"Przestrzeń informacji i komunikacji społecznej", pod red. M. Kocójowej, Kraków 2004 : [recenzja]

Piotr Nowak, M. Kocójowa

"Przestrzeń informacji i komunikacji

społecznej", pod red. M. Kocójowej,

Kraków 2004 : [recenzja]

Biblioteka 9 (18), 211-218

2005

P IO T R NOWAK

P r z e s t r z e ń i n f o r m a c j i i k o m u n i k a c j i s p o ł e c z n e j , pod red. M. Kocójowej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego MCC- LXXIV, Prace z Bibliotekoznawstwa i Informacji Naukowej, Zeszyt 10/2004, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Recenzowana pozycja jest wydawnictwem szczególnym co najmniej z trzech powodów: 1. dotychczas nie było w Polsce publikacji z dziedziny bi­ bliotekoznawstwa, i informacji naukowej z udziałem aż tylu autorów; 2. poru­ szana problem atyka pokrywa, zasadniczą część obszaru tej dyscypliny; 3. zadedy­ kowana została osobie w polskiej infor­ macji naukowej zupełnie wyjątkowej - Profesor Wandzie Pindlowej.

Ta obszerna, licząca, bowiem blisko 40 arkuszy wydawniczych książka podzie­ lona została na 6 części. K ażda z nich, opatrzona odrębnym tytułem , wyznacza inny obszar problemowy. Całość poprze­ dza wprowadzenie pióra Marii Kocójo­ wej, gdzie przedstawiono intencje i cele towarzyszące inicjatorom tego wydaw­ nictwa: „Przestrzeń informacji i komuni­ kacji społecznej stanowi forum wymiany doświadczeń i osiągnięć najważniejszych dla współczesnego pokolenia. Stwarza, sposobność realizacji wielu fascynują­ cych pomysłów teoretycznych. (...) Wy­ powiedzi autorów są tym cenniejsze, że

pochodzą od elity, kreującej aktualnie informację naukową i bibliotekoznaw­ stwo za granicą i w Polsce. Poszukują oni nowych pomysłów, aby odzwiercie­ dlić znaczenie dla społeczeństwa biblio­ tek i książki (...)”. [s. VI]

Kom entując te słowa,, z pewnością można potwierdzić, że autorzy (a jest ich 65) to osoby, które w dużej mierze tworzyły obecny paradygm at uprawia­ nia tej dyscypliny w Polsce. Grono z zagranicy jest z pewnością mniej re­ prezentatywne, choć rzadko się zdarza, aby w polskim wydawnictwie zbiorowym z zakresu bibliotekoznawstwa i informa­ cji naukowej jednocześnie publikowało tylu autorów spoza granic kraju.

Część pierwsza książki nosi tytuł

P rze strze ń tw órców in fo r m a c ji naukow ej.

O tw ierają, ciekawy tekst Marii Czujowej

P o czą tki d ziałalności m forni,acyjno-dy­ d a ktyc zn ej w B ibliotece G łów nej A k a ­ d em ii G ó rn ic zo -H u tn icze j w K rakow ie.

Ramy czasowe owej działalności, autorka wyznacza na lata 1950-70, gdy w placów­ ce tej pracowała W anda Pindlowa.

212 Recenzje

Kolejny tekst, autorstw a Franka N. Hogga (B ib lio te k a rz - z n a k o m ito ś ć 1) jest lakonicznym przedstawieniem sylwetki Wandy Pindlowej, jako osoby łączącej w swej działalności funkcję dydaktyka oraz bibliotekarza. Podobny w swej kon­ strukcji i wymowie m ateriał zamieścił Joseph Z. Nitecki (G dzie p r z e s z ło ś ć z te ­ ra źn ie jszo śc ią się w iąże - IN 1 B UJ) .

Irena Socha wraz z Elżbietą Gondek skrótowo omówiły rolę W andy Pindlowej we współpracy dwóch ośrodków akade­ mickich w dziedzinie bibliotekoznaw­ stwa i informacji naukowej ( W spółpraca K a te d r B ib lio tek o zn a w stw a i I n fo r m a c ji N a u k o w e j U n iw e rsy te tu Jagiellońskiego i U n iw e rsy tetu Śląskiego).

Część pierwszą zamyka, zdecydowa­ nie bardziej obszerne od wymienionych, opracowanie Barbary Stefaniak analizu­ jącej dorobek W andy Pindlowej m etodą bibliom etryczną (A n a liza b ib lio m etrycz- na dorobku naukow ego, s tu d iu m p r z y ­ p a d ku ').

Podsumowując ten fragment książki trudno formułować polemiczne oceny, ponieważ zamieszczone m ateriały - poza ostatnim artykułem - nie m ają charakte­

ru naukowego. Są omówieniem pewnych aspektów życia zawodowego i działalno­ ści Profesor Wandy Pindlowej, co jest jak najbardziej zgodne z zasadami kom­ ponowania tego typu wydawnictw.

Tekstem w pełni wyczerpującym kry­ teria opracowania naukowego jest na­ tom iast artykuł Barbary Stefaniak. Ta znana, od lat prowadząca kwantyta- tywne studia nad piśmiennictwem, au­ torka zaproponowała case stu d y . które pod względem m etodyki oraz jasności sformułowanych wniosków nie wzbudza kontrowersji.

Także znakomita większość arty­ kułów zamieszczonych w następnych częściach recenzowanej publikacji m a charakter naukowy, w zasadzie abstra­ hujący od postaci W andy Pindlowej. Omówione zostaną w nieco innej, zbior­ czej konwencji.

Ten fragment książki otwiera jej druga z kolei część nosząca ty tu ł P r z e ­ s tr z e ń te o rii in fo r m a c ji naukow ej. Jest dość obszerna, zamieszczono w niej bowiem studia 14 autorów2. W zało­ żeniu - jeśli dobrze rozumiem - artyku­ ły te m ają ilustrować wybrane aspekty

1 Część artykułów opublikowana została w języku angielskim. W recenzji ich ty tu ły cytowane będą w wersji polskojęzycznej.

2 M ary E. B urkę, Relacje m ięd zy stru ktu rą hierarchiczną, a zaspokojeniem potrzeb in ­ fo rm a cyjn ych : w kieru n ku now ej epistem ologii: S abiny Cisek, R ozw ój teorii in fo rm a cji n a ­ ukow ej w Polsce w latach 1991-2000; H aliny G anińskiej, In fo rm a c y jn y m odel naukow ej bi­ blioteki technicznej; M irosław a G órnego, In żyn ierski czy poznaw czy charakter nauki o in fo r­ macji; M ałg o rzaty Ja n ia k , B aza cytow ań bibliograficznych In s ty tu tu In fo rm a cji N aukow ej i B ibliotekoznaw stw a U niw ersytetu Jagiellońskiego: B a rb a ry M aucr-G órskicj. R anking czaso­ pism, profesjonalnych: M arii P róehnickiej, P ojęcie i specyfika elektronicznych źródeł in fo rm a ­ cji; Jerzego R onikiera, M etody interpretow ania inform acji. „Nowa h is to ria ” i j e j uw a­ runkow ania epistem ologiczne; A nny Sitarskiej, P roblem atyka bibliografii regionalnej wobec zm ia n i potrzeb środowiska inform acyjnego; B a rb a ry Sordylowcj, Z teorii i praktyki bibliote­ koznaw stw a i in fo rm a cji naukowej. K ilka p yta ń i refleksji: B a rb a ry Sosińskicj-K alaty, O nto- logia i w yszukiw anie inform acji; P a u la Strugcsa, M odel in fo rm a cji i ko m u n ika cji w w arun­ kach konfliktu; Ireny W orm ell, Role i fu n k c je specjalistów in fo rm a cji naukow ej i bibliotekarzy w zarządzaniu in fo rm a cją i wiedzą; Jadw igi W oźniak: In fo rm a cyjn e progi i bariery - spoj­ rzenie z perspektyw y języków inform acyjno-w yszukiw aw czych.

współczesnego paradygm atu nauki o in­ formacji. Pytanie, w jakim stopniu są reprezentatywne dla modeli, które wy­ pracowane zostały w przypadku tej dys­ cypliny w Polsce, pozostawiam otwarte. Z pewnością najbardziej hermetycz­ ną dyskusję nad teorią informacji na­ ukowej prowadzi Sabina Cisek. Do tego tekstu autor recenzji mógłby skierować najwięcej pytań. Wątpliwość dotyczy już definiowania teorii jako „poglądu wyjaśniającego albo próbującego wyja­ śnić zjawiska, fakty (w odróżnieniu od praktyki)”3. Ta definicja z góry narzuca brak precyzji w dalszych rozważaniach autorki. Brakuje także osadzenia rozwo­ ju paradygm atu uprawiania nauki o in­ formacji w Polsce w konfrontacji ze światowymi nurtam i. Na obronę autorki jasno należy jednak stwierdzić, że nawet pobieżne opisanie problematyki, którą sygnalizuje ty tu ł, nie jest możliwe na 2-3 stronach.

Omawiany artykuł wyraźnie kon­ trastu je np. z opublikowanym w tej samej części książki m ateriałem autor­

stwa Mirosława Górnego, jednoznacznie formułującego hipotezy i prowadzącego dyskusję w ram ach precyzyjnie zakre­ ślonych ram.

Niedosyt - choć innego rodzaju - wy­ wołuje lektura opracowania M ałgorzaty Janiak. Autorka nie informuje czytelni­ ka. jak faktycznie wyglądają rozkłady cytowań w bazach tworzonych przez In­ stytut Informacji Naukowej i Biblioteko­ znawstwa UJ. A tego przede wszystkim chcielibyśmy się przecież dowiedzieć. W bazach ISI autorzy szukają głównie informacji o tym, jak często i przez kogo są cytowani.

Pozostałe artykuły nie budzą kon­ trowersji, choć z pewnością ich poziom nie jest równy. Z uwagi na możliwości praktycznego wykorzystania dużą war­ tość m a praca Anny Sitarskiej.

Trzeci rozdział książki to studia doty­ czące sieci ( P r z e s tr z e ń I n te r n e tu)4. Naj­ obszerniejszy tekst wyszedł spod piór Janusza B arta i Ryszarda Markiewicza. A utorzy zw racają w nim uwagę na - znane już skądinąd - problemy i

trudno-3 „Najczęściej [...] przez teo rię rozum ie się p ew n ą usy stem aty zo w a n ą w iedzę, o b ejm u ją­ cą szereg praw . a ta k ż e definicji[...]. C hętniej zresztą mówi się o teorii wówczas, gdy chodzi o praw a ogólniejsze, głębsze, dalsze od bezpośredniego dośw iadczenia, czyli zaw ierające po­ jęcia teo rety czn e w wyżej w ym ienionym sensie. Nic je s t to je d n a k konieczne, to te ż będziem y nazyw ać te o rią każdy usystem atyzow any, tz n . pow iązany określonym i sto su n k am i logiczny­ m i. zespół praw (i definicji). W . K rajew ski. Praw a nauki. Przegląd zagadnień m etodologicz­ nych i filozoficznych. W arszaw a: K siążka i W iedza 1998, s. 39. P ro p o n o w an a przez Sabinę Cisek definicja raczej o d p o w iad ała b y p o jęciu „p ara d y g m a tu ”.

4 Zaw iera n a stęp u jące prace: Ja n u s z a B a rta i R y szard a M arkiew icza, W irtualne bibliote­ ki a prawo autorskie; G abrieli B ednarskiej, F orm y realizacji prawa do in fo rm a cji publicznej w In te rn e c ie : R e n a ty D ulian, W ydaw nictw a akadem ickie na stronie in tern eto w ej Sto w a rzy­ szenia W ydawców K a to lickich ; K ry sty n y D ziew ońskiej, U zależnienie od In te rn e tu m it czy rzeczywistość; M arii K ocójow ej, Zagrożenie w ykluczeniem organizacji ze społeczeństwa in fo r­ m acyjnego p rzez brak lub niedostatki in fo rm a cji w środowisku elektronicznym ; D an iela Ko- ty ra sa , M ożliw ości badań tachom etrycznych w odniesieniu do serw isów internetow ych szkół w yższych; M arzeny M arcinek. E lektroniczna B iblioteka E B I B - p rzykła d w irtualnej współ­ pracy bibliotekarzy i pracow ników inform acji; R em igiusza Sapy, Proste badania webom etrycz- ne: zagraniczne odnośniki do polskich bibliotek uniw ersyteckich: M a rty Skalskiej-Zlat, Cy- berm etria, n eto m etria , w ebom etria - nowe pojęcia i zadania inform etrii; M ichała d u Vall, Ochrona in fo rm a cji stanow iących ta jem n icę pracodawcy.

2 1 4 Recenzje

ści związane z procesem digitalizacji czy retrodigitalizacji zasobu drukowanego, wynikające z przepisów prawa autorskie­ go. Relacjami pomiędzy działalnością informacyjną a prawem poświęcone zo­ stały także dwa inne artykuły z tej części książki: Gabrieli Bednarskiej oraz Michała du Vall.

Ciekawy wydaje się artykuł redak­ torki całego tomu, Marii Kocójowej. Autorka omawia aktualny problem m ar­ ginalizacji instytucji niepublikujących informacji na tem at własnej działalno­ ści w Internecie, Jedną tylko, drobną wątpliwość budzi twierdzenie autorki, gdy źródła rozwoju elektronicznej plat­ formy dostarczania dokumentów wiąże z „...niezbyt pochlebnym, ale ogólnie znanym, założeniem wygodnictwa i nowych przyzwyczajeń współczesnego społeczeń­ stwa” (s. 141). Chyba raczej gdzie indziej należy poszukiwać przyczyn rozwoju In­ ternetu.

Wreszcie trzy teksty dotyczące webo- metrii. Daniel Kotyras oraz Remigiusz Sapa, w dwóch odrębnych artykułach przedstawili wyniki badań webometrycz- nych. D. Kotyras zajął się strukturą linków wychodzących i odnoszących się do 17 polskich uniwersytetów, natom iast

R. Sapa badał linki zagraniczne biegnące do 4 polskich bibliotek uniwersyteckich. Badania te nie sugerują nowych metod; w taki sposób prowadzi się je na świecie co najmniej od 6-7 lat (głównie chyba przez A. Smitha), niemniej w piśmien­ nictwie polskim m ają walor pionierski.

Artykuł M arty Skalskiej-Zlat jest na­ tom iast pierwszym w języku polskim opisem paradygm atu webometrii - dys­ cypliny, czy m etody (jak chcą niektórzy), zajmującej się kw antytatyw ną oceną zja­ wisk w sieci. Tekst ten jest wprawdzie la­ koniczną w formie, ale doskonałą w treści prezentacją głównych kierunków rozwo­ ju webometrii zarówno na obszarze do­ tyczącym wielkości struktury produkcji, jak i definiowanych wskaźników (Web Im pact Factor) oraz praw i prawidłowo­ ści. Artykuł M. Skalskiej-Zlat uważamy za jeden z najlepszych w całym tomie.

Część czwartą (P rze strze ń bibliotekar­ stw a now oczesnego) poświęcono przede wszystkim różnym aspektom funkcjo­ nowania bibliotek’. Uwaga ogólna, jaką w tym miejscu można sformułować, do­ tyczy granic wyznaczanych przez po­ jęcie: „bibliotekarstwo nowoczesne”. Od kiedy mamy do czynienia z „bibliotekar­ stwem nowoczesnym”? W jaki sposób,

’ W tej części opublikow ane z o sta ły następujące; prace: R afaela B alia. Rozwój) usług in ­ ternetow ych w bibliotekach: budowa,nie środowiska, inform acyjnego w bibliotekach nauko­ wych', J a n a Bednarczyka. Integracja krakowskiego środowiska bibliotekarzy, P e te ra B ro p liy ’c-

go, N arracja w bibliotekarstwie; M arcina Drzewieckiego, U żytkow nik biblioteki szkolnej ja ko

p rzy szły klient bibliotek akadem ickich; Marka. M. G órskiego, Praca zespołow a elem entem n o ­ woczesnego zarządzania, w bibliotece: A nny G rucy. Bibliograficzna baza danych do historii E uropy Środkowo-W schód,niej: D a n u tę K astan au sk aite-K u lb ien e, Literatura, polska, w biblio­ tece p ryw a tn ej (druga, połowa X X w. początek, X X I w.): Jerzego K raw czyka, P rojekt Cross- - R e f ja ko rozszerzenie m ożliw ości wyszukiwawczych w czasopismach, elektronicznych: M ałgo­ rz a ty i Marka Naliolko, Pow stanie i rozwój czasopism elektronicznych; Marii Sidor, S tra te­ giczna karla w yników ja ko system zarządzania jakością w bibliotekach; A nny Sokołowskiej- G ogut, Czy bibliotekarz to zawód dla ludzi, przedsiębiorczych; W ład y sław a Szezęeha, R yn ek oprogramowania do kom puteryzacji bibliotek w Polsce i na świecie (stan na, rok 2003); Jacka

W ojciechowskiego, B iblioteczne rekom endacje i filtracje; E lżb iety B. Z y b crt, K ultura ja ko ści

skądinąd interesujący, artykuł Jana Bed­ narczyka koresponduje z „bibliotekar­ stwem nowoczesnym”? Może bardziej adekwatny byłby ty tu ł P r z e s tr z e ń b ib lio ­ te k a r s tw a .

Zamieszczone prace tematycznie w za­ sadzie są dość jednorodne i dotyczą zagadnień udostępniania źródeł elek­ tronicznych, specjalistycznego oprogra­ mowania dla bibliotek, zarządzania procesami bibliotecznymi oraz podno­ szenia jakości funkcjonowania bibliotek. Do dwóch zamieszczonych tu pozy­ cji chcielibyśmy się jednak ustosunko­ wać szczegółowiej.

Marcin Drzewiecki omawia niektóre mankamenty modelu kształcenia uczniów jako przyszłych użytkowników informa­ cji na tle równie niedoskonałych m etod przygotowywania studentów do korzy­ stania z nowoczesnych systemów infor­ macyjnych. Większość stawianych w tym szkicu tez w zasadzie nie budzi w ąt­ pliwości, niemniej recenzenta nie prze­ konują dwie sprawy: skąd u autora przeświadczenie, że wśród nauczycieli wyłącznie poloniści i historycy „w pełni znają źródła, zbiory czy systemy in­ formacji w swojej specjalności” (s.199), w przeciwieństwie do nauczycieli tzw. przedmiotów ścisłych oraz dlaczego autor pom inął najciekawsze chyba za­ gadnienie z obszaru przygotowania in­

formacyjnego młodzieży, jakim jest tzw. inform ation literacy (nb. pisze o tym w części piątej recenzowanego dzieła Maciej Frankowicz)6.

Jeśli źródłem pierwszego twierdze­ nia jest potoczna obserwacja, to rzecz jasna, trudno na ten tem at dyskuto­ wać, bowiem własne doświadczenia róż­ nych osób istotnie mogą się różnić. Jeśli natom iast autor opinie swoje formułuje w oparciu o prowadzone przez siebie badania, to szkoda, że ich szerzej nie przedstawił. Z analizy znajomości np. bibliograficznych baz danych przez stu­ dentów uczelni poznańskich wynika, że w praktyce jest ona minimalna. I do­ tyczy to zarówno studentów kierunków humanistycznych, jak przyrodniczych".

A nna Sokołowska-Gogut zastanawia się natom iast, czy bibliotekarz to zawód dla ludzi przedsiębiorczych. Myślę, że to pytanie (a właściwie teza w nim zawarta) jest oczywiste, jeśli tak jak autorka będziemy definiować przedsię­ biorczość8. Niewiele jest chyba legalnych zajęć, w których pożądalibyśmy kandy­ datów nie posiadających tej cechy.

Kolejna, piąta część recenzowanej pozycji nosi ty tu ł P r z e s tr z e ń k s z t a ł ­ c e n ia (albo P r z e s tr z e ń e d u k a c ji, gdyż z powodu redakcyjnego niedopatrzenia ty tu ł ten występuje w dwóch różnych formach)9. Poświęcona została

dotych-(> P ro b le m a ty k a t a m a szeroką lite ra tu rę : w Polsce w y p o w iad ała się n a te n te m a t L. D crfcrt Wolf, Infoi'm ation literacy - koncepcje i nauczanie u m iejętn o ści inform acyjnych, „EBIB ”, N r 1/2005 (62).

7 E. M izgalska, Z n a jo m o ść bibliograficznych baz danych p rzez studentów uczelni p o zn a ń ­ skich. P o zn ań 2005, [m aszynopis pow ielony w p o siad an iu autora].

8 ,,[...] um iejętność d o strzeg an ia p o trz e b i doskonalenia pom ysłów oraz gotow ość do po­ dejm ow ania ryzyka”, „um iejętność ra d zen ia sobie, podejm ow ania inicjatyw , realizow ania po­ m ysłów, obrotność, zapobiegliw ość, zaradność”.

9 Zaw iera n a stę p u ją c e opracow ania: D a n u ty B rom ow icz, U dział stu d en tó w In s ty tu tu In fo rm a c ji N aukow ej i B ibliotekoznaw stw a U niw ersytetu Jagiellońskiego p rzy organizacji w ystaw w Bibliotece Jagiellońskiej w latach 1989-2003; M arka Frankow icza, Rola kom pe­ ten cji in fo rm a cyjn ych w podnoszeniu ja ko ści kształcenia w uczelni; T o rd a H oivika, Wejście

2 1 6 Recenzje

czasowemu dorobkowi oraz obserwowa­ nym trendom w szeroko rozumianej edukacji w dziedzinie informacji na­ ukowej. .Jest nierówna, bowiem obok ważnych z punktu widzenia naukowego tekstów, opublikowano tu także m ate­ riały. których autorzy nie formułowali celów stawianych zwykle przed opraco­ waniami naukowymi.

Do tych ostatnich należy np. praca D anuty Bromowicz, która w ramach prowadzonego przez siebie przedmiotu

W y sta w ie n n ic tw o i p ro m o c ja współor­ ganizowała ze studentam i w Bibliotece ■Jagiellońskiej okazjonalne wystawy. Ar­ tykuł jest opisem tych działań. Podob­ nie ocenić trzeba pracę Christy-Rose Huthloff, opisującej wybrane elementy systemu kształcenia w dziedzinie in­ formacji naukowej w Niemczech, czy Moniki Krakowskiej, mówiącej na tem at wybranych problemów tworzenia tzw. europejskiej przestrzeni szkolnictwa wyż­ szego w oparciu o Deklarację bolońską. Wspomniane teksty cechuje brak kry­ tycyzmu. Zwłaszcza w ostatnim przy­ padku czytelnik odnosi wrażenie, że koncepcja europejskiej przestrzeni szkol­ nictwa wyższego nie ma żadnych wad.

Innego rodzaju uwagi skierować można pod adresem tekstu Torda Ho- ivika, który rysuje wizję modelu kształ­ cenia przyszłości w oparciu o m ateriały z Internetu, przy czym jego docelową postacią byłoby nauczanie wirtualne ro­ zumiane przez autora jako oparta prawie

wyłącznie na technologii Web praca nauczyciela (zarówno w postaci tzw. telenauczania, jak i formy edukacji kla­ sycznej). W ydaje się, że tezy te tchną nadm iernym optymizmem. Porównywa­ nie już obecnie skutków technologii Wweb do skutków wynalezienia druku nie wszystkich przekonuje. Nie wiemy, czy Web (w takim rozumieniu jak druk) jest formą trw ałą, czy efemerydą. W ydaje się raczej, że przed nami jesz­ cze długi okres nauczania hybrydowego, w którym w równym stopniu wykorzy­ stywać się będzie m ateriały Web, jak i zasób drukowany.

Dobrze przygotowany został ko­ munikat Marka R'ankiewicza. A utor przedstaw ia znaczenie koncepcji kształ­ towania kompetencji informacyjnych w działaniach na rzecz podnoszenia jakości kształcenia w szkołach wyż­ szych. WT tym procesie autor widzi również miejsce dla jednostek kształcą­ cych w dziedzinie informacji naukowej i bibliotekoznawstwa.

Redakcja nadała książce strukturę tem atyczną (sześć części poświęconych różnym blokom zagadnień). Pewien kłopot sprawiły redaktorom teksty, które nie mieściły się w żadnym z wyod­ rębnionych działów. Stworzono więc - i rozwiązanie to wydaje się najbardziej sensowne - odrębny rozdział, coś na kształt rozległego silva rerum . Nosi on ty tu ł P r z e s tr z e ń in sp ira c ji k o m u n ik a c ji s p o ł e c z n e jZ uwagi na

wielowątko-sm oka. Od druku do W W W w edukacji bibliotekarskiej; H risty-R osc H utłoff, K ształcenie specjalistów in fo rm a cji w zm ien ia ją cym się środowisku; la n a M. Jonsona, K ilka uwag na te m a t przygotow ania specjalistów in fo rm a cji do pracy w środowisku c y fr o w y m Iwony Koziny, A bsolw ent kieru n ku in fo rm a cja naukow a i bibliotekoznawstwo U niw ersytetu Jagiellońskiego a ryn ek pracy (2003-2004)'. M oniki K rakow skiej, Europejska p rzestrzeń szkolnictw a wyzsze- go; M ałg o rzaty S tan u li-B o d ro ń . E dukacja in fo rm a cyjn a w szkołach: zakres odpowiedzialno­ ści i w ym agania dla bibliotekarzy szkolnych.

10 Zam ieszczono w nim n a stę p u ją c e prace: K ry sty n y B cdnarskicj-R uszajow ej, Z uzanna Rabska i św iat książki; J u lia n a D ybca, P opularyzacja dziejów U niw ersytetu .Jagiellońskiego;

wość takie fragmenty dzieł zbiorowych zwykle trudniej recenzować. W przy­ padku recenzowanej pozycji tru d ten re­ kompensuje jednak wysoki poziom wielu opublikowanych w jego ram ach artyku­ łów. Jeśli oceniać ostatni rozdział dzieła jako całość, to pod względem na­ ukowym wydaje się on najlepszy ze wszystkich części. Na uwagę zasługują zwłaszcza opracowania księgoznawcze: Krystyny Bednarskiej-Ruszajowej. M ał­ gorzaty Komży. Krzysztofa Migonia, Hanny Tadeusiewicz oraz Anny Zbi- kowskiej-Migoń, choć nie wymienione częstokroć także m ają wysoki poziom merytoryczny.

K rystyna Bednarska-Ruszajowa wy­ korzystuje funkcjonujące w księgo- znawstwie pojęcie „świata książki”, by zbudować interesujące refleksje tyczące relacji człowiek - książka, pokazanej na przykładzie pisarki i publicystki Zuzan­ ny Rabskiej (1882-1960). Drobna uwaga, jaka nasuwa się na marginesie lektury tego artykułu, dotyczy wcześniejszego użycia określenia „świat książki”. Uży­ wano go częściej niż wynika to z infor­ macji podanej przez autorkę (zob. np.

Ś w ia t ksią żki k a lisk ie j pod zaborem ro­ s y js k im (1 8 1 5 -1 9 1 4 ) D anuty W ańki", czy Ś w ia t k sią żk i Ł o d zi p r z e m y s ło w e j 18 30-1918 Jadwigi Koniecznej12).

M ałgorzata Komża śledzi natom iast zmiany funkcji i znaczenia ilustracji w publikacjach naukowych. Problem a­ tyka ilustracji w książce naukowej jest stosunkowo rzadko podejmowana w pi­ śmiennictwie bibliologicznym (w od­ różnieniu np. od zagadnień ilustracji w literaturze pięknej czy książki dzie- cięcej). Tym bardziej dotkliwie odczu­ wa się brak ilustracji w tym tekście. Rozumiemy, że wynika to z przyjętej koncepcji wydania (jeśli nie będziemy liczyć frontispisu, to recenzowane dzieło w ogóle nie jest ilustrowane).

Krzysztof Migoń, wskazując na rene­ sans zainteresowania twórczością Paula O tleta u schyłku ubiegłego wieku, pró­ buje rekonstruować jego koncepcje bi- bliologiczne. Interesujące - zdaniem autora artykułu - a jednocześnie nie­ często zauważane w dorobku P. O tleta, którego uważa się raczej za teoretyka bi­ bliografii i informacji naukowej niż bi- bliologa.

A liny Fitow cj, Podróże i badania naukow e Sta n isła w a K o ta wspom agane na em igracji p rzez Fundację R ockefellera; Ireny G ruchały: In w en ta rze księgozbioru H eleny D ąbczańskiej w B i­ bliotece A ka d em ii S ztu k P ięknych w Krakowie: K rzysztofa Jaśko, Społeczeństw o a cenzura (na m arginesie protestów społecznych w P R L ); M ałg o rzaty Komży, E w olucja in fo rm a c y j­ nych walorów ilustracji naukowych; P io tra Lechowskiego, Z dziejów bibliotek krakowskich to ­ w arzystw, zw iązków i organizacji społecznych w latach 1945-1953; A n d rzeja L in crta, Biblio­ teka Teatru Lwowskiego w świetle protokołu N aczelnej Izby K ontroli z 1951 r.; K rzysztofa M igonia, Paul O tlet o bibhologii, książce i dokum encie; U rszuli Perkow skiej, Biblioteka To­ w arzystw a W za jem n ej Pom,ocy U czniów U niw ersytetu Jagiellońskiego w okresie autonom ii galicyjskiej i dwudziestoleciu m iędzyw ojennym ,: D iany P ietruch-R eizes, Oswald M. B alzer w kulturze naukow ej Lwowa. Z działalności w Tow arzystw ie dla P opierania N auki P olskiej i Tow arzystw ie N aukow ym we Lw owie w latach 1901-1932: Jerzego R cizcs-D zicduszyekiego, Biblioteka D zieduszyckich we Lwowie; H anny T adeusiew icz, „Grafika P o lska ” (1921-1928). C harakterystyka czasopism,a: A nny Żbikow'skiej-M igoń, Aleksandra Bolesław a B rzostow skie­ go projekt sta ndaryzacji edytorsko-typograficznej publikacji naukow ych (1917).

1 K alisz: K aliskie T ow arzystw o P rzy jació ł N auk. 2002, s. 246. 12 „K ronika M iasta Łodzi" 1/96. Łódź 1996, s. 115-135.

2 1 8 Recenzje

Z kolei H anna Tadeusiewicz jest autorką krótkiej syntezy kwartalnego organu Zrzeszenia Kierowników Za­ kładów Graficznych, który w latach 1921-1928 ukazywał się w Warszawie. Czasopismo to odegrało dużą rolę w kształtow aniu polskiej grafiki arty­ stycznej oraz użytkowej (zwykle zwią­ zanej z drukarstwem) zarówno poprzez zamieszczanie znaczących tekstów na ten tem at, jak i wysoki poziom publiko­ wanej na jego łamach grafiki.

C ałą książkę zamyka artykuł Anny Żbikowskiej-Migoń, który na tle ob­ serwowanych na przełomie XIX i XX wielu dążeń do ujednolicenia formalnej strony druków (formatu, kolumny etc.) przedstawia projekt takiej normalizacji autorstw a Polaka Aleksandra B. Brzoz- stowskiego opublikowany w broszurze pt. U ru ch o m ie n ie i g ru p o w a n ie prac d ru k o w a n yc h g łó w n ie w c za so p ism a ch i d zie ła c h zbiorow ych. D w a p ro ste na to sposoby, a n ie zw y k ła ich w ażność, za le ty i ko rzyśc i. R ze c z dla autorów , red a kto ­ rów i w ydaw ców (Warszawa 1917).

Pod względem tem atycznym książka jest tak bogata i wielowątkowa, że trudno dokonać jej pełnego podsum o­

wania w ograniczonych ram ach recenzji. Jedna rzecz rzuca się w oczy: w naszej dyscyplinie nadal mamy do czynienia z pewnym nadm iarem metarefleksji qu- asi-teoretycznej. Chodzi tu to typ publi­ kacji, w których uwaga autorów skupia się na takich zagadnieniach, jak wy­ znaczanie granic obszaru nauki o in­ formacji, definiowanie nowych pojęć itp. Brak natom iast opracowań zasto- sowawczo-wdrożeniowy eh. Jak słusznie twierdzi wielu autorów, których nazwi­ ska spotykamy także w recenzowanym dziele, informacja naukowa m a również aspekt inżynierski.

Z pozycji autora reprezentującego poznańskie środowisko naukowe trudno oprzeć się jeszcze jednej - w pewnym sensie osobistej - refleksji. W" recenzowa­ nej publikacji środowisko to reprezentują wprawdzie znamienici przedstawiciele13, niemniej w liczbie zupełnie niewspół­ miernej do zasług Pani Profesor Pin- dlowej dla rozwoju badań w zakresie bibliotekoznawstwa i informacji nauko­ wej w stolicy Wielkopolski. Do sze­ rokiego grona osób, które tak wiele zawdzięczają Pani Profesor, należy także autor niniejszej recenzji.

13 D y rek to r B iblioteki G łów nej Politechniki P oznańskiej m gr H a n n a G an iń sk a oraz znany sp ecjalista w dziedzinie inform acji naukow ej prof. d r h ab . M irosław Górny.