"Perspektywy glottodydaktyki i
językoznawstwa. Tom jubileuszowy z
okazji 70. urodzin Profesora
Waldemara Pfeiffera", ed. Kazimiera
Myczko, Barbara Skowronek,
Władysław Zabrocki, Poznań 2008 :
[recenzja]
Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik nr 1, 277-282
nego w wybranych podręcznikach. Do lektury tej pozycji wydawniczej zachęca przyjazny dla czytelnika język opisu, którym autorka posługuje się zarówno w czę-ści teoretycznej, jak i podczas prezentacji środowiska badawczego oraz wyników i wniosków z badań płynących. Na podkreślenie zasługuje dbałość autorki o wyjaś-nienie znaczenia stosowanych terminów i precyzyjne ich używanie.
Książka może służyć doradcom metodycznym w szkołach językowych, któ-rzy podejmują decyzje o wyborze podręcznika w swoich instytucjach. Przejktó-rzyście opisana metoda pomiaru progresji materiału gramatycznego i stopnia sterowania w ćwiczeniach językowych może być przydatnym narzędziem do oceny każdego podręcznika – także w języku innym niż niemiecki. Metoda ta może być także z po-wodzeniem wykorzystana do oceny progresji materiału gramatycznego w kursach e-learningowych, gdyż jest niezależna od medium prezentacji treści językowych. Można ją więc stosować do podręczników drukowanych i elektronicznych.
Z książki skorzystają także nauczyciele akademiccy w instytucjach kształcą-cych przyszłych nauczycieli języków oraz studenci wydziałów fi lologicznych i kolegiów nauczycielskich, poszerza bowiem wiedzę o sposobach wyboru pod-ręczników i stosowanych w tym celu kryteriach. Jako przykład rzetelnych badań edukacyjnych może służyć studentom studiów licencjackich i magisterskich podej-mujących problematykę glottodydaktyczną w swoich pracach dyplomowych.
Elżbieta G a j e k
Kazimiera MYCZKO, Barbara SKOWRONEK, Władysław ZABROCKI (ed.) Perspektywy glottodydaktyki i językoznawstwa.
Tom jubileuszowy z okazji 70. urodzin Profesora Waldemara Pfeiffera.
Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2008, 500 s.
Księgę otwiera część poświęcona bezpośrednio profesorowi Waldemarowi Pfeifferowi, w której zamieszczone zostało słowo wstępne redaktorów naukowych, krótki życiorys naukowy Jubilata, spis publikacji, a także skierowany na jego ręce list dr. Heinricha Pfeiffera, Sekretarza Generalnego Fundacji „Alexander von Humboldt-Stifftung” w latach 1956–1994, obecnie członka honorowego Zarządu Fundacji, oraz rys historyczny humboldtowskiej przeszłości W. Pfeiffera, przygo-towany przez Georga Schatte (Bonn), a zatytułowany „Einer von 1200 und doch einzigartig – Professor Waldemar Pfeiffer als Stipendiat der Alexander von Hum-boldt-Stiftung” (Jeden z 1200, a jednak wyjątkowy – profesor Waldemar Pfeiffer jako stypendysta „Alexander von Humboldt – Stiftung”).
Prezentację tomów jubileuszowych zaczyna się z reguły od poświęcenia kilku słów samemu Jubilatowi, dla którego księgę tę przygotowano. W tym przypad-ku w zasadzie nie jest to konieczne, gdyż adresat księgi jest bardzo dobrze znany w świecie akademickim – niemniej jednak, bardziej z recenzenckiego
obowiąz-ku, przytoczę w tym miejscu kilka wybranych faktów. W. Pfeiffer ukończył stu-dia germanistyczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewi cza w roku 1966. Pracę doktorską pt. „Restriktive Satzstrukturen im konventionellen und programmierten Fremdsprachenunterricht” (Restryktywne struktury zdaniowe w konwencjonalnym i programowanym nauczaniu ję zyków obcych) napisaną pod kierunkiem profesora Ludwika Zabroc kiego obronił w 1970 r. Podstawą nadania w 1975 r. stopnia dokto-ra habilitowanego była monogdokto-rafi a zatytułowana „Teoretyczne podstawy prepadokto-racji materiałów glottodydaktycznych”. W 1984 r. uzyskał tytuł profesora nadzwyczaj-nego, a w 1992 profesora zwyczajnego. Profesor W. Pfeiffer pełnił liczne funkcje akademickie. Do najważniejszych zaliczyć trzeba: kierownika Zakładu Języko-znawstwa Stosowanego w Instytucie JęzykoJęzyko-znawstwa (1971–1986), następnie Ka-tedry Glottodydaktyki UAM (1987–1995) Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, kierownika Katedry Dydaktyki Języków Obcych (1993–2003) oraz dyrektora naukowego Collegium Polonicum (1994–1997) na Europejskim Uniwer-sytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Od roku 2005 pełni funkcję dyrektora Instytutu Lingwistyki Stosowanej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Pozna-niu. W latach 2006–2009 był wiceprzewodniczącym Stowarzyszenia Germanistów Polskich.
Zasadniczy element omawianej księgi pamiątkowej stanowi jej część nauko-wa, w której w 6 częściach tematycznych zamieszczono 35 rozpraw naukowych. Nie sposób w tym miejscu przedstawić natomiast pokrótce wszystkich aspektów poruszanych w powyższych rozprawach, dlatego ograniczę się jedynie do kilku krótkich uwag w tej sprawie.
W części pierwszej „Aspekty lingwistyczne i psycholingwistyczne w glottody-daktyce” zamieszczone zostały następujące rozprawy: (1) Anna Cieślicka, Brefni O’Rurke i David Singelton w artykule „The processing of multi-word units: Evi-dence from readers‘ eye movements” przedstawiają wyniki badań empirycznych nad instrumentalną rolą kontekstu leksykalnego, determinującego poprawność in-terpretacji wypowiedzi językowej. W podsumowaniu swoich rozważań stwierdza-ją oni: „All in all, the study reported here neither fully confi rms nor disconfi rms predictions of the graded salience hypothesis, and its results seem most compatible with the broadly understood hybrid model of lexical ambiguity resolution, accor-ding to which both salience and contextual constraints af fect access of appropriate meanings of potentially ambiguous lexical units”. (s 51). (2) Marina Foschi Albert „Formale Erkennung der Satzglieder als Strategie des Leseverstehens im universi-tären DaF-Bereich” przedstawia rozważania dotyczące wpływu umiejętności roz-poznawania struktur formalnych w tekście na płynność czytania ze zrozumieniem. Jej zdaniem: „Um Texte richtig zu verstehen, sollen sich Studie rende der Tatsache bewusst werden, dass Texte keine statischen, sondern dynamische Gebilde sind. (…) Leseverstehen kann nur dann effi zient erfol gen, wenn Bewusstsein darüber besteht, welche Hebel den Textprozess auslösen. ‚Hebelwirkung’ geht vor allem von Junktionen aus, die Satzglie der mit dem Verbkomplex und die Gliedteile mit ihrem Satzgliedkern ver binden. Satzglieder zu erkennen ist aus diesem Grund ein unentbehrlicher Schritt zum (analytischen) Textverstehen”. (s. 70). (3) Romuald
Gozdawa-Gołebiowski „Grammar and fortnulaicity in foreign language teaching”, (4) Antoni Markunas, Dina Ewrokatowa „Nieskolko soobranienij po intertekstu-alnosti reklamnych objablenii i jeje uczet w prepodawanii russkowo jazyka kak inostrannowo”, (5) Czesława Schatte w rozprawie „Zum Sprichwort-Minimum im Unterricht Deutsch als Fremdsprache” przedstawia wyniki badań i rozważań poświęconych miejscu przysłów w procesie glottodydaktycznym oraz kryteriom ich glottodydaktycznego doboru. Zdaniem autorki: „Für die Entwick lung der ak-tiven Kompetenz ist die Kenntnis der am häufi gsten modifi zier baren Sprichwörter insofern wichtig, dass in ihnen die stärksten textbilden den Potenzen stecken und sie in veränderter Form wesentlich öfter vor kommen, womit sie sich in einer sol-chen Form vor allem in der mündlisol-chen Kommunikation als nützlich erweisen und den Lerner als (sprich wort)kompetent ausweisen können”. (s. 103). (6) Barbara Skowronek w rozprawie „Fremdsprachenunterricht als intersemiotische Kommu-nikation” stwierdza, że lekcja języka obcego jest wielowymiarowym zakresem rze-czywistości, który konstytuują liczne czynniki i dodaje, że lekcje języków obcych traktować trzeba jako specyfi czny rodzaj sterowanej komunikacji. Jak słusznie za-uważa autorka, specyfi ka tej komunikacji polega m.in. na tym, że przebiega ona tak w języku ojczystym, jak i w języku obcym, że nauczanie języka obcego odbywa się także poprzez wykorzystanie języka ojczystego. (7) Marian Szczodrowski „Die Aneignung der (Fremd-)Sprache auf der Kommunikations- und Handlungsebene”. Główny nurt rozważań przedstawionych przez autora dotyczy implikacji glotto-dydaktycznych wyróżnienia „przyswajania„ (Erwerb) i „uczenia się” (Erlernen) języków obcych. W tej sprawie wypowiada się on tak: „Der formelle und‚ admi-nistrative’ Unterschied zwischen dem Erwerbsprozess und dem Erlernungsprozess der Sprache bildet der ganze Komplex von informatio nell-kommunikativen Be-dingungen, unter denen sie allmählich angeeignet wird. Kurz gesagt, das Wesen des Unterschieds zwischen dem Erwerbs prozess und dem Erlernungsprozess der (Fremd-)Sprache liegt darin: sind es natürliche Bedingungen oder institutionalisier-te, d.h. geplante und organisierte Bedingungsformen, unter/in denen die Sprache erworben/erlernt wird”. (s. 113). (8) Elżbieta Wąsik, Zdzisław Wąsik „Zagadnienie właściwości lingwistycznych człowieka wobec defi nicji przedmiotu językoznaw-stwa na potrzeby glottodydaktyki” podejmują kwestie epistemologicznego spojrze-nia na relacje związane z językiem a człowiekiem. Autorzy przywołują i nawiązują m.in. do antropocentrycznej teorii języków ludzkich F. Gruczy oraz koncepcji ho-molingwistyki V. H. Yngve.
W części drugiej „Koncepcje w kształceniu nauczycieli języków obcych” za-mieszczone zostały artykuły poświęcone dawnym i współczesnym ramom me-todologicznym i organizacyjnym nauczania języków obcych. Ich autorami są: (9) Camila Badstübner-Kizik „Wie Jaś Ługozuski in den Jahren 1639–1641 Deutsch lernte. Ein Beitrag zur Methodik des Sprachenlernens im 17. Jahrhundert”, (10) Hanna Komorowska „European Portfolio for Student Teachers of Languages – nowe narzędzie kształcenia nauczycieli języków obcych”, (11) Roman Lewicki „The European cooperation project COALA and its impact on communication and lan guage promotion in training Polish pre-school teachers and their instructors”.
(12) Kazimiera Myczko w artykule „Curriculare Arbeiten für den DaF-Unterricht nach der Schulreform in Polen” przedstawia wyniki glottodydaktycznej oceny pro-gramów nauczania języka niemieckiego jako obcego w polskich szkołach, które wprowadzone zostały w wyniku ostatniej reformy szkolnej. Autorka podkreśla, że w programach tych uwzględniono wyniki najnowszych badań i rozważań glotto-dydaktycznych i że wprowadzone innowacje zasadzają się na interkulturowym po-dejściu komunikacyjnym do nauczania języków obcych. W podsumowaniu autorka dodaje: „Die in der letzten Zeit konzipierten Lehrpläne (…) knüpfen verstärkt an die in Polen bereits für alle Bildungs stufen erarbeiteten Sprachenportfolios und beziehen die Arbeitsvorschläge im Bereich der Selbstevaluation stärker auf die vorhandenen Unterlagen. Dabei wird bei der Bestimmung der Lernziele und der Endqualifi kationen auch ein stärkerer Bezug auf den Europäischen Referenzrah-men genom Referenzrah-men. Man kann vermuten, dass in diesem Bereich weitere innovative Vor schläge und Arbeitsverfahren formuliert werden”. (s. 194). (13) Teresa Siek-Piskozub, Aleksandra Wach „Teaching English in Poznań schools. Teachers‘ and learners‘ perspectives”, przedstawia wyniki glottodydaktycznej oceny nauczania języka angielskiego jako obcego w szkołach poznańskich. Wyniki tej oceny zdają się potwierdzać ogólną ocenę roli i podejścia do języka angielskiego w polskich szkołach. W odniesieniu do przeprowadzonego badania autorka stwierdza: „One conclusion drawn from the study fi ndings is apparent: the students in the studied population are motivated to learn English, and in a lot of cases this motivation is very high. This is seen in the students’ choice of English as an obligatory foreign language. In fact, the difference between the number of students who chose English and those who expressed their preference for other languages, even with the latter calculated together, is huge and diffi cult to underestimate. Moreover, a vast major-ity of the stu dents contended that they liked learning English and almost all of them admitted that their education in English was appreciated by their parents, who were also an additional motivating factor for them”. (s. 208). (14) Halina Stasiak w arty-kule „Osobowość nauczyciela a jego autorytet” przedstawia rozważania na temat roli nauczyciela w procesie glottodydaktycznym. Autorka szczególnie podkreśla, z czym trzeba się w pełni zgodzić, że nauczyciel spełnia rolę szczególną w proce-sie glottodydaktycznym i pisze tak: „Osoby nauczyciela w proceproce-sie dydaktycznym nie sposób przecenić, nawet we współczesnym stechnicyzowanym świecie, w któ-rym maszyny z wolna zdają się wypełniać wszystkie funkcje, do tej pory związane ściśle z działaniem człowieka. Jego rolę w nauczaniu języka obcego można roz-patrywać z wielorakich punktów widzenia: jako osobę przekazującą wiedzę lub trenera sprawności, wychowawcę kształtującego horyzonty młodzieży i przygo-towującą ją do funkcjonowania w nowym, multikulturowym i multijęzykowym świecie, jako przewodnika po obszarach odmiennych kultur, odmiennych obycza-jów, wskazującego drogę, jak w tej gmatwaninie obcości odnaleźć ścieżki wspólne. W moim przekonaniu nauczyciel odgrywa w procesie nauczania rolę szczególną. Tak naprawdę zależy wszystko od niego”. (s. 213). (15) Eugeniusz Tomiczek „Ję-zykoznawstwo i glottodydaktyka na wrocławskiej germanistyce: zarys historyczny i perspektywy rozwoju”.
Część trzecia „Autonomia ucznia i media jako wyzwania współczesnej glot-todydaktyki” zawiera następujące opracowania: (16) Heinrich P. Kelz „Pasaa Jer-mnn. Ein innovatives Projekt zum Deutschunterricht im thailändischen Fernsehen”, (17) Grażyna Lewicka „Motywacja do kreatywnych wykonań kognitywnych uczą-cych się z perspektywy kon struktywistycznej teorii poznania”. Punktem wyjścia przedstawianych przez autorkę rozważań jest stwierdzenie, że kreatywne wykona-nia kognitywne sterowane są poprzez dwa rodzaje myślewykona-nia (a) realistyczne i (b) autystyczne, o których pisze tak: „Myślenie autystyczne to idiosynkratyczny pro-ces, w którym dominującą rolę odgrywa fantazja, marzenia, pomysły niesprawdzal-ne za pomocą kryteriów rzeczywistości zewnętrzniesprawdzal-nej. Właśnie ten indywidualny typ myślenia prowadzi do twórczych aktów. (…) Myślenie realistyczne natomiast jest zawsze dostosowane do rzeczywistości, danej sytuacji i czasu, często odwołuje się do ogólnie przyjętych i sto sowanych standardów, a ukierunkowane na cel, określa-ne jest jako rozu mowanie” (s. 244). W dalszej części artykułu autorka przedstawia ocenę metod edukacyjnych ze względu na to, w jakim stopniu umożliwiają one rozwój kreatywnych wykonań kognitywnych uczących się. (18) Anna Michońska-Stadnik „The effect of internal manipulation of environment context imagery on vocabulary re call in English”, (19) Stanisław Puppel „The Internet and the Web: a universal tool and a global resource for tayloring customi zed foreign language learning toolkits”, (20) Albert Raasch „Autonomie im Fremdsprachenunterricht” podejmuje rozważania dotyczące (a) roli nauki w europejskiej polityce językowej, (b) roli europejskiej polityki językowej w dydaktyce języków obcych, oraz (c) re-lacji „Europa – wielojęzyczność – dydaktyka języków obcych”.
Część czwarta poświęcona jest (21) Perspektywom translatoryki i tłumaczenia w ujęciu glottodydaktycznym: Frank G. Königs „Vom Kopf auf die Füße stellen? Vom Sinn und Unsinn des Sprachmittelns im Fremd sprachenunterricht”. Ma rację autor, pisząc we wprowadzeniu, że tytuł artykułu prowokuje. Ale prowokuje tak-że jego treść – i to z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, tak-że F.G. Königs pisze o „przekładzie języków” (Sprachmittlung), a jak wiadomo, nie tłumaczymy języ-ków tylko teksty. Po drugie dlatego, że – jak się zdaje – postuluje wprowadzenie do procesu nauczania i uczenia języków obcych ćwiczeń tłumaczeniowych. (22) Teresa Tomaszkiewicz „Dokąd zmierza współczesna translatoryka? (23) Zdzisław Wawrzyniak w artykule „Von der konstruktiven Praxis zur kreativen Praxis” zwra-ca uwagę na bardzo ważny aspekt uczenia się języków: jak uczymy się języków, to uczymy się ich używania. W tej sprawie wypowiada się on bowiem w następujący sposób: „Wenn wir eine Sprache lernen, dann lernen wir vor allem Sprachge brauch, also weder Wortschatzlisten noch abstrakte Satzmuster. Authenti scher Sprachge-brauch von Muttersprachlern läuft in bestimmten Sprachge Sprachge-brauchsdomänen ab wie: Alltagsrede, Medien (Fernsehen, Presse, Rund funk), Literatur, Wissenschaften usw”. (s. 326). (24) Jerzy Żmudzki „Intermedialität in der Translation” poświęca swój artykuł zagadnieniom związanym z intermedialnością rzeczywistości trans-latorskiej. Autor wyróżnia kilka typów translacji, przy czym główną część swo-ich rozważań poświęca zagadnieniom związanym z transmutacją, w szczególno-ści transmutacją multimedialną. W sprawie transmutacji wypowiada się tak: „Die Transmutation betrifft in unserem Verständnis den Sinntransfer aus einem visuellen
Trägermedium in der Funktion eines autonomen Schrift- Bild- bzw. eines Bild-Kom-munikats als Original in ein sprachlich schriftli ches und/oder mündliches Trägerme-dium in der Funktion eines Text- Kommunikats als Translat. Über die Intermedialität erfolgt also im medial basierten Translationsprozess (…) ein Sinntransfer aus einem semiotischen, durch Sprache A determinierten Text-Komplex in einen anderen se-miotischen und durch Sprache B determinierten Text-Komplex”. (s. 337).
Część piąta „Kultura i komunikacja interkulturowa” poświęcona jest zagad-nieniom interkulturowości. Jej autorami są: (25) Czesław Karolak „Zur Zensur-geschichte im Schatten politischer ‚Religionen’. Die Mittel zur Überw achung und Unterwanderung des kulturellen Lebens in Deutschland im 20. Jahrhun dert”, (26) Jadwiga Kiwerska „Uwarunkowania polityki zagranicznej zjednoczonych Niemiec”, (27) Alicja Sakaguchi „Komunikacja interkulturowa w życiu gospo-darczym w świetle fi lozofi i dialogu Em mannela Levinasa”, (28) Stephen Wolting „Bildungsdiskussion und humanistische Alternative? Überlegungen im Anschluss an Hartnut von Hentigs Konzeption einer ästhetischen Erziehung durch das Bil-dungsmedium Theater”.
Część szósta „Perspektywy rozwojowe współczesnej lingwistyki” zamyka oma-wianą księgę i przedstawia propozycje tak glottodydaktyczne, jak i lingwistycz-ne na przyszłość. Tu swoje rozważania zamieścili: (29) Zofi a Bilut-Homplewicz „Problemy, dylematy i perspektywy rozwojowe współczesnej lingwistyki otwar-tej”. Celem rozważań podjętych przez autorkę jest próba scharakteryzowania zadań współczesnej lingwistyki otwartej, którą postrzega w następujący sposób: „Celem i zadaniem lingwistyki [otwartej – S.G.] są oczywiście badania nad językiem. Ję-zyk rozpatrywany jest jednak współcześnie, abstrahując od strukturalizmu, naj-częściej w szerokich uwarunkowaniach kontekstowych, społecznych, kulturowych i innych. Szczególnie jest to widoczne w takich dziedzinach/kierunkach zorientowa-nych pragmatycznie, jak najnowsza lingwistyka tekstu czy analiza dyskursu. (…) Sam przed miot badań (wypowiedź, tekst, czy dyskurs) wpleciony jest integralnie w całość czynników kontekstowych i sytuacyjnych, nierzadko również kulturo-wych i społecznych, w których istotną rolę odgrywają nadawca i odbiorca z ich szeroko rozumianymi uwarunkowaniami i presupozycjami”. (s. 410). (30) Linus Jung „Zum kognitiven Hintergrund in Fachsprachen”, (31) Ryszard Lipczuk „Słow-niki” mono- czy bidyrekcjonnalne?, (32) Paweł Mecner „Perspektywy gramatyki generatywnej w językoznawstwie polskim (33) Beata Mikołajczyk „Danksagun-gen in einer wissenschaftlichen Abhandlung im deutsch-polnischen Ver gleich”, (34) Hans-Jörg Schwenk „Telizität und Atelizität: Aspektsemantik oder Verbse-mantik”, (35) Władysław Zabrocki „Językoznawstwo formalne a funkcjonalne: opozycja realna czy fi kcyjna”.
Jak widać, omawiana pozycja dokumentuje aktualny stan badań i rozważań z zakresu szeroko pojętej glottodydaktyki tak polskiej, jak i europejskiej. Jeżeli nawet trudno zgodzić się ze wszystkimi prezentowanymi tu poglądami i koncep-cjami, to na pewno warto się z nimi zapoznać, chociażby w celu jeszcze głębszej refl eksji na drodze zasadniczych pytań o glottodydaktykę.
