Analiza wyglądu i symboliki flag oraz herbów współczesnych państw Azji Południowo-Wschodniej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 842. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Jerzy Wrona Katedra Gospodarki Regionalnej. Analiza wyglądu i symboliki flag oraz herbów współczesnych państw Azji Południowo-Wschodniej 1. Wprowadzenie Flaga, herb oraz hymn to najważniejsze oficjalne symbole każdego państwa i przede wszystkim z tego powodu są przedmiotem zainteresowań geografii politycznej. W niniejszym artykule dokonano analizy wyglądu flag i herbów współczesnych państw Azji Południowo-Wschodniej oraz przedstawiono podstawową interpretację ich symboliki. Główną uwagę zwrócono na te barwne i graficzne elementy znaków państwowych, które – w większym lub mniejszym stopniu – nawiązują do geograficznych cech krajów. Zasadniczą treść artykułu poprzedzono zwięzłym rysem historyczno-politycznym regionu, zwracając szczególną uwagę na wydarzenia, które ułatwiają interpretację symboliki flag i herbów. Opracowanie jest kolejną z serii prac autora ukazujących się w Zeszytach Naukowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, które przedstawiają z geograficznego punktu widzenia problematykę oficjalnych symboli państwowych poszczególnych regionów świata. Uwzględniając kryteria geograficzne (położenie i główne cechy środowiska przyrodniczego) oraz historyczne, kulturowe i społeczno-gospodarcze, na kontynencie azjatyckim geografowie – na ogół dość zgodnie – wyróżniają 5 wielkich regionów geograficznych, a wśród nich Azję Południowo-Wschodnią. Obecnie w skład tego regionu wchodzi 11 państw. W kolejności alfabetycznej są to: Brunei, Filipiny, Indonezja, Kambodża, Laos, Malezja, Myanmar (dawna Birma), Tajlan-.

(2) 144. Jerzy Wrona. dia, Singapur, Timor Wschodni i Wietnam. Pięć z nich (Kambodża, Laos, Myanmar, Tajlandia i Wietnam) leży w całości na Półwyspie Indochińskim. Malezja jest państwem półwyspiarsko-wyspiarskim, pozostałe państwa są wyspiarskie. Spośród tych ostatnich wyróżniają się Indonezja i Filipiny, które są olbrzymimi archipelagami złożonymi z wysp o różnej wielkości. Łącznie kraje Azji Południowo-Wschodniej zajmują prawie 4,5 mln km2, z czego na Indonezję – największy pod względem obszarowym (i ludnościowym) kraj regionu – przypada 42%. W opracowaniu wykorzystano różnorodne (naukowe, popularno-naukowe i publicystyczne) krajowe oraz zagraniczne źródła weksylologiczne, heraldyczne, geograficzne, historyczne, politologiczne i inne. Autor korzystał także z Internetu, zwłaszcza ze stron FOTW (Flags of the World1) i CIA (The World Factbook 2), oraz z wybranych oficjalnych stron urzędowych poszczególnych państw. Zwykle nie ma oficjalnej (zawartej w dokumentach państwowych) interpretacji symboliki poszczególnych flag i herbów, dlatego też informacje na ten temat zaczerpnięte z różnych źródeł czasem się nieco różnią. 2. Rys kulturowo-historyczny i polityczny regionu Początki cywilizacji na obszarze Azji Południowo-Wschodniej są odległe, czego dowodzą jedne z najstarszych szczątków praczłowieka (pitekantropa) odkryte na indonezyjskiej Jawie i nieco młodsze (tzw. hobbita) na wyspie Flores. Na rozwój kulturowy i gospodarczy tej części Azji zasadniczy wpływ wywarło sąsiedztwo starych, uformowanych wcześniej kultur Indii i Chin. Od I w. tworzyły się na terenie Kambodży ośrodki państwowe Khmerów. Lata świetności Wielkiego Imperium Khmerskiego przypadały na IX–XIII w., a pozostałością z tego okresu jest m.in. świątynia Angkor Wat. W XVI–XVII w. zaznaczyła się arabska ekspansja kulturowa. Znalazła ona wyraz w rozprzestrzenianiu się islamu, który ogarnął wówczas swym wpływem całe Malaje, aż poza Celebes3. Interpretację symboliki flag i herbów większości państw tego regionu w największym stopniu wspomaga jednak znajomość wydarzeń historii najnowszej. Do połowy XX w. Azja Południowo-Wschodnia (z wyjątkiem Tajlandii) pozostawała w zależności kolonialnej od państw europejskich i Stanów Zjednoczonych. Państwo Tajów mimo formalnej niepodległości w II połowie XIX w. stało się krajem półkolonialnym, tracąc niektóre terytoria na rzecz Francji (w 1867 r. Kambodżę) 1. FOTW – http://www.crwflags.com/fotw/flags/.. 2. The World Factbook – https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/.. 3. P. Czajkowski, A. Maryański, Geografia ekonomiczna Azji Południowo-Wschodniej, PWE, Warszawa 1984, s. 33..

(3) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 145. i Wielkiej Brytanii. W 1521 r. Ferdynand Magellan (żeglarz portugalski w służbie hiszpańskiej) podczas swej podróży dookoła świata dotarł do archipelagu Filipin. Hiszpania opanowała Filipiny w XVI w. i sprawowała na nich władzę przez 333 lata. Od 1898 r. władzę nad tym archipelagiem przejęły Stany Zjednoczone i sprawowały ją do 1946 r. W XVII w. Holendrzy wyparli Portugalczyków niemal ze wszystkich posiadłości (z wyjątkiem Timoru Wschodniego) i do XIX w. zdołali opanować prawie cały Archipelag Malajski. W 1602 r. powstała holenderska Kompania Wschodnioindyjska z ośrodkiem w Batawii (Dżakarcie), która podporządkowała sobie większość władców na Jawie i zmonopolizowała handel w regionie. Indonezja była kolonią holenderską w latach 1816–1945. W skład imperium brytyjskiego weszły terytoria 4 dzisiejszych państw: Malezji, Singapuru, Brunei i Birmy (Myanmaru). Francuzi opanowali zaś Indochiny – obszar obecnego Wietnamu, Laosu i Kambodży. Po II wojnie światowej próba przywrócenia panowania brytyjskiego, francuskiego, holenderskiego i amerykańskiego w ich dawnych posiadłościach – przejściowo (1941–1945) zajętych przez Japończyków – spotkała się ze sprzeciwem miejscowej ludności. Wyzwolenie z zależności kolonialnej następowało w drodze pokojowej bądź zbrojnej. Po wojnie francusko-wietnamskiej (1946–1954) Wietnam został podzielony na część północną – prokomunistyczną, i południową – proamerykańską. Później nastąpiła interwencja zbrojna Stanów Zjednoczonych (1965–1973), a po jej zakończeniu Wietnam oficjalnie zjednoczył się w 1976 r. jako Socjalistyczna Republika Wietnamu. Do 1975 r. wschodnia część wyspy Timor stanowiła kolonię portugalską (Timor Portugalski), ale w roku następnym została ona jednostronnie włączona do Indonezji. Różnice polityczne i kulturowe między obu częściami wyspy (90% mieszkańców Timoru Wschodniego to katolicy) były przyczyną ostrego konfliktu zbrojnego. Od 1999 r. Timor Wschodni pozostawał pod administracją ONZ, a pełną niepodległość uzyskał w 2002 r.4 3. Flagi i herby państw Azji Południowo-Wschodniej 3.1. Kraje Półwyspu Indochińskiego. Myanmar (do 1989 r. Birma) jest państwem leżącym w zachodniej części Półwyspu Indochińskiego, nad Zatoką Bengalską i Morzem Andamańskim. W ciemnoniebieskim kantonie czerwonej flagi tego państwa znajdują się – przedstawione w kolorze białym – zębate koło i dwie sadzonki ryżowe (o 34 ziarnach). Symbo4. Encyklopedia geografii świata. Azja, Wiedza Powszechna, Warszawa 1995, s. 22–23; Przeglądowy atlas świata. Azja, red. R. Mydel, J. Groch, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 2000, cz. 1, s. 27, 35..

(4) 146. Jerzy Wrona. lizują one nierozerwalny związek robotników i chłopów (przemysłu i rolnictwa). Obecna wersja flagi pochodzi z 1974 r.5 Powstała w okresie wkraczania kraju na „birmańską drogę do socjalizmu”, co m.in. miało oznaczać integrację rodzimych, opartych na buddyzmie wartości kulturowych z ideologią marksistowską. Liczba zębów koła i umieszczone naprzeciw nich pięcioramienne gwiazdy oznaczają 14 jednostek administracyjnych (7 stanów i 7 prowincji) kraju. Flaga wyglądem i kolorystyką nawiązuje do flagi Antyfaszystowskiej Ligi Wolności Ludu6 (Anti-Fascist Organization), organizacji, która zasłużyła się w walce o wyzwolenie spod okupacji japońskiej. Kolor biały symbolizuje czystość i prawość, niebieski – pokój i niepodzielność, czerwony – odwagę i zdecydowanie. Stosunek długości boków flagi (szerokości do długości) wynosi 5:9 (niektóre źródła podają też proporcje 2:3 lub 6:11). Koło zębate i otaczający go wieniec z kłosów ryżowych w herbie (właściwie pieczęci państwowej) Myanmaru symbolizują rozwijający się przemysł (a równocześnie postęp) oraz rolnictwo, które odgrywa nadal najważniejszą rolę w gospodarce kraju. Na tle koła o 14 zębach symbolizujących jednostki administracyjne kraju umieszczono zarys mapy Myanmaru. Dwa lwy (czintheje) symbolicznie strzegące państwa oznaczają też męstwo, siłę, czystość i odwagę. Herb wieńczy pięcioramienna gwiazda przypominająca przemiany socjalistyczne w kraju. Od połowy lat 70. XX w. wprowadzano w Birmie program ideologiczny i gospodarczy zwany „birmańską drogą do socjalizmu”. W 1988 r. zmieniono nazwę państwa z dotychczasowej: Socjalistyczna Republika Birmy, na Związek Birmański, inaczej: Unia Birmańska, a 19 czerwca 1989 r. na Związek Myanmar (Pyidaungsu Myanma Naingngandaw). Taka też nazwa widnieje obecnie na czerwonej szarfie w dolnej części herbu państwowego. Istotne jest, że zmiany nazwy państwa nie spowodowały zmiany flagi ani herbu. Flaga Tajlandii (w polskim nazewnictwie geograficznym do 1974 r. Syjam) składa się z pięciu poziomych pasów: czerwonego, białego, niebieskiego, białego i czerwonego (o proporcjach odpowiednio: 1:1:2:1:1). Od połowy XIX w. w ówczesnym Syjamie używano flagi w kolorze czerwonym (czerwień od dawna uważano tutaj za barwę monarszą) z białym słoniem7 pośrodku. Słoń nawiązywał do buddy5. Poprzednia flaga, obowiązująca w latach 1948–1974, wyglądała podobnie, ale w jej kantonie widniała jedna duża i pięć mniejszych gwiazd. Małe gwiazdy umieszczone między promieniami gwiazdy większej (Unia Birmańska) symbolizowały 5 narodowości kraju: Birmańczyków, Szanów, Karenów, Kaczinów i Chińczyków. We wcześniejszych okresach historycznych używano flagi z pawiem, symbolizującym szczęście, jedność i buddyzm. Ptak ten, jako symbol byłej monarchii, nie znalazł się na fladze Unii Birmańskiej po uzyskaniu przez nią niepodległości 4 stycznia 1948 r. 6 7. ABC Świat. Azja I, red. W. Maik, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1999, s. 161.. Słoń to naturalny symbol siły, a także pamięci, cierpliwości, mądrości i małżeńskiej wierności. Cieszy się szczególnym kultem w religiach Azji Południowo-Wschodniej, zwłaszcza zaś.

(5) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 147. zmu, a także świadczył o stosunkowo dość częstym występowaniu tego potężnego ssaka w tej części Azji. Ponieważ król Rama VI podczas swych podróży po kraju rzekomo widział syjamską flagę z białym słoniem błędnie zawieszoną (odwróconą), dlatego w 1916 r. wprowadził flagę pasiastą, która zawsze miała ten sam wzór, niezależnie od tego, w jaki sposób się ją zawiesi. Flaga ta składała się z pięciu poziomych pasów: skrajne wąskie – czerwone i białe, pośrodku pas szeroki w kolorze czerwonym. Już po roku, podczas I wojny światowej, kolor szerszego pasa czerwonego zmieniono na niebieski, aby barwy czerwono-biało-niebieskie („barwy wolności”) nawiązywały do występujących na flagach państw sojuszniczych Syjamu: Wielkiej Brytanii, Francji, Stanów Zjednoczonych i Rosji. Fladze tej nadano nazwę Trairanga (Trójkolor). Obowiązuje od 28 września 1917 r., a jej proporcje wynoszą 2:3. Barwa niebieska jest uznawana za narodową, a obecnie również za królewską. Biel jest barwą buddyzmu i czystości narodu, a czerwień symbolizuje wolność i krew przelaną za ojczyznę8. Godłem Tajlandii od 1910 r. jest Garuda - mityczny narodowo-religijny symbol, mocno związany z dziejami i kulturą kraju. Stwór ten przedstawiony jest tutaj w swoim najstarszym wyobrażeniu (a więc nieco inaczej niż w herbie indonezyjskim) jako półptak (orzeł) i półczłowiek, mający czerwone skrzydła, czerwono-złoty tułów i złote nogi i szpony. Garudę zalicza się do najstarszych niebiańskich ptaków, tak dużych, że mógł on swym cielskiem zasłonić słońce. Mitologia indyjska opisuje go jako stwora szlachetnego, przychylnego ludziom. Uważany był za symbol słońca, ptaka życia, króla ptaków. Garudę często przedstawia się w walce na śmierć i życie z jego odwiecznymi wrogami – wężami9.. w hinduizmie i buddyzmie (jest poświęcony Buddzie). Wyjątkową czcią w buddyzmie obdarzany jest rzadko spotykany słoń o jasnej (jasnoplamistej) skórze, jako uosobienie czystości, miłości, umiarkowania i powściągliwości. Według legendy biały słoń o sześciu kłach zapłodnił trąbą śpiącą królową Mayę, która poczęła Buddę. Według innych wersji tej samej legendy Budda wstąpił do łona swej matki pod postacią białego słoniątka (zob. E. Baskakov, Biografii gerbov, flagov, gimnov zarubieżnych stran, Izdat. Polit. Litieratury, Moskva 1967, s. 100–101; A.P. Chanel, A.S. Simarro, Słownik symboli, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 230; J.C. Cooper, Zwierzęta symboliczne i mityczne, Rebis, Poznań 1998, s. 250; K.A. Ivanov, Fłagi gosudarstv mira, Izdatielstvo Transport, Moskva 1971, s. 134). Mimo że na fladze Tajlandii już od 1916 r. nie widnieje słoń, często nazywana jest nadal Krajem Białego Słonia. Biały słoń w czerwonym okręgu pośrodku jednakowej szerokości pasów: czerwonego, białego, niebieskiego, białego i czerwonego, stanowi od 1917 r. banderę wojenną Tajlandii. Zob. A. Znamierowski, The World Encyclopedia of Flags, Lorenz Books, London 1999, s. 93. 8. J. Hubka, Vlajky a znaky Thajska, „Vexilolog” 2008, nr 27–28, s. 1–5; A. Znamierowski, Flagi świata. Ilustrowany przewodnik, Bertelsmann Media, Warszawa 2002, s. 47. 9. M. Bruce-Mitford, Ilustrowana księga znaków i symboli, Arkady, Warszawa 1997, s. 31; J.C. Cooper, op. cit., s. 62..

(6) 148. Jerzy Wrona. Flaga Laosu, kolejnego państwa Półwyspu Indochińskiego, składa się z trzech poziomych pasów: dwa skrajne, wąskie są koloru czerwonego, pas środkowy, dwukrotnie szerszy jest ciemnoniebieski z białym okręgiem pośrodku10. Przyjęta została po obaleniu królestwa 2 grudnia 1975 r., a jej wzorem był znak rewolucyjnych sił wyzwoleńczych. Kiedy po kilkunastoletniej wojnie domowej władzę w kraju przejął lewicowy Patriotyczny Front Laosu (Pathet Lao), rangę flagi państwowej11 nadano sztandarowi (z 1945 r.) właśnie tego ugrupowania partyzanckiego. Symbolika flagi Laosu nie ma jednoznacznej interpretacji. Czerwona barwa flagi oznacza krew Laotańczyków przelaną w obronie wolności ojczyzny, zwłaszcza podczas wojny domowej w latach 1953–1975, niebieski – dobrobyt, pomyślność i bogactwo kraju, biały – jedność wieloetnicznego laotańskiego narodu pod rządami komunistycznymi. Biały okrąg (wzorowany na czerwonym kole z flagi japońskiej12) oznacza księżyc w pełni, który jest dawnym znakiem szczęścia i dobra. Można się też spotkać z interpretacją, zgodnie z którą okrąg ten symbolizuje rządzącą Laotańską Ludową Partię Rewolucyjną, prowadzącą kraj ku pomyślności13. Inne źródła podają, że niebieski pas pośrodku flagi Laosu to Mekong – główna rzeka Azji Południowo-Wschodniej, przez prawie 2 tys. km płynąca wzdłuż granicy tajlandzko-laotańskiej14. P. Dudziński uważa nawet, że flaga laotańska przedstawia księżyc odbijający się w wodach Mekongu, płynącego w zbroczonych krwią brzegach15. Herb państwowy Laosu, podobnie jak herb Korei Północnej, jest „pejzażowy”. Powstał zasadniczo w 1975 r., kiedy to władzę przejęły ugrupowania lewicowe i proklamowano Laotańską Republikę Ludowo-Demokratyczną ściśle współpracującą z ówczesnym ZSRR i Wietnamem. Z chwilą demokratyzacji życia politycznego i gospodarczego w Laosie, w 1991 r., nieco zmodyfikowano dotychczasowy herb, usuwając z niego przede wszystkim pięciopromienną gwiazdę oraz emble10. W latach 1952–1975 częściowo uzależniony od Francji Laos – „Kraj miliona słoni”, używał flagi czerwonej z białym słoniem o trzech głowach, stojącym na postumencie o pięciu stopniach oznaczających pięć podstawowych przykazań buddyzmu. Najwyższy punkt parasola nad głowami słonia umiejscawiał – według mitologii buddyjskiej – środek wszechświata. Zob. http://www. crwflags.com/FOTW/FLAGS/la-1952.html. 11. Flaga Laosu była jedną z niewielu flag państw socjalistycznych (obok flag Polski, CSRS, NRD i Węgier), która nie posiadała jako symbolu ustroju pięcioramiennej komunistycznej gwiazdy. 12. Miał to być wyraz uznania dla Japończyków, którzy jako pierwsi z narodów azjatyckich przeciwstawili się zachodniemu kolonializmowi. 13. B.J. Barker, Przewodnik po flagach świata, Bauer-Weltbild Media, Warszawa 2006, s. 84.. 14. N. Smith, Flagi świata, Oficyna Panda, Warszawa 1996, s. 22.. 15. P. Dudziński, Alfabet heraldyczny, Wydawnictwo Diogenes, Warszawa 1997, s. 112..

(7) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 149. mat sierpa i młota, a także słupy linii energetycznej i koparkę. W dole kolistego herbu Laosu znajduje się część koła zębatego i czerwona wstęga z białym napisem w języku laotańskim: Laotańska Republika Ludowo-Demokratyczna. Po bokach znajdują się złote snopy ryżu owinięte szarfą z hasłem: „Pokój, Niepodległość, Demokracja, Jedność, Dobrobyt” (wcześniej ostatnim słowem był „Socjalizm”). W górnej części herbu między kłosami ryżu wyobrażono złotą sylwetkę buddyjskiej świątyni Wat That Luang (XVI w.) położoną w Luang-Prabang, dawnej stolicy królestwa Lang Czang (Miliona Słoni). Świątynia ta, uważana za narodową, symbolizuje jedność wszystkich etnicznych plemion i wszystkich warstw społecznych16. Herb przedstawia także ryżowisko, las, szosę i hydroelektrownię Nam Ngum (uruchomioną w 1972 r. na rzece o tej samej nazwie). Elektrownia i koło zębate symbolizują rozwijający się przemysł tego bardzo ubogiego kraju. Laos nadal pozostaje krajem typowo rolniczym, w którym dominuje uprawa ryżu17. Flaga Kambodży (o proporcjach boków 2:3) obowiązująca od 30 czerwca 1993 r. podobna jest do flagi używanej w latach 1948–1970. Choć niepodległa Kambodża kilkakrotnie18 zmieniała swą flagę państwową, niemal za każdym razem (z jednym wyjątkiem19) umieszczano na niej rysunek świątyni Angkor Wat – narodowego symbolu Kambodży i dawnej świetności kultury Khmerów. Na obecnej granatowo-czerwono-granatowej fladze (o proporcjach pasów 1:2:1) widnieje stylizowana biała sylwetka tej jednej z najwspanialszych świątyń świata z widocznymi trzema wieżami20. Angkor Wat jest największym, najsłynniejszym i najlepiej zachowanym obiektem z zespołu ponad 100 sanktuariów w Angkor – stolicy imperium Khmerów21 (dziś północna część Kambodży). Choć większość 16. J. Tenora, Nove znaky. Laos, „Vexilologie” 1992, nr 86, s. 1689–1690.. 17. Ryż jest drugim (po pszenicy) pod względem znaczenia zbożem świata, dla połowy ludności świata stanowi główne pożywienie. Spośród kilkunastu gatunków ryżu podstawowym w uprawie jest ryż siewny (Oryza sativa). Choć ryż odgrywa ważną rolę w wyżywieniu ludności różnych ciepłych i gorących rejonów świata, zdecydowanie najważniejsze znaczenie ma w krajach Azji Południowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej. 18. Flaga z 1993 r. jest siódmą od 1947 r., kiedy to proklamowano monarchię konstytucyjną zależną od Francji, co stanowiło pierwszy krok do uzyskania pełnej suwerenności, którą ogłoszono w 1953 r. (a zagwarantowała Konferencja Genewska ds. Indochin w 1954 r.). 19. Obowiązująca w latach 1991–1993 flaga Kambodży, zarządzanej przez Tymczasową Administrację ONZ, miała błękitne pole z białym konturem mapy kraju pośrodku oraz napisem „Kambodża” w języku khmerskim. 20 21. Wieże symbolizują główne filary kambodżańskiej monarchii: naród, religię i króla.. Wielkie Imperium Khmerów ze stolicą w Angkor (w sąsiedztwie dzisiejszego miasta Siem Reap) rozkwitło w IX w. na północnym wybrzeżu Wielkiego Jeziora (Tonle Sap). Kres jego świetności położyli Tajowie, którzy w 1432 r. zdobyli Angkor; Kmerowie przenieśli swą stolicę do Phnom Penh..

(8) 150. Jerzy Wrona. (ok. 80%) współczesnych Kambodżan wyznaje buddyzm, hinduistyczna świątynia Angkor Wat pozostaje ich duchowym punktem odniesienia22. Ciemnoniebieska barwa na fladze Królestwa Kambodży symbolizuje króla i jego władzę. Spotyka się też interpretację, że niebieskie pasy flagi kambodżańskiej symbolizują wodę, niezwykle ważną dla życia ludności i rozwoju rolnictwa. Czerwień jest barwą narodową i wyraża oddanie obywateli dla króla i ojczyzny, a biel symbolizuje wiarę w panującego23. Herb państwowy Kambodży jest herbem królewskim, spotykanym w wersjach różniących się detalami. Jego symbolika nie została w całości precyzyjnie zinterpretowana. Znak ten obowiązuje od 1993 r. i tylko nieznacznie różni się od herbu z 1948 r. 24 W centrum herbu znajduje się królewska korona, z której spływa ozdobny płaszcz monarszy. Na jego tle widnieją dwa – postawione jeden na drugim – puchary, na których umieszczono horyzontalnie święty miecz (preah khan). Poniżej pucharów znajdują się dwie gałązki laurowe złączone gwiazdą Królewskiego Orderu Kambodży. Herbu strzegą symbolicznie dwa lwy; jeden z nich – ten po prawej (heraldycznie) stronie ma słoniową trąbę. Lwy podtrzymują czteropoziomowe świeczniki, a same stoją na złotej wstędze. Czerwona z żółtą (złotą) gwiazdą pośrodku flaga Socjalistycznej Republiki Wietnamu wzorowana jest na flagach radzieckiej i chińskiej, a proporcje jej boków wynoszą 2:3. Barwy flagi – czerwień i złoto nawiązują również do tradycyjnych barw krajów tej części Azji. Złota gwiazda i jej pięć ramion oznaczają rzemieślników, rolników, intelektualistów, młodzież i żołnierzy połączonych wspólnym wysiłkiem budowy socjalizmu. Czerwień symbolizuje rewolucję i krew przelaną w walce o niepodległość25. Obecny wzór flagi obowiązuje od 30 listopada 1955 r. Wcześniej (od 1945 r.) używana była – w różnych wariantach – przez siły narodowowyzwoleńcze pod wodzą Ho Chi Minha jako symbol walki przeciw dominacji francuskiej. Do 1976 r. flaga ta obowiązywała tylko w północnej części Wietnamu (do 17 równoleżnika szerokości północnej). Na całym terytorium kraju używana 22. Angkor Wat zbudował król Surjawarmana II w latach 1113–1150, w szczytowym okresie rozwoju państwa Angkor. Angkor Wat (dosł. „wielka świątynia”) poświęcono hinduistycznemu bogu Wisznu. To jedno z największych arcydzieł architektury światowej odkrył w 1860 r. francuski przyrodnik Henri Mouhot. Angkor Wat, w kształcie olbrzymiej schodkowanej piramidy, posiada ogromne bogactwo kamiennych rzeźb i reliefów, a jej pięć wież symbolizuje szczyty mitycznej góry Meru stanowiącej centrum i 4 strony hinduistycznego wszechświata. Dla dawnych Khmerów Angkor Wat było świątynią, mauzoleum, obserwatorium, budowlą publiczną, symbolem potęgi państwa i przedmiotem dumy narodowej. 23. A. Brožek, Lexikon vlajek a znaku zemi svĕta, Kartografie, Praha 2003, s. 92.. 24. H.U. Herzog, F. Wolf, Flaggen und Wappen, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig 1965,. s. 120. 25. L. Mucha, S. Valašek, Vlajky a znaky zemi svĕta, GKP, Praha 1987, s. 86–87..

(9) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 151. jest od czasu zjednoczenia obu państw wietnamskich: Demokratycznej Republiki Wietnamu i Wietnamu Południowego, tj. od 2 lipca 1976 r.26 Herb Wietnamu, będący w latach 1956–1976 znakiem państwowym Wietnamu Północnego (Demokratycznej Republiki Wietnamu), utrzymany jest w stylu radzieckim27. Na czerwonym tle symbolizującym rewolucyjną siłę narodu i krew przelaną w walce o niepodległość znajduje się pięcioramienna złota gwiazda, podobnie jak na fladze państwowej. Koło zębate i wieniec z kłosów ryżowych oznaczają ścisły związek robotników i rolników. Na czerwonej wstędze przeplatającej kłosy ryżu znajduje się u dołu napis w języku wietnamskim z oficjalną nazwą państwa: Socjalistyczna Republika Wietnamu. 3.2. Malezja i Singapur. Federacja Malezji powstała w 1963 r., kiedy to do Federacji Malajskiej położonej na Półwyspie Malajskim, dołączono Singapur oraz księstwa Sarawak i Sabah leżące na wyspie Borneo. Stworzono wówczas nową flagę (oficjalnie przyjętą 16 wrzesnia 1963 r., o proporcjach boków 1:2). Do flagi wcześniej używanej (pochodzącej z 1950 r.) dodano trzy pasy, a liczbę promieni żółtej gwiazdy powiększono do 14. Flaga Malezji ma obecnie 14 pasów (7 białych i 7 czerwonych)28, a w niebieskim kantonie półksiężyc i czternastoramienną gwiazdę w kolorze żółtym. Flaga przypomina flagę Stanów Zjednoczonych, choć w kantonie ma symbole islamskie (muzułmanie sunnici stanowią 60% zróżnicowanej narodowościowo i religijnie ludności kraju). Kolor zółty półksiężyca i gwiazdy jest barwą władców malajskich (sułtanów i książąt). Liczba białych i czerwonych pasów flagi oraz promieni gwiazdy symbolizowała liczbę stanów w 1963 r. – w momencie utworzenia Federacji Malezji. Wygląd flagi nie zmienił się nawet wtedy, gdy w 1965 r. federację opuścił Singapur. Dzisiaj Federacja Malezji składa się z 13 stanów (Johor, Kedah, Kelantan, Malakka, Negeri, Sembilan, Pahang, Perak, Perlis, Pinang, Sabah, Sarawak, Selangor, Treengganu) oraz Terytorium Federalnego (w skład którego wchodzą połączone w 2006 r. dotychczasowe terytoria federalne: Kuala Lumpur, Labuan i Putrajaya). Biel 26. Flaga istniejącego w latach 1955–1976 Wietnamu Południowego (Republiki Wietnamu) była żółta z trzema wąskimi, równoległymi czerwonymi, pasami. Symbolizowały one trzy dawne prowincje Indochin Francuskich tworzące Wietnam: Tonkin (wietn. Bac Bo), Annam (Trung Bo) i Kochinchinę (Nam Bo). Płat żółty flagi symbolizował żyzną ziemię i kolor skóry Wietnamczyków. 27. Niektórzy z heraldyków uważają, że oficjalnych znaków państwowych mających rysunek nieheraldyczny (np. Laosu, Timoru Wschodniego, Wietnamu) nie powinno się nazywać herbami, a emblematami państwowymi. Zob. A. Znamierowski, P. Dudziński, Wielka księga heraldyki, Świat Książki, Warszawa 2008, s. 206. 28. Flaga malezyjska ma największą liczbę pasów spośród współczesnych flag państwowych. Większej liczby pasów nie stosuje się ze względów optycznych – po prostu trudno byłoby je szybko odróżnić i policzyć..

(10) 152. Jerzy Wrona. i czerwień to tradycyjne barwy Malajów. Kanton niebieski oznacza jedność ludów malajskich. Kolory czerwony, biały i niebieski przypominają o przynależności do brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Od 31 sierpnia 1997 r. flaga Malezji oficjalnie nazywana jest Jalur Gemilang („Wspaniałe Pasy”). Herb Malezji powstał w 1952 r. (jako herb Federacji Malajskiej), później był kilkakrotnie modyfikowany. W górnym pasie tarczy herbowej, na czerwonym polu, umieszczono 5 malajskich sztyletów – krisów29. Są one symbolem 5 stanów malezyjskich: Johor, Kedah, Kelantan, Perlis, Terengganu, dawnych Niesfederowanych Państw Malajskich30. Cztery stany byłych Sfederowanych Państw Malajskich: Negeri Sembilan, Pahang, Perak i Selangor, reprezentowane są przez 4 barwne pola tarczy herbowej, położone w jej części centralnej. Pola czerwone, czarne i żółte oznaczają Negeri Sembilan, czarne i białe – Pahang, czarne, białe i żółte – Perak, czerwone i żółte – Selangor. Dwa skrajne pola tarczy herbowej reprezentują: z prawej heraldycznie strony – Penang (Pulau Pinang), z lewej – stan Malakka (Melaka). Penang symbolizują niebiesko-białe fale morskie i palma pinang31, od której pochodzi nazwa stanu. Malakkę oznacza kesidang – drzewo z Melaki (Canangrium scortechinii). Jego kwiaty, o białych płatkach i miłym zapachu, często służą do dekoracji wnętrz. Wpinane są też do włosów przez malajskie kobiety. Trzy dolne pola tarczy herbowej przedstawiały dawniej herby Sarawaku, Singapuru i Sabah. Po wystąpieniu Singapuru z federacji w 1965 r. w miejsce jego herbu umieszczono czerwony kwiat hibiskusa (Rosa sinensis), narodowego kwiatu Malezji. W Malezji i innych krajach Azji Wschodniej wita się nim gości. Płatki kwiatowe, liście i korzenie hibiskusa mają tutaj wielorakie zastosowanie w medycynie ludowej i kosmetyce.. 29. Kris (malaj. keris) to najbardziej popularny typ broni siecznej wśród ludów Nusantary (Półwyspu Malajskiego, wysp indonezyjskich i filipińskich). Uważają one, że jest to broń o wielkiej sile magicznej. Może razić nie tylko mocą swego żelaza, ale również tajemną energią w niej zaklętą, jeśli sztyletem tym posługuje się osoba wtajemniczona. Najwyżej cenione są krisy rodowe, będące dla właścicieli największą rodzinną relikwią przekazywaną z pokolenia na pokolenie. Ze względu na przeznaczenie wyróżnia się krisy bojowe, ozdobne i wiejskie. Te ostatnie są przede wszystkim narzędziem gospodarskim. Zob. W. Kwaśniewicz, 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, MON, Warszawa 1981, s. 91–92. 30. Uznające protektorat brytyjski tzw. Niesfederowane Państwa Malajskie utworzono w 1909 r. (w odróżnieniu od tzw. Sfederowanych Państw Malajskich powstałych w 1895 r.). 31. Pinang, inaczej palma betelowa, areka katechu, żuwipalma malajska, palma kapustna (Areca catechu) uprawiana jest w krajach południowo-wschodniej Azji. Ma do 20 m wysokości i długie pierzaste liście zebrane na szczycie. Nasiona, zwane pinangiem lub orzechami arekowymi, stosuje się jako składnik betelu używanego jako popularny środek pobudzający w krajach tropikalnych. Uprawa palmy betelowej ma duże znaczenie ekonomiczne dla Malezji i innych krajów tego regionu..

(11) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 153. Z lewej heraldycznie strony znajduje się godło Sarawaku: stylizowany dzioborożec32, narodowy ptak tego stanu. Głównym elementem tarczy herbowej Sabahu jest ciemnogranatowa sylwetka góry Kinabalu (4101 m n.p.m.), najwyższego szczytu tego stanu (północno-wschodnie Borneo), całej Malezji i Archipelagu Malajskiego. Tarczę herbową znaku państwowego Federacji Malezji podtrzymują dwa tygrysy33 (w barwach naturalnych), stojące na złotej wstędze z mottem w języku malajskim, zapisanym pismem łacińskim i jawajskim: „W jedności siła”. Herb wieńczą półksiężyc i gwiazda w kolorze złotym – tradycyjne symbole islamu, oficjalnej religii Malezji. Flaga Singapuru (o proporcjach boków 2:3) oficjalnie podniesiona została 3 grudnia 1959 r., kiedy kraj ten uzyskał autonomię wewnętrzną w ramach brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Flaga składa się z dwóch pasów: górnego – czerwonego, i dolnego – białego. W kantonie (lewej części pasa czerwonego) umieszczono biały półksiężyc oraz 5 pięcioramiennych białych gwiazd. Półksiężyc i gwiazdy – inaczej niż w wypadku flagi sąsiedniej Malezji – nie symbolizują islamu, choć muzułmanie stanowią 16% społeczeństwa. Półksiężyc oznacza młody, rozwijający się (wschodzący) naród, gwiazdy – pięć ideałów państwa: pokój, postęp, sprawiedliwość, demokrację, równość. Biel i czerwień od wieków były używane przez wiele państw Azji Południowo-Wschodniej. Na fladze Singapuru barwa czerwona symbolizuje braterstwo i równość wszystkich ludzi, biała – czystość i prawość. Herb Singapuru został przyjęty 11 listopada 1959 r. Czerwoną tarczę z pięcioma białymi gwiazdami i półksiężycem podtrzymują: z prawej strony lew, z lewej – tygrys. Kolor czerwony oznacza (podobnie jak na fladze) powszechne braterstwo i równość34, biały – czystość, wierność i cnotę. Półksiężyc symbolizuje młode 32. Dzioborożec dwurogi, inaczej dzioborożec wielki, homraj (Buceros bicornis) mierzy ok. 1–1,5 m, ma czarno-białe upierzenie i długi ogon. Na jego ogromnym żółtym dziobie znajduje się wydłużona narośl, z której wyrabia się ozdoby. Dzioborożec zamieszkuje wilgotne puszcze południowo-wschodniej Azji. Żywi się owocami i małymi kręgowcami. Samce tego gatunku, podobnie jak i innych dzioborożców, w porze lęgowej zamurowują samicę w dziupli i karmią ją przez pozostawiony niewielki otwór. 33. Tygrys (Panthera tigris) jest największym drapieżnikiem z rodziny kotów. Zamieszkuje południową i wschodnią Azję, tworząc liczne podgatunki różniące się rozmiarami i barwą futra. W tym regionie tygrys – najpiękniejszy drapieżnik świata – darzony jest szczególnym szacunkiem i uważany za króla zwierząt. Symbolizuje władzę, królewski majestat, nieustraszoność, dzikie okrucieństwo i gniew. Liczba tygrysów na świecie zmniejsza się; obecnie żyje ok. 5–7 tys. osobników. 34. Podkreślenie braterstwa i równości wszystkich obywateli państwa wynika z tego, że społeczeństwo Singapuru jest bardzo zróżnicowane etnicznie i religijnie. Prawie 78% ludności stanowią Chińczycy, 14% Malajowie, 7% Hindusi (głównie Tamilowie); ponadto żyją tu Pakistańczycy, Europejczycy, Arabowie i inni. Główne wyznania Singapuru to: taoiści (29%), buddyści (27%), muzułmanie (16%), chrześcijanie (10%), hinduiści (4%). Zob. Encyklopedia geograficzna świata. Azja, Wydawnictwo Opres, Kraków 1997, s. 465..

(12) 154. Jerzy Wrona. państwo, a poszczególne z gwiazd – demokrację, postęp, pokój, sprawiedliwość i równość. Tygrys jest symbolem więzi państwa z Malajami (tygrysy zdobią herb Malezji), natomiast lew jest dawnym herbem miasta Singapur. Herb państwowy uzupełnia motto w języku malajskim: MAJULAH SINGAPURA („Niechaj rozkwita Singapur”). Lew z herbu Singapuru nawiązuje do legendy35 o założeniu miasta w miejscu, gdzie jeden z książąt malajskich spotkał lwa. W rzeczywistości nie mógł on jednak zetknąć się z lwem, gdyż zwierzę to nie żyje (i nigdy nie żyło) w tej części Azji. 3.3. Indonezja. Flaga Republiki Indonezji (o proporcjach boków 2:3) przyjęta została 17 sierpnia 1945 r., z chwilą ogłoszenia niepodległości kraju po okupacji japońskiej. Oficjalnie nazywana jest Sang Dwiwarna („Wzniosły Dwukolor”) i składa się z dwóch poziomych pasów, czerwonego i białego, o jednakowej szerokości. Flaga Indonezji wywodzi się z proporców XIV-wiecznego królestwa jawajskiego Majapahit, w którym barwy te uważano za święte36. Czerwono-białe flagi stosunkowo łatwo było wytworzyć, gdyż czerwień uzyskiwano z morskich małży, a biel była naturalnym kolorem tkanin bawełnianych. W latach 20. XX w. flagi z czerwienią i bielą używały organizacje studenckie, a w latach 40. nacjonalistyczna partia A. Sukarno, dążące do wyzwolenia spod kolonialnego panowania holenderskiego. Flaga Indonezji symbolizuje człowieka: czerwień oznacza ciało i życie fizyczne, biel – duszę i życie duchowe. Bardzo ciekawy pod względem geograficznym, wielotematyczny i pełen symbolicznej treści jest herb państwowy Indonezji. Przedstawia on ptaka Sang Rodja Walik, powszechnie znanego jako Garuda. Jest to mityczny ptak – wierzchowiec boga Wisznu, jednego z głównych bogów hinduizmu. Często identyfikuje się go z orłem – symbolem słońca, władzy królewskiej i bogów. Garudę najczęściej przedstawia się w kolorze złotym (żółtym), tak jest też w indonezyjskim herbie. Symbolizuje siłę tworzenia nowego życia. Data uzyskania niepodległości – 17 sierpnia 1945 r., oznaczona jest przez liczbę piór Garudy: 17 na skrzydłach, 8 dużych w ogonie, 19 małych poniżej tarczy herbowej, 45 małych na szyi. Na piersi Garudy znajduje się tarcza w kolorach narodowych: czerwonym i białym, symbolizująca gotowość narodu do obrony kraju. Gruba czarna linia pozioma 35. W XIII w. książę malajski Sang Nila Uttama w czasie podróży z miasta Palembang (południowo-wschodnia Sumatra), chroniąc się przed sztormem, dopłynął do małej wyspy nad cieśniną Johore. Tu – według legendy – drogę przebiegł mu lew. Książę uznał to za dobrą wróżbę i znak, że powinien w tym miejscu założyć miasto. Nazwał go Singa Pura – Miasto Lwa. 36. Flaga królestwa Majapahit (które w szczycie swej potęgi podbiło Sumatrę, Borneo, Celebes i część Półwyspu Malajskiego) składała się z kilku pasów czerwonych i białych..

(13) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 155. na tarczy oznacza równik przecinający największe wyspy tego kraju – Sumatrę i Borneo (Kalimantan). Tarcza herbu podzielona jest na 5 pól symbolizujących 5 naczelnych zasad (tzw. Panca Sila), na których opiera się filozofia państwa: wiara (w jednego Boga)37, suwerenność (demokracja), poczucie tożsamości narodowej (jedność Indonezji), sprawiedliwość społeczna i humanizm. Złota gwiazda pośrodku tarczy oznacza wiarę w jednego Boga. Czarna głowa dzikiego bawołu (bantenga) umieszczona na czerwonym tle w pierwszym polu tarczy symbolizuje suwerenność narodu (często też dodaje się: demokrację). Banteng (Bos javanicus), przypominający z wyglądu bydło domowe, jest zwierzęciem dużym, silnym i dzikim. Cechy te przyczyniły się do tego, że w Indonezji (gdzie żyje w widnych lasach, głównie Jawy) uznano dzikiego bantenga38 za symbol niezależności. W drugim polu tarczy przedstawiono na białym tle figowiec bengalski, inaczej banian (Ficus benghalensis), mający brązowy pień i dużą zieloną koronę. To jedno z najosobliwszych drzew na świecie; w herbie symbolizuje naród i jego tożsamość w jedności39. Owoce figowca bengalskiego stanowią w okresie głodu ważne źródło pożywienia miejscowej ludności. W trzecim polu tarczy herbowej na białym tle umieszczono złoty kłos ryżu i gałązkę bawełny symbolizujące równość społeczną. Jednocześnie jest to przypomnienie, że ryż jest tutaj główną rośliną żywieniową, uprawianą przede wszystkim na Jawie, Sumatrze i Borneo. Bawełna, z której włókna produkuje się niezwykle przydatną w tutejszych warunkach klimatycznych lekką odzież, nie znajduje w Indonezji najlepszych warunków rozwoju, gdyż klimat jest zbyt gorący i wilgotny. Ze względu na duże potrzeby ponad 200-milionowego narodu bawełnę trzeba importować. W ostatnim polu tarczy herbu Indonezji przedstawiono na czerwonym tle złoty łańcuch z 10 ogniwami, oznaczający równość, wyrozumiałość i wiarę w ludzi. Okrągłe (kobiety) i kwadratowe (mężczyźni) ogniwa łańcucha symbolizują jednocześnie, że naród indonezyjski jest częścią ludzkości40. Garuda trzyma w szponach białą szarfę z czarnym napisem w dawnym języku jawajskim: BHINNEKA TUNGGAL IKA („Jedność w wielości”). Hasło to było 37. Nie określa jednak, o którego chodzi; każdy monoteizm jest legalny.. 38. Banteng został udomowiony na Bali, gdzie spełnia funkcję bydła domowego, głównie jako siła pociągowa. Osobniki te są jednak nieco mniejsze w porównaniu z dzikimi. 39. W miarę wzrostu baniana z jego bocznych gałęzi wyrastają liczne (nawet kilka tysięcy) korzenie podporowe, które z czasem pełnią rolę pni drugiego rzędu. Często się zdarza, że główny pień umiera, ale dzięki nowym pniom roślina żyje nadal. Banian dalej się rozwija, zajmując znaczną przestrzeń, dając dużo cienia i schronienie bardzo wielu ludziom (nawet do 20 tys.). Zob. Słownik botaniczny, red. A. i J. Szweykowscy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1993, s. 155. 40. J. Collins, The Symbolism of the State Emblem of Indonesia, „The Flag Bulletin” 1978, nr 2, s. 57–59..

(14) 156. Jerzy Wrona. głoszone w XV w. w cesarstwie Madjapahit na Jawie przez poetę Empu Tantular. Już wtedy dążono do zjednoczenia setek wysp pod przywództwem jawajskim. Dewiza ta ponownie stała się aktualna w połowie XX w., po proklamowaniu w 1945 r. niepodległości Indonezji. W tym rozległym terytorialnie państwie, na kilku tysiącach wysp i wysepek, żyje ponad 300 grup etnicznych posługujących się dziesiątkami języków i narzeczy. Zróżnicowane etnicznie i religijnie grupy narodowościowe tworzą jeden naród indonezyjski41. 3.4. Brunei i Timor Wschodni. Flaga Brunei (o propozycjach boków 1:2) ustanowiona została 29 września 1959 r. po uchwaleniu konstytucji państwa. Jest żółta, z dwoma ukośnymi pasami (o proporcjach 17:15) w kolorach białym i czarnym. Pośrodku pola flagowego umieszczono herb państwa. Flaga o takim wzorze, ale bez emblemetu państwowego, była używana od 1906 r., kiedy Brunei stał się protektoratem brytyjskim (krajem zarządzali miejscowy sułtan i brytyjski rezydent). Ma ona barwy sułtańskie i wezyrów – dostojników rządowych, którzy podpisali porozumienie z Wielką Brytanią. Barwa żółta symbolizuje sułtana, biała – Pengiran Bendahara, czarna – Pengiran Pemancha. Herb państwowy Brunei, z przeważającą barwą czerwoną, swą kompozycją i rozbudowaną symboliką nawiązuje do emblematu sułtańskiego z XV w., kiedy to Brunei był potężnym państwem muzułmańskim. Pomiędzy ludzkimi dłońmi (przypominającymi, że rząd utrzymuje opiekę społeczną i wspiera prawa obywateli) znajduje się półksiężyc – symbol islamu (mahometanie stanowią 2/3 mieszkańców kraju). Złota inskrypcja na półksiężycu brzmi: „Zawsze służ zgodnie z wolą Boga”. Z półksiężyca wyrasta trzyczęściowy pylon (3 poziomy sprawiedliwej i stabilnej władzy) z dwoma skrzydłami (4 pióra każdego skrzydła symbolizują sprawiedliwośc, spokój, pokój i dobrobyt), parasolem i małą flagą z jaskółczym ogonem (symbol sułtana i jego władzy). Pod półksiężycem widnieje wstęga z nazwą państwa w języku malajskim: Brunei Darussalam („Brunei – Miasto Pokoju”). Flaga Timoru Wschodniego (Timor-Leste) powiewa od 2 maja 2002 r., kiedy to kraj ten uniezależnił się ostatecznie od Indonezji. Jest ona niemal identyczna z flagą, którą wprowadzono w 1975 r. po ogłoszeniu dawnego Timoru Portugalskiego niepodległym państwem (co spowodowało interwencję proindonezyjskich bojówek i krwawy konflikt zbrojny). Flaga Timoru Wschodniego (o proporcjach boków 1:2, niekiedy 2:3) ma czerwoną płachtę z czarnym klinem przy żerdzi 41. A. Brožek, op. cit., s. 80; J. Wrona, Analiza elementów geograficznych i ich symboliki na flagach oraz w herbach państw współczesnego świata, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2002, s. 213–215..

(15) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 157. (z wierzchołkiem sięgającym 1/3 długości flagi). Klin ten przykrywa klin żółty, z wierzchołkiem sięgającym do połowy długości flagi. Pośrodku czarnego klina umieszczona jest biała pięcioramienna gwiazda. Kolor czerwony flagi symbolizuje walkę o niepodległośc, biały – pokój, czarny – zacofanie i okres kolonialny, żółty – nadzieję na pomyślność. Gwiazda oznacza światło prowadzące do wolności42. W ciągu kilku lat od uzyskania niepodległości Timor Wschodni używał nieoficjalnego emblematu państwowego. Ustawa z 7 listopada 2006 r. o symbolach państwowych (obowiązująca od 17 stycznia 2007 r.) podaje szczegółowy opis oficjalnego już herbu tego najmłodszego państwa azjatyckiego. Wyglądem przypomina on bardziej pieczęć państwową niż klasyczny herb. Tworzy go biały okrąg z czerwoną nazwą państwa podaną w języku portugalskim: REPUBLICA DEMOCRATICA DE TIMOR-LESTE. U dołu okręgu umieszczono litery RDTL, będące skrótem oficjalnej nazwy kraju. Wewnątrz białego okręgu znajduje się czerwona tarcza, a w jej środku tarcza czarna o tym samym kształcie (z żółtą obwódką). Wygląd tarczy i jej usytuowanie (ostrym końcem do góry) symbolizują Monte Ramelau (Foho Tatamailau) – najwyższy szczyt kraju, o wysokości 2963 m n.p.m. W górnej części czarnej tarczy umieszczono białą pięcioramienna gwiazdę z 5 promieniami skierowanymi do dołu. Poniżej znajduje się otwarta książka (w czerwonej okładce) z 4 i 5 linijkami symbolicznego tekstu. Książka spoczywa na kole zębatym w żółtym kolorze, a po jego bokach widnieją płody rolne – kłos ryżu i kolba kukurydzy. W dolnej części czarnego pola umieszczono pistolet automatyczny AK-47 (pistolet Kałasznikowa), łuk i strzałę. Pod czerwoną tarczą znajduje się biała wstęga z dewizą w kolorze czerwonym: UNIDADE, ACÇÃO, PROGRESSO („Jedność, Praca, Postęp”). Barwy herbu symbolizują: biała – pokój, złota (żółta) – bogactwo kraju, czarna – zacofanie, które należy koniecznie przezwyciężać, czerwona – walkę o wolność. Promienie gwiazdy to światło solidarności z narodami, które walczą o wolność i pokój. Figury herbowe (otwarta książka, zębate koło, płody rolne) oznaczają mądrość i zdolność narodu do rozwoju kultury, przemysłu i rolnictwa. Symboliczne narzędzia walki zbrojnej (karabin i łuk) przypominają o stuletnim okresie walki o niepodległość43. 3.5. Filipiny. Flaga Filipin, częściowo wzorowana na fladze Stanów Zjednoczonych44, należy do najstarszych na świecie, gdyż przyjęta została 19 maja 1898 r. (16 września 1997 r. 42. B.J. Barker, op. cit., s. 89; A. Brožek, op. cit., s. 217.. 43. P. Fojcik, Nove znaky. Vychodni Timor (Timor Leste), „Vexilologie” 2008, nr 148, s. 2876–2878.. 44. Z flagi USA pochodzą główne barwy flagi filipińskiej: biały, niebieski i czerwony. Po powstaniu antyhiszpańskim i wojnie hiszpańsko-amerykańskiej Filipiny w 1898 r. stały się kolonią amerykańską..

(16) 158. Jerzy Wrona. zmieniono tylko odcień barwy niebieskiej)45. Gdy w 1946 r. Filipiny uzyskały niepodległość od Stanów Zjednoczonych, oficjalną flagą państwową została flaga używana pod koniec XIX w. przez nacjonalistów filipińskich walczących wtedy o uwolnienie kraju spod władzy hiszpańskiej. Flagę Republiki Filipin (o proporcjach boków 1:2) tworzą dwa poziome pasy – niebieski i czerwony, oraz biały trójkąt umieszczony przy żerdzi, wewnątrz którego znajdują się żółte (złote) słońce i gwiazdy. Słońce jest symbolem wolności i sprawiedliwości, a jego 8 promieni upamiętnia liczbę prowincji, które wzięły udział w zbrojnym powstaniu antyhiszpańskim w 1898 r. Wypełniające wierzchołki trójkąta gwiazdy oznaczają 3 główne grupy wysp (regiony) tego „kraju 7 tysięcy wysp i wysepek”. Chodzi tu o Luzon (w północnej części archipelagu), Visayan (w środkowej części) i Mindanao (w południowej części). Biel flagowa jest symbolem czystości i pokoju, czerwień – odwagi i męstwa, błękit – patriotyzmu i honoru. Trójkąt oznacza równość wszystkich obywateli. Oryginalny, nieznany gdzie indziej, jest zwyczaj postępowania z flagą filipińską w razie wojny. Zgodnie z rozporządzeniem rządowym z 1950 r., w czasie wojny wisi ona odwrotnie, tzn. czerwone pole flagi znajduje się na górze46. Tradycja ta jest jednak znacznie starsza: pierwszy prezydent Filipin, Emilio Aguinaldo, postanowił, że w okresie wojny o niepodległość (1898–1902) filipińska flaga narodowa nie będzie zawieszana niebieskim, lecz czerwonym pasem do góry. Tarcza herbu filipińskiego (z 1946 r.) podzielona jest na 3 pola: górne – białe, dolne – błękitne i czerwone. Pośrodku tarczy umieszczony jest srebrny owal ze złotym ośmiopromiennym słońcem symbolizującym niepodległość republiki. Na czerwonym, lewym polu znajduje się złoty hiszpański lew (w skoku), przypominający o panowaniu Hiszpanów. W 1542 r. Hiszpania podjęła bowiem decyzję o kolonizacji tych wysp i nadała im nazwę od imienia następcy tronu, późniejszego króla Filipa II. Czas panowania Amerykanów (1898–1946) symbolizuje brązowy orzeł na błękitnym tle, przypominający nieco orła z herbu USA. Trzyma on w szponach gałązkę oliwną oraz 3 złote strzały. Orzeł w herbie to dziś już bardzo rzadki i rygorystycznie chroniony orzeł filipiński47. Gwiazdy w górnym białym 45. W. Smith, Flag Lore of All Nations, The Millbrook Press, Brookfield 2001, s. 75.. 46. New Flags. Republic of the Philippines, „The Flag Bulletin” 1998, nr 180, s. 58.. 47. Orzeł filipiński, właściwie: małpożer, orzeł-małpożer (Pithecophaga jefferyi), jest dużym ptakiem należącym do rodziny jastrzębiowatych, podrodziny orłów. Wierzch ciała i ogon ma brązowe, spód białawy, na głowie znajduje się korona z luźnych piór koloru płowożółtego. Srogości dodaje mu potężny, silnie zagięty dziób. Małpożer jest gatunkiem endemicznym, obecnie żyje tylko ok. 40 osobników. Zamieszkuje dziewicze, gęste lasy deszczowe największych wysp (Luzon, Mindoro) północnej części tego archipelagu. Prowadzi skryty tryb życia. Jego pokarmem są małpy, lemury, duże ptaki, gady. Jedną z przyczyn nielicznej populacji tego największego z orłów, dawniej szczególnie czczonego na Mindanao, jest jego cykl rozwojowy. Orlica wysiaduje jaja raz na 3 lata..

(17) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 159. polu symbolizują – podobnie jak na fladze – 3 grupy wysp filipińskich: Luzon, Visayan i Mindanao. Ponieważ Filipiny są jednym z najbardziej zróżnicowanych kulturowo krajów Azji, istotną rolę w integracji ludności odgrywała dewiza herbu państwowego. W języku tagalog brzmiała ona: ISANG BANSA ISANG DIWA („Jeden naród, jeden duch”). W 1986 r. dewizę tę zamieniono jednak na nazwę państwa zapisaną w języku pilipino: REPUBLICA NG PILIPINAS. 4. Podsumowanie Przeprowadzona analiza wyglądu i podstawowej symboliki flag i herbów współczesnych państw Azji Południowo-Wschodniej wskazuje, że nawiązują one do historii (zwłaszcza okresu walk narodowowyzwoleńczych), kultury i geografii tego regionu. Obierając oficjalne symbole, państwa te najczęściej kierowały się tradycją, dostosowywały się do aktualnej sytuacji politycznej (Wietnam, Laos), czasem też częściowo wzorowały się na flagach i herbach sąsiadów lub krajów pokrewnych ideologicznie. Wśród podstawowych kolorów flag państw tej części świata wielokrotnie pojawia się biel i czerwień, tradycyjne (choć różnie interpretowane) barwy ludów malajskich. W niektórych przypadkach symbole nawiązują do buddyzmu – podstawowej religii mieszkańców Półwyspu Indochińskiego (np. biel na fladze Tajlandii, świątynia w herbie Laosu). Półksiężyc na flagach Malezji i Brunei (oraz w herbie tego ostatniego kraju) symbolizuje islam, ale ten sam emblemat na fladze Singapuru ma już inne znaczenie. Garuda – mityczny narodowo-religijny symbol, znalazł się w herbach Tajlandii i Indonezji. Historię i czasy świetności Khmerów wyraźnie przypomina flaga Kambodży z sylwetką Angkor Wat. W herbie Myanmaru znalazła się mapa państwa, a 3 gwiazdy z flagi filipińskiej reprezentują 3 główne grupy wysp tego kraju. Na fladze Myanmaru oraz w herbach Laosu, Indonezji, Wietnamu i Timoru Wschodniego umieszczono kłosy ryżowe, zboża niezmiernie ważnego z punktu widzenia wyżywienia mieszkańców tej części Azji. Na znakach państwowych innych krajów znalazły się też kukurydza i bawełna. Przyrodę reprezentuje m.in. figowiec bengalski (Indonezja) i palma pinang (Malezja). Żyjący w tej części świata tygrys, symbolizujący określone wartości, znalazł się w herbach Malezji i Singapuru. Niezwykle rzadki orzeł filipiński znalazł się w godle tego kraju, a dzioborożca umieszczono w herbie Malezji. Mieszkańcy wielu krajów regionu tworzą mozaikę etniczno-narodowościową i religijną, stąd też potrzebę utożsamiania się z państwem podkreślają dewizy herbowe Malezji: „W jedności siła”, i Indonezji: „Jedność w wielości”..

(18) 160. Jerzy Wrona. Literatura ABC Świat. Azja I, red. W. Maik, Wydawnictwo Kurpisz, Poznań 1999. Barker B.J., Przewodnik po flagach świata, Bauer-Weltbild Media, Warszawa 2006. Baskakov E., Biografii gerbov, flagov, gimnov zarubieżnych stran, Izdat. Polit. Litieratury, Moskva 1967. Brožek A., Lexikon vlajek a znaku zemi svĕta, Kartografie, Praha 2003. Bruce-Mitford M., Ilustrowana księga znaków i symboli, Arkady, Warszawa 1997. Chanel A.P., Simarro A.S., Słownik symboli, Świat Książki, Warszawa 2008. Collins J., The Symbolism of the State Emblem of Indonesia, „The Flag Bulletin” 1978, nr 2. Cooper J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, Rebis, Poznań 1998. Czajkowski P., Maryański A., Geografia ekonomiczna Azji Południowo-Wschodniej, PWE, Warszawa 1984. Dudziński P., Alfabet heraldyczny, Wydawnictwo Diogenes, Warszawa 1997. Encyklopedia geografii świata. Azja, Wiedza Powszechna, Warszawa 1995. Encyklopedia geograficzna świata. Azja, Wydawnictwo Opres, Kraków 1997. Fojcik P., Nove znaky. Vychodni Timor (Timor Leste), „Vexilologie” 2008, nr 148. Herzog H.U., Wolf F., Flaggen und Wappen, VEB Bibliographisches Institut, Leipzig 1965. Hubka J., Vlajky a znaky Thajska, „Vexilolog” 2008, nr 27–28. Ivanov K.A., Fłagi gosudarstv mira, Izdatielstvo Transport, Moskva 1971. Kwaśniewicz W., 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym, MON, Warszawa 1981. Mucha L., Valašek S., Vlajky a znaky zemi svĕta, GKP, Praha 1987. New Flags. Republic of the Philippines, „The Flag Bulletin” 1998, nr 180. Przeglądowy atlas świata. Azja, red. R. Mydel. J. Groch, Oficyna Wydawnicza Fogra, Kraków 2000, cz. 1. Słownik botaniczny, red. A. i J. Szweykowscy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1993. Smith N., Flagi świata, Oficyna Panda, Warszawa 1996. Smith W., Flag Lore of All Nations, The Millbrook Press, Brookfield 2001. Tenora J., Nove znaky. Laos, „Vexilologie” 1992, nr 86. Wrona J., Analiza elementów geograficznych i ich symboliki na flagach oraz w herbach państw współczesnego świata, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2002. Znamierowski A., Flagi świata. Ilustrowany przewodnik, Bertelsmann Media, Warszawa 2002. Znamierowski A., The World Encyclopedia of Flags, Lorenz Books, London 1999. Znamierowski A., Dudziński P., Wielka księga heraldyki, Świat Książki, Warszawa 2008. An Analysis of the Appearance and Symbolism of Flags and Coats of Arms of the Modern States of Southeast Asia The article presents the basic design and symbolism of flags and coats of arms of the modern states of Southeast Asia. These national symbols refer to both the distant and recent history, culture and geography of each country. The colours and emblems, flags and coats of arms symbolise, among other things, Buddhism (Thailand and Laos) and Islam.

(19) Analiza wyglądu i symboliki flag…. 161. (Malaysia and Brunei), the main religions of the population of the Indochina Peninsula and the Malay Archipelago. The mythical bird Garuda, a national religious symbol, is the national emblem of Thailand and Indonesia. With its silhouette of Angkor Wat, Cambodia’s flag clearly recalls the hayday of the Khmer people. There are clear ideological elements in Vietnam’s flag and coat of arms. The grains of rice in the signs of Indonesia, Laos, Myanmar, East Timor and Vietnam speak to the importance of the role of this grain in the lives of the region’s peoples..

(20)