Ewelina Gierach*
Opinia prawna w sprawie potrzeby wprowadzenia
zmian w regulacji prawnej dotyczącej
odpowiedzialności konstytucyjnej
●Legal opinion on the need to amend the legal regulation on constitutional accountability
The subject of the opinion is the analysis of the legal regulation on constitutional account-ability and the assessment of the need for changes in the scope of this regulation. The opinion presents the shortcomings of the current legislation indicated in the doctrine.
Keywords: constitutional responsibility, State Tribunal, Committee on Constitutional Accountability, President of the Republic of Poland, Council of Ministers, MP, constitutional tort
Przedmiotem opinii jest analiza regulacji prawnej odpowiedzialności konstytucyjnej oraz oce-na potrzeby wprowadzenia zmian w zakresie tej regulacji. W opinii zaprezentowano wskazy-wane w doktrynie wady obowiązujących unormowań.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność konstytucyjna, Trybunał Stanu, Komisja
Odpowiedzialności Konstytucyjnej, Prezydent RP, Rada Ministrów, poseł, delikt konstytucyjny
* Dr Ewelina Gierach
Biuro Analiz Sejmowych, Kancelaria Sejmu, Polska; Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, Wydział Prawa i Administracji, Polska
Bureau of Research, Chancellery of the Sejm, Poland; Cardinal Stefan Wyszyński University in Warsaw, Faculty of Law and Administration, Poland
e.gierach@uksw.edu.pl, https://orcid.org/0000-0002-2689-786X
I. Tezy opinii
W doktrynie stosunkowo często wskazuje się na mankamenty systemu regulacji odpowiedzialności konstytucyjnej. W konsekwencji celowe wydaje się rozważenie zmian przede wszystkim przepisów ustawy o Trybunale Stanu, ale także przepisów innych aktów regulujących kwestie związane z problematyką odpowiedzialności kon-stytucyjnej, zmierzających do dostosowania ich do postanowień ustawy zasadniczej oraz nadania tym przepisom postaci systemowo spójnej z innymi uregulowaniami obowiązującymi w tym zakresie.
II. Przedmiot opinii
Przedmiotem opinii jest odpowiedź na postawione w zleceniu pytanie: „Czy jest potrzeba wprowadzenia zmian w regulacji prawnej dotyczącej odpowiedzialno-ści konstytucyjnej, w szczególnoodpowiedzialno-ści w Ustawie o Trybunale Stanu z dnia 26 marca 1982 r.?”.
III. Uzasadnienie prawne tez opinii
1. Normatywny model odpowiedzialności konstytucyjnej został ukształtowany na kilku płaszczyznach regulacji. Jego granice wyznaczają przepisy Konstytucji RP z 1997 r. Unormowania konstytucyjne są dopełniane i uszczegóławiane przez prze-pisy Ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2122), [dalej również: ustawa o TS]. Ustawa ta nie ma jednak kompleksowego charakteru, gdyż nie zawiera całości unormowań dotyczących postępowania w przed-miocie odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. Wśród aktów kształtujących nor-matywny model odpowiedzialności konstytucyjnej należy ponadto wskazać Ustawę z dnia 6 czerwca 1997 r. — Kodeks postępowania karnego (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 30, ze zm.), a także — w zakresie wewnętrznego postępowania izby — przepisy regulaminu Sejmu oraz unormowania nadal obowiązującej Uchwały Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 6 lipca 1982 r. w sprawie regulaminu czynności Trybunału Stanu (M.P. nr 17, poz. 135).
Ustawa o Trybunale Stanu uchwalona została 26 marca 1982 r., gdy odpowie-dzialność konstytucyjna mieściła się w konwencji „środków gwarantujących pra-worządne funkcjonowanie państwa socjalistycznego”1. Na podstawie przepisów
Konstytucji RP z 1997 r. nabrała ona innego wymiaru ustrojowego. Jednak po wej-ściu w życie obowiązujących przepisów konstytucyjnych nie wprowadzono do niej
1 Vide M. Granat, Normatywny model odpowiedzialności konstytucyjnej w praktyce, [w:] Sądy i
od razu koniecznych zmian, mimo że Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Naro-dowego była świadoma potrzeby przyjęcia nowej ustawy2. Konieczne nowelizacje,
dostosowujące przepisy ustawy do nowej konstytucji, zostały uchwalone dopiero na przełomie XX i XXI w.
W literaturze przedmiotu stosunkowo często pojawiają się głosy na temat manka-mentów systemu regulacji odpowiedzialności konstytucyjnej i konieczności jego ra-dykalnej zmiany. Przyczynę tego stanu rzeczy konstytucjonaliści najczęściej upatrują w praktyce realizacji odpowiedzialności konstytucyjnej na płaszczyźnie postępowa-nia parlamentarnego oraz braku woli politycznej skierowapostępowa-nia sprawy do Trybunału3.
Na tle prowadzonej dyskusji pojawia się postulat głębokiej reformy systemowej oraz urealnienia trybu postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej, który wymaga daleko idących zmian obowiązujących przepisów prawa4.
Biorąc pod uwagę powyższe, celowe wydaje się rozważenie zmian przede wszystkim przepisów ustawy o Trybunale Stanu, ale także przepisów innych aktów regulujących kwestie związane z problematyką odpowiedzialności konstytucyjnej, które odpowiadałyby wskazanym zarzutom.
2. W zakresie normatywnego modelu odpowiedzialności konstytucyjnej uwa-gę zwraca wciąż obowiązująca Uchwała Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludo-wej z dnia 6 lipca 1982 r. w sprawie regulaminu czynności Trybunału Stanu [da-lej: uchwała]. Uchwała ta, wykonująca delegację zawartą w art. 27 Ustawy z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu, weszła w życie z dniem ogłoszenia, tj. 21 lipca 1982 r. Pomimo kolejnych zmian uregulowań odnoszących się do problematyki od-powiedzialności konstytucyjnej, zarówno na poziomie konstytucyjnym, jak i ustawo-wym, uchwała ta nie była dotychczas nowelizowana. W konsekwencji zasadność jej zmiany nie budzi wątpliwości.
Należy zauważyć, że § 5 ust. 2 oraz § 10 uchwały w swojej treści zawierają ter-minologię sprzed reformy struktury sądownictwa powszechnego (Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy — Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. nr 160, poz. 1004) oraz zmiany nazwy aparatu obsługi I Prezesa Sądu Najwyższego (Ustawa z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, Dz.U. nr 240, poz. 2052).
Co więcej, kolejne nowelizacje ustawy o Trybunale Stanu spowodowały zmianę numeracji przepisów tego aktu, w konsekwencji czego w § 2 pkt 3 uchwała odsyła do
2 Vide Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego, Biuletyn XI, Warszawa 1995, s. 119–125. 3 Z. Gromek, Odpowiedzialność konstytucyjna a kontrola sejmowa. Wybrane zagadnienia, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 3(86), s. 75; H. Zięba-Załucka, [w:] System organów państwowych w Konstytucji
Rze-czypospolitej Polskiej, red. H. Zięba-Załucka, LexisNexis, Warszawa 2007, s. 219.
4 Vide np. M. Zubik, Trybunały po dziesięciu latach obowiązywania Konstytucji III RP, „Przegląd Sejmowy” 2007, nr 4(81), s. 172–173; idem, Trybunał Stanu — stan Trybunału, [w:] Trzecia władza.
Sądy i trybunały w Polsce, red. A. Szmyt, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 57;
D. Wajda, Uwagi o potrzebie reformy Trybunału Stanu, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 2(85), s. 132–133; W. Kraluk, Niektóre problemy dotyczące wszczęcia postępowania przed Trybunałem Stanu, [w:]
Konsty-tucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora An-drzeja Szmyta, red. A. Gajda et al., Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2020, s. 1097–1098.
niewłaściwego przepisu — art. 13 ust. 2 ustawy, który obecnie nie dotyczy powołania zastępcy członka Trybunału Stanu. Przewiduje on powoływanie przez przewodniczą-cego Trybunału Stanu, w razie potrzeby, zastępcy członka Trybunału Stanu w miejsce członka niemogącego pełnić swych funkcji. Rozwiązanie to stanowiło konsekwen-cję unormowań, które pierwotnie zakładały, że w skład Trybunału Stanu wchodzi-li: przewodniczący, jego zastępca, 22 członków i 5 zastępców członków. Obecnie art. 199 ust. 1 Konstytucji RP nie przewiduje w składzie tego organu zastępców członków. Należy również zwrócić uwagę na sprzeczność § 8 uchwały z art. 26a usta-wy o Trybunale Stanu. Wskazany przepis uchwały stanowi, że „jeżeli po rozpoczęciu rozprawy głównej, a przed wydaniem wyroku upłynie kadencja sędziów Trybunału Stanu, Trybunał ten ukończy sprawę w dotychczasowym składzie; w razie jednak od-roczenia rozprawy rozpoznanie sprawy przejmie Trybunał Stanu w nowym składzie”. Tymczasem art. 26a ustawy przewiduje, iż w takiej sytuacji rozprawę w danej instan-cji prowadzi od początku Trybunał Stanu w nowym składzie.
Niezależnie jednak od powyższych wątpliwości kluczowe znaczenie dla prowa-dzonych rozważań ma kwestia dopuszczalności, na mocy obowiązujących przepi-sów, uchwalenia przez Sejm tego aktu. Zważywszy na art. 201 Konstytucji RP, nie może budzić wątpliwości fakt, że aktem prawnym, jaki powinien regulować organi-zację Trybunału Stanu oraz tryb postępowania przed nim, jest ustawa. Tymczasem wiele unormowań zawartych w regulaminie czynności TS ma charakter reguł okre-ślających zasady postępowania przed Trybunałem Stanu, np. § 2 określa kompeten-cje Przewodniczącego Trybunału Stanu, § 5 ust. 2 przyznaje Sądowi Okręgowemu w Warszawie kompetencję do wykonywania orzeczeń Trybunału Stanu przy zasto-sowaniu zasad dotyczących wykonywania wyroków sądów powszechnych w spra-wach karnych, § 8 przyznaje członkom Trybunału Stanu kompetencję do rozpozna-nia sprawy mimo upływu kadencji (dodatkowo oznacza to naruszenie przewidzianej w art. 176 ust. 2 Konstytucji RP zasady, iż postępowanie przed sądami określają ustawy). Trafnie wskazuje się w piśmiennictwie, że z uwagi na konstytucyjną zasadę podziału władz oraz niezależność i odrębność trybunałów od innych władz „w odnie-sieniu do Sejmu i Trybunału Stanu nie można mówić o podległości, nawet ustrojowo--prawnej”5. Wskazany przepis konstytucyjny nie przyznaje Sejmowi żadnych
kompe-tencji do regulowania zasad postępowania przed TS, nawet jeżeli zasady te miałyby mieć wewnętrzny charakter. Uchwała zaś oznacza, że Sejm w sposób wiążący ustala reguły postępowania organu zewnętrznego, z którym nie łączy go żadna więź organi-zacyjna6. W konsekwencji w piśmiennictwie prezentowany jest pogląd, że omawiana
uchwała utraciła podstawę konstytucyjną z chwilą wejścia w życie Konstytucji RP7.
5 A. Bień-Kacała, Kilka uwag w kwestii regulaminów Trybunału Stanu i Trybunału Konstytucyjnego, [w:] Trzecia władza. Sądy i trybunały w Polsce, red. A. Szmyt, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008, s. 283–284.
6 Eadem, Źródła prawa wewnętrznego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku, Wydaw-nictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013, s. 299–300.
Według odmiennego stanowiska — mimo że konstrukcja ustawowa upoważniająca Sejm do uchwalenia regulaminu czynności TS nie odpowiada wymogom konstytu-cyjnym, uchwała nie utraciła z tego powodu mocy obowiązującej. Z chwilą wejścia w życie Konstytucji RP nastąpiło przejęcie norm przedkonstytucyjnych, choć oczywi-ście nie oznacza to automatycznie, że są one zgodne z Konstytucją RP8.
3. Zakres podmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej określa art. 1 ustawy o Trybunale Stanu, wskazując podmioty ponoszące tę odpowiedzialność. Przepis ten jest w istocie powtórzeniem treści pierwszych dwóch ustępów art. 198 Konstytucji RP i nie wnosi żadnych — w porównaniu z regulacją ustawy zasadniczej — nowych treści normatywnych. Zgodnie więc z art. 198 ust. 1 i 2 odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu ponoszą: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, Prezes Rady Ministrów oraz członkowie rządu, Prezes Narodowego Banku Polskiego, Prezes Naj-wyższej Izby Kontroli, członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem, oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych. Ponadto posłowie i senatorowie odpowiadają przed Trybu-nałem Stanu wyłącznie za naruszenie zakazów określonych w art. 107 ust. 1 Konsty-tucji RP. Ten sam krąg podmiotów jest wymieniany w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy o TS. W rzeczywistości różnice pomiędzy unormowaniem konstytucyjnym a ustawowym sprowadzają się jedynie do odmiennej redakcji obu przepisów9.
Jakkolwiek art. 1 ust. 1 ustawy o TS nie zawiera sformułowania „w szczególno-ści”, to jednak zawarte w nim wyliczenie nie ma charakteru enumeratywnego. Jego uzupełnieniem jest art. 2 ust. 3 ustawy o TS, zgodnie z którym w stosunku do Marszał-ka Sejmu i MarszałMarszał-ka Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta RP, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące odpowiedzialności przed Trybunałem Sta-nu Prezydenta RP. W literaturze podkreśla się, że niewątpliwie przywołana regulacja ustawowa dokonuje rozszerzenia kręgu podmiotów, które odpowiadają konstytucyjnie i karnie przed Trybunałem Stanu, w stosunku do treści normatywnej Konstytucji RP. Wątpliwa jest jednak dopuszczalność takiego rozszerzenia. W unormowaniu konsty-tucyjnym wyliczenie podmiotów ponoszących odpowiedzialność konstytucyjną ma bowiem charakter enumeratywny10. Nie oznacza to wprawdzie krytycznej oceny
ce-lowości ponoszenia przez marszałków tymczasowo wykonujących obowiązki
Prezy-8 A. Bień-Kacała, Źródła prawa wewnętrznego…, s. 299–300; na ten temat także: D. Szumiło-Kul-czycka, Odpowiedzialność karna przed Trybunałem Stanu, „Przegląd Sejmowy” 2001, nr 4(45), s. 91.
9 K. Grajewski, [w:] Ustawa o Trybunale Stanu. Komentarz, red. K. Grajewski et al., Wolters Klu-wer, Warszawa 2020, uwaga 1.
10 Vide H. Groszyk, Uwagi o potrzebie i kierunkach zmian ustawowej regulacji Trybunału Stanu
(w związku z art. 236 ust. 1 Konstytucji RP), [w:] Konstytucja, ustrój, system finansowy państwa. Księga pamiątkowa ku czci prof. Natalii Gajl, red. T. Dębowska-Romanowska, A. Jankiewicz, Biuro Trybunału
Konstytucyjnego, Warszawa 1999, s. 72; M. Zubik, Trybunał Stanu — stan Trybunału…, s. 44; W. Odro-wąż-Sypniewski, Odpowiedzialność konstytucyjna członków organów kolegialnych, „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 6(77), s. 96; K. Grajewski, Odpowiedzialność posłów i senatorów na tle zasady mandatu
wolne-go, Oficyna a Wolters Kluwer business, Warszawa 2009, s. 274; M. Pach, Odpowiedzialność Marszałka Sejmu (Senatu) wykonującego obowiązki Prezydenta RP, „Przegląd Sejmowy” 2012, nr 2(109), s. 52.
denta RP odpowiedzialności za delikt konstytucyjny. Objęcie ich kognicją Trybunału Stanu wymaga jednak w ocenie większości przedstawicieli nauki prawa konstytucyj-nego zmiany przepisów konstytucyjnych11. Należy przy tym odnotować, że
odmien-ny pogląd na to zagadnienie wyraził Zbigniew Gromek, który opowiada się za taką interpretacją art. 2 ust. 3 ustawy o TS, zgodnie z którą „objęcie przez ustawę kognicją Trybunału Stanu marszałków Sejmu i Senatu zastępujących głowę państwa nie stano-wi rozszerzenia zakresu podmiotowego odpostano-wiedzialności konstytucyjnej w stosunku do postanowień ustawy zasadniczej. Odpowiedzialność marszałków izb w powyższym zakresie może być wyinterpretowana wprost z przepisów konstytucji, w konsekwencji czego podstaw odpowiedzialności […] należy upatrywać w konstytucji, nawet jeśli została ona expressis verbis przewidziana wyłącznie na gruncie ustawowym”12.
Przepisy ustawy o TS określają, że postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu następuje po przeprowadzeniu odpowiedniego postępowania przed sejmową Komisją Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o TS wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Try-bunałem Stanu jest składany Marszałkowi Sejmu. Na podstawie art. 7 ustawy o TS Marszałek Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej. Po przeprowadzeniu postępowania to właśnie Komisja Odpowiedzialności Konstytucyj-nej na podstawie art. 9g ust. 1 ustawy o TS „uchwala sprawozdanie o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodowego z wnioskiem o postawienie Prezydenta w stan oskarże-nia przed Trybunałem Stanu albo o umorzenie postępowaoskarże-nia w sprawie”, a następnie przedstawia Zgromadzeniu Narodowemu sprawozdanie z przeprowadzonego postę-powania wraz z uchwalonym wnioskiem (art. 10 ust. 1 ustawy o TS). Tymczasem z art. 145 ust. 2 Konstytucji RP wynika, że Sejm nie ma żadnych kompetencji związa-nych z postawieniem Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu. Ustawa zasadnicza wyłączną kompetencję w tym zakresie przyznaje Zgromadzeniu Narodo-wemu. Na tej podstawie w doktrynie podkreśla się, że sytuacja, w której senatoro-wie — członkosenatoro-wie Zgromadzenia Narodowego pozbasenatoro-wieni członkostwa w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej nie mają jakiegokolwiek udziału w pracach de-cydujących o zasadności wstępnego wniosku o postawienie w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu Prezydenta RP, może budzić wątpliwości co do zgodności z Kon-stytucją RP13.
Rozważając tryb postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu, należy ponadto zwrócić uwagę na istotną kwestię statusu Marszałka Sejmu
11 K. Grajewski, [w:] Komentarz do Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, red. A. Szmyt, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2018, s. 593 oraz przywołana tam literatura.
12 Z. Gromek, O niektórych problemach na styku konstytucyjnej i ustawowej regulacji
odpowiedzial-ności konstytucyjnej w Polsce, [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga jubileuszowa Profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2017, s. 835.
13 Vide M. Zubik, Trybunał Stanu — stan Trybunału…, s. 54 i n.; K. Grajewski, [w:] Komentarz
do Regulaminu…, s. 596; na temat statusu senatorów jako członków Zgromadzenia Narodowego vide
E. Gierach, komentarz do art. 114 Konstytucji, [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. 2: Art. 87–243, red. M. Safjan, L. Bosek, C.H.Beck, Warszawa 2016, s. 426–427.
jako przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego w okresie, kiedy organ ten nie obraduje i nie zaistniały przesłanki do zwołania jego posiedzenia.
Zagadnienie to wywołuje wątpliwości związane z art. 13 ust. 2c ustawy o TS, zgodnie z którym „[j]eżeli Komisja Odpowiedzialności Konstytucyjnej występu-je z wnioskiem o umorzenie w stosunku do Prezydenta postępowania z powodu przedawnienia lub śmierci, wówczas przewodniczący Zgromadzeniu Narodowemu stwierdza umorzenie postępowania w sprawie”. Zatem, gdy zachodzą przesłanki określone w art. 13 ust. 2c ustawy o TS, powstaje potrzeba umorzenia postępowania, dla którego nie można zwołać Zgromadzenia Narodowego, gdyż nie ma ku temu usta-wowo określonej podstawy prawej. Brak aktualnie odbywającego się Zgromadzenia Narodowego zajmującego się sprawą pociągnięcia Prezydenta do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu powoduje, iż nie ma również organu wewnętrznego, który przewodniczyłby temu Zgromadzeniu14.
Z przepisów analizowanej ustawy wynika istotna rola Marszałka Sejmu w proce-durze zmierzającej do pociągnięcia do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu. To właśnie Marszałkowi Sejmu składa się wstępny wniosek o postawienie Prezydenta w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu oraz wstępny wniosek o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu pozostałych osób (art. 6 ust. 1 i 2 usta-wy o TS). Marszałkowi Sejmu przysługuje też prawo wezwania reprezentanta wnio-skodawców do uzupełnienia wniosku nieodpowiadającego warunkom określonym w ustawie (art. 6 ust. 6) czy choćby pozostawienia wniosku bez biegu w razie jego nieuzupełnienia (art. 6 ust. 7).
Na podstawie wskazanych powyżej regulacji ustawowych w literaturze przed-miotu słusznie stwierdza się, że o ile w sytuacjach, w których postępowanie dotyczy innych podmiotów, udział Marszałka Sejmu w tego typu czynnościach „nie budzi zastrzeżeń, o tyle trudno wyobrazić sobie np. możliwość przesyłania przewodniczą-cemu TS aktu oskarżenia we własnej sprawie”15. Przykładowo problem ten może
pojawić się, gdy wniosek Komisji oparty jest na przesłance śmierci Prezydenta RP. Zgodnie z art. 131 ust. 2 pkt 1 Konstytucji RP Marszałek w razie śmierci Prezydenta RP wykonuje jego obowiązki do czasu wyboru nowego Prezydenta RP. Stwierdzenie umorzenia postępowania z tej przyczyny mogłoby nastąpić wtedy, gdyby Marszałek jednocześnie wykonywał obowiązki głowy państwa16. Wydaje się, że w przypadku,
gdy wstępny wniosek dotyczy Marszałka Sejmu zastępującego Prezydenta RP, usta-wa powinna zawierać inne rozwiązania proceduralne, które nie usta-warunkousta-wałyby toku postępowania czynnościami podejmowanymi przez Marszałka Sejmu.
14 Vide J. Mordwiłko, Opinia prawna z 12 listopada 2003 r. w sprawie interpretacji art. 13 ust. 4 i 13
ust. 2c ustawy o Trybunale Stanu, określających uprawnienia Marszałka Sejmu, BAS, opinia niepubliko -wana; E. Gierach, op. cit., s. 425–426.
15 M. Pach, op. cit., s. 54.
16 Szerzej na ten temat: J. Repel, Opinia prawna z 27 listopada 2003 r. w sprawie realizacji
niektó-rych uprawnień Marszałka Sejmu zawartych w ustawie z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu, BAS,
Postępowanie przed TS jest dwuinstancyjne, zaś Trybunał, na mocy art. 18 ust. 1 ustawy o TS, jest jednocześnie sądem pierwszej i drugiej instancji. W pierw-szej instancji Trybunał Stanu orzeka w składzie: przewodniczący i czterech człon-ków, a w drugiej instancji: przewodniczący i sześciu członczłon-ków, z wyłączeniem tych sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w pierwszej instancji (art. 19 ust. 1 i 2 ustawy o TS). W zakresie orzekania przez Trybunał Stanu w kwestii odpo-wiedzialności karnej Prezydenta RP i członków Rady Ministrów wątpliwość budzi zgodność przywołanych przepisów ustawy z art. 2 Protokołu nr 7 sporządzonego dnia 22 listopada 1984 r. w Strasburgu do Konwencji o ochronie praw człowieka i pod-stawowych wolności (Dz.U. z 2003 r. nr 42, poz. 364), w myśl którego każda osoba, która została uznana za winną popełnienia przestępstwa, ma prawo do rozpatrzenia swojej sprawy przez sąd wyższej instancji. Wyjątki od tej zasady mogą dotyczyć tyl-ko drobnych przestępstw lub sytuacji, gdy dana osoba była sądzona w pierwszej in-stancji przez Sąd Najwyższy17.
Zgodnie z art. 20c ust. 3 ustawy o TS od orzeczenia wydanego przez Trybunał Stanu w drugiej instancji nie przysługuje kasacja. Jak podkreślił Krzysztof Grajewski, o ile taka regulacja nie budzi poważnych wątpliwości w odniesieniu do postępowa-nia w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej, o tyle wyłączenie uprawniepostępowa-nia do skargi kasacyjnej dla osoby skazanej wyrokiem Trybunału Stanu za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe stanowi istotne odstępstwo od obowiązują-cych w Polsce regulacji karnoprocesowych (art. 519 k.p.k.). Jakkolwiek nie oznacza to niekonstytucyjności tej regulacji, nie widać racjonalnego uzasadnienia dla sytuacji, w której skazany w procesie karnym przez Trybunał Stanu był pozbawiony prawa do wniesienia skargi kasacyjnej, podczas gdy skazany przez sąd powszechny takie uprawnienie posiada18.
Bibliografia
Bień-Kacała A., Kilka uwag w kwestii regulaminów Trybunału Stanu i Trybunału
Konstytucyj-nego, [w:] Trzecia władza. Sądy i trybunały w Polsce, red. A. Szmyt, Wydawnictwo
Uni-wersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.
Bień-Kacała A., Źródła prawa wewnętrznego w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997
roku, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013.
Gierach E., komentarz do art. 114 Konstytucji, [w:] Konstytucja RP. Komentarz, t. 2: Art. 87–
243, red. M. Safjan, L. Bosek, C.H.Beck, Warszawa 2016.
Grajewski K., Odpowiedzialność posłów i senatorów na tle zasady mandatu wolnego, Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2009.
17 Vide S. Steinborn, Ograniczenie zaskarżalności wyroku wydanego w I instancji jako środek
uproszczenia procesu karnego w świetle prawa do dwuinstancyjnego postępowania (uwagi de lege lata i de lege ferenda), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2005, t. XIII, s. 373.
Grajewski K., [w:] Komentarz do Regulaminu Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, red. A. Szmyt, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2018.
Grajewski K., [w:] Ustawa o Trybunale Stanu. Komentarz, red. K. Grajewski et al., Wolters Kluwer, Warszawa 2020.
Granat M., Normatywny model odpowiedzialności konstytucyjnej w praktyce, [w:] Sądy i
try-bunały w Konstytucji i w praktyce, red. W. Skrzydło, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa
2005.
Gromek Z., Odpowiedzialność konstytucyjna a kontrola sejmowa. Wybrane zagadnienia, „Prze-gląd Sejmowy” 2008, nr 3(86).
Gromek Z., O niektórych problemach na styku konstytucyjnej i ustawowej regulacji
odpowie-dzialności konstytucyjnej w Polsce, [w:] Minikomentarz dla Maksiprofesora. Księga jubile-uszowa Profesora Leszka Garlickiego, red. M. Zubik, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa
2017.
Groszyk H., Uwagi o potrzebie i kierunkach zmian ustawowej regulacji Trybunału Stanu
(w związku z art. 236 ust. 1 Konstytucji RP), [w:] Konstytucja, ustrój, system finansowy państwa. Księga pamiątkowa ku czci prof. Natalii Gajl, red. T. Dębowska-Romanowska,
A. Jankiewicz, Biuro Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa 1999.
Kraluk W., Niektóre problemy dotyczące wszczęcia postępowania przed Trybunałem Stanu, [w:]
Konstytucjonalizm polski. Refleksje z okazji jubileuszu 70-lecia urodzin i 45-lecia pracy naukowej Profesora Andrzeja Szmyta, red. A. Gajda et al., Wydawnictwo Uniwersytetu
Gdańskiego, Gdańsk 2020.
Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego, Biuletyn XI, Warszawa 1995.
Mordwiłko J., Opinia prawna z 12 listopada 2003 r. w sprawie interpretacji art. 13 ust. 4 i 13
ust. 2c ustawy o Trybunale Stanu, określających uprawnienia Marszałka Sejmu, BAS,
opi-nia niepublikowana.
Odrowąż-Sypniewski W., Odpowiedzialność konstytucyjna członków organów kolegialnych, „Przegląd Sejmowy” 2006, nr 6(77).
Pach M., Odpowiedzialność Marszałka Sejmu (Senatu) wykonującego obowiązki Prezydenta
RP, „Przegląd Sejmowy” 2012, nr 2(109).
Repel J., Opinia prawna z 27 listopada 2003 r. w sprawie realizacji niektórych uprawnień
Mar-szałka Sejmu zawartych w ustawie z dnia 26 marca 1982 r. o Trybunale Stanu, BAS, opinia
niepublikowana.
Steinborn S., Ograniczenie zaskarżalności wyroku wydanego w I instancji jako środek
uprosz-czenia procesu karnego w świetle prawa do dwuinstancyjnego postępowania (uwagi de lege lata i de lege ferenda), „Gdańskie Studia Prawnicze” 2005, t. XIII.
Szumiło-Kulczycka D., Odpowiedzialność karna przed Trybunałem Stanu, „Przegląd Sejmo-wy” 2001, nr 4(45).
Wajda D., Uwagi o potrzebie reformy Trybunału Stanu, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 2(85). Zięba-Załucka H., [w:] System organów państwowych w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
red. H. Zięba-Załucka, LexisNexis, Warszawa 2007.
Zubik M., Trybunał Stanu — stan Trybunału, [w:] Trzecia władza. Sądy i trybunały w Polsce, red. A. Szmyt, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2008.
Zubik M., Trybunały po dziesięciu latach obowiązywania Konstytucji III RP, „Przegląd Sejmo-wy” 2007, nr 4(81).
