosząc powyĪsze uwagi do wyników przeprowadzonej ankiety moĪna zauwaĪyü podobne zjawisko – wĞród róĪnych pojĊü terminu „ekologia”, na 260 przebadanych respondentów identyfikacja ze zrównowaĪonym rozwojem pojawiáa siĊ tylko 6 razy. W duĪej mierze moĪe byü
to wina samego sformuáowania pytania, niemniej jednak ksztaátowanie Ğwiado-moĞci ekologicznej naleĪaáoby i w tym profilu ksztaácenia bardziej ukierunko-wywaü.
Badania wykazaáy, Īe duĪy procent studentów ksztaátuje, ugruntowuje i podnosi swoją ĞwiadomoĞü ekologiczną wáaĞnie w okresie formalnego ksztaáce-nia w okresie studiów. Niepokojący jest jednak fakt, Īe w otrzymanych wypo-wiedziach znalazá siĊ tylko jeden gáos dotyczący pozytywnej roli praktyk stu-denckich w ksztaátowaniu ĞwiadomoĞci ekologicznej i nie padá Īaden gáos odnoĞnie oddziaáywania stosownej sekcji koáa naukowego czy duszpasterstwa akademickiego. Cieszyü mogą natomiast takie wprawdzie incydentalne wyda-rzenia jak identyfikacja pojĊcia ekologii z nazwiskiem zasáuĪonej Pani Profesor i podjĊcie problematyki ĞwiadomoĞci ekologicznej i dziaáalnoĞci pozarządowych organizacji ekologicznych jako tematu pracy dyplomowej [Skaáka 2011], a takĪe obecnoĞü tych nielicznych, ale o wielkich sercach i mądrych umysáach.
BIBLIOGRAFIA
Boátromiuk A. Polskie spoáeczeĔstwo wobec idei i zasad zrównowaĪonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju, vol. 5, nr 2, 2010, s. 107-116.
Burger T. ĝwiadomoĞü ekologiczna spoáeczeĔstwa Polskiego. IGPiM, Warszawa 2005, s. 111-115. DobrzaĔska B., DobrzaĔski G., Kieáczewski D. Ochrona Ğrodowiska przyrodniczego. PWN,
War-szawa 2009, 460 ss.
Górecki A., DróĪdĪ M., Nader R. Mazurski Park Narodowy a mieszkaĔcy jego otuliny. Roczniki Bieszczadzkie (6), 1997, s. 232-252.
Górecki A., Nieszporek K., Ostruszka A., Skolarczyk L. Wójcik M. ĝwiadomoĞü ekologiczna
máodzieĪy zamieszkującej okolice wybranych parków narodowych. Roczniki Bieszczadzkie
(15), 2007, s. 283-302.
GrodziĔska-Jurczak M., GajuĞ-Lankamer E., Wójcik A., Pietrzyk A. Potrzeby i warunki edukacji
na rzecz zrównowaĪonego rozwoju w Polsce. Problemy Ekorozwoju, vol. 5, nr 2, 2010, s.
95-106.
Háobiá A. Teoria i praktyka edukacji ekologicznej na rzecz zrównowaĪonego rozwoju. Problemy Ekorozwoju, vol. 5, nr 2, 2010, s. 87-94.
Kostecka J. Dekada edukacji dla zrównowaĪonego rozwoju – wizja, cel, strategia. Problemy Ekorozwoju, vol. 4, nr 2, 2009, s. 101-106.
Skaáka I. Ocena roli i skutecznoĞci ekologicznych organizacji pozarządowych w Polsce. Praca dyplomowa inĪynierska. Katedra Chemii Rolnej i ĝrodowiskowej UR w Krakowie, pro-motor Prof. dr hab. B. WiĞniowska-Kielian, Kraków 2011, 62 ss.
Dr inĪ. Agnieszka Ziernicka-Wojtaszek Katedra Ekologii, Klimatologii i Ochrony Powietrza Uniwersytet Rolniczy w Krakowie al. Mickiewicza 24/28 30-059 Kraków 012 6624012 e-mail: a.ziernicka-wojtaszek@ur.krakow.pl Recenzent: Prof. dr hab. inĪ. Krzysztof GawroĔski
