Macedonia, Chorwacja, Słowenia – sytuacja wybranych państw byłej Jugosławii po zakończeniu konfliktu bałkańskiego

Macedonia, Chorwacja, Sҝowenia – sytuacja wybranych paҞstw

byҝej Jugosҝawii po zakoҞczeniu konfliktu baҝkaҞskiego

PaulinaJaksender, paulina.jaksender@gmail.com Uniwersytet WrocÙawski

Pl. Uniwersytecki 1, 50-137 WrocÙaw

Streszczenie

Wojna w JugosÙawii najmÙodszy konß i kt w historii Europy. Jej krwawy przebieg ukazaÙ ïwiatu wielki problem anta-gonizmów na PóÙwyspie BaÙkaÚskim. Stabilizacja regionu po porozumieniu z Dayton przebiegaÙa na róČnym poziomie w poszczególnych republikach. Na jaw wyszÙy spore dysproporcje w funkcjonowaniu paÚstw byÙej JugosÙawii, które mocno tuszowano przed 1991 rokiem. Rozwój na pÙaszczyznach Čycia codziennego w Macedonii, Chorwacji i SÙowenii przebiegaÙ pod kuratel­ paÚstw zachodnich. Praca ma na celu ukazanie trudnoïci z jakimi borykaÙy si¿ wymienione repu-bliki po zakoÚczeniu dziaÙaÚ wojennych.

SÙowa kluczowe: Macedonia, Chorwacja, SÙowenia, JugosÙawia, Dayton, BaÙkany, sytuacja mi¿dzynarodowa, konß ikt baÙkaÚski, UE

Macedonia, Croatia, Slovenia - position of selected countries of the former Yugoslavia after the Balkan conß ict

Abstract

The war in Yugoslavia, the most recent conß ict in European history. Her bloody course showed the world a big problem of antagonism on the Balkan Peninsula. The stabilization of the region aĞ er the Dayton Agreement proceeded at diě erent levels in the various republic but revealed considerable disparity in the functioning of the States of the former Yugoslavia, which were heavily covered up before 1991. Development on the planes of everyday life in Macedonia, Croatia and Slovenia were held under the tutelage of Western countries. The work aims to show the diĜ culties faced by those republics aĞ er the war.

Keywords: Macedonia, Croatia, Slovenia, Yugoslavia, Dayton, the Balkans, the international situation, the Balkan con-ß ict, the EU

Sytuacja paÚstw baÙkaÚskich po zawarciu porozumienia w Dayton ulegaÙa stopniowej stabilizacji. Najbardziej nie-pewnie przez ów proces przechodziÙa Boïnia i Hercegowina, zaï w pozostaÙych republikach moČna byÙo obserwowa° zapewne mniej emocjonuj­ce, niČ w wieloetnicznej Boïni, jednak zaskakuj­ce wydarzenia. Kiedy w 1991 r. Macedonia ogÙosiÙa niepodlegÙoï°, któr­ w obliczu rozpadu JugosÙawii zaakceptowaÙ rz­d federalny – takie zmiany pozwalaÙy za-ÙoČy° optymistyczn­ wizj¿ rozwoju poszczególnych republik. Jednak póĊniejsze wydarzenia ukazaÙy myln­ istot¿ tych zaÙoČeÚ. Walki w Chorwacji, SÙowenii, póĊniej w Boïni zaskoczyÙy MacedoÚczyków. Obawiano si¿, Če do wojny zostanie wci­gni¿te ich paÚstwo. Tak si¿ jednak nie staÙo.

Pokojowe zerwanie wi¿zi z Belgradem pozwoliÙo unikn­° star° zbrojnych i doprowadziÙo do podpisania w lutym 1992 r. porozumienia o ewakuacji oddziaÙów Socjalistycznej Federacyjnej Republiki JugosÙawii (SFRJ) wraz z ich wypo-saČeniem i uzbrojeniem, co pozbawiÙo jednak republik¿ niemal wszystkich ïrodków obrony. Dlatego teČ rz­d Macedonii niezwÙocznie zwróciÙ si¿ z proïb­ o wsparcie do ONZ, ta z kolei wysÙaÙa niewielkie oddziaÙy „bÙ¿kitnych heÙmów” dla ochrony granic kraju1_.

Radoï° i dum¿ z utworzenia wÙasnego paÚstwa komplikowaÙy trudnoïci na arenie mi¿dzynarodowej. ChociaČ uznano, Če Macedonia speÙnia wszystkie kryteria kraju suwerennego i niepodlegÙego to paÚstwa europejskiej dwunastki stwierdziÙy, Če kraj moČe zosta° uznany tylko pod nazw­, która nie b¿dzie zawiera° sÙowa Macedonia. ByÙo to wynikiem gorliwych protestów ze strony Grecji, która obwiniaÙa Skopje o zawÙaszczenie helleÚskich atrybutów paÚstwowych do macedoÚskiej symboliki. Propozycji nazw byÙo wiele, jednak z czasem emocje Aten i Skopje zacz¿Ùy wygasa°. 8.04.1993 r. na mocy Rezolucji ONZ nr 817, pod nazw­ ByÙa JugosÙowiaÚska Republika Macedonii, paÚstwo zostaÙo czÙonkiem tej

1 A. Bartnicki, H. Dalewska-GreÚ, M. Dehnel-Szyc, M. Gawrycki, P. Grzebyk, W. Lizak, L. M. Nħ akowski., J. Spyra, J. Stachura, Konß ikty

wspóÙczesnego ïwiata, Warszawa 2008, s. 231.

organizacji. Pod koniec miesi­ca wst­piÙo w struktury Mi¿dzynarodowego Funduszu Walutowego, a juČ w grudniu do Banku gwiatowego i otrzymaÙo od nich odpowiednio 17 i 40 mln dolarów na stabilizacj¿ gospodarki2_.

Pieni­dze byÙy niezb¿dne, poniewaČ w wyniku tocz­cych si¿ wojen i sankcji PKB Macedonii zmniejszyÙ si¿ w latach 1991-1993 o ok. 30%, a bezrobocie wzrosÙo do niemal 40%. Zastraszaj­ce rozmiary przybraÙa inß acja: ze 115% w 1991 r. do prawie 1700% rok póĊniej. Przed zaÙamaniem si¿ gospodarki Macedoni¿ uchroniÙy wÙaïnie owe poČyczki3_.

Restrykcyjna polityka Þ nansowo-kredytowa wÙadz doprowadziÙa do radykalnego obniČenia inß acji (w 1993 – 220%, 1994 – 50%), umocnienia waluty narodowej (denara) oraz pewnego ograniczenia deÞ cytu budČetowego. Równolegle w lu-tym 1994 r. Grecja postanowiÙa zerwa° wszelkie stosunki dyplomatyczne z Macedoni­ i wprowadziÙa wobec niej embargo handlowe, co spotkaÙo si¿ z ostr­ reakcj­ Komisji Europejskiej. Ponowne zaognienie sytuacji w tle wci­Č tocz­cego si¿ kon-ß iktu w Boïni i Hercegowinie byÙo stanem, na który paÚstwa europejskie i Stany Zjednoczone nie mogÙy sobie pozwoli°4_.

Embargo staÙo si¿ dodatkowym utrudnieniem dla odbudowy gospodarki. W rezultacie rozpadu jugosÙowiaÚskiej fe-deracji zerwane zostaÙy kontakty i wspóÙpraca ze wszystkimi byÙymi republikami zwi­zkowymi. Przechodzenie mÙodego paÚstwa na drog¿ reform rynkowych przypadÙo na czas wprowadzenia sankcji wobec Serbii i Czarnogóry przez ONZ, co wi­zaÙo si¿ ze strat­ portów handlowych.

W cieniu wydarzeÚ gospodarczych przeprowadzono pierwsze wybory w suwerennym kraju. Na przeÙomie paĊ-dziernika i listopada 1994 r. odbyÙy si¿ wybory prezydenckie i parlamentarne. Do rywalizacji stan¿Ùy trzy grupy partii: rz­dz­cy dotychczas blok socjaldemokratów, liberaÙów i socjalistów „Sojusz dla Macedonii”, partie opozycyjne na czele z VMRO – DPMNE (Vnatrešna makedonska revolucionerna organizacija-Demokratska partija za makedonsko nacionalno edinstvo

– Wewn¿trzna MacedoÚska Organizacja Rewolucyjna-Demokratyczna Partia MacedoÚskiej Jednoïci Narodowej) oraz

partie albaÚskich mniejszoïci. Do parlamentu nie weszÙa tylko VMRO-DPMNE. Premierem zostaÙ Branko Crvenkovski, a prezydentem Kiro Gligorov5_.

Macedonia d­ČyÙa do polepszenia, b­dĊ nawi­zania stosunków z paÚstwami oïciennymi. Szybko udaÙo si¿ to zrobi° z BuÙgari­ i Albani­, która jednak miaÙa ukryte zamiary. PoniewaČ kraj miaÙ najliczniejszy odsetek mniejszoïci albaÚskiej (w 1994 r. – 22,9%) ze wszystkich republik (oprócz Kosowa), Albania podsycaÙa d­Čenia separatystyczne swoich rodaków. Macedonia stanowczo si¿ temu sprzeciwiÙa, co z kolei spowodowaÙo napi¿cia na linii Skopje-Tirana. Wspólne kontakty zostaÙy takČe zakÙócone przez dziaÙania albaÚskich ekstremistów, cz¿sto powi­zanych z UÇK (Ushtria Çlirimtare e Kosovës – Armia Wyzwolenia Kosowa), która w póĊniejszym okresie konß iktu pokazaÙa do czego jest zdolna w imi¿ prowadzonej przez siebie kampanii6_.

Tymczasem w kraju wdraČano reformy. Dzi¿ki wielu wysiÙkom w 1995 r. zahamowano inß acj¿, która wynosiÙa juČ tyl-ko 1%, PKB wzrosÙo do ponad 58 mld denarów (54 denary = 1 dolar). Sprywatyzowano ponad 1200 przedsi¿biorstw, z cze-go 3/4 stanowiÙy duČe i ïrednie Þ rmy. Niestety bezrobocia nie udaÙo si¿ zlikwidowa°, si¿gaÙo 30%7. Pomimo tego 1995 r. byÙ

bardzo waČny dla MacedoÚczyków. PoniewaČ Grecja tuČ po Serbii, zacz¿Ùa by° postrzegana jako kolejny „destabilizator” w regionie, ugi¿Ùa si¿ pod naciskami mi¿dzynarodowej opinii publicznej i zgodziÙa si¿ podpisa° porozumienie. Zawarto je 13 wrzeïnia w Nowym Jorku, postanowiono nawi­za° stosunki dyplomatyczne, gwarantowano sobie poszanowanie suwerennoïci i integralnoïci terytorialnej, a Grecja zobowi­zaÙa si¿ do nieblokowania aplikacji czÙonkowskich Macedonii w organizacjach mi¿dzynarodowych, skÙadanych pod nazw­ FYROM (Former Yugoslavian Republic of Macedonia). Wkrótce potem zniosÙa embargo handlowe wobec Macedonii, która zaï wykreïliÙa budz­ce kontrowersje artykuÙy z konstytucji8_.

8 listopada dla paÚstwa otworzyÙy si¿ drzwi Rady Europy, a tydzieÚ póĊniej Partnerstwa dla Pokoju. Ponadto pro-gram stabilizacji kraju poparÙy mi¿dzynarodowe instytucje Þ nansowe, które postanowiÙy udzieli° jej dalszej pomocy – Bank gwiatowy przekazaÙ na ten cel 85 mln dolarów9_.

Nast¿pne dwa lata przebiegaÙy spokojnie, nie licz­c drobnych incydentów ze strony AlbaÚczyków, którzy chcieli

2 A. Koseski, GÙówne problemy transformacji w Republice Macedonii (1990–2000), [w:] TenČe (red.), Transformacja systemowa w krajach Europy

grodkowej i Wschodniej: 1989–2002, Bydgoszcz-PuÙtusk 2003, s. 153.

3 TamČe, s. 162.

4 R. ReszczyÚski, MacedoÚsko-grecki spór nomenklaturowy i jego geopolityczne tÙo, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,630,Ma-cedonsko-grecki_spor_nomenklaturowy_i_jego_geopolityczne_tlo, 10.10.2013.

5 A. Koseski, dz. cyt., s. 157.

6 Stwierdzenie gÙównie odnosi si¿ do konß iktu na terenie byÙej JugosÙawii, w szczególnoïci w Kosowie, który przerodziÙ si¿ w otwart­ wojn¿ pomi¿dzy ekstremistami a siÙami zbrojnymi poszczególnych wojsk.

7 TamČe, s. 163.

8 Stosunki dwustronne Grecja-Macedonia, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Grecja,stosunki_dwustronne,Macedonia, 10.10.2013. 9 A. Koseski, dz. cyt., s. 163.

jeszcze wi¿kszej autonomii. Manifestacje na uniwersytecie Tetovo zmusiÙy macedoÚskie wÙadze do zaostrzenia polityki wobec mniejszoïci. Dlatego teČ w 1997 r. uchwalono ustaw¿, która ograniczyÙa wykorzystanie ß agi albaÚskiej, wywoÙuj­c fale sprzeciwu. MacedoÚczycy obawiali si¿ wyst­pienia zbrojnego, o którym media donosiÙyz s­siedniej Serbii, za spraw­ albaÚskich bojówkarzy z UʉK i d­ČeÚ separatystycznych Kosowa.

JuČ w nast¿pnym roku sytuacja si¿ zaogniÙa. Krwawe walki w JugosÙawii doprowadziÙy do opuszczenia domów przez tysi­ce ludzi, którzy schronienia szukali wÙaïnie w Macedonii. Tworzono tu obozy dla uchodĊców, którym pomagano przetrwa° trudny okres. Wsparcie otrzymywano z coraz bardziej zaniepokojonego sytuacj­ na BaÙkanach, Zachodu. Ma-cedoni¿ traktowano obok SÙowenii i Chorwacji, jako najbardziej d­Č­cy do demokracji kraj. WÙaïnie w 1998 r. po raz pierwszy od siedmiu lat zanotowaÙa ona wzrost gospodarczy. Teraz przyszÙa kolejna recesja, poniewaČ gospodarka zale-ČaÙa przede wszystkim od koniunktury JugosÙawii – najwaČniejszego partnera gospodarczego, który sam nie funkcjono-waÙ dobrze10_.

Przeprowadzano demonstracje w Skopje, w których wzi¿Ùo udziaÙ tysi­ce AlbaÚczyków, w celu ukazania swojego wsparcia dla rodaków z Serbii. W cieniu tych wydarzeÚ odbyÙy si¿ wybory parlamentarne w paĊdzierniku. GÙosowanie przeprowadzono wedÙug znowelizowanej ordynacji – zamiast dotychczas obowi­zuj­cej wi¿kszoïciowej, zastosowano mieszan­ formuÙ¿ wi¿kszoïciowo-proporcjonaln­, która miaÙa zapewni° bardziej sprawiedliw­ niČ poprzednia repre-zentacj¿ ugrupowaÚ politycznych i grup etnicznych11. Wybory wygraÙa koalicja VMRO-DPMNE (49 miejsc) i utworzona

w marcu 1998 r. Demokratyczna Alternatywa (Demokratska Alternativa – DA) – 13 miejsc. Premierem zostaÙ Ljub²o Georgie-vski, który poszedÙ na pewne ust¿pstwa wzgl¿dem AlbaÚczyków. OtóČ zastosowaÙ amnesti¿ wobec albaÚskich wi¿Ċniów politycznych skazanych po rozruchach w Gostivarze, Tetovie i Ki²evie, spowodowanych walk­ o prawo do wywieszenia ß ag albaÚskich na tamtejszych ratuszach, w których radni albaÚscy stanowili wi¿kszoï°. SpotkaÙo si¿ to jak dot­d z naj-bardziej pozytywnym przyj¿ciem ze strony wojuj­cej mniejszoïci12_.

Rok 1999 staÙ si¿ najtrudniejszym spoïród wszystkich od zakoÚczenia wojny w Boïni i Hercegowinie. Spektrum walk w Kosowie przybraÙo ogromne ksztaÙty. Instytucje mi¿dzynarodowe nieustannie nakÙadaÙy sankcje gospodarcze na Jugo-sÙawi¿, która nie chciaÙa przerwa° krwawych walk z AlbaÚczykami. Wszystko odbħ aÙo si¿ na sytuacji ekonomicznej Ma-cedonii, gdyČ ta byÙa uzaleČniona od gospodarki s­siada. Ponadto obozy dla uchodĊców nie nad­ČaÙy z przydzielaniem miejsc, brakowaÙo pieni¿dzy i poČywienia. Dotychczasowa pomoc z Zachodu nie byÙa wystarczaj­ca, poniewaČ nikt nie spodziewaÙ si¿ tak dramatycznego obrotu wydarzeÚ. Sytuacja ustabilizowaÙa si¿ w czerwcu, kiedy to wÙaïnie w macedoÚ-skiej miejscowoïci Kumanovo, podpisano porozumienie koÚcz­ce konß ikt w Kosowie.

Kilka miesi¿cy po tragicznych wydarzeniach w Serbii, MacedoÚczycy wybierali prezydenta. Zwyci¿ČyÙ liberaÙ Boris Trajkovski, gÙównie dzi¿ki gÙosom AlbaÚczyków. Rozpocz­Ù si¿ nowy rozdziaÙ w macedoÚskiej polityce13_.

Pocz­tek XXI w. nie byÙ dobry. Teoretycznie wszystkie konß ikty na BaÙkanach zaČegnano i próbowano ustabilizowa° sytuacj¿ w caÙym regionie. Jednak nie przewidziano, Če na dotychczas spokojnych ziemiach Macedonii, zacz¿Ùy si¿ two-rzy° komórki UÇK. Z jej odÙamu powstaÙa macedoÚska Narodowa Armia WyzwoleÚcza (Ushtria Çlirimtare Kombëtare – UÇK), która sprowokowaÙa kilka incydentów na granicy z Kosowem w 2000 r. W poÙowie lutego kolejnego roku mace-doÚska policja wkroczyÙa do Tansusevci w celu uszczelnienia granicy. Trzech policjantów zgin¿Ùo w starciach z albaÚskimi bandytami. Najprawdopodobniej ten incydent staÙ si¿ pretekstem do rozpocz¿cia wojny o „wyzwolenie” AlbaÚczyków. Wojskowi dowódcy szybko zmobilizowali setki mÙodych m¿Čczyzn z okolicznych wiosek wokóÙ Tetova, którzy dwa lata wczeïniej walczyli w UʉK przeciwko Serbii. W mi¿dzyczasie przedstawiciele NATO i UE debatowali jak wesprze° mace-doÚski rz­d i nie angaČowa° si¿ w kolejn­ wojn¿ na BaÙkanach.

Obywatele czuli si¿ zagroČeni, dlatego teČ Č­dali wprowadzenia stanu wojennego. Javier Solana po negocjacjach ze wszystkimi politycznymi liderami w Macedonii, przedstawiÙ 7 maja 2001 r. projekt rz­du jednoïci narodowej, który zaak-ceptowano 11 maja. Ministerstwa zostaÙy podzielone pomi¿dzy wszystkie gÙówne partie, po dwa ugrupowania albaÚskie i macedoÚskie. Ponadto zobowi­zano si¿ do przeprowadzenia postulowanych przez mniejszoï° albaÚsk­ reform. MiaÙo to odizolowa° albaÚskich partyzantów14_.

10 A. Szoszkiewicz, Cena pokoju, hĴ p://www.wprost.pl/ar/4373/Cena-pokoju/, 11.10.2013. 11 W. Roszkowski, Europa grodkowo-Wschodnia 1997-1998, R. VII – VIII, Warszawa 2000, s. 134-135.

12 Macedonia wyrusza do Europy, hĴ p://solidarnosc-bez-granic.site40.net/index.php?module=PageseĴ er&func=viewpub&tid=6&pid=50, 11.10.2013.

13 A. Tarnawczyk, Droga do i przez konß ikt albaÚsko-macedoÚski w 2001 roku, hĴ p://slawistykalodzka.sns.pl/Numer4/ren/esej1.html#sdfootno-te10sym, 11.10.2013.

Plan pokojowy podpisany 13.08.2001 r. mi¿dzy MacedoÚczykami a AlbaÚczykami byÙ rezultatem presji dyplomatycz-nej ze strony USA, po miesi­cach nieudanych staraÚ Europejczyków. W listopadzie parlament zatwierdziÙ now­ konsty-tucj¿ zawieraj­c­ reformy wymagane przez sierpniowe porozumienie pokojowe. Uznano albaÚski j¿zyk za urz¿dowy i zwi¿kszono dost¿p AlbaÚczyków do sektora publicznego pracy, w tym policji. Zagwarantowano równieČ wi¿cej pracy dla mniejszoïci oraz ogÙoszono amnesti¿ dla zdaj­cych broÚ rebeliantów15. Do Čycia codziennego wprowadzono nowe

zapisy konstytucyjne, udaÙo si¿ zebra° broÚ od rebeliantów i przekaza° j­ NATO, a we wrzeïniowych wyborach samorz­-dowych zmieni° ukÙad polityczny. Do wÙadzy doszÙa partia socjaldemokratów Branka Crvenkovskiego, natomiast wi¿k-szoï° AlbaÚczyków opowiedziaÙa si¿ za Demokratyczn­ Uni­ na rzecz Integracji (Bashkimi Demokratik na Integrim – BDI), kierowan­ przez ex-rebelianta Aliego Ahmetima.

W marcu 2003 r. misja NATO zostaÙa zast­piona przez UE Concordia – pierwsz­, unħ n­ misj¿ wojskow­. 11 miesi¿cy póĊniej w katastroÞ e lotniczej zgin­Ù prezydent Macedonii Boris Trajkovski. Jego ïmier° wstrz­sn¿Ùa spoÙeczeÚstwem, poniewaČ postrzegano go jako posta°, która wyprowadzi kraj z marazmu, a dzi¿ki prowadzonej przez niego polityce, paÚstwo wst­pi w struktury Unii Europejskiej16. TuČ po wypadku, rz­d macedoÚski zÙoČyÙ wniosek o przyÙ­czenie si¿

wÙaïnie w jej szeregi, jako symboliczne wypeÙnienie misji zmarÙego. Nast¿pc­ B. Trajkovskiego zostaÙ Branko Crvenkovski wybrany w kwietniowych wyborach. Miesi­c póĊniej AlbaÚczycy wyszli na ulice upomnie° si¿ o swoje prawa. Chcieli uchwalenia miejskich granic i wi¿kszej wÙadzy dla swoich polityków. …­dania uwzgl¿dniÙ parlament, ustalaj­c lokalne granice i przyznaj­c wi¿ksz­ autonomi¿ miejscom, w których AlbaÚczycy byli wi¿kszoïci­. Nie spodobaÙo si¿ to opozycji, która w listopadzie postanowiÙa przeprowadzi° w tej sprawie referendum. Plebiscyt jednak uniewaČniono z powodu nie-wystarczaj­cej frekwencji. Oliwy do ognia dolaÙy Stany Zjednoczone, które niespodziewanie uznaÙy paÚstwo pod nazw­ Republika Macedonii17. Napi¿cia na scenie politycznej nie wytrzymaÙ premier Hari Kostov, który podaÙ si¿ do dymisji.

Jego miejsce zaj­Ù Vlado Bu²kovski z SDSM18_.

14.02.2005 r. strona macedoÚska przedÙoČyÙa Komisji Europejskiej odpowiedzi na kwestionariusz. 9 listopada Komisja wydaÙa opini¿ dotycz­c­ zÙoČonego wniosku akcesyjnego i juČ tydzieÚ póĊniej Rada Europejska zdecydowaÙa o przyzna-niu Macedonii statusu paÚstwa kandyduj­cego. Ostatniego dnia stycznia 2006 r. przyj¿to Partnerstwo Europejskie19_.

Nato-miast w listopadzie NATO zaprosiÙo Macedoni¿ do przyst­pienia do sojuszu wojskowego na nast¿pnym szczycie w 2008 r. CaÙy czas paÚstwo wdraČaÙo nowe reformy, które miaÙy podbudowa° struktur¿ caÙego organizmu, aby jak najszyb-ciej zyska° akces do UE i wst­pi° do NATO. Grecja nadal nie chciaÙa uzna° nazwy swojego s­siada. Z tego powodu, zablokowaÙa zaproszenie Sojuszu skierowane do Macedonii w kwietniu 2008 r. W czerwcu odbyÙy si¿ przedterminowe wybory parlamentarne, w czasie których wybuchÙy zamieszki. Obserwatorzy OBWE stwierdzili, Če doszÙo do przypad-ków zastraszania, napi¿° oraz oszustw. Zarz­dzono powtórzenie wyborów, w których absolutnym zwyci¿zc­ pozostaÙa rz­dz­ca partia VMRO-DPMNE20_.

MacedoÚczycy sfrustrowani przeci­gaj­cym si¿ sporem o nazw¿ ich paÚstwa z Grecj­, w styczniu 2009 r. skierowali proïb¿ o pomoc do TrybunaÙu w Hadze. Tymczasem, na przeÙomie marca i kwietnia przeprowadzono wybory prezy-denckie, w których zwyci¿ČyÙ Georgi Iwanow. Nowa gÙowa paÚstwa od razu zapowiedziaÙa ch¿° polepszenia stosunków z Grecj­, a takČe przyspieszenie speÙnienia wszystkich warunków niezb¿dnych do przyst­pienia do europejskich per-traktacji21_.

Wst­pienie paÚstwa w szeregi UE, staÙo si¿ bardziej realne, kiedy 14 paĊdziernika Komisja Europejska zarekomendo-waÙa rozpocz¿cie negocjacji akcesyjnych. W raporcie stwierdzono, iČ ByÙa JugosÙowiaÚska Republika Macedonii poczyniÙa wyraĊne post¿py i w znacznym stopniu zrealizowaÙa najwaČniejsze priorytety okreïlone w Partnerstwie dla CzÙonko-stwa. Zdaniem Komisji, paÚstwo to w wystarczaj­cym stopniu speÙniÙo kryteria polityczne ustalone przez Rad¿ Europej-sk­ na szczycie w Kopenhadze w 1993 r. oraz warunki procesu stabilizacji i stowarzyszenia, w zwi­zku z czym podj¿Ùa

15 P. SierpieÚ, DziaÙania USA w Kosowie, hĴ p://www.psz.pl/tekst-24756/Przemyslaw-Sierpien-Dzialania-USA-w-Kosowie/Str-4, 12.10.2013. 16 M. J¿drysik, Kim byÙ Boris Trajkovski, hĴ p://wyborcza.pl/1,75248,1934925.html, 12.10.2013.

17 P. Marczewski, Macedonia/ Fiasko referendum, odnowa konß iktu z Grecj­, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=vie-w&id=583, 12.10.2013.

18 P. Marczewski, Macedonia/ Premier Hari Kostow podaÙ si¿ do dymisji, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=vie-w&id=622, 13.10.2013.

19 M. Zobeniak, MacedoÚska droga do akcesji w cieniu sporu o nazw¿ i toČsamoï°, hĴ p://www.psz.pl/tekst-27023/Macedonska-droga-do-akcesji-w-cieniu-sporu-o-nazwe-i-tozsamosa, 13.10.2013.

20 Macedonia: udana powtórka wyborów, hĴ p://www.wprost.pl/ar/131980/Macedonia-udana-powtorka-wyborow/, 13.10.2013.

21 Elections in Macedonia: victory of ruling party’s candidate, hĴ p://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2009-04-08/elections-macedonia-victo-ry-ruling-partys-candidate, 13.10.2013.

ona decyzj¿ o wydaniu zalecenia w sprawie otwarcia negocjacji akcesyjnych. Jedyn­ przeszkod­ byÙ spór z Grecj­, który toczyÙ si¿ juČ w Hadze22. W grudniu 2011 r. Mi¿dzynarodowy TrybunaÙ Sprawiedliwoïci uznaÙ, Če Hellada nie ma prawa

blokowa° wejïcia Macedonii do NATO z powodu sporu o nazw¿ tego kraju23_.

W paÚstwie zapanowaÙa euforia, która jednak szybko opadÙa. Zdawano sobie spraw¿, Če pomimo korzystnego orzecze-nia, Macedoni¿ czeka jeszcze dÙuga droga, aby uzyska° upragniony status kandydata do UE. Ch¿ci nie wystarcz­, potrzeba reform, które doprowadz­ gospodark¿ i caÙoïciowe funkcjonowanie kraju do poziomu europejskiego. Wraz z koÚcem 2013 roku Macedonia, podobnie jak inne kraje baÙkaÚskie, musiaÙa skupi° si¿ na sobie, aby osi­gn­° zaÙoČone cele. DziaÙania polityki i gospodarki powinny wprowadzi° now­ w jakoï° w dotychczasowe funkcjonowanie nieco ospaÙego paÚstwa.

Chorwackie wydarzenia powojenne miaÙy inny charakter niČ u pozostaÙych republik JugosÙawii. Ze wszystkich star° w latach 1991-1995 wyszÙa niemal bez uszczerbku w infrastrukturze. Najbardziej ucierpiaÙa gospodarka na skutek likwi-dacji przemysÙu ci¿Čkiego i braku dost¿pu do rynków paÚstw byÙej Federacji. Po porozumieniu z Dayton sytuacja stabi-lizowaÙa si¿ w caÙym rejonie PóÙwyspu BaÙkaÚskiego. W Chorwacji rz­dziÙ wówczas nieprzerwanie od czasu ogÙoszenia niepodlegÙoïci Franjo Tudjman z Chorwackiej Wspólnoty Demokratycznej (Hrvatska demokratska zajednica – HDZ), którego dzi¿ki propagandzie medialnej, czczono niemal jak boga24_.

Zagrzeb byÙ krytykowany przez Rad¿ Europy wÙaïnie za brak wolnoïci mediów. Na fali represji wobec niezaleČnych dziennikarzy w ostatnich miesi­cach 1996 r., demonstrowano w obronie prawa do informacji. Co ciekawe, wÙaïnie w tym okresie Chorwacj¿ przyj¿to w szeregi Rady Europy. ByÙ to rok peÙen niepokojów spoÙecznych. PoniewaČ ceny rosÙy, a pÙace staÙy w miejscu, ludzie wyszli na ulice strajkuj­c. Rz­dowi udaÙo si¿ zaČegna° kryzys i mimo trudnoïci gospodarczych nie doszÙo w nast¿pnych latach do zmiany na najwyČszych stanowiskach wÙadzy. Ponownie w 1997 r. na prezydenta wybra-no F. Tudjmana. Chorwacja deklarowaÙa, Če jej priorytetem jest uzyskanie czÙonkostwa w UE i NATO25_.

Unia jednak odmówiÙa rozpocz¿cia rozmów w sprawie akcesji, uzasadniaj­c to „deÞ cytem demokracji”. Co wi¿cej okazaÙo si¿, Če haski trybunaÙ zamierza prowadzi° ïledztwo w sprawie chorwackich zbrodni wojennych. Taki obrót spra-wy spra-wywoÙaÙ gÙ¿bokie rozczarowanie Chorwatów. Na chwil¿ udaÙo si¿ o tym zapomnie°, kiedy w 1998 r. ONZ przekazaÙo nadmorskiemu paÚstwu ostatni­ serbsk­ enklaw¿ – Slawoni¿26_.

Po debacie na szczytach unħ nych postanowiono da° Chorwacji szans¿. Pierwsza konkretna propozycja wyszÙa ze strony UE w maju 1999 r. Komisja Europejska przedÙoČyÙa plan Procesu Stabilizacji i Stowarzyszenia. Jego konkretyzacj­ byÙ przedstawiony miesi­c póĊniej Pakt o Stabilizacji. Obok Chorwacji skierowano go takČe do Albanii, Boïni i Hercegowiny, Macedonii, Rumunii, BuÙgarii, MoÙdawii oraz ówczesnej Federalnej Republiki JugosÙawii. Ide­ planu byÙo stworzenie warunków do stabilizacji obszaru „mi¿kkiego podbrzusza Europy” poprzez przybliČenie jego krajów do struktur euro-pejskich i wzmocnienie pomi¿dzy nimi wspóÙpracy regionalnej. Odbiór unħ nej propozycji byÙ w chorwackim kierow-nictwie niejednoznaczny. O ile zorientowana nacjonalistycznie grupa wewn­trz rz­dz­cej HDZ uznaÙa projekt za prób¿ „rebaÙkanizacji Chorwacji”, to reformistyczna cz¿ï° partii, zwi­zana z szefem dyplomacji Mate Graniciem uznaÙa plan za interesuj­cy i moČliwy do realizacji27_.

Kiedy w grudniu zmarÙ F. Tudjman, Zachód swoj­ krytyk¿ skierowaÙ na HDZ. OdzwierciedliÙy to styczniowe wybory w 2000 r., kiedy miejsca w Saborze opanowali socjaldemokraci i liberaÙowie. Premierem zostaÙ Ivica Ra²an, a w lutym na prezydenta wybrano prozachodniego Stipe Mesicia. Cele odïwieČonego rz­du byÙy jasne – czÙonkostwo w UE i NATO. PowoÙano w tym celu Rad¿ Konsultacyjn­ Chorwacji i Unii. W marcu staÙe funkcjonowanie w Zagrzebiu rozpocz¿Ùa Delegacja Komisji Europejskiej. W maju opublikowaÙa tzw. analiz¿ wykonalnoïci, w której pozytywnie oceniÙa stopieÚ stosunków z Zagrzebiem i moČliwoï° implementacji przez Chorwatów tzw. kopenhaskich kryteriów politycznych28_.

W maju kolejnego roku w Luksemburgu Porozumienie o Stabilizacji i Stowarzyszeniu parafowali premier Ivica Ra²an i przedstawiciele UE. Z kolei w lipcu wprowadzono tzw. przejïciowe porozumienie handlowe, które umoČliwiÙo zmniej-szenie i stopniowe zniesienie ceÙ na import do Chorwacji towarów z Unii oraz bezcÙowy eksport produktów chorwackich

22 M. Zobeniak, dz. cyt., 13.10.2013. 23 Timeline: Macedonia, dz. cyt., 13.10.2013.

24 K. KoĊbiaÙ, Chorwacka droga do UE. Mi¿dzy niepodlegÙoïci­ a wspóÙczesnoïci­, [w:] P. Czubik (red.), BaÙkany u progu zjednoczonej Europy, Kra-ków 2008, s. 43.

25 A. Patek, J. Rydel, J. J. W¿c, Najnowsza historia ïwiata, T. 4, Warszawa 2008, s. 230-231. 26 L. Benson, JugosÙawia. Historia w zarysie, Kraków 2011, s. 277.

27 Ve²ernji list, hĴ p://www.vecernji.hr/tag/mate-granic-18803, 14.10.2013.

28 M. Mietelski, Chorwacja - kolejny problem Unii Europejskiej, hĴ p://www.prawy.pl/z-zagranicy2/3508-chorwacja-kolejny-problem-unii-europejskiej, 14.10.2013.

na jednolity rynek unħ ny. Pod koniec 2001 r. Porozumienie o Stabilizacji i Stowarzyszeniu zostaÙo ratyÞ kowane przez Sabor oraz Parlament Europejski29_.

Problemy z reform­ gospodarcz­ doprowadziÙy w lipcu 2002 r. do upadku rz­du I. Ra²ana. Jednak prezydent S. Mesi° nie pozwoliÙ mu odejï° w polityczny niebyt i niemal natychmiast poprosiÙ go o sformowanie nowego rz­du. Wtedy takČe prezydenci Serbii, Chorwacji i Boïni spotkali si¿ po raz pierwszy od zakoÚczenia wojen na BaÙkanach i podpisali umo-w¿ o poszanowaniu status quo w regionie. Od tamtej pory Chorwacja rozpocz¿Ùa takČe rozmowy z Macedoni­ i Albani­ dotycz­ce wspólnego ubiegania si¿ o przyj¿cie do UE. Takie oČywienie relacji pokazaÙo, Če Chorwaci „zakasali r¿kawy” i powoli zacz¿li zapomina° o swojej tradycyjnej rezerwie wobec baÙkaÚskich peryferii30_.

W lutym 2003 r. „adriatycka perÙa” zÙoČyÙa formalny wniosek o czÙonkostwo w UE, a rz­d po raz pierwszy opubliko-waÙ strategiczny dokument o nazwie Narodowy Program Integracji z UE, który miaÙ by° aktualizowany raz na rok. Cztery miesi­ce po zÙoČeniu wniosku, na unħ nym szczycie po raz pierwszy jasno zadeklarowano, Če kraje BaÙkanów Zachod-nich mog­ liczy° na perspektyw¿ peÙnoprawnego czÙonkostwa w UE (tzw. Agenda salonicka). Chorwaci byli uradowani z deklaracji, pomimo Če nie zawieraÙa sprecyzowanych terminów. W paĊdzierniku doszÙo do scysji ze SÙoweni­, która nie chciaÙa dopuïci° do gÙosowania parlamentu w Zagrzebiu nad utworzeniem strefy ekologicznej na Adriatyku. PosÙowie odÙoČyli w czasie prób¿ jednostronnego rozwi­zania konß iktu.

Jednoczeïnie oprócz przygotowywania si¿ paÚstwa do wejïcia w struktury unħ ne, toczyÙy si¿ procesy zbrodniarzy wojennych przed haskim trybunaÙem. Na pocz­tku czerwca 2004 r. s­d skazaÙ serbskiego lidera Milana Babicia na 13 lat wi¿zienia za ludobójstwo chorwackich i boïniackich cywilów. W obu krajach zapanowaÙa radoï°, natomiast w Serbii odczucia byÙy mieszane. Dla jednych M. Babi° byÙ bohaterem, dla innych morderc­. Dodatkowym wydarzeniem, które nie spodobaÙo si¿ Serbom byÙo nadanie Chorwacji statusu paÚstwa-kandydata do UE31_.

Wraz z pocz­tkiem kolejnego roku chorwacki parlament przyj­Ù pakiet ustaw umoČliwiaj­cych rozpocz¿cie rozmów akcesyjnych – deklaracj¿ o wspóÙpracy parlamentu i rz­du w procesie eurointegracji, rezolucj¿ o fundamentach rozmów akcesyjnych oraz o powoÙaniu parlamentarnej komisji ds. negocjacji akcesyjnych. W marcu Rada Unii Europejskiej przyj¿-Ùa prawne ramy rozpocz¿cia negocjacji akcesyjnych z Zagrzebiem, jednak formalny pocz­tek rozmów akcesyjnych nast­-piÙ dopiero w paĊdzierniku32. Powodem byÙo Þ asko aresztowania gen. Ante Gotoviny – numeru 1 spoïród chorwackich

zbrodniarzy wojennych. ObÙawa przyniosÙa efekt w grudniu, kiedy zÙapano go na terytorium Hiszpanii i przekazano do wi¿zienia w Hadze. JuČ 20 X 2005 r. rozpocz¿to przeprowadzenie screeningu, czyli przegl­du prawodawstwa paÚstwa kandyduj­cego pod wzgl¿dem jego zgodnoïci z prawnym dorobkiem UE. W wyniku pomyïlnego przebiegu tego proce-su stwierdzono moČliwoï° implementacji prawa wspólnotowego przez Chorwacj¿, a Komisja Europejska zarekomendo-waÙa otwarcie pierwszego z 35 obszarów akcesyjnych33_.

Powodzeniu negocjacji groziÙ spór toczony ze SÙoweni­, w duČej mierze dotycz­cy sprawy Zalewu PiraÚskiego. Kon-ß ikt dotyczyÙ delimitacji obszarów morskich. Chciano sprawiedliwego podziaÙu Ùowisk, a takČe moČliwoïci prowadzenia poszukiwaÚ ropy naĞ owej. Rz­d chorwacki zatwierdziÙ co prawda plan podziaÙu Zatoki PiraÚskiej, przyznaj­cy ok. 80% tego akwenu SÙowenii, ale posÙowie parlamentu nie zatwierdzili tego postanowienia34. SÙoweÚcy twierdzili bowiem, iČ

zalew ten jest cz¿ïci­ ich wód terytorialnych (m.in. z uwagi na fakt, Če to oni patrolowali akwen w czasie istnienia SFRJ) oraz jest wyjïciem na morze z portu w Piranie. Tymczasem Chorwaci, przywoÙuj­c przepisy mi¿dzynarodowego prawa morskiego, twierdzili iČ w akwenie wody powinny by° rozgraniczone pomi¿dzy paÚstwami (50/50) a Čegluga winna by° wolna. Spraw¿ postanowiono rozwi­za° we wrzeïniu 2007 r. Premierzy Janez Janša oraz Ivo Sanader zgodzili si¿, Če kwestie sporów granicznych powinien rozstrzygn­° Mi¿dzynarodowy TrybunaÙ Sprawiedliwoïci35_.

W poÙowie lutego 2008 r., kiedy Kosowo ogÙosiÙo niepodlegÙoï°, Chorwaci byli skonfundowani – ci¿Čko im byÙo odna-leĊ° si¿ w nowej sytuacji politycznej. Prezydent Stjepan Mesi° byÙ bowiem zdania, iČ Chorwacja powinna zachowa° dobre

29 R. Kobeszko, Proces akcesyjny Chorwacji. Stan i perspektywy, hĴ p://www.psz.pl/tekst-27022/Proces-akcesyjny-Chorwacji-Stan-i-perspekty-wy, 14.10.2013.

30 L. Benson, dz. cyt., s. 278-280.

31 Timeline: Croatia, hĴ p://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1097156.stm, 14.10.2013. 32 R. Kobeszko, Proces akcesyjny…, dz. cyt., 14.10.2013.

33 Croatia 2005 Progress Report, hĴ p://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package/sec_1424_Þ nal_progress_re-port_hr_en.pdf, 14.10.2013.

34 K. Kubiak, Wojny, konß ikty zbrojne i punkty zapalne na ïwiecie, Warszawa 2005, s. 53.

35 B. Skrzypek, Dekada bez Tu¶mana. Przemiany polityczne w Chorwacji po 2000 roku, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/dekada-bez-tu%C4%91mana-przemiany-polityczne-w-chorwacji-po-2000-roku, 14.10.2013.

stosunki z Serbi­, Kosowem, jak i pozostaÙymi krajami regionu, a przedwczesna decyzja o uznaniu niepodlegÙoïci pro-wincji, mogÙaby te stosunki w znacznym stopniu popsu°. Z kolei spoÙeczeÚstwo cieszyÙo si¿, z poraČki Serbów, poniewaČ nie darzyli ich szczególn­ sympati­. Jednak wbrew zapowiedziom prezydenta, Chorwacja wraz z BuÙgari­ i W¿grami wspólnie uznaÙy Kosowo juČ 19 III36_.

Kilka tygodni póĊniej do Zagrzebia dotarÙa dobra wiadomoï°. Uczestnicy szczytu NATO w Bukareszcie zgodzili si¿ wystosowa° do Chorwacji i Albanii zaproszenia do czÙonkostwa w Sojuszu PóÙnocnoatlantyckim. WedÙug prognoz paÚ-stwa miaÙy wst­pi° do NATO juČ w kwietniu 2009 r., i tak teČ si¿ staÙo. Eufori¿ Chorwatów ostudziÙy wydarzenia listopa-dowe. TrybunaÙ zadecydowaÙ o kontynuowaniu post¿powania w sprawie wniosku zÙoČonego przez nadmorskie paÚstwo w 1999 r. Zagrzeb zaskarČyÙ Belgrad do MTS-u, obwiniaj­c go o wywoÙanie wojny, a nast¿pnie o zbrodnie ludobójstwa i niszczenie dziedzictwa kulturalnego Chorwacji. Oczekiwano, Če TrybunaÙ uzna Serbi¿ za winn­ zÙamania Konwencji ONZ oraz naÙoČy na ni­ obowi­zek wypÙaty reparacji wojennych i zwrotu mienia, a takČe dóbr kultury. W odpowiedzi na to postanowienie Serbia zapowiedziaÙa zÙoČenie wÙasnej skargi Č­daj­c uznania, Če Chorwaci dopuïcili si¿ ludobójstwa i czystek etnicznych, zwÙaszcza w czasie odbħ ania Slawonii i Krajiny37_.

W grudniu zaï podczas mi¿dzyrz­dowej konferencji na temat akcesji Chorwacji z UE, Bruksela zgodziÙa si¿ na za-mkni¿cie przez Chorwatów trzech rozdziaÙów negocjacyjnych i otworzenie jednego. Rozmowy w dalszych siedmiu roz-dziaÙach zablokowaÙa SÙowenia, argumentuj­c, iČ zawarte w nich postulaty strony chorwackiej mog­ przes­dza° wynik sporu granicznego, który wedÙug ustaleÚ premierów obydwu krajów z 2007 r. ma rozstrzygn­° MTS w Hadze38_.

Grudniowe weto sprowadziÙo stosunki chorwacko-sÙoweÚskie do najniČszego poziomu w historii. Wiara Chorwacji w UE zaÙamaÙa si¿, gdyČ Bruksela nie mogÙa nic zrobi° by zapobiec wetu pomimo usilnych staraÚ francuskiej prezydencji. NasiliÙy si¿ wezwania do bojkotu sÙoweÚskich produktów w kraju. Zagrzeb próbowaÙ wÙ­czy° UE w spór, twierdz­c Če pro-blem byÙ europejski a nie chorwacki, próbuj­c równieČ zaprezentowa° si¿ jako „bardziej zachodnia” strona w caÙej sprawie39_.

W lutym 2009 r. premier Ivo Sanader zach¿cony rozwi­zaniem przez MTS dÙugoletniego sporu morskiego pomi¿dzy Rumuni­ i Ukrain­, oïwiadczyÙ, Če niemal wszystkie moČliwoïci politycznego rozwi­zania sporu pomi¿dzy obydwoma s­siednimi krajami zostaÙy wyczerpane, a jedyn­ drog­ wyjïcia jest mi¿dzynarodowy arbitraČ. 26 czerwca na pocz­tku posiedzenia rz­du, chorwacki premier oïwiadczyÙ, Če zachowanie SÙowenii jest nieeuropejskie i pozostaje nie do przyj¿-cia. ZaapelowaÙ takČe do SÙowenii jako dobrego s­siada, aby podaÙa Chorwacji r¿k¿ w negocjacjach z Uni­, a o ksztaÙcie granicy pomi¿dzy nimi powinny zdecydowa° przepisy prawa mi¿dzynarodowego. ZwróciÙ ponadto uwag¿ na fakt, Če w chwili wst¿powania SÙowenii do UE w 2004 r. konß ikt graniczny byÙ juČ otwarty i od tego czasu nic si¿ nie zmieniÙo, zatem nie powinno si¿ stosowa° podwójnych standardów. PodkreïliÙ takČe, Če ów spór nie ma zwi­zku z negocjacjami i wezwaÙ SÙoweni¿ do zniesienia blokady40_.

Do wyraĊnej zmiany nastawienia obydwu stron doszÙo dopiero w lipcu po odejïciu ze stanowiska szefa chorwackiego rz­du I. Sanadera. Jego nast¿pczyni, Jadranka Kosor po kilku spotkaniach z premierem Borutem Pahorem wynegocjo-waÙa, iČ SÙowenia odblokowaÙa jesieni­ chorwackie negocjacje akcesyjne. 2 paĊdziernika KE wznowiÙa wi¿c rozmowy z Zagrzebiem. W grudniu zaï SÙoweÚcy ponownie zgÙosili zastrzeČenia do trzech obszarów negocjacyjnych: ochrona ïro-dowiska, ryboÙówstwo i wspólna polityka zagraniczna. Dlatego teČ z koÚcem roku Chorwaci zdoÙali zamkn­° 17 z 33 rozdziaÙów41_.

2010 rok byÙ spokojny. W styczniu w wyborach prezydenckich zwyci¿ČyÙ Ivo Josipovi° (kandydat socjaldemokratycz-nej opozycji), który rozpocz­Ù proces „rozmraČania” stosunków z Serbi­. Dzi¿ki temu, w listopadzie serbski prezydent odwiedziÙ Vukovar i przeprosiÙ za masakr¿ ludnoïci chorwackiej z 1991 r. Gest B. Tadicia zostaÙ doceniony zarówno na BaÙkanach, jak i w caÙej Europie42_.

W kwietniu 2011 r. skazani zostali dwaj generaÙowie chorwaccy – Ante Gotovina i Mladen Marka², a w lipcu schwy-tano ostatniego poszukiwanego z listy przywódc¿ serbskich rebeliantów Gorana Hadžicia. Miesi­c wczeïniej Unia

Euro-36 Pierwsi s­siedzi Serbii uznaj­ Kosowo, hĴ p://www.wprost.pl/ar/125986/Pierwsi-sasiedzi-Serbii-uznaja-Kosowo/, 14.10.2013 37 B. Skrzypek, dz. cyt., 14.10.2013.

38 R. Kobeszko, UE wzywa Chorwacj¿ i SÙoweni¿ do kompromisu, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=15698, 14.10.2013.

39 R. Karajkov, BaÙkaÚska odwilČ otwiera Chorwacji drzwi do UE, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,502,Balkanska_odwilz_ otwiera_Chorwacji_drzwi_do_UE, 14.10.2013.

40 B. Skrzypek, dz. cyt., 14.10.2013.

41 R. Kobeszko, Proces akcesyjny…, dz. cyt., 14.10.2013.

pejska zamkn¿Ùa negocjacje akcesyjne z Chorwacj­. Na podstawie rekomendacji KE liderzy Unii dali zielone ïwiatÙo dla zakoÚczenia negocjacji czÙonkowskich z nadmorskim paÚstwem podczas ostatniego szczytu UE w Brukseli 24 czerwca43_.

W kraju zapanowaÙa nieopisana radoï°, w badaniach prowadzonych przez prywatne i paÚstwowe Þ rmy marketingowe z dnia na dzieÚ sÙupki poparcia wejïcia Chorwacji do UE rosÙy44_.

9 grudnia nadszedÙ historyczny dzieÚ, który dzieliÙ paÚstwo od UE tylko kilkoma krokami. Prezydent Chorwacji I. Josipovi° podpisaÙ traktat o przyst­pieniu jego kraju do struktur unħ nych. PrzypomniaÙ, Če jego paÚstwo ma za sob­ wojn¿ i transformacj¿ ustrojow­. „Nasz sukces dlatego jest jeszcze wi¿kszy. Dlatego moČemy pogratulowa° sobie. Sukces Chorwacji jest sukcesem Europy i pokojowej polityki, która jest najsilniejszym fundamentem zjednoczonej Europy” 45 _–

podkreïliÙ.

AmerykaÚski sen w wykonaniu Chorwacji speÙniÙ si¿ w duČej mierze. „PerÙa Adriatyku” to bez w­tpienia paÚstwo o najlepszych wskaĊnikach rozwoju gospodarczego w regionie, jednak jej przemysÙ rozwħ a si¿ bardzo wolno. Gospodar-ka uzaleČniona jest w duČej mierze od wpÙywów z branČy turystycznej (niemal 3/4 wszystkich zatrudnionych pracuje w sektorze usÙug), a stopa bezrobocia utrzymuje si¿ w okolicach 18%46. Warto zauwaČy°, Če wielu mÙodych Chorwatów

korzysta z kaČdej nadarzaj­cej si¿ okazji, aby wyjecha° za granic¿. Potrzebny jest przede wszystkim pomysÙ jak rozwin­° inne gaÙ¿zie przemysÙu, rynek pracy, ograniczy° administracj¿ i biurokracj¿, a takČe wprowadzi° niezb¿dne do tego refor-my. PotencjaÙ jest ogromny, wystarczy tylko znaleĊ° odpowiednie osoby, które umiej¿tnie i z sukcesami pokierowaÙyby Chorwacj­ zarówno na arenie gospodarczej, jak i politycznej.

Najkrótsz­ drog¿ do Unii przebyÙa SÙowenia. Jako jedyny kraj, na tle reszty republik powstaÙych po rozpadzie federa-cyjnego paÚstwa, pozostaÙa oaz­ spokoju, stabilizacji i dobrobytu. Od uzyskania niepodlegÙoïci w 1991 r., kluczow­ rol¿ na scenie politycznej odegraÙ Milan Ku²an, byÙy reformator komunistyczny, który sprzeciwiaÙ si¿ polityce Slobodana Milo-ševicia. Dzi¿ki jego zdecydowanej postawie w staraniach o uznanie paÚstwa na arenie mi¿dzynarodowej wygraÙ wybory prezydenckie w 1992 r. i przeszedÙ do sÙoweÚskiej historii jako „ojciec narodu”. Wówczas niepodlegÙoï° kraju uznaÙy Stany Zjednoczone i UE, a SÙowenia doÙ­czyÙa do Organizacji Narodów Zjednoczonych i w 1993 r. do MFW47_.

W latach 1994-1995 decyduj­ce zdanie w sÙoweÚskiej polityce miaÙ M. Ku²an, a dominowaÙa w niej koalicja partii centrowych zÙoČona z Liberalnej Demokracji SÙowenii (Liberalna demokracija Slovenije – LDS), Partii Chrzeïcħ aÚskich De-mokratów (Slovenski krš²anski demokrati – SKD), SÙoweÚskiej Partii Demokratycznej (Slovenska demokratska stranka – SDS), Socjaldemokratycznej Partii SÙowenii (Socijaldemokratska stranka Slovenije – SDSS) oraz Zjednoczenia Zielonych (Poenotenje

zeleno – PZ). W opozycji pozostawaÙy partie prawicowe: narodowa i ludowa oraz lewicowe w tym Socjalistyczna Partia

SÙowenii (Socijalisti²ka stranka Slovenije – SSS)48_.

Do stabilizacji politycznej i spoÙecznej w duČej mierze przyczyniÙa si¿ pomyïlnoï° ekonomiczna. Po kryzysie z 1991 r. juČ dwa lata póĊniej zahamowano spadek PKB i w 1994 r. osi­gni¿to wzrost 5,3%. SÙowenia jako pierwsza, spoïród krajów byÙej JugosÙawii, przezwyci¿ČyÙa zaÙamanie gospodarcze. Ograniczaj­c kontakty z tymi paÚstwami, rozbudowaÙa relacje z Zachodem, aby szybciej wejï° do NATO i UE49_.

Przeszkod­ w krótszych negocjacjach byÙy napi¿te stosunki z Itali­, które zaostrzyÙy si¿ w 1994 r. WÙosi zgÙosili wów-czas Č­dania dotycz­ce rewindykacji mienia (chodziÙo o póÙwysep Istria). Pewne odpr¿Čenie zapanowaÙo w kolejnym roku, gdy paÚstwo w ksztaÙcie buta przestaÙo tak energicznie blokowa° starania SÙowenii o status paÚstwa stowarzyszo-nego, porzucaj­c sprzeciw w 1996 r., po uregulowaniu kwestii spornych50_.

Ponadto SÙoweÚcy musieli rozwi­za° konß ikt z Chorwatami. Spór dotyczyÙ przebiegu granicy w Zatoce PiraÚskiej, jak równieČ Svetej Gory na pograniczu obu paÚstw. ChodziÙo takČe o poÙoČon­ na terenie SÙowenii elektrowni¿ atomow­ Kršk, któr­ wybudowano wspólnie z Chorwacj­. Trudne problemy zostaÙy cz¿ïciowo rozwi­zane, tak Če obie strony byÙy zadowolone51_.

43 Chorwacja juČ blisko Unii, hĴ p://www.wprost.pl/ar/251339/Chorwacja-juz-blisko-Unii/, 14.10.2013

44 M. Babi°, Przyst­pienie Chorwacji do Unii Europejskiej. Problemy konstytucyjne, hĴ p://www.academia.edu/3288555/Przystapienie_Chorwa-cji_do_Unii_Europejskiej._Problemy_konstytucyjne, 14.10.2013.

45 Chorwacja: wreszcie przekraczamy próg europejskiego domu, hĴ p://www.wprost.pl/ar/282641/Chorwacja-wreszcie-przekraczamy-prog-europejskiego-domu/, 14.10.2013.

46 Bezrobocie w Chorwacji znów roïnie, hĴ p://balkanistyka.org/bezrobocie-w-chorwacji-znow-rosnie/, 14.10.2013. 47 Timeline: Slovenia, hĴ p://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1097340.stm, 14.10.2013.

48 A. Jórasz, System polityczny SÙowenii, hĴ p://www.psz.pl/tekst-5583/Anna-Jorasz-System-polityczny-Slowenii, 14.10.2013. 49 J. Wojnicki, Droga Europy grodkowej do Unii Europejskiej (Czechy, SÙowacja, SÙowenia, W¿gry), Warszawa 2007, s. 15. 50 A. Patek, J. Rydel, J. J. W¿c, dz. cyt., s. 226.

NajwaČniejszym wydarzeniem 1996 r. byÙo podpisanie 10 czerwca przez premiera SÙowenii Janeza Drnovšeka ukÙadu o stowarzyszeniu z Uni­ Europejsk­. Jednoczeïnie zÙoČono podanie o przyznanie peÙnego czÙonkostwa. W lipcu 1997 r. Komisja Europejska opublikowaÙa Agend¿ 2000, która zaliczaÙa SÙoweni¿ do krajów, z którymi zamierzano w pierwszej kolejnoïci rozpocz­° negocjacje, które formalnie rozpocz¿Ùy si¿ 31 marca kolejnego roku52_.

Na szczycie NATO w lipcu 1997 r. w Madrycie, nie podj¿to jednak decyzji o szybkim przyj¿ciu tego kraju do struk-tur póÙnocnoatlantyckich. ByÙ to dotkliwy cios dla sÙoweÚskiej dyplomacji. 26 II 1998 r. rz­d przyj­Ù Narodow­ Strategi¿ Integracji z Sojuszem, a 14 marca Strategi¿ Obrony Militarnej. PoniewaČ priorytetem w sÙoweÚskiej polityce zagranicznej byÙo wejïcie zarówno do NATO, jak i UE, w 1999 r. w trakcie inwazji na JugosÙawi¿, Lublana udost¿pniÙa swoj­ przestrzeÚ powietrzn­ dla dziaÙaÚ wojskowych Sojuszu. Dzi¿ki temu, po zakoÚczeniu konß iktu kosowskiego SÙowenia uzyskaÙa silne poparcie ze strony USA, o którym zapewniaÙ prezydent Bill Clinton podczas swojej wizyty w kraju53_{. W tym samym}

czasie „Partnerstwo dla Pokoju” przyj¿Ùo baÙkaÚskie paÚstwo w swoje struktury. Sytuacja w paÚstwie byÙa stabilna. 23.03.2003 r. w SÙowenii odbyÙo si¿ referendum, w którym blisko 90% obywateli opowiedziaÙo si¿ za czÙonkostwem ich paÚstwa w UE. Referendum w sprawie przyst­pienia do UE oraz NATO odbyÙo si¿ tego samego dnia, przy frekwencji 60,4%54_.

Rok póĊniej oba zaÙoČenia paÚstwa speÙniÙy si¿. W marcu SÙowenia wst­piÙa do NATO, a 1 maja wraz z dziewi¿cio-ma innymi paÚstwami do Unii Europejskiej. Na ulicach gÙównych miast wida° byÙo barwy sÙoweÚskie i unħ ne. MaÙe paÚstewko poÙoČone na póÙnocy PóÙwyspu BaÙkaÚskiego jako pierwsze ze swoich s­siadów wkroczyÙo do europejskiego grona. SÙowenia staÙa si¿ przykÙadem dla byÙych krajów SFRJ55_.

JuČ w lutym 2005 r. parlament w Lublanie ratyÞ kowaÙ konstytucj¿ UE, a w grudniu przedstawiÙ dane dotycz­ce kraju. Wówczas wskaĊnik inß acji wynosiÙ 2,5%, ïrednia stopa procentowa 3,8%, saldo sektora Þ nansów publicznych w PKB 1,4%, a dÙug publiczny 29,1%. Na tej podstawie Bruksela podj¿Ùa decyzj¿ o przyj¿ciu tego kraju do eurogrupy. W czerwcu 2006 r. Parlament Europejski pozytywnie zaopiniowaÙ wniosek, a w niecaÙy miesi­c póĊniej Rada UE udzieliÙa ostatecznej zgody. Tym samym z dniem 1.01.2007 r. SÙowenia weszÙa do strefy euro jako pierwsze nowe paÚstwo czÙonkowskie56_.

Rok póĊniej SÙowenia obj¿Ùa póÙroczn­ prezydencj¿ w UE. Jak si¿ okazaÙo jej priorytetem miaÙo by° uÙatwienie po-zostaÙym krajom postjugosÙowiaÚskim integracji ze strukturami europejskimi. Szczególnie widoczna byÙa wspóÙpraca z Serbi­, z któr­ debatowano na temat przyszÙoïci Kosowa. SÙowenia proponowaÙa ogÙoszenie niepodlegÙoïci prowincji, z zachowaniem nadzwyczajnych gwarancji bezpieczeÚstwa i samorz­du dla zamieszkuj­cych j­ Serbów i innych narodo-woïci niealbaÚskich. Przy czym zaznaczyÙa, Če nie chce, aby Serbowie odebrali propozycj¿ czÙonkostwa w UE w zamian za oddanie cz¿ïci terytorium swojego paÚstwa57_.

JuČ w marcu SÙowenia uznaÙa niepodlegÙoï° Kosowa, znowu jako pionier w regionie, co nie do koÚca spodobaÙo si¿ Serbii. S­siednie paÚstwo nie mogÙo ostro zareagowa°, gdyČ ta pomagaÙa mu dosta° si¿ do UE. Równoczeïnie podczas mi¿dzyrz­dowej konferencji UE, SÙowenia zgÙosiÙa swoje weto przeciwko otwarciu kolejnych rozdziaÙów negocjacyjnych z Chorwacj­. Lublana domagaÙa si¿ uregulowania kwestii spornych, a w szczególnoïci niezaÙatwionej sprawy granicy mi¿dzy obydwoma paÚstwami58. Konß ikt byÙ szeroko komentowany przez mi¿dzynarodow­ opini¿ publiczn­, która

krytykowaÙa SÙoweni¿ za jej upór. ZauwaČono, Če Chorwacja nie wnosiÙa roszczeÚ podczas procesu akcesyjnego swojego s­siada, dzi¿ki czemu przebiegÙ on gÙadko i sprawnie. Po miesi­cach debat oba kraje zgodziÙy si¿ zawrze° porozumienie, które stwierdzaÙo, Če o rozstrzygni¿ciu sporu zadecyduje arbitraČ59_.

52 G. Chor­Čkiewicz, Charakterystyka handlu zagranicznego SÙowenii – podstawy traktatowe, hĴ p://www.monitorc.pl/roczniki/2002/CEL10-11. pdf, 14.10.2013.

53 F. M. Liss, W. G. Wagner, Ljubljana Life Interview: U.S. President Bill Clinton: June 14, 1999, hĴ p://www.slovenia-life.com/business/?categor y=interviews&name=Clinton, 14.10.2013.

54 Referendum odnoïnie ewentualnego czÙonkostwa wi­zaÙo si¿ z uïwiadomieniem opinii spoÙecznej o konsekwencjach oraz proÞ tach zwi­zanych z funkcjonowaniem w ramach UE, natomiast drugie referendum odnosiÙo si¿ wyÙ­cznie do odpowiedzenia TAK/NIE za przyst­pie-niem do Unii i NATO. Zob. K. Sochacka, A. …elazo, Kampanie przedreferendalne na Malcie, w SÙowenii i na W¿grzech – Wnioski dla Polski, hĴ p://www. pism.pl/index/?id=847cc55b7032108eee6dd897f3bca8a5, 14.10.2013.

55 W. Hebda, SÙowenia - 10 lat w Unii Europejskiej, hĴ p://www.psz.pl/Slowenia-10-lat-w-Unii-Europejskiej, 14.10.2013. 56 A. Jórasz, SÙowenia – baÙkaÚski prymus, hĴ p://www.psz.pl/tekst-19699/Slowenia-balkanski-prymus, 14.10.2013.

57 R. Kobeszko, SÙowenia/ Ljubljana chce pomóc Serbii i Kosowu, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=6131, 14.10.2013

58 SÙowenia blokuje post¿p w negocjacjach UE z Chorwacj­, hĴ p://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2008-11-05/slowenia-blokuje-postep-w-negocjacjach-ue-z-chorwacja, 14.10.2013.

59 N. Peji°, SÙowenia ryzykuje zostaniem zwyczajnym wybojem na drodze, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,349,Slowenia_ry-zykuje_zostaniem_zwyczajnym_wybojem_na_drodze, 14.10.2013.

W marcu 2009 r. SÙowenia postanowiÙa odÙoČy° w czasie swoje roszczenia i poparÙa kandydatur¿ Chorwacji w Sojuszu PóÙnocnoatlantyckim. Motywem tej decyzji byÙ kryzys ïwiatowy, który dopadÙ takČe SÙoweni¿. Obawiano si¿, Če dÙuČsze postrzeganie kraju, jako tego zÙego, moČe negatywnie odbi° si¿ na stosunkach z partnerami handlowymi. Przez kolejne dwa lata walczono ze skutkami recesji. W paÚstwie wprowadzono takČe nowe reformy (m.in.: zwi¿kszono podatki), które nie do koÚca przypadÙy do gustu spoÙeczeÚstwu. W czerwcu 2011 r. przeprowadzono referendum w sprawie zmiany systemu emerytalnego oraz wydÙuČenia wieku emerytalnego, które zostaÙo caÙkowicie zbojkotowane. Pozycja rz­du byÙa niestabilna, ostatecznie rozwi­zano go we wrzeïniu. Na grudzieÚ rozpisano pierwsze w historii paÚstwa wybory przed-terminowe. W gÙosowaniu zwyci¿ČyÙa nowa formacja polityczna, Pozytywna SÙowenia (Lista Zorana Jankovicia-Pozitivna

Slovenija – LZJ-PS). SDP zaj¿Ùa drugie miejsce. Do parlamentu dostali si¿ równieČ rz­dz­cy dot­d Socjaldemokraci,

utwo-rzona póÙtora miesi­ca przed wyborami Obywatelska Lista Gregora Viranta (Državljanska lista Gregorja Viranta – DLGV), reprezentowane w parlamencie SÙoweÚska Partia Ludowa i Demokratyczna Partia Emerytów SÙowenii (Demokrati²na

Stranka Upokojencev Slovenije – DeSUS)60_.

Sytuacja paÚstwa z koÚcem 2013 roku jest stabilna. Pomimo kryzysu ekonomicznego z 2008 r., który wstrz­sn­Ù caÙym ïwiatem, polityczne dziaÙania SÙowenii moČna porówna° do dobrze prosperuj­cego przedsi¿biorstwa o duČym potencja-le. WÙadze musz­ przeprowadzi° niezb¿dne reformy, które pomog­ w funkcjonowaniu paÚstwa. Maj­ trudne zadanie, poniewaČ SÙowenia jest swoistym liderem w regionie. Jako pierwsza wst­piÙa do struktur unħ nych i NATO, o których czÙonkostwie reszta krajów byÙej JugosÙawii mogÙa tylko pomarzy°, a jeïli juČ, to na pewno wi­zaÙo i wi­Če si¿ to z dÙu-gim oczekiwaniem. SÙowenia ma potencjaÙ, o którym doskonale wiedz­ osoby rz­dz­ce krajem. NaleČy jednak caÙy czas podnosi° poprzeczk¿, która b¿dzie motywowa° nie tylko do zmian starych, ale i do wprowadzenia nowych pomysÙów.

Wszystkie paÚstwa byÙej JugosÙawii obudziÙy si¿ z marazmu, który ogarn­Ù spoÙeczeÚstwa po zakoÚczeniu dziaÙaÚ wojennych na BaÙkanach. Jedna po drugiej, dawne republiki SFRJ d­Č­ obecnie do wejïcia w struktury unħ ne. SÙowenia i Chorwacja t¿ drog¿ maj­ juČ za sob­. Najdalej od celu jest Kosowo, które jest najmÙodszym paÚstwem w Europie, wci­Č próbuj­cym znaleĊ° wÙaïciw­ dla siebie tras¿. W tych wysiÙkach nieustannie przeszkadzaj­ mu Serbia i Rosja, które zapo-wiedziaÙy, iČ nigdy nie uznaj­ jego niepodlegÙoïci. Oprócz tego sytuacja na BaÙkanach jest stabilna, jedyny znak zapytania, który naleČaÙoby postawi°, zaj­Ùby miejsce przy Boïni i Hercegowinie – dziwnym tworze, który pomimo wewn¿trznych rozterek i rozchwiaÚ nadal funkcjonuje. Nie moČna stwierdzi° jak dÙugo taki stan moČe si¿ utrzyma°, jednak tak duČe zróČnicowanie nie tylko etniczne, ale i kulturowe czy religħ ne, wreszcie da o sobie zna°. GÙówn­ przeszkod­ jaka stoi obecnie na drodze rozwoju baÙkaÚskich paÚstw jest kryzys gospodarczy, który obj­Ù swym zasi¿giem caÙ­ kul¿ ziem-sk­. Nawet najbogatsze paÚstwa musiaÙy wprowadzi° ograniczenia w swoich politykach, co wi­Če si¿ ze zmniejszeniem pomocy Þ nansowej dla krajów jej potrzebuj­cych. Jednak dzi¿ki wczeïniejszym dotacjom, kraje baÙkaÚskie rozwin¿Ùy swoje ekonomie i doï° dobrze prosperuj­, d­Č­c do wyznaczonych celów. Poszczególne potkni¿cia na nierównej cz¿-sto drodze do struktur unħ nych czy NATO-wskich wynikaÙy gÙównie z nieudolnoïci prowadzenia „wielkiej polityki” przez przedstawicieli poszczególnych republik. Wraz z upÙywem czasu. sytuacja ulegÙa zmianie. Ch¿° dopasowania si¿ i przynaleČnoïci do ïwiata Zachodu, wymusiÙa poniek­d na mÙodych paÚstwach PóÙwyspu BaÙkaÚskiego wytworzenie si¿ nowych metod oraz form adaptacji. Najwi¿cej uwagi wymagaj­ gospodarka, polityka spoÙeczna czy same wÙadze. Przeprowadzenie reform jest niezb¿dne w kaČdym z paÚstw, nawet w tak dobrze prosperuj­cym, jak SÙowenia. BagaČ doïwiadczeÚ, jakim jest przede wszystkim historia tych krajów, powinien wpÙywa° pozytywnie na ich przyszÙy rozwój.

Bibliografia

[1] Bartnicki A., Dalewska-GreÚ H., Dehnel-Szyc M., Gawrycki M., Grzebyk P., Lizak W., Nħ akowski L. M., Spyra J., Stachura J., Konß ikty

wspóÙ-czesnego ïwiata, Warszawa 2008.

[2] Benson L., JugosÙawia. Historia w zarysie, Kraków 2011. [3] Czubik P., BaÙkany u progu zjednoczonej Europy, Kraków 2008.

[4] Koseski A., Transformacja systemowa w krajach Europy grodkowej i Wschodniej: 1989 – 2002, Bydgoszcz-PuÙtusk 2003. [5] Kubiak K., Wojny, konß ikty zbrojne i punkty zapalne na ïwiecie, Warszawa 2005.

[6] Patek A., Rydel J., W¿c J. J., Najnowsza historia ïwiata, T. 4, Warszawa 2008. [7] Roszkowski W., Europa grodkowo-Wschodnia 1997-1998, R. VII–VIII, Warszawa 2000.

[8] Wojnicki J., Droga Europy grodkowej do Unii Europejskiej (Czechy, SÙowacja, SÙowenia, W¿gry), Warszawa 2007. Netografia

[9] Babi° M., Przyst­pienie Chorwacji do Unii Europejskiej. Problemy konstytucyjne, hĴ p://www.academia.edu/3288555/Przystapienie_Chorwacji_ do_Unii_Europejskiej._Problemy_konstytucyjne, 14.10.2013.

[10] Bezrobocie w Chorwacji znów roïnie, hĴ p://balkanistyka.org/bezrobocie-w-chorwacji-znow-rosnie/, 14.10.2013.

[11] Chor­Čkiewicz G., Charakterystyka handlu zagranicznego SÙowenii – podstawy traktatowe, hĴ p://www.monitorc.pl/roczniki/2002/CEL10-11.pdf, 14.10.2013.

[12] Chorwacja juČ blisko Unii, hĴ p://www.wprost.pl/ar/251339/Chorwacja-juz-blisko-Unii/, 14.10.2013.

[13] Chorwacja: wreszcie przekraczamy próg europejskiego domu, hĴ

p://www.wprost.pl/ar/282641/Chorwacja-wreszcie-przekraczamy-prog-europejskiego-domu/, 14.10.2013.

[14] Croatia 2005 Progress Report, hĴ p://ec.europa.eu/enlargement/archives/pdf/key_documents/2005/package/sec_1424_Þ nal_progress_report_

hr_en.pdf, 14.10.2013.

[15] Elections in Macedonia: victory of ruling party’s candidate, hĴ

p://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2009-04-08/elections-macedonia-victory-ruling-partys-candidate, 13.10.2013.

[16] Hebda W., SÙowenia - 10 lat w Unii Europejskiej, hĴ p://www.psz.pl/Slowenia-10-lat-w-Unii-Europejskiej, 14.10.2013. [17] J¿drysik M., Kim byÙ Boris Trajkovski, hĴ p://wyborcza.pl/1,75248,1934925.html, 12.10.2013.

[18] Jórasz A., SÙowenia - baÙkaÚski prymus, hĴ p://www.psz.pl/tekst-19699/Slowenia-balkanski-prymus, 14.10.2013. [19] Jórasz A., System polityczny SÙowenii, hĴ p://www.psz.pl/tekst-5583/Anna-Jorasz-System-polityczny-Slowenii, 14.10.2013.

[20] Karajkov R., BaÙkaÚska odwilČ otwiera Chorwacji drzwi do UE, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,502,Balkanska_odwilz_ otwiera_Chorwacji_drzwi_do_UE, 14.10.2013.

[21] Kobeszko R., Proces akcesyjny Chorwacji. Stan i perspektywy, hĴ p://www.psz.pl/tekst-27022/Proces-akcesyjny-Chorwacji-Stan-i-perspektywy, 13.10.2013.

[22] Kobeszko R., SÙowenia/ Ljubljana chce pomóc Serbii i Kosowu, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=6131, 13.10.2013.

[23] Kobeszko R., UE wzywa Chorwacj¿ i SÙoweni¿ do kompromisu, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=15698, 13.10.2013.

[24] Liss F.M., Wagner W.G., Ljubljana Life Interview: U.S. President Bill Clinton: June 14, 1999, hĴ p://www.slovenia-life.com/business/?category=in terviews&name=Clinton, 14.10.2013.

[25] Macedonia: udana powtórka wyborów, hĴ p://www.wprost.pl/ar/131980/Macedonia-udana-powtorka-wyborow/, 13.10.2013.

[26] Macedonia wyrusza do Europy, hĴ p://solidarnosc-bez-granic.site40.net/index.php?module=PageseĴ er&func=viewpub&tid=6&pid=50,

11.10.2013

[27] Marczewski P., Macedonia/ Fiasko referendum, odnowa konß iktu z Grecj­, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=vie-w&id=583, 12.10.2013.

[28] Marczewski P., Macedonia/ Premier Hari Kostow podaÙ si¿ do dymisji, hĴ p://www.psz.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=622, 13.10.2013.

[29] Mietelski M., Chorwacja - kolejny problem Unii Europejskiej, hĴ p://www.prawy.pl/z-zagranicy2/3508-chorwacja-kolejny-problem-unii-europejskiej, 14.10.2013.

[30] Peji° N., SÙowenia ryzykuje zostaniem zwyczajnym wybojem na drodze, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,349,Slowenia_ryzyku-je_zostaniem_zwyczajnym_wybojem_na_drodze, 14.10.2013.

[31] Pierwsi s­siedzi Serbii uznaj­ Kosowo, hĴ p://www.wprost.pl/ar/125986/Pierwsi-sasiedzi-Serbii-uznaja-Kosowo/, 14.10.2013. [32] Pozytywna SÙowenia wygraÙa wybory, hĴ p://www.wprost.pl/ar/281840/Pozytywna-Slowenia-wygrala-wybory/, 14.10.2013.

[33] ReszczyÚski R., MacedoÚsko-grecki spór nomenklaturowy i jego geopolityczne tÙo, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,630,Mace-donsko-grecki_spor_nomenklaturowy_i_jego_geopolityczne_tlo, 10.10.2013.

[34] SierpieÚ P., Kosowo jako protektorat ONZ, hĴ p://www.psz.pl/tekst-24244/Przemyslaw-Sierpien-Kosowo-jako-protektorat-ONZ, 12.10.2013. [35] SierpieÚ P., DziaÙania USA w Kosowie, hĴ p://www.psz.pl/tekst-24756/Przemyslaw-Sierpien-Dzialania-USA-w-Kosowie/Str-4, 12.10.2013. [36] Skrzypek B., Dekada bez Tu¶mana. Przemiany polityczne w Chorwacji po 2000 roku, hĴ

p://www.stosunkimiedzynarodowe.pl/dekada-bez-tu%C4%91mana-przemiany-polityczne-w-chorwacji-po-2000-roku, 14.10.2013.

[37] SÙowenia blokuje post¿p w negocjacjach UE z Chorwacj­, hĴ

p://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/best/2008-11-05/slowenia-blokuje-postep-w-negocjacjach-ue-z-chorwacja, 14.10.2013.

[38] Sochacka K., …elazo A., Kampanie przedreferendalne na Malcie, w SÙowenii i na W¿grzech - Wnioski dla Polski, hĴ p://www.pism.pl/index/?id=847c-c55b7032108eee6dd897f3bca8a5, 14.10.2013.

[39] Stosunki dwustronne Grecja-Macedonia, hĴ p://www.stosunkimiedzynarodowe.info/kraj,Grecja,stosunki_dwustronne,Macedonia , 10.10.2013.

[40] Szoszkiewicz A., Cena pokoju, hĴ p://www.wprost.pl/ar/4373/Cena-pokoju/, 11.10.2013.

[41] Tadi° u Vukovaru, hĴ p://www.novosti.rs/vesti/naslovna/teme/teme.97.html:tema-45-Tadic-u-Vukovaru, 14.10.2013.

[42] Tarnawczyk A., Droga do i przez konß ikt albaÚsko-macedoÚski w 2001 roku, hĴ p://slawistykalodzka.sns.pl/Numer4/ren/esej1.html#sdfootnote-10sym, 11.10.2013.

[43] Timeline: Croatia, hĴ p://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1097156.stm, 14.10.2013. [44] Timeline: Slovenia, hĴ p://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/1097340.stm, 13.10.2013. [45] Ve²ernji list, hĴ p://www.vecernji.hr/tag/mate-granic-18803, 14.10.2013.

[46] Zobeniak M., MacedoÚska droga do akcesji w cieniu sporu o nazw¿ i toČsamoï°, ƒródÙo: hĴ p://www.psz.pl/tekst-27023/Macedonska-droga-do-akcesji-w-cieniu-sporu-o-nazwe-i-tozsamosa, 13.10.2013.