Justyna Łapińska
Funkcjonowanie przedsiębiorstw a
międzynarodowa konkurencyjność
czeskiej gospodarki
Ekonomiczne Problemy Usług nr 73, 609-618
2011
ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 661
EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 73
2011
d r J U S T Y N A Ł A P I Ń S K A U n i w e r s y t e t M i k o ł a j a K o p e r n i k a w T o r u n i u
FUNKCJONOWANIE PRZEDSIĘBIORSTW
A MIĘDZYNARODOWA KONKURENCYJNOŚĆ
CZESKIEJ GOSPODARKI
Streszczenie
W ed łu g insty tu cji i org an izacji z ajm u ją cy c h się b ad an iem k o n k u ren cy jn o ści g o sp o d arek R e p u b lik a C zesk a je s t je d n y m z najlepiej o cen ian y ch k rajó w , spośród ty ch , które przeszły dro g ę tran sfo rm acji system ow ej i stały się czło n k iem U nii E u ro p ejsk iej. T w órcy ra n k in g ó w k o n k u re n cy jn o ści m ają św iad o m o ść w agi czy n n ik ó w m ik ro ek o n o m iczn y ch . P o d k reślają, że zd o ln o ść g o sp o d ark i do trw ałeg o ro zw o ju i p o d n o szen ia p o zio m u ży cia ludności je s t u zależn io n a od k o n k u ren cy jn o ści w ob szarze działaln o ści biznesu. W o p raco w an iu po d jęto p róbę ocen y w p ły w u sek to ra p rz ed się b io rstw n a m ięd zy n aro d o w ą k o n k u ren cy jn o ść czeskiej g o spodarki. Z p rzep ro w a d zo n y ch analiz w y n ik a, że kraj ten m a sto su n k o w o ko rzy stn e w aru n k i do ro zw o ju p rzed sięb io r czości - C zechy są b o w iem krajem o p o n ad p rzeciętn y m p o zio m ie w o ln o ści gospodarczej. Z b ad ań p rzep ro w ad zo n y ch przez Ś w iatow e F o ru m E k o n o m iczn e w y n ik a, że o b szar o cen y , z w a ny „p o zio m em b izn e su ” , stanow i rela ty w n ą p rzew ag ę k o n k u re n cy jn ą R ep u b lik i C zeskiej.
Wprowadzenie
W l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u p o j ę c i e k o n k u r e n c y j n o ś c i u ż y w a n e j e s t w o d n i e s i e n i u d o p r z e d s i ę b i o r s t w , s e k t o r ó w , r e g i o n ó w , p a ń s t w , a t a k ż e o r g a n i z a c j i p o n a d n a r o d o w y c h . O i le k a t e g o r i a k o n k u r e n c y j n o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w n i e w z b u d z a w i ę k s z y c h k o n t r o w e r s j i , o t y l e w o d n i e s i e n i u d o t w o r ó w t e r y t o r i a l n y c h , t a k i c h j a k r e g i o n c z y p a ń s t w o , p o j a w i a j ą s i ę p o w a ż n e p r o b l e m y z d e f i n i c j ą . S y t u a c j a t a k a j e s t k o n s e k w e n c j ą r ó ż n i c w z a k r e s i e c e c h i c e l ó w p r z e d s i ę b i o r s t w i p a ń s t w o r a z o d m i e n n e j n a t u r y i c h k o n k u r o w a n i a , c o w y n i k a w d u ż e j m i e r z e z r ó ż n y c h s t r a t e g i i i i n s t r u m e n t ó w o s i ą g a n i a s w o i c h c e l ó w . N a j o g ó l n i e j m ó w i ą c , g ł ó w n y m c e l e m p r z e d s i ę b i o r s t w a j e s t p r z e t r w a n i e n a r y n k u i m a k s y m a l i z a c j a z y s k u w d ł u g i m o k r e s i e , n a t o m i a s t d l a p a ń s t w a - g o s p o d a r k i j a k o c a ł o ś c i , i s t o t n e j e s t p o d n o s z e n i e p o z i o m u ż y c i a l u d n o ś c i . C e l e m n i n i e j s z e g o o p r a c o w a n i a j e s t p r ó b a o c e n y w p ł y w u s e k t o r a b i z n e s u n a m i ę d z y n a r o d o w ą k o n k u r e n c y j n o ś ć c z e s k i e j g o s p o d a r k i . G ł ó w n y m ź r ó d ł e m d a n y c hi i n f o r m a c j i b y ł y r a n k i n g i k o n k u r e n c y j n o ś c i p u b l i k o w a n e p r z e z Ś w i a t o w e F o r u m E k o n o m i c z n e ( W o r l d E c o n o m i c F o r u m - W E F ) , p r e z e n t u j ą c e p r o f i l e k o n k u r e n c y j n e p r a w i e 1 4 0 g o s p o d a r e k o r a z r a p o r t y T h e H e r i t a g e F o u n d a t i o n ( H F ) , w k t ó r y c h o c e n i a s i ę k o n k u r e n c y j n o ś ć k r a j ó w w o b s z a r z e u w a r u n k o w a ń d z i a ł a l n o ś c i b i z n e s u .
Przedsiębiorstwa a konkurencyjność gospodarki - wybrane aspekty
W w i e l u d e f i n i c j a c h k o n k u r e n c y j n o ś c i g o s p o d a r e k p o d k r e ś l a s i ę , ż e j e s t o n a b a r d z o ś c i ś l e z w i ą z a n a z k o n k u r e n c y j n o ś c i ą f u n k c j o n u j ą c y c h w n i c h p r z e d s i ę - b i o r s t w 1. Z d a n i e m M .E . P o r t e r a , j e ś l i z a ł o ż y s i ę , ż e z a s a d n i c z y m c e l e m p a ń s t w a j e s t p o p r a w a s t a n d a r d u ż y c i a s p o ł e c z e ń s t w a , t o m o ż e s i ę o n a d o k o n a ć j e d y n i e d z i ę k i e f e k t y w n o ś c i w y k o r z y s t a n i a n a r o d o w y c h z a s o b ó w p r a c y i k a p i t a ł u , a o t y m p r z e s ą d z a j ą w y n i k i o s i ą g a n e p r z e z f i r m y 1 2. P r z e d s i ę b i o r s t w a p o w i n n y c i ą g l e z w i ę k s z a ć e f e k t y w n o ś ć i s t n i e j ą c y c h s e k t o r ó w p r z e z w y t w a r z a n i e c o r a z t o l e p s z y c h j a k o ś c i o w o p r o d u k t ó w , w p r o w a d z a n i e d o n i c h n o w y c h , p o ż ą d a n y c h a t r y b u t ó w , u l e p s z a n i e t e c h n o l o g i i o r a z z w i ę k s z a n i e s p r a w n o ś c i p r o d u k c j i . W s w o i m m o d e l u a n a l i z y k o n k u r e n c y j n o ś c i g o s p o d a r c z e j P o r t e r w s k a z u j e , ż e n a p o z i o m i e m i k r o e k o n o m i c z n y m o p r z e w a d z e k o n k u r e n c y j n e j d a n e g o p a ń s t w a d e c y d u j ą c z t e r y g r u p y w z a j e m n i e w s p ó ł z a l e ż n y c h c z y n n i k ó w : - c z y n n i k i p r o d u k c j i ( z a s o b y i i n f r a s t r u k t u r a ) , - c h a r a k t e r p o p y t u k r a j o w e g o , - s e k t o r y , g a ł ę z i e p o k r e w n e i w s p o m a g a j ą c e , - s t r a t e g i e , s t r u k t u r a i r y w a l i z a c j a f i r m 3. N a i s t o t n ą r o l ę p r z e d s i ę b i o r s t w w b u d o w a n i u k o n k u r e n c y j n o ś c i g o s p o d a r k i w s k a z u j ą t a k ż e K . E s s e r , W . H i l l e b r a n d , D . M e s s n e r i J. M e y e r - S t a m e r , k t ó r z y s ą z w o l e n n i k a m i p o j ę c i a k o n k u r e n c y j n o ś c i s y s t e m o w e j 4. W y r ó ż n i a j ą c z t e r y p o z i o m y a n a l i z y k o n k u r e n c y j n o ś c i m i k r o , m e z o , m a k r o i m e t a . W s z y s t k i e t e c z y n n i k i , k t ó r e b e z p o ś r e d n i o ł ą c z ą s i ę z f u n k c j o n o w a n i e m p r z e d s i ę b i o r s t w t o p o z i o m m i k r o . P o z i o m m e z o s t a n o w i ą s t r u k t u r y p o m o c n i c z e , k t ó r e d o p e ł n i a j ą d z i a ł a n i a p o d e j m o w a n e p r z e z p r z e d s i ę b i o r s t w a . S ą t o m .i n . p o s z c z e g ó l n e p o l i t y k i p a ń s t w a , n p . e d u k a
1 Szeroki przegląd definicji konkurencyjności gospodarki zawierają m.in. prace: J. Bossak, W. Bień
kowski,
M i ę d z y n a r o d o w a z d o l n o ś ć k o n k u r e n c y j n a k r a j u i p r z e d s i ę b i o r s t w . W y z w a n i a d l a P o l s k i n a p r o g u X X I w i e k u ,Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2004, s. 30-44; J. Misala,
M i ę d z y n a r o d o w a z d o l n o ś ć k o n k u r e n c y j n a i m i ę d z y n a r o d o w a k o n k u r e n c y j n o ś ć g o s p o d a r k i . P o d s t a w y t e o r e t y c z n e ,Wyd.
Politechniki Radomskiej, Radom 2007, s. 21-40.
2 M.E. Porter,
P o r t e r o k o n k u r e n c j i ,PWE, Warszawa 2001, s. 198-199.
3 M.E. Porter,
T h e C o m p e t i t i v e A d v a n t a g e o f N a t i o n s ,Free Press, New York, 1990, s. 71-72, za:
M.J. Stankiewicz,
K o n k u r e n c y j n o ś ć p r z e d s i ę b i o r s t w a . B u d o w a n i e k o n k u r e n c y j n o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w a w w a r u n k a c h g l o b a l i z a c j i ,Dom Organizatora, Toruń 2005, s. 32.
4 K. Esser, W. Hillebrand, D. Messner, J. Meyer-Stammer,
S y s t e m i c C o m p e t i t i v e n e s s - N e w C h a l l e n g e s t o B u s i n e s s P o l i t i c s ,„Economics” 1999, Vol. 59, s. 62, za: K. Żukrowska,
K o n k u r e n c y j n o ś ć s y s t e m o w a w p r o c e s i e t r a n s f o r m a c j i . P r z y k ł a d P o l s k i ,w:
K o n k u r e n c y j n o ś ć g o s p o d a r k i P o l s k i w d o b i e i n t e g r a c j i z U n i ą E u r o p e j s k ą i g l o b a l i z a c j i ,red. J. Bossak, W. Bieńkowski, Instytut Gospodarki Świa
Funkcjonowanie przedsiębiorstw a międzynarodowa konkurencyjność...
611 c y j n a , h a n d l o w a itp . P o l i t y k a p a ń s t w a k s z t a ł t u j ą c a ś r o d o w i s k o m a k r o e k o n o m i c z n e t w o r z y p o z i o m m a k r o , n a t o m i a s t n a p o z i o m i e m e t a a n a l i z o w a n e s ą t a k i e c z y n n i k i , j a k z d o l n o ś ć s p o ł e c z n e j i n t e g r a c j i c z y m o d e l e s p o ł e c z n o - g o s p o d a r c z e o r a z i c h w p ł y w n a r o z w ó j g o s p o d a r c z y . P o j ę c i e k o n k u r e n c j i s y s t e m o w e j u w z g l ę d n i a e l e m e n t y e k o n o m i i p r z e m y s ł o w e j i i n n o w a c y j n e j , j a k r ó w n i e ż s o c j o l o g i ę p r z e m y s ł o w ą , w s z c z e g ó l n o ś c i t e j e j e l e m e n t y , k t ó r e o d n o s z ą s i ę d o a s p e k t ó w i n s t y t u c j o n a l n y c h w s p ó ł p r a c y . W d y s k u s j a c h n a t e m a t m i ę d z y n a r o d o w e j k o n k u r e n c y j n o ś c i g o s p o d a r e k p o j a w i a j ą s ię c z a s e m g ł o s y , ż e t o n i e k r a j e s ą k o n k u r e n t a m i w s k a l i m i ę d z y n a r o d o w e j , l e c z p r z e d s i ę b i o r s t w a , k t ó r e p r o w a d z ą d z i a ł a l n o ś ć n a i c h t e r e n i e 5. W i ę k s z o ś ć b a d a c z y z a j m u j ą c y c h s i ę t ą p r o b l e m a t y k ą j e s t j e d n a k z g o d n a , ż e „ o k r e ś l o n a e f e k t y w n o ś ć p o d m i o t ó w g o s p o d a r c z y c h n i ż s z e g o s z c z e b l a n i ż k r a j o w y n i e p o w s t a j e w p r ó ż n i ” 6 7. J . M e y e r - S t a m e r w y r a ź n i e p o d k r e ś l a , ż e k o n k u r e n c y j n o ś ć p o w s t a j e n a p o z i o m i e p r z e d s i ę b i o r s t w , a le j e d n o c z e ś n i e n i e u m n i e j s z a t o r o l i c z y n n i k ó w z p o z i o m ó w m e t a , m a k r o i m e z o k o n k u r e n c y j n o ś c i .Sektor przedsiębiorstw w wybranych raportach konkurencyjności gospodarek
K a ż d e g o r o k u u k a z u j ą s ię r a p o r t y , w k t ó r y c h p r ó b u j e s i ę o k r e ś l i ć p o z y c j ę k o n k u r e n c y j n ą p o s z c z e g ó l n y c h g o s p o d a r e k . D o n a j b a r d z i e j z n a n y c h n a l e ż ą r a n k i n g i p u b l i k o w a n e p r z e z Ś w i a t o w e F o r u m E k o n o m i c z n e ( W o r l d E c o n o m i c F o r u m - W E F ) o r a z M i ę d z y n a r o d o w y I n s t y t u t R o z w o j u Z a r z ą d z a n i a ( I n t e r n a t i o n a l M a n a g e m e n t D e v e l o p m e n t - I M D ) . O b i e i n s t y t u c j e k o n s t r u u j ą w ł a s n e , c z ę s t o d o ś ć s k o m p l i k o w a n e m o d e l e , n a p o d s t a w i e k t ó r y c h p r o w a d z ą b a d a n i a . W o c e n a c h p o s ł u g u j ą s i ę k o m p l e k s o w y m i m i e r n i k a m i , u w z g l ę d n i a j ą c y m i n a w e t k i l k a s e t r ó ż n y c h c z y n n i k ó w , k t ó r e w m n i e j s z y m l u b w i ę k s z y m s t o p n i u w p ł y w a j ą n a k o n k u r e n c y j n o ś ć b a d a n y c h p o d m i o t ó w . M e t o d o l o g i a o c e n y , j a k ą w y k o r z y s t u j ą t w ó r c y r a n k i n g ó w k o n k u r e n c y j n o ś c i , n i e j e s t w o l n a o d k r y t y k i . Z a s t r z e ż e n i a d o t y c z ą w s z c z e g ó l n o ś c i p r a c M i ę d z y n a r o d o w e g o I n s t y t u t u R o z w o j u Z a r z ą d z a n i a 8. S t ą d w d a ls z e j c z ę ś c i p r a c y p o d s t a w o w y m ź r ó d ł e m d a n y c h i i n f o r m a c j i b ę d ą r a p o r t y W E F 9.
5 Punktem wyjścia tej dyskusji stał się artykuł: P. Krugman,
C o m p e t i t i v e n e s s : A D a n g e r o u s O b s e s s i o n, „Foreign Affairs” 1994, Vol. 73, No. 2, s. 28-44.
6 J. Misala,
M i ę d z y n a r o d o w a z d o l n o ś ć..., s. 41.
7 J. Meyer-Stamer,
K o n k u r e n c y j n o ś ć s y s t e m o w a, „Gospodarka Narodowa” 1996, nr 3, s. 3.
8 Zarzuty dotyczą m.in. braku definicji podstawowych pojęć czy kategorii, braku rozróżnienia mię
dzy konkurencyjnością o charakterze wynikowym a zdolnością konkurencyjną, stosowania wskaźni
ków kompozytowych, będących sumą słabości i silnych stron. Zob. J. Bossak,
T e o r i a i m e t o d o l o g i a . K r y t y c z n a o c e n a s t o s o w a n y c h m e t o d a n a l i z y, w:
P o l s k a . R a p o r t o k o n k u r e n c y j n o ś c i 2 0 0 6 . R o l a i n n o w a c j i w k s z t a ł t o w a n i u p r z e w a g k o n k u r e n c y j n y c h, red. M.A. Weres, Oficyna Wydawnicza SGH, War
szawa 2006, s. 260-261.
9 Warto również zwrócić uwagę na fakt, że w rankingach IMD uwzględnia się znacznie mniejszą
liczbę krajów. W raporcie z 2010 r. było to 58 gospodarek, podczas gdy w rankingu WEF 139.
Relatywnie najbardziej zaawansowaną koncepcję oceny konkurencyjności go
spodarki stosuje Światowe Forum Ekonomiczne. Posługuje się ono nowoczesnym
miernikiem - wskaźnikiem konkurencyjności globalnej (
G l o b a l C o m p e t i t i v e n e s s I n d e x), który zawiera w sobie zarówno mikro-, jak i makroekonomiczne podstawy
konkurencyjności gospodarki10. Metoda oceny według WEF opiera się na dwunastu
filarach konkurencyjności, które zostały podzielone na trzy grupy. Owe trzy grupy
filarów są traktowane przez Światowe Forum Ekonomiczne jako uzupełniające się
wymiary konkurencyjności. Zalicza się do nich wymogi podstawowe (
b a s i c r e q u i r e m e n t s), stymulatory efektywności (
e f f i c i e n c y e n h a n c e r s) oraz innowacyjność
i złożoność (
i n n o v a t i o n a n d s o p h i s t i c a t i o n f a c t o r s). Poszczególne filary tworzące
wyżej wymienione wymiary konkurencyjności przedstawiono w tabeli 1.
T abela 1 F ilary k o n k u ren cy jn o ści g o spodarki w ed łu g Ś w iatow ego F o ru m E k o n o m iczn eg o
W y m o g i p o d s ta w o w e ( B a s i c r e q u i r e m e n t s ) S ty m u la to r y e fe k ty w n o śc i ( E f f i c i e n c y e n h a n c e r s ) In n o w a c y jn o ś ć i z ło żo n o ść ( I n n o v a t i o n a n d s o p h i s t i c a t i o n f a c t o r s) In sty tu cje In frastru k tu ra S tab iln o ść m ak ro ek o n o m iczn a Z d ro w ie i ed u k acja po d staw o w a S zkolnictw o w y ższe i d o sk o n a le nie zaw o d o w e E fek ty w n o ść ry n k ó w d ó b r E fek ty w n o ść ry n k u pracy R ynki finansow e
Z aaw an so w an ie tech n o lo g iczn e R o zm iary rynku
P o z io m (zło żo n o ść) b izn e su
In n o w acy jn o ść
Ź ródło: T h e G l o b a l C o m p e t i t i v e n e s s R e p o r t 2 0 1 0 - 2 0 1 1 , W o rld E co n o m ic F o ru m , G en ev a 201 0 , s. 9.
Mając na uwadze cel niniejszej pracy, warto zwrócić uwagę na trzeci wymiar,
który związany jest z koncepcją konkurencyjności biznesowej WEF. Według tej
koncepcji produktywność gospodarki i dobrobyt społeczeństwa uzależnione są
głównie od trzech wzajemnie powiązanych obszarów:
-
mikroekonomicznego potencjału gospodarki (krajowego oraz filii zagra
nicznych) w dużej mierze będącego konsekwencją możliwości i zdolności
firm do prowadzenia złożonych form swojej działalności (
s o p h i s t i c a t i o n o f c o m p a n i e s);
- jakości otoczenia biznesowego, w którym te przedsiębiorstwa funkcjonują;
10
Uwzględnione we wskaźniku GCI elementy są agregowane przy zastosowaniu metody średniej
ważonej, co niewątpliwie stanowi o jego przewadze nad innymi miernikami. Szerzej na temat kon
strukcji wskaźnika:
T h e G l o b a l C o m p e t i t i v e n e s s R e p o r t 2 0 1 0 - 2 0 1 1 ,World Economic Forum, Geneva
Funkcjonowanie przedsiębiorstw a międzynarodowa konkurencyjność...
613 - p o z i o m u r o z w o j u k l a s t r ó w , k t ó r e p r z y n o s z ą w y m i e r n e k o r z y ś c i z e w s p ó ł p r a c y z p o k r e w n y m i b r a n ż a m i , k o o p e r a n t a m i , p o d d o s t a w c a m i c z y i n s t y t u -• 11 c j a m i . W b a d a n i a c h t y c h z w r a c a n o s i ę d o m e n e d ż e r ó w o o c e n y c z y n n i k ó w d e t e r m i n u j ą c y c h k o n k u r e n c y j n o ś ć i c h f i r m w s k a l i k r a j o w e j i m i ę d z y n a r o d o w e j . O c e n ę k o n k u r e n c y j n o ś c i g o s p o d a r e k z a w i e r a j ą r ó w n i e ż r a p o r t y p u b l i k o w a n e p r z e z T h e H e r i t a g e F o u n d a t i o n ( w s p ó l n i e z „ W a l l S t r e e t J o u r n a l ” ). B a d a n i e H F n a z y w a n e j e s t b a d a n i e m w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j , j e d n a k ż e w i s t o c i e s p r o w a d z a s ię d o o c e n y k o n k u r e n c y j n o ś c i k r a j ó w w o b s z a r z e u w a r u n k o w a ń d z i a ł a l n o ś c i b i z n e s u . P o d p o j ę c i e m w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j a u t o r z y r a p o r t u r o z u m i e j ą b r a k w y m u s z a n i a i o g r a n i c z a n i a d z i a ł a l n o ś c i p r o d u k c y j n e j , d y s t r y b u c j i o r a z k o n s u m p c j i d ó b r i u s ł u g p o z a p o z i o m n i e z b ę d n y d l a j e j o c h r o n y i p o d t r z y m a n i a 11 12. D o p o m i a r u w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j w y k o r z y s t u j ą d z i e s i ę ć n a s t ę p u j ą c y c h k a t e g o r i i w o l n o ś c i : w o l n o ś ć b i z n e s o w ą , h a n d l o w ą , p o d a t k o w ą , w i e l k o ś ć s e k t o r a p u b l i c z n e g o , w o l n o ś ć m o n e t a r n ą , i n w e s t y c y j n ą , f i n a n s o w ą , p r a w a w ł a s n o ś c i , w o l n o ś ć o d k o r u p c j i o r a z w o l n o ś ć p r a c y 13. W z a l e ż n o ś c i o d p r z e d z i a ł u , w j a k i m z n a j d u j e s i ę i n d e k s w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j , k r a j j e s t z a l i c z a n y d o j e d n e j z p i ę c i u n a s t ę p u j ą c y c h k a t e g o r i i g o s p o d a r e k : - k r a j e o d z n a c z a j ą c e s i ę p e ł n ą w o l n o ś c i ą g o s p o d a r c z ą ( i n d e k s w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j w p r z e d z i a l e 8 0 - 1 0 0 p k t .) ; - k r a j e , w k t ó r y c h d o m i n u j e w o l n o ś ć g o s p o d a r c z a ( i n d e k s p r z y j m u j e w a r t o ś c i z p r z e d z i a ł u 7 0 - 7 9 , 9 p k t .) ; - k r a j e u m i a r k o w a n i e w o l n e g o s p o d a r c z o ( i n d e k s w p r z e d z i a l e 6 0 6 9 ,9 p k t . ) ; - k r a j e , w k t ó r y c h p r z e w a ż a b r a k w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j ( i n d e k s z p r z e d z i a ł u 5 0 - 5 9 , 9 p k t .) ; - k r a j e , w k t ó r y c h b r a k u j e w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j ( i n d e k s w p r z e d z i a l e 0 - 4 9 , 9 p k t .) .Funkcjonowanie przedsiębiorstw a konkurencyjność czeskiej gospodarki
w świetle wybranych rankingów międzynarodowych
W e d ł u g i n s t y t u c j i i o r g a n i z a c j i m o n i t o r u j ą c y c h i o c e n i a j ą c y c h g o s p o d a r k i R e p u b l i k a C z e s k a o d z n a c z a s i ę s t o s u n k o w o w y s o k i m p o z i o m e m k o n k u r e n c y j n o ś c i . J e s t b o w i e m j e d n ą z w y ż e j n o t o w a n y c h g o s p o d a r e k s p o ś r ó d t y c h , k t ó r e p r z e s z ł y
11 E.M. Jagiełło,
S t r a t e g i c z n e b u d o w a n i e k o n k u r e n c y j n o ś c i g o s p o d a r k i, Wyd. Poltext, Warszawa
2008, s. 45.
12
2 0 0 9 I n d e x o f E c o n o m i c F r e e d o m, The Heritage Foundation and Dow Jones & Company, Wa
shington 2009, s. 11.
13 Szerzej na temat istoty poszczególnych wolności gospodarczych, np. E.M. Jagiełło,
S t r a t e g i c z n e b u d o w a n i e..., s. 47-48.
d r o g ę t r a n s f o r m a c j i s y s t e m o w e j i s t a ł y s ię c z ł o n k i e m U n i i E u r o p e j s k i e j . Z r a p o r t u W E F z 2 0 1 0 r. w y n i k a , ż e R e p u b l i k a C z e s k a j e s t 3 6 . g o s p o d a r k ą n a ś w ie c ie . W r a n k i n g u I M D u p l a s o w a ł a s i ę n a 2 9 . p o z y c j i , n a t o m i a s t w e d ł u g b a d a n i a H F n a 3 4 . ( ta b . 2 ).
T abela 2 P o zy cja R e p u b lik i C zeskiej w ran k in g ach m iędzynarodow ej k o n k u ren cy jn o ści g o sp o d arek w e dług o ceny Ś w iatow ego F o ru m E k o n o m iczn eg o (W E F ), M ięd zy n aro d o w eg o In sty tu tu R o zw o ju
Z arząd zan ia (IM D ) o raz The H eritag e F o u n d a tio n (H F ) w latach 2 0 0 7 —2010
R a p o r t z r o k u R a n k in g W E F L ic z b a p u n k tó w (m a x = 7 ) R a n k in g IM D L ic z b a p u n k tó w (m ax = 1 0 0 ) R a n k in g H F L ic z b a p u n k tó w (m ax = 1 0 0 ) 2008 33 4,62 28 62,247 37 68,5 2009 31 4,67 29 66,755 37 69,4 2010 36 4,57 29 65,443 34 69,8
* W raportach WEF i HF analizowano i oceniano konkurencyjność znacznie większej liczby krajów niż w pracach IMD. W raporcie z 2010 r. ranking WEF uwzględniał 139 gospodarek, HF - 183, natomiast IMD - 58.
Ź ródło: o p raco w an ie w łasn e n a pod staw ie G l o b a l C o m p e t i t i v e n e s s R e p o r t , z a lata 2 0 0 8 -2 0 1 0 , W o rld E co n o m ic F o ru m , G en ev a; W o r l d C o m p e t i t i v e n e s s Y e a r b o o k , z a lata 2 0 0 8 -2 0 1 0 , In tern atio n al M a n a g em en t D ev elo p m en t, L au san n e; I n d e x o f E c o n o m i c F r e e d o m , za lata 2 0 0 8 -2 0 1 0 , T he H eritag e F o u n d a tio n and D o w Jo n es & C o m p an y , W ash in g to n .
D o c z y n n i k ó w p r z y c z y n i a j ą c y c h s i ę w s p o s ó b i s t o t n y d o p o d n o s z e n i a k o n k u r e n c y j n o ś c i c z e s k i e j g o s p o d a r k i z a l i c z a s i ę p r z e d e w s z y s t k i m i n n o w a c j e , k t ó r e l o k u j ą t e n k r a j n a 2 7 . p o z y c j i w ś w ie c ie . W a ż n e s ą r ó w n i e ż n a k ł a d y n a d z i a ł a l n o ś ć b a d a w c z o - r o z w o j o w ą , a t a k ż e k s z t a ł c e n i e n a p o z i o m i e p o d s t a w o w y m i w y ż s z y m o r a z d o s k o n a l e n i e z a w o d o w e . K o n k u r e n c y j n o ś ć c z e s k i e j g o s p o d a r k i m o g ł a b y b y ć w y ż s z a , g d y b y n i e o g r a n i c z e n i a w n i e k t ó r y c h z o b s z a r ó w . D o t y c z ą o n e w s z c z e g ó l n o ś c i i n f r a s t r u k t u r y o r a z o t o c z e n i a i n s t y t u c j o n a l n e g o . O b s z a r k o n k u r e n c y j n o ś c i , z w a n y p o z i o m e m b i z n e s u , j e s t n i e c o l e p i e j o c e n i a n y n i ż c a ł a g o s p o d a r k a . Z r a p o r t u z 2 0 1 0 r. w y n i k a b o w i e m , ż e p o z y c j a R e p u b l i k i C z e s k i e j w y z n a c z o n a t y m c z y n n i k i e m j e s t w y ż s z a ( o 2 m i e j s c a ) n i ż p o z y c j a w y z n a c z o n a g l o b a l n y m i n d e k s e m k o n k u r e n c y j n o ś c i G C I ( ta b . 3 ). W o b r ę b i e t e g o c z y n n i k a s z c z e g ó l n i e k o r z y s t n i e o c e n i a n e s ą j a k o ś ć i l i c z b a d o s t a w c ó w l o k a l n y c h ( o d p o w i e d n i o 1 7 . i 2 2 . p o z y c j a w 2 0 1 0 r . ) o r a z s t o p i e ń d e l e g o w a n i a w ł a d z y w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h ( 2 4 . m i e j s c e ) . K o n k u r e n c y j n o ś ć c z e s k i e j g o s p o d a r k i z d e c y d o w a n i e o g r a n i c z a s t o p i e ń k o n t r o l i z a g r a n i c z n y c h k a n a ł ó w d y s t r y b u c j i . C z y n n i k t e n l o k u j e C z e c h y n a o d l e g ł e j 1 1 7 . p o z y c j i . R e l a t y w n i e n i e k o r z y s t n ą p o z y c j ę k r a j t e n z a j m u j e w z a k r e s i e r o z w o j u p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i o p a r te j n a k l a s t r a c h o r a z r o z w o j u m a r k e t i n g u w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h ( w o b u p r z y p a d k a c h 4 1 . p o z y c j a w 2 0 1 0 r .) . N i e z b y t d o b r z e j e s t r ó w n i e ż o c e n i a n y c h a r a k t e r p r z e w a g i k o n k u r e n c y j n e j c z e s k i c h p r z e d s i ę b i o r s t w n a r y n k a c h z a g r a n i c z n y c h ( 4 2 . p o z y c j a w ś w i e c i e w y z n a c z o n a t y m
Funkcjonowanie przedsiębiorstw a międzynarodowa konkurencyjność...
6 15 c z y n n i k i e m ) . W i e l e c z e s k i c h f i r m f u n k c j o n u j e n a r y n k a c h z a g r a n i c z n y c h , d z i ę k i p r z e w a d z e w z a k r e s i e k o s z t ó w p r o d u k c j i , c z ę s t o b ę d ą c y c h k o n s e k w e n c j ą n i ż s z y c h k o s z t ó w p r a c y l u b t e ż d y s p o n o w a n i a o k r e ś l o n y m i z a s o b a m i n a t u r a l n y m i . W a r t o j e d n a k p o d k r e ś l i ć , ż e w t y m z a k r e s i e n a s t ę p u j e s y s t e m a t y c z n a p o p r a w a , c o r a z w i ę c e j j e s t b o w i e m p r z e d s i ę b i o r s t w , k t ó r e w y r ó ż n i a j ą s i ę n a r y n k u w y j ą t k o w y m ( c z ę s to z a w a n s o w a n y m t e c h n o l o g i c z n i e ) p r o d u k t e m c z y p r o c e s e m . T abela 3 K o n k u ren cy jn o ść m ięd zy n aro d o w a R e p u b lik i C zeskiej w ob szarze „ p o zio m b izn e su ”w ed łu g Ś w iatow ego F o ru m E k o n o m iczn eg o w latach 2 0 0 7 -2 0 1 0
C z y n n ik 20 0 8 2 0 0 9 20 1 0
Z m ia n a p o z y c ji w r a n k in g u w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 0 filar 11 p o zio m b izn esu 4,8
(29) 4,8 (25)
4,5
(34) sp ad ek o 5 m iejsc 11.1 liczb a d o staw có w lok aln y ch 5,7
(8) 5,7 (8) 5,4 (22) sp ad ek o 14 m iejsc 11.2 ja k o ś ć d o staw có w lo k aln y ch 5,4 (21) 5,6 (15) 5,4 (17) aw an s o 4 m iejsca 11.3 p o zio m ro zw o ju k lastró w 4,0 (35) 4,1 (34) 4,0 (41) spadek o 6 miej sc 11.4 ch arak ter p rzew agi kom para-
tyw nej 3,7 (48) 3,9 (35) 3,8 (42) aw ans o 6 m iejsc 11.5 łań cu ch y w artości 4,8 (22) 4,7 (21) 4,3 (29) spadek o 7 m iejsc 11.06 k o n tro la zag ran iczn y ch k an a
łó w dystrybucji 3,9 (85) 3,7 (91) 3,5 (117) sp ad ek o 32 m iejsca 11.07 z ło żo n o ść p ro cesu produkcji 4,7
(26) 4,7 (27)
4,6
(34) spadek o 8 m iejsc
11.08 zakres m ark etin g u 5,1
(32) 4,9 (34) 4,6 (41) spadek o 9 miej sc 11.09 deleg o w an ie w ład zy 4,4 (46) 4,4 (32) 4,3 (24) aw an s o 2 2 m iejsca Uwagi: Wskaźnik konkurencyjności przyjmuje wartości od 1 do 7; im wyższy wskaźnik, tym wyższy poziom konkurencyjności. W nawiasie podano miejsce Republiki Czeskiej w rankingu wyznaczone określo nym czynnikiem.
Ź ródło: o p raco w an ie n a pod staw ie T h e G l o b a l C o m p e t i t i v e n e s s R e p o r t z a lata 2 0 0 8 -2 0 1 0 ...
R a p o r t y T h e H e r i t a g e F o u n d a t i o n n i e s t a n o w i ą b e z p o ś r e d n i e j o c e n y f u n k c j o n o w a n i a s f e r y b i z n e s u w d a n y m k r a j u , n i e m n i e j m o g ą b y ć c e n n y m ź r ó d ł e m i n f o r m a c j i n a t e m a t w a r u n k ó w p r o w a d z e n i a d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j w p o s z c z e g ó l n y c h k r a j a c h . T a k t e ż p o t r a k t o w a n o j e w n i n i e j s z y m o p r a c o w a n i u . Z r a p o r t ó w t y c h w y n i k a , ż e R e p u b l i k a C z e s k a j e s t z a l i c z a n a d o k r a j ó w c h a r a k t e r y z u j ą c y c h s ię z n a c z n y m s t o p n i e m w o l n o ś c i g o s p o d a r c z e j . W r a n k i n g u z 2 0 1 0 r. k r a j t e n z o s t a ł s k l a s y f i k o w a n y n a 3 4 . p o z y c j i n a ś w ie c ie . W s t o s u n k u d o p o p r z e d n i c h d w ó c h l a t n a s t ą p i ł a w a n s o t r z y m i e j s c a . W a r t o j e d n a k p o d k r e ś l i ć , ż e i n d e k s w o l n o ś c i g o s p o
d a r c z e j C z e c h w y n o s i ł w o s t a t n i c h t r z e c h l a t a c h p r a w i e 7 0 p k t . ( ta b . 4 ) , b y ł w i ę c b l i s k o d o l n e j g r a n i c y p r z e d z i a ł u s k u p i a j ą c e g o k r a j e o w y ż s z y m p o z i o m i e , w k t ó r y c h d o m i n u j e w o l n o ś ć g o s p o d a r c z a .
Tabela 4
Indeks wolności gospodarczej Republiki Czeskiej według The Heritage Foundation
w latach 2007-2010
W y sz cz eg ó ln ien ie 2 0 0 8 2009 20 1 0 Z m ia n a p o z io m u w o ln o
ś
ci 2 0 0 8 -2 0 1 0Indeks wolności gospodarczej
68,5
69,4
69,8
wzrost
Wolność biznesowa
63,9
65,1
65,5
wzrost
Wolność handlowa
86,0
85,8
87,5
wzrost
Wolność fiskalna
71,3
80,2
80,1
wzrost
Wielkość sektora publicznego (wol
ność od wydatków rządowych)
45,6
43,0
45,6
bez zmian
Wolność monetarna
80,3
79,7
75,6
spadek
Wolność inwestycyjna
70,0
70.0
70,0
bez zmian
Wolność finansowa
80,0
80.0
80,0
bez zmian
Prawa własności
70,0
70,0
65,0
spadek
Wolność od korupcji
48,0
52,0
52,0
wzrost
Wolność pracy
70,2
67,8
76,4
wzrost
Źródło: Index o f Economic Freedom, za lata 2008-2010, The Heritage Foundation and Dow Jones
& Company, Washington.
Z d e c y d o w a n i e n a j w y ż s z e o c e n y C z e c h y o s i ą g a j ą w z a k r e s i e w o l n o ś c i h a n d l o w e j , c o j e s t z w i ą z a n e z f a k t e m c z ł o n k o s t w a w U n i i E u r o p e j s k i e j i r e a l i z o w a n i e m w s p ó l n e j p o l i t y k i h a n d l o w e j . W c i ą g u o s t a t n i c h t r z e c h l a t i n d e k s w o l n o ś c i h a n d l o w e j w y n o s i ł o d 8 5 ,8 d o 8 7 ,5 p k t . B a r d z o d o b r z e o c e n i a n a j e s t t a k ż e w o l n o ś ć f i s k a l n a ( 8 0 ,1 p k t .) . C z e c h y o d z n a c z a j ą s ię b o w i e m r e l a t y w n i e n i s k i m p o z i o m e m p o d a t k ó w . S t a w k a p o d a t k o w a p o d a t k u d o c h o d o w e g o o d o s ó b f i z y c z n y c h w y n o s i ł a w 2 0 1 0 r. 1 5 % o d p o d s t a w y o p o d a t k o w a n i a , n a t o m i a s t o d o s ó b p r a w n y c h 1 9 % . W R e p u b l i c e C z e s k i e j n i ż s z e s ą t e ż n i ż w w i e l u i n n y c h k r a j a c h U n i i E u r o p e j s k i e j s t a w k i p o d a t k u V A T . S t a w k a p o d s t a w o w a w y n o s i b o w i e m 2 0 % , a o b n i ż o n a , k t ó r ą o b j ę t e s ą m .i n . a r t y k u ł y s p o ż y w c z e , k s i ą ż k i , g a z e t y i c z a s o p i s m a o r a z u s ł u g i w z a k r e s i e b u d o w y m i e s z k a ń - 1 0 % 14. D o b r e o c e n y p r z e w a ż a j ą t a k ż e w k w e s t i i w o l n o ś c i f i n a n s o w e j , g ł ó w n i e z u w a g i n a r o z w ó j s e k t o r a b a n k o w e g o , k t ó r y j e s t o c e n i a n y j a k o w y s o c e k o n k u r e n c y j n y . R z ą d m a n a d a l p a k i e t y w i ę k s z o ś c i o w e w d w ó c h b a n k a c h . R y n e k k a p i t a ł o w y j e s t s t o s u n k o w o m a ł y , a le p r z e j r z y s t y . W o l n o ś ć m o n e t a r n a , k t ó r a j e s t m i e r n i k i e m s t a b i l n o ś c i c e n w p o ł ą c z e n i u z o c e n ą z a k r e s u k o n t r o l i c e n , z o s t a ł a o c e n i o n a w R e p u b l i c e C z e s k i e j n a p o z i o m i e p o d o b n y m d o ś r e d n i e j U n i i E u r o p e j s k i e j , m .i n . z u w a g i n a i m p l e m e n t a c j ę o g ó l n o w s p ó l n o t o w y c h d y r e k t y w .
14 Szerzej na temat systemu podatkowego w Republice Czeskiej zob. Republika Czeska - przewodnik
Funkcjonowanie przedsiębiorstw a międzynarodowa konkurencyjność...
6 17 Z r a p o r t ó w T h e H e r i t a g e F o u n d a t i o n w y n i k a , ż e z d e c y d o w a n i e n a j s ł a b i e j o c e n i a n ą k a t e g o r i ą j e s t t z w . w o l n o ś ć o d w y d a t k ó w r z ą d o w y c h . W r a m a c h t e g o w s k a ź n i k a s ą u w z g l ę d n i a n e w s z y s t k i e r o d z a j e w y d a t k ó w ł ą c z n i e z t y m i , k t ó r e d o t y c z ą k o n s u m p c j i , t r a n s f e r ó w i p r z e d s i ę b i o r s t w p u b l i c z n y c h . R e p u b l i k a C z e s k a n i e j e s t j e d n a k w t y c h o c e n a c h o d o s o b n i o n a , p o n i e w a ż w i ę k s z o ś ć k r a j ó w e u r o p e j s k i c h c h a r a k t e r y z u j e s ię n i s k i m p o z i o m e m w o l n o ś c i o d w y d a t k ó w r z ą d o w y c h . N i s k i e o c e n y d o t y c z ą r ó w n i e ż k a t e g o r i i z w a n e j w o l n o ś c i ą o d k o r u p c j i . W o c e n i e k o r u p c j i T h e H e r i t a g e F o u n d a t i o n k o r z y s t a z i n d e k s u p e r c e p c j i k o r u p c j i ( C o r r u p t i o n P e r c e p t i o n s I n d e x - C P I ) p u b l i k o w a n e g o p r z e z T r a n s p a r e n c y I n t e r n a t i o n a l . P r z y c z y n y k o r u p c j i w R e p u b l i c e C z e s k ie j m a j ą w e d ł u g T r a n s p a r e n c y I n t e r n a t i o n a l c h a r a k t e r s y s t e m o w y i s ą s t o s u n k o w o d o b r z e r o z p o z n a n e . N a l e ż ą d o n i c h m .i n . n i e j a s n o ś ć i n i e s t a b i l n o ś ć p r a w a , p r o b l e m y z p r z e j r z y s t o ś c i ą w d z i a ł a n i u a d m i n i s t r a c j i r z ą d o w e j i s a m o r z ą d o w e j o r a z z b y t d u ż a u z n a n i o w o ś ć d e c y z ji .Podsumowanie
W y s o k a p o z y c j a w r a n k i n g a c h m i ę d z y n a r o d o w y c h s p r z y j a t w o r z e n i u p o z y t y w n e g o w i z e r u n k u p a ń s t w a i c z ę s t o p r z e k ł a d a s i ę n a w z r o s t a t r a k c y j n o ś c i i n w e s t y c y j n e j d a n e g o k r a j u , m .i n . w t y m c e l u s ą o n e t w o r z o n e . R a n k i n g i m a j ą d o s t a r c z y ć o d b i o r c y s z y b k i e j , s y n t e t y c z n e j i n f o r m a c j i o k o n d y c j i d a n e j g o s p o d a r k i w p o s t a c i k o n k r e t n e j p o z y c j i z a j m o w a n e j w ś r ó d k i l k u d z i e s i ę c i u k r a j ó w . J e d n o c z e ś n i e w a r t o z a z n a c z y ć , ż e o w e r a p o r t y , c h o ć m a j ą p e w n e m a n k a m e n t y , p o z w a l a j ą n a g ł ę b s z ą a n a l i z ę p r z y c z y n , k t ó r e z a d e c y d o w a ł y o m i e j s c u o k r e ś l o n e g o k r a j u w r a n k i n g u . R e p u b l i k a C z e s k a j e s t k r a j e m o w z g l ę d n i e s t a b il n e j g o s p o d a r c e r y n k o w e j . W 2 0 1 0 r ., Ś w i a t o w e F o r u m E k o n o m i c z n e s k l a s y f i k o w a ł o k r a j t e n n a 3 6 . p o z y c j i w ś w i e c i e ( n a 1 3 9 k r a j ó w p o d l e g a j ą c y c h o c e n i e ) . K o r z y s t n y w p ł y w n a k o n k u r e n c y j n o ś ć c z e s k i e j g o s p o d a r k i m a j ą t a k i e o b s z a r y , j a k i n n o w a c j e o r a z n a k ł a d y n a d z i a ł a l n o ś ć b a d a w c z o - r o z w o j o w ą , s p r z y j a j ą c y k l i m a t d l a n a p ł y w u z a g r a n i c z n y c h i n w e s t y c j i b e z p o ś r e d n i c h , k s z t a ł c e n i e n a p o z i o m i e w y ż s z y m i z a w o d o w y m o r a z d o s k o n a l e n i e z a w o d o w e . P o z y c j a R e p u b l i k i C z e s k i e j w y z n a c z o n a o c e n ą o b s z a r u z w a n e g o p o z i o m e m b i z n e s u l o k u j e t e n k r a j n a 3 4 . m i e j s c u w ś w ie c ie . O c e n y T h e H e r i t a g e F o u n d a t i o n p o k a z u j ą , ż e w C z e c h a c h i s t n i e j ą s t o s u n k o w o d o b r e w a r u n k i d o r o z w o j u p r z e d s i ę b i o r c z o ś c i . K r a j t e n o d z n a c z a s i ę w y s o k i m p o z i o m e m w o l n o ś c i h a n d l o w e j , f i s k a l n e j i f i n a n s o w e j . N a j s ł a b i e j n a t o m i a s t j e s t o c e n i a n a w o l n o ś ć o d k o r u p c j i o r a z w y d a t k ó w r z ą d o w y c h .FUNCTIONING OF COMPANIES AND INTERNATIONAL
COMPETITIVENESS OF THE CZECH ECONOMY
Summary
A c co rd in g to in stitu tio n s and o rg an izatio n s dealin g w ith th e research o f eco n o m y c o m p eti tiv e n e ss, th e C zech R e p u b lic is one o f th e b e st assessed co u n tries, w h ic h p assed the stage o f system tran sfo rm a tio n and b ecam e a E u ro p ea n U n io n m em b er. A u th o rs o f co m p etitiv en ess ratin g s are aw are o f the im p o rtan ce o f m icro -eco n o m y facto rs. T h ey stress th at the econom y's ab ility for co n tin u al d ev elo p m en t as w ell as the e n h an cem en t o f th e peo p le's level o f life dep en d s o n the co m p etitiv en ess in the area o f b u sin ess activity. In th is study an attem p t to assess th e co m panies' secto r in flu en ce o n the in tern atio n al c o m p etitiv en ess o f th e C zech eco n o m y has been pursued. P u rs u an t to co n d u cted a n aly ses, it is ev id en t th at th is co u n try has d ev elo p ed c o m p ara tiv ely b en eficial c o n d itio n s fo r b u sin ess expansion. H en ce, the C zech R e p u b lic is a co u n try o f a su p erio r level o f freed o m o f establishm ent. F ro m th e e v alu atio n carried o u t by th e W E F , it ap p ears th at the area o f a ssessm en t called “b u sin ess so p h isticatio n ” co n stitu tes a relative co m p eti tiv e advantage o f the C zech R epublic.
