PUBLIC CHOICE - KOWY KIERUNEK EKOKOMII INSTYTUCJONALNEJ Я ZAKRESIE REGULACYJNEJ FUNKCJI PAl5sTV7A KAPITALISTYCZNEGO
1 . Po I I w o jn ie ś w ia to w ej g o s p o d a r k a k a p i t a l i s t y c z n a w e s z ła w ja k o ś c io w o nowy e t a p rozw oju c h a r a k t e r y z u j ą c y e i ę z a s a d n i c z o nową po ty с j ą pań atw a w s y s te m ie r e g u l a c j i stosunków ekonomicznych» I s -t o -t ą -ty o h J a k o śo io w y c h zmian b y ł o p r z e k s z -t a ł c e n i e p a ń s-tw a z p odm io tu p o l i t y c z n e g o i n g e r u j ą c e g o j a k o c z y n n i k zew nętrzny w s t o s u n k i z a c h o d z ą c e n a ryn k u w s t r u k t u r a l n y e le m e n t meohanizmu f u n k c j o -now a n ia g o s p o d a r k i k a p i t a l i s t y c z n e j - państw o s t a ł o s i ę aktywnym podmiotem g o s p o d a ru ją c y m . Nasuwa s i ę p y t a n i e , ' j a k ekonomia b u r ż u a z y j n ą u z a s a d n i a ł a p r z e -j ę c i e p r z e z państw o o d p o w i e d z i a l n o ś c i p o l i t y c z n e -j za makroekono-miczne r e z u l t a t y d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r o z e j k r a j u ? Czy s t w o r z y ł a t e o r i ę p a ń s tw a g o s p o d a r u j ą c e g o ? Czy p o d d a ł a g ł ę b s z e j r e f l e k s j i t e o r e t y c z n e j zm ia ny, J a k i e s i ę d o k o n a ły w s y s t e m i e f u n k c jo n o w a n ie g o s p o d a r k i s o o j a l i s t y o z n e j w zw iązku z nową r o l ą pańetw a?
Można p o s ta w ić t e z ę , że s ą dwa główne i r ó d ł a i n s p i r a c j i t e o r e -t y c z n e j w a k a d e m ic k i e j ek o n o m ii b u r ż u a z y j n e j w z a k r e s i e pow yższej p r o b le m a ty k i« ekonomia d o b r o b y tu i k e y n e s iz m . Te dwa k i e r u n k i eko-nom ii b u r ż u a z y j n e j uznaó mofcna z a t e o r e t y c z n e z a p l e c z e w i e l k i e j reform y k a p i t a l i z m u po I I w o jn ie ś w i a t o w e j . One ró w n ie ż d o s t a r -c z a ł y i n a d a l d o s t a r -c z a j ą u z a s a d n i e ń i d e o l o g i -c z n y -c h zwolennikom r o s n ą c e j r o l i p a ń s t w a , w tym z w ł a s z c z a s o c j a l d e m o k r a c j i .
2 . J a k o p u n k t w y j ś c i a do d a l s z y c h ro z w a ż a ń spróbujiqy z r e k o n -s t r u o w a ć podstawowy sc h em a t t e o r e t y c z n y wykorzystyw any w ramach o b u k i e r u n k ó w w z a k r e s i e u z a s a d n i a n i a f u n k c j i g o s p o d a r c z y c h p a ń -s t w a . Stawiamy t u t e z ę , i ż sc hem a t t e n j e s t i d e n t y c z n y w e k o n o
•T.ii d o b r o b y tu i k e y n e a iz m ie . W duiym u p r o s z c z e n i u , s tw a rz a ją c y m j e d n a k w y s t a r c z a j ą c y k o n t e k s t d l a d a l a z y c h wywodów, .w ygląda on n a -s t ę p u j ą c o . K a jp ie rw wyprowadza a i ę n a p o d -s ta w ie p r z y j ę t y c h w o d n o ś n e j t e o r i i p r z e s ł a n e k p e w ie n e t a n i d e a l n y g o s p o d a r k i ( o p t y m a l -na a l o k a c j a zasobów , zrównoważony w z r o s t w warunkach p e łn e g o wy-k o r z y s t a n i a czynniwy-ków p r o d u wy-k c j i i t p . ) . K a s t ę p n l e w ywy-kazuje a i ę , t e a e ch a n im rynkowy n i e doprow adza do e t a n u i d e a l n e g o ( b ł ę d y » l o k a c j i rynkowej w y n ik a ją c e n p . я w ystęp o w a n ia t z w . e fe k tó w z e w n ę tr z n y c h , równowaga p o p y tu i podaży p r z y n iep e łn y m w y k o r z y s t a n i u s a s o b ó w ). W d a l s z e j k o l s j n o ś o i wzmacnia e i ę a r g u m e n ta o ję t e o r e t y c z n ą p o -p r z e z o d n i e s i e n i e do r z e c z y w i a t o ś o i (ubóetwo u a ł u g p u b l i c z n y c h , < t e n d e n c j a do n i e s t a b i l n o ś c i w z r o s tu g o sp o d a ro z e g o i t p . ) , po czym - na p o d s ta w ie kroków p o p r z e d n i c h - wprowadza s i ę w n io s e k o n i e -d o s t a t k a c h ryn k u j a k o meohanlzmu r e g u l o w a n i a procesów g o s p o d a r -c z y -c h , z ozego w koń-cu wysuwa e l f p o s t u l a t p r z e j ę o l a p r z e z p a ń -stw o f u n k c j i k o r y g u j ą c e j lu b z a s t ę p u j ą c e j r y n e k . Uożna więo po-w i e d z i e ć , że po-w omapo-wianym k o n t e k ś o l e ekonomią d o b r o b y tu i k e y n e sizm ( p o s t k e y n e s i z m ) možná t r a k t o w a ć j a k o t e o r i ę n i e d o s t a t k ó w r y n -kowych ( t h e o r y o f m a r k e t f a i l u r e s ) , z k t ó r y c h wyprowadza s i ę koryg u j ą o ą f u n k c j ę p a ń e tw a . K la sy cz n y m i p r z y k ł a d a m i t e koryg o ty p u p o d e j ś -c i a , k t ó r e do niedaw na b y ł o - j a k s i ę wydaje - d o m in u ją -c e w e k o -nom ii b u r ż u a z y j n e j , s ą p r a o e t J . T l n b e r g e n a o r a z A. P e a c o c k a 1 0 . K. Shawa1 .
3» Kniej w i ę c e j od p o o z ą tk u l a t s z e ś ć d z i e s i ą t y c h z a rysow ane p o d e j ś c i e z a c z ę t o poddawać k r y t y c e , oo d o p r o w a d z ił o
я
l a t a c h s i e -d e m -d z i e s i ą t y c h -do zw ro tu konserw atyw negow
ro z w o ju e k o n o m ic zn ej c y ś l i b u r ż u a z y j n e j , Idącym w k l o r u n k u k w e s tio n o w a n ia z a s a d n o ś c i dotychczasow ego u j ę c i a p r o r l w o a t y k l f u n k c j i g o s p o d a rc z y c h p a ń e tw a я ś l a d za nim , a być może obok n i e g o , d o k o n a ł s i ę t e ż z w r o tw
po-l i t y c e g o s p o d a r c z e j p a ń s tw a ( t e n d e n c j e do o g r a n i c z a n i a e k s p a n s j i f i s k a l n e j p a ń s tw a , do r e p r y w a t y z a c j i s e k t o r a p u b l i c z n e g o I t p . ) .6w zw rot konserwatywny w t e o r i i b u r ż u a z y j n e j p r z y b r a ł dwl* formyj z j e d n e j e t r o n y zauważyć można r e n e s a n s t e o r i i d o w a r t o ś c i o -w ujących mechanizm rynko-wy 1 k o n k u r e n c j ę ( n p . k o n c e p c j e n a t u r a l
-1 P o r . J . T i n b e r g e n , Economic P o l ic y » P r i n c i p l e s end D e s i g n , Aaaterdam 1956; A. P e a c o c k , G. K. S h a w ,
n«j «topy b e z r o b o c i a ) , z d r u g i e j z a ś szybko z a c z ę ł a e i ę r o z w i j a ć nona s z k o ł a t e o r e t y c z n a , k t ó r a za z a d a n i e p o s t a w i ł a a o b i e s tw o - r z e n i « t e o r i i a l t e r n a t y w n e j w s t o s u n k u do t e o r i i n i e d o s t a t k ó w ryn kowych t e o r i ę n i e d o s t a t k ó w p a ń s tw a j a k o p o dm iotu g o s p o d a r u j ą c e -go ( t h e o r y o f -goverm ent d e f i c i e n o i e a ) . W łaśni« c h a r a k t e r y s t y c e ta- go n u r t u w s p ó ł c z e s n e j n y ś l i b u r ż u a z y j n e j p o św ię co n e z o s t a n ą d a l - • z e uwagi n i n i e j s z e g o k o m u n ik a tu .
4 . Ha w s t ę p ie j e d n a uwaga o c h a r a k t e r z e d y g r e e j i t omawiany n u r t e ta n o w i k la s y c z n y p r z y p a d e k r o zw o ju t e o r i i ekonom ii p o p r z e z k r y t y k ę . Oto s a punkt w y j á c i a p r z y j m u je e i ę w nim n a j s ł a b s z e og-niwo t e o r i i n i e d o s t a t k ó w rynkowych« u j ę c i e p a ń s tw a дако podm iotu g o s p o d a r u j ą c e g o • Dowodzi s i ę , te w u j ę c i a o h ekonom ii t r a d y c y j n e j dokonywano n i e d o p u s z c z a l n e j i d e a l i z a c j i p a ń e tw a J a k o d o sk o n a łe g o k o r e k t o r a n i e d o m a ^ ń mechanizmu rynkow ego. P o s ta w io n o s łu s z n y po-s t u l a t , o d s t ą p i ć od im p lik o w a n e j p r z e z " w u lg a r n e " w e r s j e e k o -n om ii d o b r o b y tu i kr -n esizm u k o -n c e p c j i " p a ń s t w a ( r z ą d u ) d o s k o n a -ł e g o " , podobnie j a k t e o r i a ekonom iczna u c z y n i -ł a to j u ż w c z e ś n i e j (o h o ć n i e do k o ń c a ) w s t o s u n k u do n a z b y t w y id e a li z o w a n e j k o n c e p -c j i ry n k u dookonałego (oey k o n k u r e n -c j i d o s k o n a ł e j ) .
Dowodzono d a l e j , że a n a l i z a n i e d o s t a t k ó w rynkowych w skazuje co prawda na n i e z b ę d n e é r o d k i czy metody k o r e k c y j n e ( n p . f i n a n s e f u n k c j o n a l n e A. L s r n e r a ) , p o m ija J e d n a k a n a l i z ę s t r u k t u r i n s t y t u - c j o n a l n y c h , w remach k t ó r y c h t a k ż e w y id e a liz o w a n e ś r o d k i k o r y g u j ą c e m ia ły b y byó s t o s o w a n e . Hie wolno t r a k t o w a ć p a ń e tw a J a k o a u t o -matu "zaprogram ow anego" ha r e a l i z a o j ę d o b r o b y tu s p o ł e c z n e g o . Tak j a k i r y n e k , państw o J e s t i n s t y t u c j ą , k t ó r e j f u n k c jo n o w a n ie n a l e -ży poddać w s z e c h s t r o n n e j a n a l i z i e - t a k i e e ą p r z e s ł a n k i t e o r i i n i e d o s t a t k ó w p a ń e tw a .
5 . Na pozór p a r a d o k s a l n i e , w sp ó ło z e s n u k o n c e p c j e n i e d o s t a t k ó w p a ń s tw a g o s p o d a r u j ą c e g o b i o r ą swój p o c z ą t e k z pracy A. Downsa p t . "Ekonomiczna t e o r i a d e m o k r a c j i " * , w k t ó r e j fu u k cjo n o .v a n ie p ańetw a ujm uj« s i ę p o p r z e z a n a l o g i ę do d z i a ł a n i a mechanizmu rynkowej k on-k u r e n c j i d o s on-k o n a ł e j . A. Downa p o s t u l u j e , by zachow anie s i ę p a ń stw a w y j a ś n i ć w k a t e g o r i a o h a d a p t a c j i programów p o l i t y c z n y c h r ó ż
-2 P o r . A. D o w n a , An Economic Theory o f Dem ocracy, New York 1 9 5 7 .
nych k o n k u r u ją c y c h między s o b ą p a r t i i ( o o n a j m n i e j dwóch) do o cze-kiwań wyborców, p o n a d to by o p i n i e te g o procam i a d a p t a c y j n e g o po-s ł u g i w a ł y e i ę i n po-s t r u m e n t a m i a n a l i z y e k o n o m ic z n e j. Woźna w t e n sp o a ó b s k o n s tr u o w a ć k o n c e p c ję p aúetw a i d e a l n e g o , k t ó r e r e a g u j e b i e ż ą o o na im p u ls y wychodzące z " ry n k u p o l i t y c z n e -g o " , d o s to s o w u ją c p o lity k ® -g o e p o d a r c z ą do p r e f e r e n c j i w i ę k s z o ś c i o b y w a t e l i - r e a l i z u j e więo w p r z y b l i ż e n i u f u n k o j ę d o b r o b y tu s p o -ł e c z n e g o « K o n c e p c ja A. Downea s t a ł a e i ę punktem w y j ś c i a t e o r i i n i e d o s ta t k ó w p a ń e tw a , t a k J a k punktem w y j ó c ia w s z e l k i c h t e o r i i n i e d o -s ta t k ó w rynkowych J e -s t model g o e p o d a r k i k o n k u r e n c j i d o s k o n a ł e j . K ie ru n e k badań zapoczątkow any p r z e z Downsa p r z y j ą ł w Ameryce n a z -wę P u b l i c C h o i c e .
D e f i n i c j ę t e g o k i e r u n k u podajemy za a u to r e m j e d n e j z p i e r w -s z y c h m o n o g r a f i i p o d rę c z n ik o w y c h t e j nowej d y -s c y p l i n y , D. C. M uet le r e ra j " P u b l i c C hoice moina z d e f i n io w a ć Jako ekonom iczną a n a l i z ę n ie ry n k o w y c h p r o c e d u r d e c y z y j n y c h , lu b po p r o s t u j a k o z a s t o s o w a -n i e eko-nom iki do -nauk p o l i t y c z -n y c h " 3 .
Kie wchodząc t u w d y s k u s j ę o t r a f n o á o i t e j d e f i n i c j i p o d k r e ś -l i ć t r z e b a , i ż głównym przedm iotem badań k i e r u n k u P u b -l i c C hoice s ą uw arunkowania i n s t y t u c j o n a l n e d z i a ł a l n o ś c i p a ń s tw a w s f e r z e ek onom icznej i saiae t e d z i a ł a n i a p a ń s tw a J a k o podm iotu g o s p o d a r u -j ą c e g o .
Wynika to z p rzyjm ow ania z a ł o ż e n i a ( p r z y n a j m n i e j w m odelach podstawowych ) s u w e r e n n o ś c i o b y w a t e la ( a n a l o g i a do s u w e r e n n o ś c i konsum enta w modelu k o n k u r e n c j i d o e k o n a ł e j ) , m a k s y m a liz u ją c e g o u ż y t e c z n o ś ć konsumowanych dóbr p ry w a tn y c h i d ó b r p u b l i c z n y c h .
P o p r z e z z a s t o s o w a n i e in s t r u m e n tó w a n a l i z y e konom icznej do wy-j a ś n i e n i a zachow ania s i ę p a ń e tw a w warunkach i n s t y t u c wy-j o n a l n y c h dem o k r a c j i p a r l a dem e n t a r n e j cr.awiany n u r t w s p ó łc z e s n e j e k o n o n i k i i n s -t y -t u c j o n a l n e j w yszedł poza wąsko z a k r e ś l o n e ramy ekonom ii t r a d y -c y j n e j , u j m u j ą -c e j państw o в k a t e g o r i a -c h e g s o g e n i -c z n y o h , zachowu-j ą c zachowu-j e d n o c z e ś n i e w z g lę d n ą s p ó zachowu-j n o ś ć m e t ó d o lo g i c z n ą kreowanych w j e g o ramach m o d e li p o l i t y c z n o g o s p o d a r c z y c h w sp ó łc ze sn e g o k a p i t a -l i s t u .
6 . P o w i e d z i e l i á n y w o z e ś n ie j , i ż t e o r i ę n ia d o a ta tk Ó w rynkowych u z a s a d n i a j ą c ą i n g e r e n c j ę p ańetw a w fu n k c jo n o w a n ie mocfcaniemu r y j -kowego wyprowadeić można z dwóch i r ó d e ł a в e k o n o m ii d o b ro ty t u i a t e o r i i k e y n e s o w s k i e j . Ekonomia d o b r o b y tu t r a k t o w a n a t y ł a J a k o u«»- e a d n i e n i e a l o k a c y j n e j f u n k c j i p a ń s tw a , t e o r i a keynesow ska z a ś s t w o r z y ł a podstawy t e o r e t y c z n e s t a b i l i z u j ą c e j f u n k c j i p a ń s tw a . Obie t e o r i e wskazywały n a b u d ż e t Jako podstawowe n a r z ę d z i e r e a l i -z a c y j n e t y c h dwóch f u n k c j i .
Przedm iotem badań k i e r u n k u P u b l i c C h o ic e j e e t ró w n ież państw o w y s t ę p u ją c e w r o l i a l o k a t o r a i s t a b i l i z a t o r a g o s p o d a r k i k a p i t a l i -s t y c z n e j . Ekonomiczna i n t e r p r e t a c j a z a ch o w a n ia -s i ę p a ń -stw a (demo-k r a c j i b u r ż u a z y j n e j ) w obu V o h r o l a c h d o p r o w a d z i ł a do w ykryoia i n s t y t u c j o n a l n y c h i r ó d e ł n i « o p r a w n o ś c i s t r u k t u r b i u r o k r a t y c r . n o - -pańetwowych w d z i e d z i n i e r e g u l a c j i stosunków a lo k a c y jn y c l i i w p o l i t y c e s t a b i l i z a c y j n e j . W y k s z t a łc i ły s i ę dwa odrębne o d g a ł ę z i e -n i a w -n u r c i e P u b l i c C hoice s k ie r o w a -n e -na b a d a -n ie obu wymie-nio-nych f u n k o j i p a ń e tw a . W USA n a c i e k w b a d a n ia c h P u b l i c C hoice k o st a ł po-łożony na analizę a l o k a c y j n e j f u n k c j i p a ń s tw a , a głównym j e j r e -p r e z e n ta n t e m j e s t J* I.'. Buchanan.
Badania funkcji stabilizacyjnej państwa z perspektywy Public Choice prowadzone eą głównie w Szwajcarii, RFN i W. Brytanii ( B.
Prey, P. Schneider, D. Hibbs Jr., H. Fassbeder).
7. Zasadniczy schemat teoretyazny b a d a n ia funkcji a l o b a o y j n o j
państwa w ramach koncepcji Public Choice naszkicujemy tu za A.
Bretonem, R. Bartlettem oraz H. Recktenwaldem*.
Założeniem wyjściowym analizy A. B r e t o n a Jeat to, iż każdy
obywatel (citizen, oonsumer - voter) posiada pewną i d e ę s ł u s z n e g o
obciążenia podatkowego (a fair burden o f taxation) j e g o dochodów
(czy majątku) w etoeunku do zestawu świadczeń publicznych w
ynika-jących в prowadzonej p r a e z rządzącą partię polityki g o s p o d a r c z e j
(społecznej ltd.). Na poziomie społeoeeństwa jako całości zawaze
występować musi różnica pomiędzy o f e r o w a n ą wiązką polityk a w i ą z
-^ Por. A. B r e t o n , The łJoonomic Theory of R e p r e s e n t i v e
Coverment, London 1974i R» B a r t l e t t , Sconomic
Founda-t i o n of PoliFounda-tical Fowe, New York 1973; H. R e c k Founda-t e n w a l d , Potential Welfare Loeses in the Public Sector - Anatomy o f the
Ma-ture and Canees, IwiJ Anaton^ of Goverment Deficiencies, B e r l i n
kami pożądanymi p r z e z poszczególnych o b y w a t e l i p r z y danym u k ł a -d z i e oen - po-datków ( t a x - p r i c e s ) * B r e to n -d e f i n i u j e t ę nierów now a-gę J a k o przymus ( c o e r c i o n ) . D e f i n i c j a ta p o d k re śla r ó ż n i c e pom ię-dzy s y t u a c j ą konsumenta n a rynku , który b«dąc w e t a n i e n ieró w -nowagi J e s t w e t a n i e podjąć d z i a ł a n i e b ezp o śred n io t e nierównowa-gę u s u w a ją c e , a s y tu a c j ą o b y w a te la , który będąc w nierównowadze n i e aoże J e j p rzezw y ciy ży ć drogą aktów kupna czy sp r z e d a ż y , l e o z amuszony J e a t wpływać na p o lity k ó w .
P odaje d a le j B reto n , i ż "przymus" J e a t n a tu r a ln ą konsekw enoją pewnych w ła śo iw o śo l p r o d u k cji a ek to ra p u b lic z n e g o , a t o i
a ) n ie p o d z ie ln o ś c i p o lit y k p u b lic z n y c h ,
b ) tr u d n o śc i i d e n t y f i k a c j i oczekiw ań o b y w a te li,
o ) od d zia ły w a n ia p rzez rząd na popyt - na u s łu g i p u b lic zn e - z g ła sz a n y p rzez o b y w a te li.
D z ia ła n ie o b y w a te li w k ieru nku zm n ie jsz a n ia przymusu p r z y b ie -ra p o sta č p o p arola lu b o p o z y c ji w stosun ku do p a r t i i p o lit y c z n y c h Zakłada a l f przy tym, t e p a r t ia ( p o l i t y c y ) m aksym alizuje prawdo-p odobieństw o utrzym ania lu b zd ob yola władzy w wyborach parlam en-ta r n y c h . A. B reton u w zględnia n a stę p u ją c e in stru m en ty d z ia ła ń po-lit y c z n y c h ! łap ow n ictw o, u d z ia ł w lo b b y , z r z e s z e n ia zawodowe g r u - ' py n a c ie k u , a k c je r e w o lu c y jn e , g ło so w a n ie o r a z z a k ła d a , i ż a k tu a l-ny lu b oczekiw al-ny e ta n przymusu d o s ta r c z a podstawowego u z a e a d n le - n la d la podejmowanych a k c j i p o lit y c z n y c h . Zwraca t e ż uwagę» i ż d z ia ła n ia p o lit y c z n e wymagają p o n o szen ia nakładów p le n ie ż n y o h ( m a te r ia ln y c h ) i ozasow yoh, k o n k lu d u jąc, i ż o b y w a tele b ogaci wy-b ie r a j ą in stru m en ty p ie n ie ż n o e h ło n n e , wy-b ie d n i z a ś cza so ch ło n n e ( n p . d em o n stra cje, ргглтагаге) •
R. B a r t l e t t p r z e p ro w a d z a a n a l i z ę i n s t y t u c j o n a l n y o h uwarunko-wań zachow ania e i e p a ń s tw a w s z e r s z e j p e r s p e k t y w i e m odelow ej, w ramach k t ó r e j i d e n t y f i k u j e c z t e r y podstawowe p o d m io ty , r z ą d , b i u -r o k -r a c j e , p -r o d u ce n tó w 1 konsumentów.
Rząd m a k sy m a lizu je swe s z a n s e poznawczego w ygr& tla wyborów, b i u r o k r a c j a m a k s y m a liz u je pewność swego z a t r u d n i e n i a , p r o d u e e n o l • t y s k i , konsumenci - u ż y t e c z n o ś ć . W sz y s tk ie p o d m io ty , w J a k i e j k o l w i e k w y s t ę p u j ą r o l i , d z i a ł a j ą r a c j o n a l n i e k l e r u j ą o a l e I n t e r e s e m własnym. Dążą o n i do o s i ą g n i ę -c i a ewy-ch i n t e r e s ó w p o p rz e z o d d z ia ł y w a n ie ( i n f l u e n -c e ) na p o l i t y k ę p u b l i c z n ą . Wszyscy o n i e ą J e d n a k n ie p e w n i co do związków z o c h o - d z ą c y c h miedzy i c h w łasnym i i n t e r e s a m i н p o l i t y k ą p u b l i c z n ą . Da
p r z y k ł a d r z ą d n i e w i e . J a k o b y w a te le o d b i e r a j ą ( o c e n i a j ą ) p o l i t y -kę p u b l i c z n ą i d l a t e g o n i e J e a t p e w ie n , J a k i z e s ta w d z i a ł a ń p o -d j ą ć w c e l u u z y s k a n i a p o p a r c i a wyborców.
T r z e b a p r z y tym w ziąć pod uwagę, z b i e r a n i e i n f o r m a c j i na te m a t p o l i t y k i p u b l i c z n e j i j e j akutkćw n a r a ż a podm ioty na pon o - e z e n i e k o a z td w .
.1 t e g o względu - w modelu B a r t l e t t a - w s z y s t k i e podmioty zmu-szone s ą porównywać k o s z t y d z i a ł a n i a w warunkach n i e p e w n o ś c i z k o s z ta m i z e b r a n i a w ia ry g o d n e j i n f o r m a c j i . R a c jo n a ln y podm iot u s t a -l a pewną równowagę pomiędzy tym i dwom r o d z a j a m i k o s z tó w . Równowaga t a doprowadza do s y t u a c j i , w k t ó r e j podm ioty p o d e jm u ją d e c y -z j ę w o p a r c i u o n i e d o s k o n a ł y -z a s ó b i n f o r m e i c j i . Każdy -z podmiotów nože wyw ierać wpływ na z a o h o H ^ ile a i ę inny o h , p o w s t a ł y c h podmio-tów p o p r z e z o d d z ia ł y w a n ia na d o a tę p n o ć ć i c enę p o z y sk an y c h p r z e z n i c h i n f o r m a c j i w a ru n k u ją c y c h i c h d e c y z j ę . W o d n i e s i e n i u do p o l i t y k i p u b l i c z n e j model t a n z a k ł a d a m o ż l i -wość o d d z i a ł y w a n i a n a r z ą d n i e t y l k o ( i n i e p r z e d e w e z y a tk im ) po-p r z e z u d z i a ł w wyborach, a l e r ó w n i e ż po-p o po-p r z e z zmianę o po-p i n i i rz ą d u na tem at f u n k c j i u ż y t e d z n o ć c i o b y w a t e l i , a ta k ż e p o p r z e z u d z i e l a -n i a rządow i "pomocy" w z m ia -n ie oczekiw ań o b y w a t e l i d o t y c z ą c y c h po-l i t y k i p u b po-lic z n e j .
B a r t l e t t w yróżnia tr z y podstawowa r o d z a je o d d z ia ły w a ń p o z a - wyborezych ( n o n r o t i n g ) , s t o j ą c e do d y s p o z y c ji podmiotów p o z a r z ą -dowych:
a ) su b s y d io w a n ie i n f o r m a c j i « z m i e r z a j ą c a do k s z t a ł t o w a n i a o p i n i i r z ą d u p o p r z e z d o s t a r c z a n i a s e l e k t y w n e j i n f o r m a c j i o d z w i e r - c i e d l a j ą o e j i n t e r e s y o k r e ś l o n e g o p o dm iotu l u b grupy podmiotów;
b ) k o n t r o l a nad z a sob am i m a t e r i a l n y m i : r z ą d m a k sy m a lizu je g ło s y w yborcze, l e c z p o t a k i w a n i e wyborców j e s t b a r d z i e j l u b m niej koaztow na. W iększość zasobów w ykorzy sty w an y ch w c e l u o d -d z i a ł y w a n i a n a k l i e n t e l ę w yborczą p o c h o -d z i ze ć r ó -d e ł p r y w a tn y c h , k tó ry ch m o b i l i z u j e w zamian za o b i e t n i c e o d p o w ied n ieg o k s z t a ł t o w ania p o l i t y k i p u b l i c z n e j . Ponieważ zasoby c h a r a k t e r y z u j ą a i ę n i e -równomiernym p o d z ia łe m p o s i ę d a y ró ż n e grupy s p o ł e c z n e , r z ą d J e a t zmuszony r e a l i z o w a ć p o l i t y k ę zgodną z I n t e r e s a m i podmiotów kon-t r o l u j ą c y c h z a s o b y . " P o l i kon-t y k a z a l e ż y od w ładzy e k o n o m ic z n e j" k o n k l u d u je B a r t l e t t ;
с ) l i d e r z y o p i n i i p u b l i o z n e j ( l e a d e r s who a r e o p i n i o n f o r mers ) o h o d z i t u o o s o b y , k t ó r e ze względu na awój s t a t u s s p o ł e -czny k o n t r o l u j ą w ię c e j n i ż t y l k o awÓJ w łasny J e d e n g ł o s w y b o rc z y .
fiybór r o d z a j u o d d z ia ł y w a n ia podejmowanego p r z e z podmiot z a l e -ży od b ę d ą c y c h w j e g o d y s p o z y c j i n a k ła d ó w m a t e r i a l r y c h 1 c z a s o -wych, co powoduje, že n i e w s z y s tk im podmiotom o p ł a c a s i ę a n g a ż o wani* w d z i a ł a n i e p o l i t y c z n e , k s z t a ł t u j ą c e p o l i t y k ę p u b l i c z n ą r z ą -d u .
Na k o n i e c B a r t l e t t p o d k r e ś l a , i ż c a ł a t a a n a l i z a modelowa p o -winna być ujmowana w k o n t e k é c l e p a n u j ą c e j w s p o ł e c z e ń s t w i e I d e o -l o g i i , k t ó r a j e s t n a j t a ń s z y m sposobem z a p e w n ie n i a s o b i e d o m i n a c j i p r z e z e l i t ę . U trzym a nie I d e o l o g i i z a l e ż y w duŕym s t o p n i u od z d o l -n o ś c i grupy d o m i-n u ją o e j do spraw ow a-nia k o -n t r o l i -nad k s z t a ł t o w a -niem w zględnych cen d o s t ę p u do I n f o r m a c j i p o z o s t a ł y c h podmiotów 1 g r u p i n t e r e s u .
P r z e j d ź n y w końcu do z r e f e r o w a n i a poglądów H* R e c k te n w a ld a , k t ó r e w sp o s ó b b e z p o ś r e d n i d o t y c z ą n i e e f e k t y w n o ś c i p ańetw a Jako p odm iotu g o s p o d a r u j ą c e g o , a k t ó r e r ó w n o c z e ś n ie można uzn a ć z a r e -p r e z e n t a t y w n e d l a c a ł e g o k i e r u n k u P u b l i c C h o ic e .
A u to r t e n w y r ó ż n ia p rz y c z y n y n a t u r a l n e 1 systemowe n i e e f e k t y w -n o ś c i p a ń e tw a .
P ie r w s z e wyprowadza z ośm iu aksjom atów d o t y c z ą c y c h n a t u r y l u d z k i e j , n i e z m ie n n e j j e g o zdaniem zawsze i w s z ę d z i e . Spośród n i c h wymieniny dwa, k t ó r e z o s t a ł y sform ułow ane J u ż p r z e z A r y s t o -t e l e s a i z o s -t a ł y pow -tórzone p r z e z św. Tomasza z Akwinui
a ) c z ł o n e k zawsze dba b a r d z i e j o r z e c z y s w o j e , n i ż t s , k t ó r e n a l e ż ą do i n n y c h j
b ) ł a t w i e j 1 t a n i e j u trz y m a ć p o r z ą d e k s p o ł e c z n y , o i l e prawa w ł a s n o ś c i s ą J a s n o o k r e ś l o n e u n ik a s i ę wtedy k o n f l i k t ó w z w i ą z a n ych z k o r z y s t a n ie m z praw w spólnych o r a z p o z o s t a j ą c y c h n a t l e f i -n a -n s o w a -n ia , u trz y m y w a -n ia i -naprawy w ł a s -n o ś c i .
R e c k ten w ald s t w i e r d z a , l ż u j ę t e w J e g o a k s jo m a ta c h podstawowe prawa zachować s i ę podmiotów p r y w a tn y c h mogą byó w s z c z e g ó l n y c h s y t u a c j a c h łam a n e , 1 е с г na d ł u i s z ą metę n i e d a j e s i ę i c h w y e lim i-nować b ez o lb rz y m ic h s t r a t w d o b r o b y c ie sp o łe c z n y m .
B a r d z i e j i n t e r e s u j ą c e s ą r o z w a ż a n ia a u t o r a d o t y c z ą c e n i e e f e -k ty w n o ś c i p a ń s tw a , j a -k o p o d m io tu g o s p o d a r u j ą c e g o , w p ły w a ją c e j z p rz y c z y n s y stcmowych. S p o ś ró d n io h zwróćmy uwagę n a dwie*
a ) p o r iw n u ją c d z i a ł a n i e ryn k u i p a ń s tw a J a k o i n s t y t u c j i , p o -p r z e z k t ó r e d o c h o d z i do a l o k a c j i zasobów, R e c k ten w ald w s k a z u je , i ż p o ó c z a s gdy t r a n s a k c j e rynkowe c h a r a k t e r y z u j ą a i ę j e d n o ś c i ą d e -c y z j i , L.'.ia d -c z e n ia u s ł u g i i p ł a t n o ś -c i , s y s te m a l o k a -c j i w s e k t o r z e
p u b lio z n y m c e c h u j e i n u ty t u c j o n a l n a z a s a d a r o B d * i e l « n i a p ł a t n i k a d e c y d e n ta i użytkow nika* <5w f a k t o d d z i e l e n i a podm iotów, k t ó r e kor z y u t a j ą , p ł a c ą i d e c y d u j ą o w y k o kor z y s t a n i u zasobów e ta n o w i p o t e n -c j a l n e f r ó d ł o m arn o tra w stw a ;
b ) s y s te m a l o k a c j i p u b l i c z n e j o e o h u je p o n a d to b r a k bodźców 1 e fe k ty w n y c h e a n k o j l wobec d z i a ł a ń niee k o n o m ic z n y c h zarówno j e d n o -s t e k , J a k i L n -s t y t u o j l .
P odejm ując d a l e j a u t o r a n a l i z ę porównawczą ryn k u w k o n t e k ś c i e związków zawodowych pomiędzy i n t e r e s e m własnym J e d n o s t e k (hom ooe- o o a o m lo u e ) a dobrobytem epołeoznyra, k t ó r e j k o n k l u z j ą J e e t "wyż- e z o ś ć " i n s t y t u c j i r y n k u nad i n s t y t u c j ą p ańetw a ( t e z a ó negatywnym zw iązku pomiędzy i n t e r e e e m b i u r o k r a c j i a dobrem p u blicznym mono» p o l i e t y o z n e j p o r c j i p a ń s tw a j a k o dostaw cy d ó b r p u b l i o z n y o h ) .
8 . 19 względu na o g r a n i c z o n e ramy kom unikatu naukowego n i e J e a t możliwe s z e r s z e omówienie dokonanej w ramach P u b l l o C h o ic e a n a l i t zachow ania pańetw a w a a p e k c i e p o l i t y k i s t a b i l i z a c y j n e j . Warto J e d n ak ohoiby wspom nieć, t a a n a l i z a t a - przeprow a dz one в uw z glę dnie nie m ogólnego p o s t u l a t u t r a k t o w a n i a p a ń s tw a n i e j a k o " a u t o m a t u " , l e c z J a k o i n s t y t u c j i - doprowadza a u to r ó w omawianego k i e r u n k u do k o n k l u z j i , i ż rzą d f u n k c j o n u j ą c y w w arunkach dem okra- o j l p a r l a m e n t a r n e j wykazuje t e n d e n c j e do I n s t r u m e n t a l n e g o t r a k t o wania p o l i t y k i s t a b i l i z a c y j n e j , p odporządkow ując j ą własnym i n t e -resom wyborczym.
R e z u l ta te m t a k i e g o zachow ania e i ę p a ń e tw a J e e t w y k s z t a ł c e n i e e i ę nowego mechanizmu d e s t a b i l i z u j ą c e g o g o s p o d a rk ę k a p i t a l i s t y c z -n ą , k t ó r ą o k r e ś l a s i ę J a k o p o l i t y c z -n y c y k l k o -n i u -n k t u r a l -n y .
Warto j e e z o z e d o d a ć , i ż omawiane modele poddane k o n t r o l i em-p i r y c z n e j , choć w sem-p o s ó b je d n o z n a c z n y n i e z o s t a ł y o d r z u o o n e , to J e d n a k n i e s n a l a z ł y d e f i n i t y w n e g o p o t w i e r d z e n i a e t a t y e t y o z n e g o .
Paweł Pawłowski
PUBLIC CHOIOB - A NEW TREND IN THE INSTITUTIONAL ECONOMY
CONCERNING THE REGULATIVE FUNCTION OP THE CAPITALIST STATE
The aim of t h i s communique was t o draw a t t e n t i o n to a new t h e o r e t i c a l t r e n d i n t h e i n s t i t u t i o n a l eoonony r e f e r r e d t o i n th e West a e P u b l i o C hoice ( t h e o r y of c o l l e c t i v e c h o i c e ) . I t s i n t e n -t i o n wae -t o p r o v i d e a g e n e r a l d e s c r i p -t i o n o f -th e m e t h o d o l o g i c a l
a p p ro a c h and n ot o f th e o o a te n ta di«ouaae<3 w ith in the framework o f t h i s s c h o o l.
The b a s i c o o n e t r u o t i v e i d e e o f P u b l i c C h o ice i e i n t e r p r e t a -t io n o f K eyn esian and eoonom ioe o f w e l f a r e aa a -th eo ry o f marke-t sh o r ta g e « end p u t t i n g f o r w a r d i n o p p o s i t i o n t o t h e s e o o n c e p te a p o s t u l a t e o f u n d e r t a k i n g problem « o f s h o r t a g e s o f t h e s t a t e t r e a -t e d aa an economio e n -t i -t y *
