S. Jakobielski,W. Godlewski,S.
Medeksza,K. Polaczek,M.
Steinborn,Z. Doliński
Stara Dongola
Informator Archeologiczny : badania 14, 286-288
286
w cześn iej na stanowisku neolitycznym w K adero, są niew ątpliwie c z ę ś cią ro zle g le ja z e g o cm entarzyska mieszkańców osady n eolityczn ej. W y daje s ię , że odkrycie to m oże wskazywać na pełnienie p rze z centralną czę ść pagórka w Kadero funkcji zarówno kraalu /w porze wylewu, i deszczow ej/ jak i m iejsca pochówku /stałego? /.
S TA R A DONGOLA Polska Stacja A rc h e o lo g ii Śródziem nom orskiej UW w K a irze
Badaniami kierow ał dr Stefan Jakobielski /autor sprawozdania/ w ekspedycji w z ię li udział dr W ło d zim ierz Godlewski, dr in ż. arch.Stanisław Medeksza, m gr K . P olaczek , m gr M, Steinborn /tylko sezon X III/ , m gr Z . Doliński /tylko sezon X IV / , Finansowała Stacja AŚ UW. T rzyn a sty /listopad-grudzieU 1978/ 1 czternasty /styczeń-luty 1980/ sezon badań. Miasto średniowieczne / V II- X IV w ./ .
i
W obu kampaniach kontynuowano wykopaliska na przedm ieściach s to licy ch rześcijań skiej Nubii i w c z ę ś c i północnej kompleksu zabudo wy m ieszkaln ej. Przebadano czę ść zachodnią Domu A , W domu tym wyróżniono dwa okresy budowy. Wschodnia czę ść budynku, wśród p o m ieszczeń której wyróżniono m ,ln . łazien kę z basenami i piecem do ogrzewania wody przewodzonej system em ru r ceram icznych wbudowa nych w ściany, była badana w poprzednich sezonach prac /1976 o raz styczniu i lutym 1978/. Odkryto wtedy zespół m alow ideł ściennych z początku IX w . o w ie lk ie j w a rto ści ikonograficznej dla m alarstwa nubijskiego.
C zęś ć zachodnia domu wzniesiona z cegły suszonej 1 posadowio na na Bkale, składała s ię z szeregu pom ieszczeń o charakterze m ie s z kalnym / A . 7 - A . 11/, niegdyś przekrytych sklepieniam i beczkowymi, z których pozostały tylko re s z tk i. W ejście do rozbudowanego domu A prowadziło od zachodu do kwadratowego weettbulu, a stamtąd do po m ieszczeń p rzylegających doń od północy, wschodu i południa. P ra ce objęły rów nież wąski k oryta rz biegnący wzdłuż budynku po stronie po łudniowej. W skazuje on ślady licznych przebudów, istn ieją tu m .ln . dwa kolejne c ią g i schodów prowadzących na w yższy poziom w c zę ś c i wschodniej. N ie jest wykluczone, że k orytarz ten pełnił r o lę u licy.
C zęściow o przebadano też obszar na zachód od Domu A stanowiący rodzaj gospodarczego podwórca ograniczonego ścianami dostawionymi do murów domu.
D rugi podwórzec gospodarczy znajdował s ię po wschodniej s tr o nie domu /pom ieszczenie A . 12, dawniej pasaż A B /. Uzupełniające ba dania w tym m iejscu d otyczyły wczesnego okresu użytkowania d
zie-287
dzlńca i pieca do ogrzew ania wody w łazien ce. Stwierdzono tu ponadto piece do wypieku chleba, wielokrotnie przebudowywane. Do wschodniej ściany podwórca dobudowano Dom B, przebadany częściow o w sezonie X IV .
W skład Domu B wchodziła wydłużona sala B.5 /8 x 3 m j o raz trzy pom ieszczen ia usytuowane prostopadle do niej / B .l - B.3/ i połą czone z nią n iskim i arkadowymi p rze jś c ia m i. Ten układ p om ieszczeń je s t odwzorowaniem wschodniej c zę ś c i Domu A . Ściany Domu B zacho wane obecnie do wysokości około 1, 60 m zostały zbudowane z cegły su szonej 1 były posadowione na sk a le. P od łogę stanowiła polepa mułowa. P om ieszczen ia byty p rzek ryte sklepieniam i beczkowymi a ich wnętrza wyprawione zaprawą mułową l w ielokrotnie bielone. Z charak terystycz nych cech wnętrza wym ienić należy urządzenie kuchni /B.3/* gdzie w c z ę ś c i zachodniej wydzielono szyb kominowy na całej s zero k o ści pom ieszczen ia. W ewnętrzną ścianę komina w yróżn iał specjalny wątek muru um ożliwiający łatwe wykonywanie w nim kolejnych otworów, p rze z które stopniowo użytkowano komin. Ustalono 4 zasadnicze poziom y użyt kowe z wyposażeniem wnętrza zaw ierającym m .in . naczynia zasobowe i kuchenne. Stwierdzono liczn e przebudowy zm ieniające Btopniowo układ komunikacyjny w nętrza domu.
Na podstawie badań m ateriału ceram icznego ustalono okres budo wy Domu B na około X wiek. W tym także okresie dostawiono do star- * s ze j /VIII w ./ , wschodniej c zę ś c i Domu A pom ieszczenia zachodnie. P r z e z pewien okres oba domy tw orzyły jeden kompleks m ieszkalny. Użytkowano go je s z c z e w X III w. W wieku X IV u legł on stopniowemu opuszczeniu i zasypaniu, teren ten począł służyć wtedy jako m iejsce na liczn e jam y zasobowe.
Odsłonięta w Domu A dekoracja m alarska, którą uważano za w y jątkową w architekturze m ieszkalnej Nubii, była jak wydaje s ię znacz nie c zę ś c ie j stosowana. W Domu B odkryto około 50 fragm entów m alo- wafnych tynków pochodzących z kom pozycji figuralnych małych ro zm ia
rów /około 0,50 m w y s./ w tym z przedstawienia Eparcha w typowej koronie zdobionej parą rogów . O powszechności sztuki m alarskiej na tym teren ie zdają s ię świadczyć odkryte w Domu B m ałe kamienne pojem niki z przygotowaną do malowania farb ą czerwoną o ra z grudki barwnika żółtego.
W X IV sezon ie wznowiono prace w dwu-kondygnącyjnej budowli reprezen tacyjn ej, której główne pom ieszczen ie na p iętrze /uważane obecnie za s a lę koronacyjną chrześcijańskich królów Dongoli/ zostało zamienione na m eczet w r.1317, czynny aż do r.1 9 6 9 . Badania na tym stanowisku prow adził dr W ło d zim ierz Godlewski. Na p a rterze bu dowli prace m iały charakter sondażowy i pozw oliły wyjaśnić ostatecz nie problem dostępu z zew nątrz do dolnej kondygnacji budynku p rze z
zabudowane później, sze ro k ie arkadowe w ejścia od strony północnej wiodące do poprzecznych k oryta rzy, jak również układ komunikacyjny pom iędzy p om ieszczen iam i w tej p a rtii budowli. Znaleziono dowody licznych przebudów z okresu chrześcijań skiego.
288
P ra c e na teren ie .klatki schodowej wiodącej na p iętro o ra z na p iętrze ograniczono do przeprowadzenia niewielkich odkrywek w ścia nach. Pow iodło s ię ustalić istnienie trzech warstw m alowideł ścien nych przedzielon ych jedynie warstewkam i pobiałki. Malowidła te są poważnie zniszczone p rze z późn iejsze otynkowania z czasów arabskich. K om pozycje z późn iejszej warstwy /X I-X II w ./ odkryte na"klatce scho dowej przedstaw iają świętych ry c e rzy w postaci stojącej i na koniu.
Wykonano dokumentację architektoniczną dla górnej kondygnacji i częścio w ą inw entaryzację resztek m alow ideł widocznych w głównej s a li. Tu w czasie prac oczyszczających w posadzce znaleziono arab ską in sk ryp cję upamiętniającą prace konserwatorskie p rzed sięw zięte w budynku p rze z Ahmeda H ilm i z ed-Debba, zastępcę namiestnika okręgu, datowaną na r.H ld ż r y 1325. tj. 1907/8 r .
S Y R I A
P A L M Y R A Polska Stacja A rc h e o lo g ii Obóz Dioklecjana śródziem n om orskiej UW
w K a irze
Badania prow adził d o c .d r hab. M ichał Gaw li kowski. Finansuje Stacja AŚ UW , Dwudziesty drugi sezon badali. Zachodnia dzielnica m iasta.
P ra c e wykopaliskowe objęły północną czę ść zachodniej dzielnicy P a lm y ry , znanej jako Obóz D ioklecjana. Badany teren m ie ś c i s ię po m iędzy temenosem świątyni A lla t o ra z budowlą principiów rzym skiego obozu od strony południowej, a murem obronnym obozu od strony pół- nocnej. L ic z y on około 100 m długości ze wschodu na zachód, zaś s z e rokość waha s ię od 60 m na zachodzie, gdzie gran icę badań wyznacza , stok w zgó rza , do 90 m na wschodnie, wzdłuż ulicy biegnącej p rzed f a sadą sanktuarium A lla t. Celem badań było ustalenie sposobu w ykorzy stania tego obszaru w ramach obozu Dioklecjana /około 300 n .e */ , a także p rzed jego założen iem . Odpowiedź na to pytanie ma zasadnicze znaczenie dla zrozum ienia to p o grafii dzielnicy i określenia je j charakteru.
U lica przecinająca teren obozu z południa na północ /via p rin cipalis/ została odsłonięta na znacznej długości podczas w cześniejszych sezonów. Od zachodu p rzylega do niej sanktuarium A lla t l otw iera s ię brama tego zespołu powstałego w 1 wieku n .e . D alej ku północy odsło nięto w sezon ie 1979 fragm ent tejże ulicy w raz z fundamentami p orty ków biegnących po obu je j stronach. Sektor ten został ro zs ze rzo n y w celu ustalenia charakteru zabudowy wzdłuż u licy. Jednocześnie odko pano także sektor m ierzą cy 18 m na 7 m, bezpośrednio p rzy narożniku północno-wschodnim temenosu, po tej sam ej stron ie u licy. Chociaż oba sektory nie stykają s ię ze sobą, wyniki uzupełniają s ię nawzajem i p oz w alają o k re ś lić rodzaj zabudowy.
