SKUTECZNOŚĆ RÓŻNYCH ALKOHOLI JAKO SKŁADNIKÓW
PREPARATÓW PRZEZNACZONYCH DO DEZYNFEKCJI RĄK
I POWIERZCHNI W WALCE Z EPIDEMIĄ SARSCoV2
THE EFFECTIVENESS OF VARIOUS ALCOHOLS AS COMPONENTS OF PREPARATIONS FOR DISINFECTION
OF HANDS AND SURFACES IN THE FIGHT AGAINST THE SARSCoV2 EPIDEMIC
ORCID: 0000-0001-7365-3385
Medilab Sp. z o.o.
ul. Niedźwiedzia 60, 15-531 Białystok, e-mail: justyna.piwowarczyk@medilab.pl
Wpłynęło: 24.06.2020 Zaakceptowano: 18.07.2020 DOI: dx.doi.org/10.15374/FZ2020020 STRESZCZENIE: Zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych poprzez stosowanie
różnych substancji dezynfekujących było praktykowane od zamierzchłych czasów. Aktywność środków dezynfekcyjnych skierowana jest przede wszystkim na struktury, które odpowiada-ją za utrzymanie ogólnej integralności i funkcjonalności mikroorganizmu. Środki stosowane w dezynfekcji są substancjami należącymi do różnych klas związków chemicznych. Jednymi z najbardziej powszechnych i uniwersalnych są alkohole: izopropylowy, etylowy, benzylowy oraz pochodne alkoholowe, tj. fenoksyetanol czy fenoksypropanol. Roztwory alkoholi wyka-zują szybkie działanie bakteriobójcze oraz grzybobójcze, nie działają jednak na spory bakteryj-ne i słabo oddziałują na wirusy bezotoczkowe. W związku z szerzącą się epidemią COVID-19 pojawiają się wątpliwości dotyczące skuteczności produktów przeznaczonych do dezynfek-cji rąk i powierzchni, zawierających w swoim składzie alkohole. Czas zagrożenia epidemiczne-go zobowiązuje do używania specjalnych produktów przeznaczonych do obszaru medyczne-go, prawidłowo przebadanych i zarejestrowanych. Za skuteczność produktu odpowiada pro-ducent i profesjonalne laboratorium, które go przebadało. Aby mieć pewność, że preparat do dezynfekcji jest skuteczny w ograniczaniu rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2, należy sprawdzić czy została przebadana jego skuteczność według ustalonej, powtarzalnej i akredytowanej pro-cedury. W warunkach polskich taką metodykę badania skuteczności bójczej preparatów do de-zynfekcji reprezentują normy europejskie zawarte w normie nadrzędnej EN 14885. W okresie epidemii stosowanie produktów o niepotwierdzonej skuteczności może wpłynąć negatywnie na bezpieczeństwo pacjentów i personelu.
SŁOWA KLUCZOWE: alkohol, dezynfekcja, normy europejskie, SARS-CoV-2, skuteczność mikrobiologiczna
ABSTRACT: Preventing the spread of infectious diseases through the use of various disinfec-tants has been practiced since ancient times. The activity of disinfecdisinfec-tants is primarily directed at structures that are responsible for maintaining the overall integrity and functionality of the microorganism. Disinfectants are substances that belong to different classes of chemical com-pounds. One of the most common and universal are alcohols: isopropyl, ethyl, benzyl and alco-hol derivatives such as phenoxyethanol or phenoxypropanol. Alcoalco-hol solutions show fast bac-tericidal and fungicidal activity, but they do not act on bacterial spores and weakly affect no-n-enveloped viruses. Due to the spreading COVID-19 epidemic, there are doubts regarding the effectiveness of products containing alcohol intended for disinfection of hands and surfaces. In the medical area, and in particular during an epidemic threat, we are required to use products intended for the medical field, properly tested and registered. The product manufacturer and professional testing laboratory are responsible for the product’s effectiveness. To make sure that the disinfecting preparation is effective in limiting the spread of SARS-CoV-2, you should check whether its effectiveness has been tested according to a set, repeatable and accredited
procedure. In Polish conditions, this methodology for testing the effectiveness of the germici-dal preparations for disinfection is represented by European standards contained in the supe-rior standard EN 14885. In an epidemic condition, the use of products with unconfirmed effi-cacy may adversely affect the safety of patients and staff.
KEY WORDS: alcohol, disinfection, European standards, microbiological effectiveness, SARS-CoV-2
WSTĘP
Zapobieganie rozprzestrzenianiu się chorób zakaź-nych poprzez stosowanie różzakaź-nych substancji dezynfekują-cych było praktykowane od zamierzchłych czasów. Prepa-raty dezynfekcyjne mogą w swoim składzie zawierać jeden związek chemiczny lub ich mieszaninę [1]. Zgodnie z Usta-wą z dnia 13 września 2002 roku o produktach biobójczych preparatem biobójczym określa się „substancję czynną lub preparat zawierający co najmniej jedną substancję, w po-staciach, w jakich są dostarczone użytkownikowi, przezna-czony do niszczenia, odstraszania, unieszkodliwiania, za-pobiegania działaniu lub kontrolowania w jakikolwiek inny sposób organizmów szkodliwych przez działanie chemicz-ne lub biologiczchemicz-ne” [23]. Środki dezynfekcyjchemicz-ne działają na drobnoustroje w różnorodny sposób, prowadząc do nieod-wracalnych zmian w obrębie struktury i metabolizmu mi-kroorganizmów. W przypadku większości środków dezyn-fekcyjnych można przedstawić uogólniony schemat działa-nia niespecyficznego, prowadzącego do degradacji komórki bakteryjnej, grzybowej lub cząstki wirusa. Aktywność środ-ków dezynfekcyjnych skierowana jest przede wszystkim na struktury, które odpowiadają za utrzymanie ogólnej inte-gralności i funkcjonalności mikroorganizmu [16].
Środki stosowane w dezynfekcji są substancjami nale-żącymi do różnych grup substancji chemicznych, w związ-ku z czym wykazują zróżnicowaną aktywność przeciwdrob-noustrojową. Sposób aplikacji zależy od rodzaju wybranego preparatu i może polegać na przecieraniu, opryskiwaniu lub wcieraniu, a nawet zanurzaniu. Proces dezynfekcji prowa-dzony jest najczęściej manualnie przy użyciu różnych sub-stancji chemicznych, a jednymi z najbardziej powszechnych i uniwersalnych są alkohole [1].
Alkohole to związki organiczne zawierające jedną lub wię-cej grup hydroksylowych połączonych z atomem węgla. Naj-prostsze i najczęściej spotykane w środkach dezynfekcyjnych alkohole to izopropylowy i etylowy, rzadziej stosowane są al-kohole aromatyczne (tj.: alkohol benzylowy) oraz pochod-ne alkoholowe (tj. fenoksyetanol czy fenoksypropanol) [4].
Alkohole są głównym składnikiem produktów przezna-czonych do dezynfekcji rąk i skóry oraz do szybkiej dezyn-fekcji powierzchni odpornych na działanie alkoholu i mają-cych bezpośredni kontakt z pacjentem [2, 8]. Alkoholi nie stosuje się do dezynfekcji narzędzi, gdyż koagulowałyby po-zostałości krwi na narzędziach, dodatkowo w obecności
zanieczyszczeń biologicznych nie osiągałyby wystarczają-cego spektrum działania. Wiele środków dezynfekujących zawierających alkohole w połączeniu z innymi substancja-mi aktywnysubstancja-mi, takisubstancja-mi jak czwartorzędowe związki amo-niowe lub fenolowe, jest szeroko stosowanych do dezyn-fekcji powierzchni i wyrobów medycznych w placówkach opieki zdrowotnej [10]. Roztwory alkoholi: etylowego oraz 1-propanolu i 2-propanolu wykazują szybkie działanie bak-teriobójcze oraz grzybobójcze, nie oddziałują jednak na spory bakteryjne i słabo działają na wirusy bezotoczkowe, przy czym działanie alkoholu etylowego jest w tym ostat-nim przypadku silniejsze niż izopropylowego [5]. Szybkość działania alkoholi, różnorodność form aplikacji oraz zniko-ma toksyczność w kontakcie ze skórą sprawiają, że są one najpopularniejszymi substancjami czynnymi w środkach do dezynfekcji. Wadami alkoholi są: ich łatwopalność, słab-sze działanie w obecności zanieczyszczeń organicznych oraz szybkie parowanie.
Najsilniejsze działanie biobójcze wykazują wodne roztwo-ry alkoholi o stężeniu 60–90% i obejmuje ono wegetatywne formy bakterii, grzybów oraz wirusy otoczkowe [6, 19].
ETANOL
Etanol to bezbarwna ciecz o charakterystycznym zapachu i smaku. Doskonale rozpuszcza się w wodzie, w związku z tym jest często stosowany jako rozpuszczalnik organiczny. Najbar-dziej powszechny jest etanol o wysokim stężeniu (spirytus), czyli 95% mieszanina etanolu z wodą. Alkohol do celów spo-żywczych uzyskiwany jest na drodze fermentacji alkoholowej z produktów, takich jak: ziemniaki, żyto, pszenica, jęczmień, owies, winogrona, trzcina cukrowa czy buraki cukrowe, nato-miast do celów przemysłowych wytwarzany w procesie syn-tezy z mieszaniny tlenku węgla, wody i wodoru. Podczas ta-kiego procesu uzyskuje się etanol o wysokim stopniu czysto-ści. Alkohol etylowy jest stosowany na całym świecie w pla-cówkach opieki zdrowotnej jako składnik preparatów do de-zynfekcji rąk. Ma silniejszą i szerszą aktywność wirusobójczą w porównaniu z propanolem. Światowa Organizacja Zdrowia (ang. World Health Organization – WHO) rekomenduje 80% etanol jako środek chemiczny do dezynfekcji rąk, a od 1994 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (ang. U.S. Food and Drug Administration) uznaje ten alkohol w stę-żeniu od 60% do 95% za bezpieczny i skuteczny produkt do
dezynfekcji rąk [3, 24]. Warto podkreślić, że skuteczność roz-tworu alkoholu etylowego zależy od jego stężenia. Najwięk-sza skuteczność rozumiana jako działanie na jak największą ilość drobnoustrojów osiągana jest w stężeniach 60–80%. Na-tomiast skuteczność bójcza alkoholu obniża się, gdy jego stę-żenie wynosi <50% [19].
Głównym mechanizmem działania alkoholu etylowe-go jest zniszczenie struktury fosfolipidowej otoczki wirusa (to działanie podobne do rozpuszczania tłustych plam alko-holem) i denaturacja białek RNA, czyli zniszczenie nośni-ka informacji genetycznej wirusa. Proces ten wymaga obec-ności wody i z tego powodu wodne roztwory alkoholi mają działanie silniejsze od alkoholu absolutnego. Drugim me-chanizmem działania jest zmiana przepuszczalności kapsy-du dzięki wysokiemu ciśnieniu osmotycznemu roztworu al-koholowego [2].
Warto podkreślić, że alkohol etylowy jest bezpieczniejszy niż inne alkohole [8].
IZOPROPANOL
Izopropanol (propan-2-ol, alkohol izopropylowy) to tak-że organiczny związek chemiczny z grupy alkoholi łańcucho-wych. Ma jeden izomer propan-1-ol. Alkohol izopropylowy, popularnie nazywany IPA (ang. isopropylic alcohol), jest związkiem chemicznym charakteryzującym się doskonałym parowaniem, a także świetnymi właściwościami oczyszczają-cymi i odtłuszczająoczyszczają-cymi różnorodne powierzchnie. Alkohol izopropylowy to środek, który dobrze sprawdza się w czysz-czeniu szkła, układów elektronicznych i optyki, gdyż nie po-woduje ich uszkodzeń. Izopropanol znajduje zastosowanie zarówno w dezynfekcji powierzchni, jak i rąk oraz skóry. Jest stosowany jako tańszy zamiennik etanolu [4].
Alkohol izopropylowy stosowany na skórę w większych ilościach może być toksyczny [17].
AROMATYCZNY ALKOHOL BENZYLOWY
Aromatyczny alkohol benzylowy jest przezroczystą bez-barwną oleistą cieczą o charakterystycznym owocowym zapachu. Utlenia się do kwasu benzoesowego, który wraz z jego pochodnymi ma szerokie zastosowanie jako środek konserwujący o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciw-grzybiczym w żywności, kosmetykach, produktach higie-nicznych oraz lekach. Alkohol benzylowy to dobry rozpusz-czalnik, m.in.: estrów, eterów, celulozy, żywic, siarki i lakie-rów. Stosuje się go jako składnik kompozycji zapachowych. W przemyśle alkoholowym wykorzystywany jest do pro-dukcji likierów, wina aromatyzowanego, napojów i koktaj-li na bazie wina aromatyzowanego. Jego pochodne są sto-sowane w przemyśle farmaceutycznym. Alkohol benzylowy
jest aktywny wobec bakterii, grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych. Najczęściej stosuje się go w stężeniu 1% [4].
Choć kwas benzoesowy i jego pochodne uznano za sub-stancje nieszkodliwe dla ludzi, obserwowane są także tok-syczne i szkodliwe efekty jego stosowania, tj. podrażnienie skóry i oczu [4].
POCHODNE ALKOHOLOWE
Inne pochodne alkoholi spotykane w środkach do dezyn-fekcji to także fenoksypropanol i fenoksyetanol, które najczę-ściej występują w nich nie jako substancje aktywne, lecz jako dodatkowe substancje, które pełnią funkcję konserwantów. Fe-noksyetanol oraz fenoksypropanol w stężeniach do 1% są środ-kami konserwującymi, mającymi zastosowanie w produkcji wód zapachowych, kremów i szamponów oraz jako repelenty. Ponadto fenoksyetanol jest aktywnym dezodorantem [5].
ZALECANE STĘŻENIA ALKOHOLU
W PRODUKTACH DO DEZYNFEKCJI
W związku z epidemią COVID-19 pojawiają się wątpli-wości dotyczące skuteczności produktów przeznaczonych do dezynfekcji rąk i powierzchni, zawierających w swoim składzie alkohole. W wytycznych sugeruje się, że najbar-dziej optymalne stężenie alkoholu, skuteczne w zwalczaniu SARS-CoV-2, wynosi 60%. WHO wskazuje, że „preparaty do odkażania rąk powszechnie zawierają albo 75% (v/v) izo-propanolu lub 80% (v/v) etanolu i przyjmuje, że roztwory z 60–80% stężeniem alkoholu wykazują skuteczność w nisz-czeniu drobnoustrojów, przy czym stężenia powyżej 90% są mniej skuteczne” [24]. Warto podkreślić, że ani Świato-wa Organizacja Zdrowia ani żadna inna opiniotwórcza or-ganizacja nie twierdzi, że produkty z innym składem lub od-miennym udziałem procentowym alkoholi nie działają.
Należy pamiętać, że wytyczne WHO powstają dla całego świata, również dla krajów, w których problemem jest bieżą-ca woda, a produkt do dezynfekcji przygotowuje się według uproszczonej receptury, mieszając określoną objętość alko-holu i innych składników w pojemnikach miarowych, wia-drach czy kanistrach. W swoich zaleceniach Światowa Or-ganizacja Zdrowia podaje w związku z tym stężenia alkoho-lu v/v (objętościowo-objętościowe), a nie tak jak większość producentów – m/m (wagowo-wagowe), a to istotna różni-ca, gdyż na przykład produkt o stężeniu alkoholu 70% (700 mg/g) ma stężenie 75,5% (755 ml/L) [7].
Stężenia zalecane przez WHO i inne organizacje wydające re-komendacje zwiększają jedynie prawdopodobieństwo skutecz-ności preparatu, ponieważ w warunkach tzw. polowych (także w czasie epidemii i ograniczonego dostępu do profesjonalnych produktów dezynfekcyjnych) nie sprawdza się laboratoryjnie
skuteczności przygotowanego samodzielnie preparatu. Jego skuteczność opiera się na doniesieniach literaturowych, a nie na raportach z badań skuteczności mikrobiologicznej.
W obszarze medycznym w czasie zagrożenia epidemicz-nego pracownicy medyczni są zobowiązani do używania pro-duktów przeznaczonych dla powyższego sektora, które powin-ny być prawidłowo przebadane oraz zarejestrowane. Obecnie pojawiają się na rynku produkty, odnośnie których skuteczno-ści w obszarze medycznym nie potwierdzono zgodnie z obo-wiązującymi normami w akredytowanych laboratoriach. War-to podkreślić, że sama rejestracja preparatu jako produktu bio-bójczego nie jest gwarancją wykonania badań. Obecnie bo-wiem obowiązuje uproszczona procedura rejestracji, która do-puszcza produkty w oparciu o deklarację skuteczności podaną przez producenta (bez wykonywania badań laboratoryjnych). Warto podkreślić, że jedynie produkty profesjonalne prze-znaczone do stosowania w obszarze medycznym są przygo-towywane z farmaceutyczną dokładnością oraz zarejestrowa-ne i przebadazarejestrowa-ne zgodnie z normami dla obszaru medyczzarejestrowa-ne- medyczne-go. Za skuteczność takiego produktu odpowiada producent i profesjonalne laboratorium, które go przebadało.
Zgodnie z normami europejskimi, aby uznać produkt za dezynfekujący musi on wykazywać spektrum działa-nia przeciwdrobnoustrojowego co najmniej wobec bakterii i grzybów drożdżopodobnych zgodnie z EN 14885; aktyw-ność wirusobójcza nie jest obowiązkowa, jednak ze wzglę-du na fakt, że około 5% wszystkich zakażeń związanych z opieką zdrowotną jest wywoływanych przez wirusy oraz w związku z trwającym w Polsce stanem epidemii, aktyw-ność wirusobójcza produktów do dezynfekcji rąk ma duże znaczenie nie tylko w placówkach o wysokiej częstotliwości występowania chorób wirusowych [12, 17].
Wirus SARS-CoV-2 (ang. severe acute respiratory syn-drome coronavirus) jest jednym z siedmiu chorobotwór-czych patogenów należących do grupy koronawirusów. Wy-wołuje on ostrą chorobę układu oddechowego, która tym-czasowo jako jednostka chorobowa została nazwana przez Światową Organizację Zdrowia ostrą chorobą układu odde-chowego 2019-nCoV. Natomiast po pewnym czasie zmie-niono terminologię na COVID-19 (choroba koronawiruso-wa 2019, ang. coronavirus disease 2019). SARS-CoV-2 jest jednym z największych wirusów jednoniciowych RNA, po-nieważ ma najdłuższy genom (od 29 867 do 29 903 nukle-otydów w genomie) oraz największy rozmiar wirionu (śred-nica 60–140 nm). Sekwencje nukleotydów opisywanego wirusa są zbliżone do beta-koronawirusów występujących u nietoperzy. Natomiast genetycznie SARS-CoV-2 różni się od koronawirusa związanego z SARS (ang. severe acute re-spiratory syndrome) i MERS (ang. middle east rere-spiratory syndrome). Omawiany koronawirus jest osłonkowy i jego wirion posiada kilka rodzajów białek powierzchniowych. Jest wrażliwy na substancje czynne zawarte w preparatach do dezynfekcji, detergentach oraz na kwaśne pH.
Kratzel i wsp. przeprowadzili badanie skuteczności dwóch różnych mieszanin alkoholowych wobec SARS- -CoV-2. Wykazano, że patogen był wrażliwy na preparat I (etanol 85%) oraz preparat II (izopropanol 75%). Prepa-raty skutecznie inaktywowały wirusa przy współczynnikach redukcji ≤5,9; stężenie 40–80% oraz ≤5; stężenie minimalne 30%, odpowiednio dla preparatu I i preparatu II. Analiza re-gresji ujawniła podobny poziom inaktywacji jak w przypad-ku SARS-CoV, MERS-CoV i B-CoV [9].
Aby mieć pewność, że preparat do dezynfekcji jest sku-teczny w ograniczaniu rozprzestrzeniania się SARS-CoV-2, należy sprawdzić czy została przebadana jego skuteczność według ustalonej, powtarzalnej i akredytowanej procedury. W warunkach polskich taką metodykę badania skuteczno-ści bójczej preparatów do dezynfekcji reprezentują normy europejskie zawarte w normie nadrzędnej EN 14885 [11]. Tworzeniem i publikowaniem norm zajmuje się Centralny Komitet Normalizacyjny. Prace nad ich tworzeniem trwają od prawie 20 lat i większość profesjonalnych producentów preparatów dezynfekcyjnych, oferując środki dezynfekcyjne przeznaczone do stosowania w obszarze medycznym, prze-prowadza badania swoich produktów zgodnie z normami. Normy europejskie służą do badania produktów do dezyn-fekcji rąk, powierzchni i narzędzi, a nawet drogą powietrz-ną we wszystkich zakresach skuteczności mikrobiologicz-nej: bakteriobójczej, drożdżakobójczej, grzybobójczej, prąt-kobójczej, wirusobójczej i sporobójczej. W zapobieganiu za-każeniom wirusem SARS-CoV-2 najistotniejsze jest jednak określenie skuteczności wirusobójczej preparatu [21, 22].
Badania normatywne podzielone są na dwie fazy. Faza I jest fazą wstępną i nie służy do określania konkretnych czasów oraz stężeń, w jakich skuteczny jest dany preparat, lecz jedynie określa, czy warto go badać w danym zakre-sie skuteczności. Normy fazy II są natomiast podzielone na dwa etapy. Etap 1. to metoda zawiesinowa, natomiast etap 2. – nośnikowa. Oba etapy mogą być wykorzystywane do badania skuteczności produktu w warunkach czystych (0,3 g albuminy) lub brudnych (3 g albuminy i 0,3 g erytrocy-tów baranich). Przeprowadzając badanie skuteczności wi-rusobójczej preparatu do dezynfekcji powierzchni, narzędzi czy rąk, wykorzystuje się metodologię normy fazy II etap 1. o numerze PN-EN 14476, dla produktów do dezynfekcji po-wierzchni także metodologię fazy II etap 2. – PN-EN 16777, a dla narzędzi – PN-EN 17111 [11, 13, 14].
W normie PN-EN 14476 została szczegółowo opisana metodyka badania aktywności wirusobójczej produktów. Próbka produktu przeznaczonego do dezynfekcji jest doda-wana do zawiesiny wirusa testowego w roztworze substan-cji obciążającej. Po zakończeniu określonego czasu kontaktu mierzy się spadek miana zakaźnego wirusa, który musi mieć wartość co najmniej 4 log [11].
W normie PN-EN 14476 (faza II, etap 1.) określono moż-liwe zakresy skuteczności wirusobójczej poszczególnych grup
produktów. Dla preparatów przeznaczonych do higienicznej dezynfekcji rąk metodą wcierania oraz dla produktów do de-zynfekcji powierzchni wprowadzono określenia: pełny za-kres wirusobójczości, ograniczony zaza-kres działania wiruso-bójczego i działanie wirusobójcze na wirusy osłonkowe. Peł-ne spektrum wirusobójcze to działanie wobec wirusa polio, adeno- i norowirusa, ograniczone spektrum wirusobójcze to działanie wobec wirusów: adeno- i noro-, natomiast produk-ty bójcze wobec wirusów osłonkowych są badane jedynie na szczepie vaccinia. W przypadku produktów do narzędzi peł-ne spektrum oznacza skuteczność wobec wirusów polio (pi-kornawirus), adeno- i noro-, a dla produktów działających w podwyższonej temperaturze – parwowirus (40°C) [11].
W normach fazy II etap 2. szczepy zostały dobrane nieco inaczej. Dla produktów do dezynfekcji powierzchni skutecz-ność określa się zgodnie z normą PN-EN 16777, a szczepami testowymi są wirusy adeno-, noro- i vaccinia (ponieważ wirus polio nie może być badany tą metodologią, produkty do de-zynfekcji o pełnym spektrum wirusobójczym muszą być także obligatoryjnie zbadane zgodnie z EN 14476) [15]. W produk-tach do dezynfekcji narzędzi obowiązuje norma PN-EN 17111, a szczepami testowymi są w pełnym spektrum (<40°C) wiru-sy adeno- i noro-, w ograniczonym spektrum (>40°C) parwo-wirus, natomiast w zakresie bójczym wobec wirusów osłonko-wych wirus vaccinia [14]. Norma fazy II etapu 2. do badania skuteczności wirusobójczej preparatów do dezynfekcji rąk na ten moment nie istnieje, ale trwają prace nad jej opracowaniem.
Mimo że w ostatnim czasie najbardziej interesującym aspektem była skuteczność wobec wirusa SARS-CoV-2, należy pamiętać, że badania normatywne prowadzi się dla szczepów testowych dobranych przez zespół ekspertów [15]. Szczepy testowe są wybierane jako reprezentatywne dla da-nej grupy mikroorganizmów, nie bada się każdego szcze-pu wirusa, który w danym momencie jest z szcze-punktu widze-nia epidemiologicznego istotny. Dzięki uniwersalnej meto-dologii badania normatywne dają możliwość jednoznaczne-go porównania produktów do dezynfekcji i wyboru środka o najodpowiedniejszym spektrum działania. Opierając się na wynikach badań normatywnych, można określić, czy pro-dukt jest skuteczny bójczo w danym zakresie czy nie. W pla-cówkach świadczących usługi zdrowotne produkt o niepo-twierdzonej skuteczności nie powinien być stosowany. Na-leży korzystać z produktów nie tylko prawidłowo zarejestro-wanych jako wyroby medyczny (w przypadku produktów do dezynfekcji wyrobów medycznych) lub jako produkty bio-bójcze (w przypadku produktów do dezynfekcji rąk i do po-wierzchni), lecz także prawidłowo przebadanych w warun-kach odpowiadających zagrożeniom mikrobiologicznym w obszarze świadczenia usług zdrowotnych [17, 20].
Stosowanie produktów o niepotwierdzonej skuteczno-ści podczas epidemii może wpłynąć na bezpieczeństwo pa-cjentów oraz personelu i choć cena oraz dostępność produk-tów na bazie alkoholu mogą wydawać się kluczowe przy ich
wyborze, należy pamiętać, że potwierdzenie laboratoryjne skuteczności bójczej chroni przed ewentualnymi roszcze-niami pacjentów w przypadku zakażenia.
KONFLIKT INTERESÓW: nie zgłoszono.
PIŚMIENNICTWO
1. Betlej I. Działanie wirusobójcze produktów biobójczych w różnych obszarach za-stosowania. THETA Doradztwo Techniczne 2017; http://www.theta-doradztwo.pl/ images/press/Dzialanie_wirusobojcze_produktow_BB_Izabela_Betlej_THETA.pdf 2. Boyce JM. Alcohols as surface disinfectants in healthcare settings. Infect
Con-trol Hosp Epidemiol 2018;39(3):323–328.
3. Centers For Disease Control and Prevention. Cleaning and disinfection for gu-idance. Interim recommendations for U.S. households with suspected or con-firmed coronavirus disease 2019 (COVID-19). CDC 2020; https://www.cdc. gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/cleaning-disinfection.html 4. Haynes WM. CRC Handbook of Chemistry and Physics. 97th edn. CRC Press, 2016.
5. Kampf G. Efficacy of ethanol against viruses in hand disinfection. J Hosp In-fect 2018;98(4):331–338.
6. Kampf G, Todt D, Pfaender S, Steinmann E. Persistence of coronaviruses on inanimate surfaces and its inactivation with biocidal agents. J Hosp Infect 2020;104(3):246–251.
7. Kocjan R. Chemia Analityczna. Podręcznik dla Studentów. 2nd edn.
Wydawnic-two Lekarskie PZWL, Warszawa, 2002, p. 49.
8. Kramer A, Galabov AS, Sattar SA et al. Virucidal activity of a new hand disinfec-tant with reduced ethanol content: comparison with other alcohol-based for-mulations. J Hosp Infect 2006;62(1):98–106.
9. Kratzel A, Todt D, V`kowski P et al. Efficient inactivation of SARS-CoV-2 by WHO-recommended hand rub formulations and alcohols. bioRxiv 2020. 10. Marques Ribeiro M, Neumann VA, Padoveze MA, Graziano KU. Efficacy and
ef-fectiveness of alcohol in the disinfection of semi-critical materials: a systema-tic review. Rev Lat Am Enfermagem 2015;23(4):741–752.
11. PN-EN 14476. Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa za-wiesinowa metoda określania wirusobójczego działania w obszarze medycz-nym. Metoda badania i wymagania (faza 2/etap 1.).
12. PN-EN 14885. Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Zastosowa-nie norm europejskich dotyczących chemicznych środków dezynfekcyjnych i antyseptycznych.
13. PN-EN 16777. Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa powierzchniowa metoda określania wirusobójczego działania chemicznych środków dezynfekcyjnych stosowanych w obszarze medycznym na nieporo-watych powierzchniach, bez działania mechanicznego. Metoda badania i wy-magania (faza 2/etap 2.).
14. PN-EN 17111. Chemiczne środki dezynfekcyjne i antyseptyczne. Ilościowa no-śnikowa metoda określania działania wirusobójczego do narzędzi stosowa-nych w obszarze medycznym. Metoda badania i wymagania (faza 2, etap 2.). 15. Pyrć K. Ludzkie koronawirusy. Post Nauk Med 2015;28(4B):48–54.
16. Rabenau HF, Kampf G, Cinatl J, Doerr HW. Efficacy of various disinfectants aga-inst SARS coronavirus. J Hosp Infect 2005;61(2):107–111.
17. Rutala WA, Weber DJ. Selection of the ideal disinfectant. Infect Control Hosp Epidemiol 2014;35(7):855–865.
18. Sattar SA. Hierarchy of susceptibility of viruses to environmental surface di-sinfectants: a predictor of activity against new and emerging viral pathogens. J AOAC Int 2007;90(6):1655–1658.
19. Siddharta A, Pfaender S, Vielle NJ et al. Virucidal activity of World Health Orga-nization – recommended formulations against enveloped viruses, including Zika, Ebola and emerging coronaviruses. J Infect Dis 2017;215(6):902–906. 20. Steinmann J, Becker B, Bischoff B, Magulski T, Steinmann J, Steinmann E.
Viru-cidal activity of Formulation I of the World Health Organization’s alcohol-ba-sed handrubs: impact of changes in key ingredient levels and test parameters. Antimicrob Resist Infect Control 2013;2(1):34.
21. Trzcińska A. Badanie aktywności wirusobójczej środków dezynfekcyjnych sto-sowanych w obszarze medycznym. Zakażenia XXI wieku 2019;2(5):241–248. 22. Trzcińska A. Dezynfekcja przeciwwirusowa w obszarze medycznym. Post
Mi-krobiol 2019;58(1):101–110.
23. Ustawa o wyrobach medycznych w ustawie z dnia 13 września 2002 r. o pro-duktach biobójczych. Dz.U. z 2007 r. poz. 252, z późn. zm.
24. World Health Organization. Wytyczne WHO dotyczące higieny rąk w opiece zdrowotnej – podsumowanie. WHO (online) 2009; https://www.who.int/
