Lucyna Sochocka
1, Aleksander Wojtyłko
2, Iga Grad
3,
Katarzyna Kiliś-Pstrusińska
4Sposób odżywiania pracowników ochrony zdrowia
na przykładzie studentów studiów niestacjonarnych
PMWSZ w Opolu
Diet of Health Care Professionals in Part-Time
PMWSZ Students in Opole
1 Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu 2 NZOZ „A.W. Med.” w Opolu
3 Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu
4 Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu; Katedra i Klinika Nefrologii
Pediatrycznej, Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka w dużej mierze zależy od modelu żywienia.
Zadaniem pracowników ochrony zdrowia jest m.in. wspieranie podopiecznych w działaniach na rzecz umacniania zdrowia. Pozytywne zachowania zdrowotne, które przejawia personel medyczny świadczą o racji i słuszności dzia-łań prozdrowotnych podejmowanych przez ich podopiecznych.
Cel pracy. Próba oceny sposobu żywienia pracowników ochrony zdrowia w aspekcie ich przygotowania do
prowa-dzenia działań na rzecz umacniania zdrowia społeczeństwa.
Materiał i metody. Badania przeprowadzono w grupie 245 pielęgniarek, położnych i fizjoterapeutek będących
jed-nocześnie studentkami studiów niestacjonarnych. Narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety stworzony na potrzeby pracy przez jej autorów.
Wyniki. Trzy lub cztery posiłki dziennie zjada odpowiednio 39,3% oraz 38,9% badanych. Niespełna połowa
respondentów zjada codziennie śniadania – 45,1% i obiady – 46,7% w domu. Surowe warzywa i owoce każdego dnia spożywa zaledwie 29,1%. Grupa 23,7% respondentów walczy ze stresem, podjadając między posiłkami.
Wnioski. Badani pracownicy ochrony zdrowia mają nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Prezentowany przez nich
sposób żywienia wymaga poprawy, zwłaszcza jeśli spojrzymy na ten problem przez pryzmat pacjenta, któremu mają zapewnić wsparcie w kształtowaniu prawidłowych zachowań żywieniowych (Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 2, 109–112).
Słowa kluczowe: pracownicy ochrony zdrowia, żywienie.
Abstract
Background. The proper functioning of the human body heavily depends on the model of nutrition. The task of health
workers among other things is support patients in their efforts to strengthen health. Positive health behaviors pre-sented by health care professionals testify rightness of the healthy behaviors undertaken by people under their care.
Objectives. Aim of study was an attempt to estimate nutrition manner of health care professionals in terms of their
preparation to carry out activity to strengthen society health.
Material and Methods. A research was carried on a group of 245 nurses, midwives and physiotherapists, who were
students of part-time studies at the same time. A research tool employed for the work was questionnaire survey made by authors themselves just for the article.
Results. Three or four meals per day are eaten adequately by 39.3% and 38.9% respondents. Less than half of the
respondents eat breakfast every day – 45.1% and lunch – 46.7% at home. Daily consumption of raw vegetables and fruits declares only 29.1%. Group 23.7% of respondents struggle with stress by eating between main meals.
Conclusions. Group of researched health service professionals demonstrates abnormal eating habits. Nutrition manners
presented by them need to be corrected especially when we look at this issue from the perspective of the patient whose support in the development of healthy nutrition behaviors has to be supplied (Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 2, 109–112).
Key words: health service professionals, nutrition.
Piel. Zdr. Publ. 2012, 2, 2, 109–112 ISSN 2082-9876
PrAce OrYGINALNe
L. Sochocka et al.
110
Prawidłowe funkcjonowanie organizmu czło-wieka, jego wygląd oraz samopoczucie w dużej mierze zależy od modelu żywienia. Zachowania żywieniowe odgrywają również kluczową rolę w zapobieganiu chorobom.
Słownik terminów żywieniowych podaje, iż optymalne (prawidłowe) żywienie to takie, które ma na celu zaspokojenie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych człowieka. Pozwala na osiągnięcie pełnego rozwoju fizycznego i psychicz-nego, zachowanie odporności organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi i utrzymanie jego sprawności do starości [1].
Dieta powinna być zbilansowana, tj. zawierać określoną liczbę posiłków w ciągu dnia oraz cał-kowicie pokrywać zapotrzebowanie organizmu na energię i wszystkie niezbędne składniki pokarmo-we [2, 3]. Wartość energetyczną i odżywczą nale-ży dopasować do indywidualnego zapotrzebowa-nia [2]. Ważne jest, aby dieta była urozmaicona, czyli zawierała produkty z różnych grup piramidy zdrowego żywienia. Monotonna dieta nie sprzyja zdrowiu. W racjonalnym żywieniu należy zacho-wać umiarkowanie. Nie tylko niedobór, lecz także nadmiar spożywanych składników pokarmowych wpływa na zaburzenie homeostazy ustroju.
W 1983 r. Amerykańska Akademia Nauk (US
Academy of Science) orzekła, że dieta i sposób
odżywiania są drugą po paleniu tytoniu, najważ-niejszą przyczyną chorób nowotworowych. Ba-dania epidemiologiczne pozwoliły określić zwią-zek między występowaniem niektórych chorób a poszczególnymi składnikami diety. coraz więcej danych wskazuje na to, że duże spożycie warzyw i owoców jest korzystne w przypadku wielu cho-rób przewlekłych, stwierdzono bowiem związek między konsumpcją różnych warzyw i owoców a zmniejszonym ryzykiem zachorowania na no-wotwory złośliwe. Światowa Organizacja Zdro-wia zaleca, aby warzywa i owoce spożywać 5 razy dziennie przy każdym posiłku (min. 400 g dzien-nie, tj. 2 sztuki owoców i 200 g warzyw) i konse-kwentnie zastępować nimi przekąski między po-siłkami [4, 5].
Zmiana zachowań żywieniowych jest uwarun-kowana zmianą postaw wobec żywności i żywienia. Wpływ na podnoszenie świadomości żywieniowej ma sposób i forma przekazywania informacji [6].
Zadaniem pracowników ochrony zdrowia, w tym pielęgniarek/położnych, jest nie tylko re-alizowanie zaleceń zdrowotnych, ale wspieranie podopiecznych w działaniach na rzecz umacnia-nia zdrowia. Kształtowanie wiedzy i umiejętności dotyczących żywności i żywienia wpisuje się w te działania. Pielęgniarka jest uprawniona do udziela-nia porad z zakresu żywieudziela-nia dorosłych oraz dzieci zdrowych, a uzyskując tytuł specjalisty w
określo-nej dziedzinie może zajmować się również porad-nictwem dietetycznym [6].
Pielęgniarka, jako rzeczniczka propagowania zdrowego stylu życia, w dużej mierze sama powin-na być przykładem dla swoich pacjentów. Jej po-zytywne zachowania zdrowotne świadczą o racji i słuszności stosowania działań prozdrowotnych.
celem pracy była próba oceny sposobu żywie-nia pracowników ochrony zdrowia w aspekcie ich przygotowania do prowadzenia działań na rzecz umacniania zdrowia społeczeństwa.
Materiał i metody
Badania przeprowadzono na przełomie listo-pada i grudnia 2011 r. Grupę badawczą, liczącą 245 osób, byli pracownicy ochrony zdrowia, będą-cy jednocześnie studentami studiów niestacjonar-nych kierunku: pielęgniarstwo, położnictwo i fi-zjoterapia Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu. Udział w badaniach był do-browolny i anonimowy.
W pracy posłużono się metodą sondażu dia-gnostycznego. Narzędziem badawczym był kwe-stionariusz ankiety stworzony na potrzeby pracy przez jej autorów. Kwestionariusz zawierał me-tryczkę i pytania szczegółowe dotyczące zacho-wań zdrowotnych pracowników ochrony zdrowia czynnych zawodowo.
Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej. Do oceny istnienia różnic bądź za-leżności między analizowanymi parametrami
nie-mierzalnymi użyto testu χ2. W badaniach przyjęto
5% błąd wnioskowania i związany z nim poziom istotności p < 0,05, wskazujący na istotne staty-stycznie różnice bądź zależności.
Wyniki
Badana grupa składała się ze 134 studentów kierunku pielęgniarstwo, 49 kierunku położnictwo i 62 kierunku fizjoterapia, co stanowi odpowied-nio 54,7; 20 oraz 25,3% ogółu badanych. Średnia wieku ankietowanych kobiet wynosiła 36,9 lat (analizie poddano wyłącznie dane uzyskane od kobiet z uwagi na nieliczną grupę mężczyzn bio-rących udział w badaniu). respondenci zamiesz-kujący wieś (N = 97) stanowili 39,6%; mieszkańcy miast liczących do 10 tys. mieszkańców (N = 62) – 25,3%; miast powyżej10 tys. mieszkańców (N = 86) – 35,1%. Badane to w większości kobie-ty zamężne (N = 159) – 65,2%, posiadające dzieci (N = 179) – 73,1%. Osoby stanu wolnego (N = 65) i bezdzietne (N = 66) stanowiły odpowiednio 26,6% oraz 26,9% ogółu badanych.
Sposób odżywiania pracowników ochrony zdrowia 111
Większość badanych (N = 149) – 66,8% to pracownicy zatrudnieni w placówkach lecznictwa zamkniętego, w placówkach lecznictwa otwartego pracuje (N = 74) – 33,2% ankietowanych. Średni staż pracy w zawodzie, jakim legitymują się re-spondenci wynosi 16 lat.
Praca, jaką wykonują, to w większości przy-padków (N = 136) – 61% praca zmianowa, w sta-łych godzinach pracy pracuje (N = 69) – 30,9% badanych, nienormowany czas pracy ma (N = 18) – 8,1% ogółu respondentów. Biorąc pod uwagę ro-dzaj wykonywanej pracy, większość respondentów (N = 156) – 69,3% określa swoją pracę jako pracę zespołową, na samodzielnym stanowisku pracuje (N = 51) – 22,7%; na stanowisku kierowniczym jest zatrudnionych (N = 17) – 7,6% ankietowanych.
Liczba posiłków, jaką ankietowani zjadają w ciągu dnia wynosi 2–5. Największa liczba bada-nych spożywa 3 lub 4 posiłki dziennie, co stanowi odpowiednio 39,3% (N = 96) oraz 38,9% (N = 95). Zaledwie 16% respondentów (N = 39) konsumuje 5 posiłków w ciągu dnia. Wśród osób biorących udział w badaniu są też i tacy, którzy jedzą posiłki 2 razy dziennie, stanowią oni 5,7% (N = 14) ogó-łu ankietowanych. Nie stwierdzono statystycznie istotnej zależności między liczbą posiłków zjada-nych w ciągu dnia a miejscem zamieszkania re-spondentów lub też rodzajem wykonywanego za-wodu ani charakterem pracy.
codziennie śniadania i obiady w domu zjada niespełna połowa badanych, stanowią oni odpo-wiednio 45,1% (N = 110) i 46,7% (N = 114). Staty-stycznie istotną zależność stwierdzono między de-klaracją dotyczącą codziennego zjadania śniadań w domu a charakterem pracy i faktem posiadania dzieci. Osoby mające nienormowany charakter pracy (83,3%), (p = 0,0001526 < 0,05) oraz niepo-siadające dzieci (53%), (p = 0,02975 < 0,05) spo-żywają śniadania w domu częściej niż osoby, któ-rych praca ma charakter zmianowy oraz te, które posiadają dzieci. W dni wolne od pracy śniadanie w domu zjada co czwarty ankietowany – 25,4% (N = 62); znacznie więcej, bo 42,6% (N = 104) spożywa wówczas również obiad. Okazjonalnie „pozwala sobie” na zjedzenie śniadania w do-mu –13,9% (N = 34), a obiadu 6,1% (N = 15) re-spondentów. Śniadań w domu nigdy nie je 15,6% (N = 36) badanych pracowników ochrony zdro-wia, a obiadów 0,4% (N = 1). Obiad w pracy zja-da 2,5% (N = 6) respondentów. Zalecenie WHO, dotyczące codziennego spożywania warzyw i owo-ców, realizuje zaledwie 29,1% (N = 71) badanych. Statystycznie istotną zależność zaobserwowano między wskazanym zachowaniem żywieniowym a faktem posiadania dzieci; znacznie częściej po surowe warzywa i owoce każdego dnia w tygodniu sięgają respondenci posiadający dzieci (33,1%),
(p = 0,04256 < 0,05). Nie stwierdzono natomiast statystycznie istotnej zależności w tej kwestii mię-dzy miejscem zamieszkania ankietowanych ani też ich stanem cywilnym. Grupa 27,5% (N = 67) jada warzywa i owoce tylko trzy razy w tygodniu. Wśród respondentów jest też grupa osób, które warzywa i owoce jedzą tylko raz – 12,3% (N = 30), lub dwa – 12,7% (N = 31) razy w tygodniu.
codzienne borykanie się w środowisku pracy z różnego rodzaju sytuacjami trudnymi oraz prze-ciążenie pracą rodzą potrzebę znalezienia sposobu reagowania na stres. Niestety, prawie co czwarty ankietowany – 23,7% (N = 58) jako metodę walki ze stresem wskazał podjadanie między posiłkami. Nie stwierdzono statystycznie istotnej zależności między tą formą walki ze stresem a rodzajem wy-konywanego zawodu ani też charakterem pracy.
Omówienie
Nieprawidłowe zachowania zdrowotne, m.in. złe odżywianie, przyczyniają się do powstania wie-lu chorób. Zalecenia dotyczące żywienia są związa-ne z wieloma postaciami diety, które uwzględniają zarówno treść posiłków, jak i ich liczbę. Dobór od-powiedniej diety jest uzależniony od wielu czynni-ków, np. od trybu życia [7].
Styl życia oraz zachowania zdrowotne zmie-niają się przez całe życie. Kształtowanie osobowo-ści dbającej o zdrowie przez rozwijanie umiejętno-ści identyfikacji własnych potrzeb zdrowotnych, dokonywania wyborów i podejmowania decyzji na rzecz zdrowia to zadanie edukacji zdrowotnej. Jej prowadzenie jest powinnością personelu medycz-nego (szczególnie pielęgniarek), który posiadając odpowiednią wiedzę, powinien być wzorem dla innych ludzi [8]. czy tak właśnie jest w rzeczywi-stości? czy „wiedzieć” znaczy zawsze „robić tak jak trzeba”? czy pracownicy ochrony zdrowia, posia-dając odpowiednią, z racji wykonywanego zawo-du, wiedzę z zakresu zdrowego stylu życia i będąc „nauczycielami zdrowia”, potrafią te zasady wyko-rzystać we własnym życiu? Prezentowane badania własne i innych autorów (Andruszkiewicz i Nowik 2011; Wojciechowska i Suda 2008) wskazują jed-nak, że pracownicy służby zdrowia nie stosują tych zasad w życiu [8, 10].
Badana grupa nie realizuje w pełni prawidło-wych zaleceń żywienioprawidło-wych. Niespełna 40% re-spondentów zjada 3 lub 4 posiłki dziennie, podob-ne wyniki uzyskała w swoich badaniach Soll [9]. Pracownicy, biorący udział w badaniach, często re-zygnują ze wspólnych, domowych śniadań i obia-dów – robi to odpowiednio 45,1 oraz 46,7% bada-nych. W opinii autorów jest to bardzo niepokojące zjawisko, bowiem wspólne spożywanie posiłków
L. Sochocka et al.
112
przygotowanych w domu jest najlepszą okazją do kształtowania właściwych nawyków żywieniowych u najmłodszych.
Z nieopublikowanych jeszcze badań Instytutu ekonomiki rolnictwa i Gospodarki Żywnościo-wej wynika, że w ostatnim czasie w Polsce zmalało dzienne spożycie warzyw i owoców. Potwierdza-ją to przedstawione wyniki badań, gdzie zaledwie 29,1% respondentów spożywa surowe warzywa i owoce każdego dnia. Nieznacznie lepsze wyni-ki w tej kwestii uzyskali w swoich badaniach Soll – 38% oraz Ślusarska et al. – 34,66% [7, 9].
Wnioski
Badani pracownicy ochrony zdrowia mają nieprawidłowe nawyki żywieniowe. Prezentowa-ny przez nich sposób żywienia wymaga poprawy, zwłaszcza kiedy spojrzymy na ten problem przez pryzmat pacjenta, któremu mają zapewnić wspar-cie w kształtowaniu prawidłowych zachowań ży-wieniowych.
Piśmiennictwo
[1] Gawęcki J., Gertig H.: Słownik terminów żywieniowych. PWN, Warszawa 2001.
[2] Weker H.: Przyczyny otyłości – rola diety. [W:] Otyłość u dzieci i młodzieży. red.: Małecka-Tendera e., Socha P.
centrum Zdrowia Dziecka, PZWL, Warszawa 2011, 47–50.
[3] Charzewska J., Wajszczyk B.: co powinna zawierać prawidłowa, zbilansowana dieta? rola urozmaiconej
die-ty. [W:] Zasady prawidłowego żywienia dzieci i młodzieży oraz wskazówki dotyczące zdrowego stylu życia. red.: Jarosz M. Pol Health, Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2008, 27–40.
[4] Zatoński W.: europejski kodeks walki z rakiem. centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-curie,
Warszawa 2010, 14.
[5] Zatoński W.: europejski kodeks walki z rakiem. centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-curie,
Warszawa 2003, 41–43.
[6] Piórecka B., Markielowska A., Schlegel-Zawadzka M.: Sposób żywienia pielęgniarek a ich przygotowanie do
udzielenia informacji w zakresie żywności i żywienia. [W:] Pacjent podmiotem troski zespołu terapeutycznego. T II. red.: Krajewska-Kułak e., Sierakowska M., Lewko J., Łukaszuk c. Wydział Pielęgniarstwa i Ochrony Zdro-wia, Akademia Medyczna w Białymstoku, Białystok 2005.
[7] Ślusarska B., Nowicki G., Piasecka H.: Zmiany sposobu żywienia, poziomu aktywności fizycznej oraz wskaźników
BMI, WHr zależne od wieku wśród osób pracujących. Pielęgniarstwo XXI wieku 2009, 3, 5–10.
[8] Andruszkiewicz A., Nowik M.: Zachowania zdrowotne kobiet czynnych zawodowo. Probl. Piel. 2011, 2,
148–152.
[9] Soll A.: Nieregularny tryb pracy a dieta lekarzy, pielęgniarek i ratowników medycznych Wojewódzkiego centrum
Medycznego w Opolu. III Uczelniana Konferencja Studenckiego Towarzystwa Naukowego PMWSZ w Opolu. Wrocławska Drukarnia Naukowa PAN, Wrocław 2011, 15–17.
[10] Wojciechowska M., Suda K.: Promocja zdrowego stylu życia nie tylko zadaniem zawodowym pielęgniarki, ale
tak-że odpowiedzią na współczesne zagrotak-żenia zdrowia. Probl. Pielęg. 2008, 1–2, 60–65.
Adres do korespondencji:
Lucyna Sochocka
Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa 45-060 Opole
tel.: 77 442 35 40
e-mail: l-sochocka@wp.pl Konflikt interesów: nie występuje Praca wpłynęła do redakcji: 8.02.2012 r. Po recenzji: 13.02.2012 r.
Zaakceptowano do druku: 11.06.2012 r. received: 8.02.2012
revised: 13.02.2012 Accepted: 11.06.2012
