Salivary Flow Rate in Children and Adolescents Suffering from Juvenile Idiopathic Arthritis

Prace oryginalne

anetta gmyrek-Marciniak

_{, Urszula Kaczmarek}

Szybkość wydzielania śliny u dzieci i młodzieży chorych

na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów

Salivary Flow Rate in Children and Adolescents Suffering

from Juvenile Idiopathic Arthritis

Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej akademii Medycznej we Wrocławiu

A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne; D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa

Streszczenie

Wprowadzenie. W piśmiennictwie nie ma pełnej zgodności odnośnie do częstości występowania zmniejszenia

szybkości wydzielania śliny u chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.

Cel pracy. ocena szybkości wydzielania niestymulowanej śliny mieszanej u dzieci i młodzieży chorujących na

młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.

Materiał i metody. Zbadano 128 wybranych losowo dzieci i młodzieży obojga płci w wieku 7–18 lat, w tym 64

cho-rujących na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów i 64 zdrowych. U badanych niestymulowaną ślinę mie-szaną pobierano przynajmniej 2 godziny po spożyciu posiłku za pomocą pipety z dna jamy ustnej. notowano czas i objętość pobieranej próbki śliny i obliczano szybkość jej wydzielania (ml/min).

Wyniki. Szybkość wydzielania śliny u chorych była istotnie mniejsza niż u zdrowych (0,21 ± 0,07 ml/min vs

0,58 ± 0,36 ml/min, p < 0,001). Sekrecja śliny była również istotnie mniejsza u chorych dziewcząt i chłopców w porównaniu ze zdrowymi (odpowiednio: 0,21 ± 0,07 ml/min vs 0,55 ± 0,40 ml/min, p < 0,001, 0,21 ± 0,08 ml/ /min vs 0,62 ± 0,30 ml/min, p < 0,001). Badani podzieleni na podgrupy wiekowe – młodszą (7–11 lat) i starszą (12–18 lat) wykazali mniejsze szybkości wydzielania śliny w odpowiednich podgrupach chorych w odniesieniu do zdrowych (odpowiednio: 0,19 ± 0,07 vs 0,51 ± 0,25, p < 0,001; 0,23 ± 0,07 vs 0,68 ± 0,48, p < 0,001). chorzy rozpa-trywani w odniesieniu do czasu trwania choroby (do 1 i powyżej 1 roku) nie ujawnili istotnych różnic w szybkości wydzielania śliny (odpowiednio: 0,21 ± 0,08 ml/min vs 0,21 ± 0,07 ml/min, p > 0,05). nie było również różnic w szybkości wydzielania śliny między chorymi na nielicznostawową i wielostawową postać choroby (odpowiednio: 0,20 ± 0,07 ml/min vs 0,22 ± 0,07 ml/min, p > 0,05).

Wnioski. U chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów jest istotnie zmniejszona spoczynkowa

szyb-kość wydzielania śliny mieszanej. Zmniejszenie sekrecji śliny nie jest związane z płcią i wiekiem chorych oraz z postacią i czasem trwania choroby (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 223–229).

Słowa kluczowe: młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów, ślina mieszana niestymulowana, szybkość

wydzie-lania.

Abstract

Background. There is no full agreement in relation to prevalence of reduction of salivary flow rate in the subjects

suffering from juvenile idiopathic arthritis.

Objectives. evaluation of flow rate of unstimulated mixed saliva in children and adolescents suffering from

juve-nile idiopathic arthritis.

Material and Methods. 128 children and adolescents, both sex, in age 7–18 years, randomly selected, were included

in the study, out of which 64 suffering from – juvenile idiopathic arthritis and 64 healthy. in the subjects unstimu-lated mixed saliva at least 2 hours after food consumption was collected with use of pipette from the oral floor. The time and the volume of the collected salivary sample were registered and then the salivary flow rate was calculated (ml/min).

Results. The salivary flow rate was significantly lower in the ill subjects in comparison to healthy ones

(0.21 ± 0.07 ml/min vs. 0.58 ± 0.36 ml/min, p < 0.001, respectively). The salivary secretion was also significantly

Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 223–229

Ślina mieszana, będąca naturalnym środowis- kiem jamy ustnej, jest wytwarzana w ciągu doby w ilości 0,5–1 litra u osób dorosłych. Jej wydziela-nie jest stymulowane żuciem pokarmu oraz mówie-niem, zmniejsza się natomiast podczas snu. Ślina jest mieszaniną wydzielin 6 dużych gruczołów (wy-dzielających ok. 90% objętości śliny) i ok. 200–400 małych gruczołów ślinowych rozmieszczonych we wszystkich regionach błony śluzowej z wyjątkiem dziąseł i przedniej części podniebienia twardego. Wydzielina poszczególnych gruczołów ślinowych jest zróżnicowana: surowicza (ślinianka przyusz-na), śluzowa (małe gruczoły na podniebieniu mięk-kim) i mieszana (ślinianki podżuchwowe i podjęzy-kowe oraz pozostałe małe gruczoły ślinowe). W śli-nie mieszanej – całkowitej (whole, mixed saliva) są obecne różne elementy: złuszczone komórki na-błonka, leukocyty (głównie wielojądrzaste obojęt-nochłonne), drobnoustroje (bakterie, drożdże, wi-rusy), resztki pokarmowe, płyn dziąsłowy, przesięk surowicy, wydzieliny z nosa i gardła. Zawiera 99% wody, a pozostałą jej część stanowią związki orga-niczne (białka, głównie glikoproteiny, różne enzy-my) i nieorganiczne. Ślina spełnia wiele różnych funkcji w jamie ustnej. Jest istotna dla odczuwania smaku, żucia i połykania pokarmów, formowania kęsa, usuwania resztek pokarmowych, zapoczątko-wania trawienia (α-amylaza, lipaza), prawidłowej artykulacji, utrzymania zdrowia twardych i mięk-kich tkanek, lubrykacji, kontroli drobnoustrojów przez obecność wrodzonych (lizozym, laktofer-ryna, system ślinowej peroksydazy, system mielo-peroksydazy, aglutyniny, mucyny, cystatyny, wy-dzielnicza iga, białka bogate w prolinę, histatyny, fibronektyna, β2-mikroglobulina, glikoproteiny)

i nabytych (iga, igM i igg) czynników antybakte-ryjnych. rozcieńcza ponadto, zobojętnia i buforu-je kwasy pochodzenia bakteryjnego oraz dietetycz-nego lub wewnętrzdietetycz-nego, a dzięki zawartości jonów wapnia, fosforanowych i fluorkowych przyczynia się do remineralizacji początkowych zmian próch-nicowych [1–3].

Wydzielanie śliny regulowane przez autono-miczny system nerwowy charakteryzuje się dużą zmiennością osobniczą. U zdrowych osób na se-krecję gruczołów oddziałują różne czynniki – na-wodnienie organizmu, masa ciała, pora dnia i ro-ku, klimat, pozycja ciała, płeć, wielkość gruczołów, wpływy psychiczne (myślenie o jedzeniu i jego wi-dok) oraz stres [2, 4–8]. Mimo wpływu tak wie-lu zmiennych określono poziomy wydzielania nie-stymulowanej i nie-stymulowanej śliny mieszanej. Za bardzo małe wydzielanie spoczynkowej śliny mie-szanej uznano wydzielanie ≤ 0,1 ml/min, za ma-łe 0,1–0,25 ml/min, a prawidłowe > 0,25 ml/min, a stymulowanej odpowiednio: < 0,7 ml/min, 0,7– –1,0 ml/min i 1,0–3,0 ml/min [2, 9]. Bardzo małe wydzielanie śliny jest uznawane za jeden ze wskaź-ników rozpoznania zespołu Sjögrena, będącego autoimmunologiczną egzokrynopatią występują-cą w formie pierwotnej (obejmującej tylko gruczo-ły ślinowe i gruczogruczo-ły łzowe) lub wtórnej (w cho-robach tkanki łącznej). Zmniejszenie wydzielania śliny występuje w różnych stanach chorobowych (np. pierwotny i wtórny zespół Sjögrena, cukrzy-ca typu 1 i 2, choroby reumatyczne, sklerodermia, dializoterapia, stany lękowe i depresyjne) oraz jest objawem ubocznym zażywania ponad 400 leków [2, 10–13]. Zmniejszenie wydzielania śliny prowa-dzi do powstania kserostomii prawprowa-dziwej i symp-tomów suchości jamy ustnej, jednak objawy su-chości mogą występować także przy prawidłowej sekrecji śliny z powodu zwiększonego odparowa-nia śliny w wyniku oddychaodparowa-nia przez usta i wtedy jest to kserostomia rzekoma [2].

Według crossnera [14] u osób powyżej 15. r.ż. szybkość wydzielania śliny nie jest związana z wie-kiem osobniczym. Potwierdzają to badania prze-krojowe Söderlinga et al. [15], którzy po upływie 5 lat wyjściowo u dzieci 10-letnich zaobserwo-wali zwiększenie wydzielania śliny stymulowa-nej, a tylko niewielkie zmiany w sekrecji u mło-dzieży 15-letniej. Wu et al. [16] również zanoto-wali istotnie mniejsze spoczynkowe wydzielanie

lower in the ill boys and girls in comparison to the healthy ones (0.21 ± 0.07 ml/min vs. 0.55 ± 0.40 ml/min, p < 0.001 and 0.21 ± 0.08 ml/min vs. 0.62 ± 0.30 ml/min, p < 0.001, respectively). all the subjects divided into age groups – younger (7–11 years old) and older (12–18 years old) disclosed in the suitable subgroups of the ill subjects in comparison to the healthy ones the lower salivary flow rate (0.19 ± 0.07 vs. 0.51 ± 0.25, p < 0.001 and 0.23 ± 0.07 vs. 0.68 ± 0.48, p < 0.001, respectively).The ill subjects reconsidered in relation to the disease duration (up to 1 year and over 1 year) did not reveal any significant difference in the salivary flow rate (0.21 ± 0.08 ml/min vs. 0.21 ± 0.07 ml/min, p > 0.05, respectively). no significant difference in salivary flow rate between the sub-jects suffered from pauciarticular and polyarticular types of the disease was also noticed (0.20 ± 0.07 ml/min vs. 0.22 ± 0.07 ml/min, p > 0.05, respectively).

Conclusions. Flow rate of unstimulated mixed saliva is significantly diminished in the subjects suffered from

juve-nile idiopathic arthritis. The reduction of salivary secretion is not related with gender and age of the ill subjects as well as with type and duration of the disease (Dent. Med. Probl. 2012, 49, 2, 223–229).

śliny mieszanej u dzieci 3–5-letnich w porówna-niu z 6–11-letnimi i brak różnic w odniesieporówna-niu do dzieci 12–14-letnich. rotteveel et al. [17] nie wy-kazali natomiast związku szybkości wydzielania niestymulowanej śliny mieszanej z wiekiem bada-nych w przedziale 6–11 lat. również Torres et al. [18] u dzieci w wieku 7–11 lat nie stwierdzili róż-nic w wydzielaniu niestymulowanej śliny miesza-nej. Podobnie rosivack et al. [19], oceniając sty-mulowane wydzielanie z gruczołów podżuchwo-wo-podjęzykowych, nie zanotowali różnic między grupami badanych w wieku 5–9 i 10–14 lat. Z kolei Sonesson et al. [20] wykazali istotnie mniejsze wy-dzielanie małych gruczołów ślinowych u małych dzieci w porównaniu ze starszymi.

celem pracy była ocena szybkości wydzielania niestymulowanej śliny mieszanej u dzieci i mło-dzieży chorujących na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów.

Materiał i metody

Zbadano 128 wybranych losowo dzieci i mło-dzieży obojga płci w wieku 7–18 lat, w tym 64 cho-rujących na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (m.i.z.s.) – grupa i i 64 zdrowych dobranych wg wieku i płci do grupy badanej – grupa ii kontrol- na. Spośród zbadanych wyodrębniono podgru-py w odniesieniu do płci i wieku – dzieci młod-sze 7–11 lat i starmłod-sze 12–18 lat. chorych podzielono w zależności od czasu trwania choroby na podgru-py chorujących krótko – do 1 roku i chorujących dłużej – powyżej 1 roku do 6 lat oraz w odniesieniu do postaci choroby – nielicznostawowa i wielosta-wowa, a także w pod kątem przyjmowanych leków.

U wszystkich badanych w godzinach rannych pobierano za pomocą pipety z dna jamy ustnej nie-stymulowaną ślinę mieszaną przynajmniej 2 go-dziny po spożyciu posiłku. notowano czas i mie-rzono objętość pobieranej próbki śliny i obliczano szybkość jej wydzielania (ml/min).

Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą testu t-Studenta, testu nieparametrycz-nego U Manna-Whitneya oraz testu c2_{, za istotny}

przyjmując poziom p < 0,05.

Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej akade-mii Medycznej we Wrocławiu na przeprowadze-nie badań.

Wyniki

Spoczynkowa szybkość wydzielania śliny mie-szanej u chorych była istotnie mniejsza niż u zdro-wych (0,21 ± 0,07 ml/min vs 0,58 ± 0,36 ml/min, p < 0,001). W obu grupach badanych nie

stwier-dzono istotnych różnic w wydzielaniu śliny w od-niesieniu do płci, zanotowano tylko istotnie mniej-sze wydzielanie w obrębie danej płci między gru-pami. Wydzielanie śliny było istotnie mniejsze u chorych dziewcząt i chłopców w porównaniu ze zdrowymi (odpowiednio: 0,21 ± 0,07 ml/min vs 0,55 ± 0,40 ml/min, p < 0,001, 0,21 ± 0,08 ml/min

vs 0,62 ± 0,30 ml/min, p < 0,001). W danej

gru-pie badanych młodsze dzieci w porównaniu ze starszymi charakteryzowały się tylko nieznacznie mniejszym średnim wydzielaniem śliny, a dzieci chore zarówno młodsze, jak i starsze wykazywa-ły znamiennie istotnie większą szybkość wydzie-lania śliny w porównaniu z odpowiednimi grupa-mi dzieci zdrowych (tab. 1).

analiza poziomów szybkości wydzielania spoczynkowej śliny mieszanej wykazała istotnie częstsze występowanie wydzielania małej ilości śliny u chorych niż zdrowych (77/65, tj. 73,4% vs 7/64, tj. 10,9%, p = 0,0000) oraz u jednego chore-go (1,6%) bardzo małechore-go wydzielania. normalny poziom wydzielania śliny występował 3,5-krotnie rzadziej u chorych niż zdrowych (16/64, tj. 25,0%

vs 57/64, tj. 89,1%, p = 0,0002) (ryc. 1).

Podział chorych w zależności od przyjmo-wanych leków wykazał istotnie większe wydzie-lanie śliny u osób leczonych kortykoidami niż nieleczonych tymi lekami (0,24 ± 0,09 m/min vs 0,20 ± 0,07 ml/min, p < 0,05) (tab. 2).

analiza badanych w odniesieniu do podgrup wiekowych – młodsza (7–11 lat) i starsza (12–18 lat) ujawniła mniejsze szybkości wydzielania śli-ny w odpowiednich podgrupach chorych w odnie-sieniu do zdrowych (odpowiednio: 0,19 ± 0,07 vs 0,51 ± 0,25, p < 0,001; 0,23 ± 0,07 vs 0,68 ± 0,48, p < 0,001). Podzielenie chorych w zależności od cza-su trwania choroby krótszego (do 1 roku) i dłuż-szego (powyżej 1 roku do 6 lat) nie ujawniło istot-nych różnic w szybkości wydzielania śliny (odpo-wiednio: 0,21 ± 0,08 ml/min vs 0,21 ± 0,07 ml/min, p > 0,05). również szybkość wydzielania śliny nie różniła się między chorymi na nielicznostawo-wą i wielostawonielicznostawo-wą postać choroby (odpowied-nio: 0,20 ± 0,07 ml/min vs 0,22 ± 0,07 ml/min, p > 0,05). Zarówno postać choroby, jak i jej czas trwania nie wywierały zatem wpływu na średnią szybkość wydzielania spoczynkowej śliny miesza-nej (tab. 3).

Omówienie

Występowanie patologicznych zmian w gru-czołach ślinowych w przebiegu chorób reumatycz-nych jest znane od dawna. Sullivan et al. [21] zaob-serwowali u 50 spośród 100 zbadanych pacjentów ze stwierdzonym reumatoidalnym zapaleniem

sta-wów zmniejszenie wydzielania łez i/lub śliny. Ba-danie histomorfologiczne małych gruczołów śli-nowych u chorych ujawniło w nich znaczną infil-trację leukocytarną z dominacją komórek B nad komórkami T i z wysokim stosunkiem pomocni-czych do supresyjnych komórek T, a także zmiany w postaci zwłóknienia, zanik komórek acinarnych gruczołów [22, 23]. gravers et al. [23] wykaza-li ponadto, że tylko 20% pacjentów z reumatoidal-nym zapaleniem stawów cierpiało na wtórny ze-spół Sjögrena, podczas gdy analiza immunosero-logiczna ujawniła nieprawidłowe miana krążących kompleksów immunologicznych u 71% pacjentów,

obecność przeciwciał SSa i SSB u 32%, a przeciw-ciał przeciwjądrowych u 27% badanych. W innym badaniu [cyt. wg 24] stwierdzono, że przeciwciała przeciwko komórkom nabłonka przewodów wy-prowadzających ślinianek były obecne w surowicy krwi pacjentów chorych na reumatoidalne zapale-nie stawów z lub bez wtórnego zespołu Sjögrena, ale nie u pacjentów chorych na pierwotny zespół Sjögrena. Helenius et al. [25] zbadali występowa-nie zapalenia gruczołów ślinowych w odwystępowa-niesieniu do wydzielania śliny u pacjentów chorych na reu-matoidalne zapalenie stawów, mieszaną chorobę tkanki łącznej, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa i spondyloartropatię. W badaniu hi-stomorfologicznym małych gruczołów ślinowych stwierdzono umiejscowione zapalenie gruczołów (sialoadenitis) u 80% pacjentów chorych na reu-matoidalne zapalenie stawów, u 94% z miesza-ną chorobą tkanki łącznej, u 58% chorych na ze-sztywniające zapalenie stawów kręgosłupa i u 41% chorych na spondyloartropatię. Zmniejszenie wy-dzielania śliny stymulowanej i niestymulowanej stwierdzono odpowiednio u: 12, 61, 22 i 0% cho-rych i było ono negatywnie skorelowane z zapa-leniem gruczołów ślinowych. również pacjenci z pozytywnym czynnikiem reumatoidalnym oraz przeciwciałami przeciwjądrowymi lub przeciwcia-łami SSa i SSB charakteryzowali się znamiennie częstszym występowaniem zapalenia gruczołów ślinowych.

Ryc. 1. rozkład poziomów szybkości wydzielania śliny

u chorych i zdrowych

Fig. 1. Distribution of salivary flow rate levels in the ill

and healthy subjects

chorzy

(ill) (healthy)zdrowi

Tabela 1. Szybkość wydzielania śliny u chorych i zdrowych w zależności od płci i wieku Table 1. Salivary flow rate in ill and healthy subjects (ml/min) in relation to gender and age

Szybkość wydzielania śliny (ml/min) (Salivary flow rate)

grupa i – chorzy

(group i – ill) grupa ii – zdrowi (group i – healthy) istotność różnic na poziomie (significant difference at level) Płeć

(Sex) męska + żeńska(male + female) n = 64 męska + żeńska (male + female) n = 64 x ± SD x ± SD 0,21 ± 0,07 0,58 ± 0,36 p < 0,001 męska (male) n = 33 żeńska (female) n = 31 męska (male) n = 29 żeńska (female) n = 35

istotność różnic na poziomie (significant difference at level)

x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD

0,21 ± 0,08a _{0,21 ± 0,07}b _{0,62 ± 0,30}a _{0,55 ± 0,40}b a, b _{p < 0,001}

Wiek

(age) młodsi – 7–11 lat (younger – 7–11 y) n = 37 starsi – 12–18 lat (older – 12–18 y) n = 27 młodsi – 7–11 lat (younger – 7–11 y) n = 37 starsi – 12–18 (older – 12–18 y) n = 27

istotność różnic na poziomie (significant difference at level)

x ± SD x ± SD x ± SD x ± SD

0,19 ± 0,07c _{0,23 ± 0,07}d _{0,51 ± 0,25}c _{0,68 ± 0,46}d c, d _{p < 0,001}

Między a-a, b-b, c-c i d-d istotności różnic na poziomie p < 0,001. Between a-a, b-b, c-c and d-d significant differences at level p < 0.001.

nagler et al. [24] zbadali dorosłych chorych na reumatoidalne zapalenie stawów i stwierdzi-li statystycznie istotne obniżenie wydzielania spoczynkowej śliny mieszanej u chorych w po-równaniu ze zdrowymi 0,26 ± 0,03 ml/min vs 0,48 ± 0,05 ml/min, p < 0,0001. Wykazali także istotną korelacje między ciężkością reumatoidal-nego zapalenia stawów a zmniejszeniem wydzie-lania śliny i czasem choroby. istotne ogranicze-nie funkcji gruczołów ślinowych mierzone jako szybkość wydzielania śliny u chorych na reuma-toidalne zapalenia stawów wynika z tego, że gru-czoły ślinowe są głównym organem docelowym uszkodzenia immunologicznego w reumatoidal-nym zapaleniu stawów. Zmniejszenie wydzielania śliny u dorosłych pacjentów chorych na reumato-idalne zapalenie stawów wykazali andonopoulos et al. [26], Zadbelt et al. [27], Zalewska et al. [28], a występowanie wtórnego zespołu Sjögrena u ok. 1/3 pacjentów [29]. Z prac Johna et al. [30], Wal-tona et al. [31] oraz Kobus et al. [32] wynika nato-miast zmniejszenie wydzielania śliny u dzieci cho-rych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie sta-wów, jednak rzadko rozpoznaje się u nich wtórny zespół Sjögrena [30, 33]. Z kolei Siamapoloulou et al. [34] nie wykazali różnic w wydzielaniu śliny przyuszniczej między chorymi a zdrowymi.

W badaniu własnym stwierdzono statystycz-nie istotne zmstatystycz-niejszestatystycz-nie wydzielania spoczynko-wej śliny mieszanej u dzieci i młodzieży chorych na m.i.z.s. w porównaniu ze zdrowymi. U prze-ważającej większości chorych (73,4%) wydzielanie niestymulowanej śliny mieszanej było na poziomie niskim, tj. między 0,1 a 0,25 ml/min, a prawidło-wy poziom prawidło-wydzielania (> 0,25 ml/min) prawidło- występo-wał znamiennie rzadziej niż u zdrowych (25,0 vs 89,1%, p = 0,0002). Tylko u jednego chorego (1,6%) zanotowano bardzo niski poziom wydzielania śli-ny (≤ 0,1 ml/min), co jest zgodne z przytoczośli-ny- przytoczony-mi powyżej danyprzytoczony-mi dotyczącyprzytoczony-mi sporadycznego występowania wtórnego zespołu Sjögrena w prze-biegu m.i.z.s. W przeciwieństwie do danych wła-snych Zalewska et al. [28] zaobserwowali mniejsze wydzielanie spoczynkowe śliny mieszanej tylko u chorych na m.i.z.s. w wieku 13–19 lat, a brak róż-nicy w wieku 6–12 lat. W badaniach własnych nie zaobserwowano różnic w wydzielaniu śliny między płcią i wiekiem badanych (podgrupy wiekowe 7–11 i 12–18 lat) zarówno chorych, jak i zdrowych. Brak różnic związanych z płcią w populacji zdrowych wynika z badań Sonessona et al. [20], rotteveela et al. [17], a tendencja do większego wydzielania śliny u chłopców niż dziewcząt z badań Sönderliga et al. [15]. Związany z wiekiem brak różnic w

wydziela-Tabela 2. Szybkość wydzielania śliny u chorych w zależności od przyjmowanych leków Table 2. Salivary flow rate in ill subjects in relation to the taken medicine

Szybkość wydzielania śliny (ml/min) (Salivary flow rate)

rodzaj leku

(Type of medicine) nie przyjmuje(does not use) przyjmuje (uses) istotność różnic na poziomie (significant difference at level)

x ± SD x ± SD Kortykoidy Metotreksat arechina Sulfasalazyna 0,20 ± 0,07 0,21 ± 0,07 0,22 ± 0,07 0,21 ± 0,10 0,24 ± 0,09 0,21 ± 0,10 0,18 ± 0,08 0,21 ± 0,07 p < 0,05 p > 0,05 p > 0,05 p > 0,05 Tabela 3. Szybkość wydzielania śliny u chorych w zależności od postaci i czasu trwania choroby Table 3. Salivary flow rate in ill subjects in relation to type and duration of the disease

Szybkość wydzielania śliny (ml/min) (Salivary flow rate)

Postać choroby

(Type of the disease) nielicznostawowa (oligoarticular) n = 33

wielostawowa (polyarticular) n = 31

istotność różnic na poziomie (significant difference at level)

x ± SD x ± SD

0,20 ± 0,07 0,22 ± 0,07 p > 0,05 czas trwania choroby

(Disease duration) krótki (short) (do 1 roku, n = 30) dłuższy (longer) (> 1 roku, n = 34) istotność różnic na poziomie (significant difference at level)

x ± SD x ± SD

niu śliny stwierdzili rosivack [19], porównując gru-py wiekowe 5–9 lat i 10–14 lat, a mniejsze wydzie-lanie u młodszych niż starszych badanych wykaza-li Söderwykaza-ling et al. [15] (dzieci 10-letnie vs 15-letnie), Wu et al. [16] (dzieci 3–5-letnie vs 6–11-letnie).

Dane własne nie wykazały związku między wydzielaniem śliny a postacią (nielicznostawowa

vs wielostawowa) i czasem trwania choroby

(poni-żej 1 roku vs powy(poni-żej 1 roku), ujawniły natomiast większe średnie wydzielanie śliny u chorych le-czonych kortykosteroidami. Wyjaśnienie tej ostat-niej obserwacji można znaleźć w pracy Zandbel-ta et al. [27]. autorzy zaobserwowali u pacjenZandbel-ta z zespołem Sjögrena leczonego dużymi dawkami kortykosteroidów zmniejszenie zmian histomor-fologicznych w małych gruczołach ślinowych, co

może sugerować odwracalność zaburzeń również w dużych gruczołach ślinowych i w konsekwencji poprawę wydzielania śliny.

W podsumowaniu można stwierdzić, iż z po-wodu zmniejszenia spoczynkowego wydzielania śli-ny mieszanej i wynikających z tego konsekwencji dla stanu zdrowotnego jamy ustnej chorych na mło-dzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów należy objąć specjalnym programem zapobiegawczo-leczniczym. Podsumowując, można powiedzieć, że u cho-rych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie sta-wów jest istotnie zmniejszona spoczynkowa szyb-kość wydzielania śliny mieszanej. Zmniejsze-nie wydzielania śliny Zmniejsze-nie jest natomiast związane z płcią i wiekiem chorych oraz postacią i czasem trwania choroby.

Piśmiennictwo

[1] llena-Puy c.: The role of saliva in maintaining oral health and as an aid to diagnosis. Med. oral Patol. oral cir. Bucal. 2006, 11, e449–e455.

[2] Kaczmarek U.: Xerostomia – aetiology, prevalence and diagnosis – on the basis of literature. czas. Stomatol. 2007, 60, 20–31 [in Polish].

[3] Brosky M.e.: The role of Saliva in oral Health: Strategies for prevention and management of xerostomia. J. Sup-port. oncol. 2007, 5, 215–225.

[4] Dawes c., ong B.y.: circadian rhythms in the flow rate and proportional contribution of parotid to whole saliva volume in man. arch. oral Biol. 1973, 18, 1145–1153.

[5] Tukia-Kulmala H., Tenovuo J.: intra- and inter-individual variation in salivary flow rate, buffer effect, lactoba-cilli, and mutans streptococci among 11- to 12-year-old schoolchildren. acta odontol. Scand. 1993, 51, 31–37. [6] Kavanagh D.a., o’Mullane D.M., Smeeton n.: Variation of salivary flow rate in adolescents. arch. oral Biol.

1998, 43, 347–352.

[7] Bretz W.a., Do Valle e.V., Jacobson J.J., Marchi F., Mendes S., nor J.e., cançado M.F., Schneider l.g.: Unstimulated salivary flow rates of young children. oral Surg. oral Med. oral Pathol. oral radiol. endod. 2001, 91, 541–545.

[8] Modèer T., Blomberg c.c., Wondimu B., Julihn a., Marcus c.: association between obesity, flow rate of whole saliva, and dental caries in adolescents. obesity 2010, 18, 2367–2373.

[9] ericsson y., Hardwick l.: individual diagnosis, prognosis and counselling for caries prevention. caries res. 1978, 12, Suppl. 1, 94–102.

[10] Pedersen a.M., nauntofte B.: Primary Sjogren ‘s syndrome: oral aspects on pathogenesis, diagnostic criteria, clinical features and approaches for therapy. expert opin. Pharmacother. 2001, 2, 1415–1436.

[11] Kalk W.W., Vissink a., Spijkervert F.K., Bootsma H., Kallenberg c.g., nieuw amerongen av.: Sialome-try and sialochemisSialome-try: diagnostic tools for Sjögren’s syndrome. ann. rheum. Dis. 2001, 60, 1110–1116.

[12] Porter S.r., Scully c., Hegarty a.M.: an update of the etiology and management of xerostomia. oral Surg. oral Med. oral Pathol. oral radiol. endod. 2004, 97, 28–46.

[13] navazesh M., Brightman V.J., Pogoda J.M.: relationship of medical status, medications, and salivary flow rates in adults of different ages. oral Surg. oral Med. oral Pathol. oral radiol. endod. 1996, 81, 172–176.

[14] crossner c.g.: Salivary flow rate in children and adolescents. Swed. Dent. J. 1984, 8, 271–276.

[15] Sőnderling e., Pienihakkinen K., alanen M.l., Hietaoja M., alanen P.: Salivary flow rate, buffer effect, so-dium, and amylase in adolescents: a longitudinal study. Scand. J. Dent. res. 1993, 101, 98–102.

[16] Wu K.P., Ke J.-y., chung c.-y., chen c.-l., Hwang T.-l., chou M.-y., Wong a.M.K., Hu c.-F., lee y.-c.: re-lationship between unstimulated salivary flow rate and saliva composition of healthy children in Taiwan. chang gung Med. J. 2008, 31, 281–286.

[17] rotteveel l.J., Jongerius P.H., Van limbeek J., Van Den Hoogen F.J.: Salivation in healthy schoolchildren. int. J. Pediatr. otorhinolaryngol. 2004, 68, 767–774.

[18] Torres S.a., nucci M., Milanos e., Pessoa Pereira r., Massaud a., Munhoz T.: Variations of salivary flow rates in Brazilian school children. Braz. oral res. 2006, 20, 8–12.

[19] rosivack r.g.: comparison of submandibular/sublingual salivary flow rates in children and adolescents. J. Dent. child. 2004, 71, 38–40.

[20] Sonesson M., eliasson l., Matsson l.: Minor salivary gland secretion in children and adults. arch oral Biol. 2003, 48, 535–539.

[21] Sullivan S, Fernandes l., Mcfarlane i.g., Wojcicka B., eddleston a.l., Doniach D., Hamilton e., Wil-liams r.: impairment of lachrymal and salivary secretion and cellular immune responses to salivary antigens in rheumatoid arthritis. ann. rheum. Dis. 1978, 37, 164–167.

[22] Markkanen S.o., Syrjänen S.M., lappalainen r., Markkanen H.: assessment of labial salivary gland changes in patients with rheumatoid arthritis by subjective and quantitative methods. appl. Pathol. 1989, 7, 233–240. [23] grevers g., Späth M., Krűger K., Schattenkirchner M.: immuno-diagnostic findings in “secondary” Sjögren

syndrome in chronic polyarthritis. laryngo-rhino-otologie 1990, 69, 605–607.

[24] nagler r.M., Salamach F., reznick a.Z., livshits V., nahir a.M.: Salivary gland inveovement in rheumatoid arthritis and its relationship to induced oxidative stress. rheumatology 2003, 42, 1234–1241.

[25] Helenius l.M.J., Hietanen J.H., Helenius i., Kautiainen H., Piirainen H., Paimela l., lappalainen M., Suuronen r., lindqvist c., leirisalo-repo M.: Focal sialadenitis in patients with ankylosing spondylitis and spondyloarthropathy: a comparison with patients with rheumatoid arthritis or mixed connective tissue disease. ann. rheum. Dis. 2001, 60, 744–749.

[26] andonopoulos a.P., Drosos a.a., Skopouli F.n., acriditis n.c., Moutsopoulos H.M.: Secondary Sjögren’s syndrome in rheumatoid arthritis. J. rheumatol. 1987, 14, 1098–1103.

[27] Zadbelt M.M., Van Den Hoogen F.H.J., De Wilde P.c., Van Der Berg P.J.S., Schneider H.g.F., Van Den Putte l.B.a.: reverasibilty of histological and immunohistological abnormalities in sublabial salivary gland biosy specimens following treatment with corticoids in Sjögren syndrome. ann. rheum. Dis. 2001, 60, 511–513. [28] Zalewska a., Waszkiewicz n., Szajda S.D., Waszkiel D.: impact of salivary flow and lysozyme content and

output on the oral health of rheumatoid arthritis patients. Post. Hig. Med. Dosw. 2011, 65, 40–45.

[29] Helenius l.M.J., Meurman J.H., Helenius i., Kari K., Hietanen J.H., Suuronen r., Hallikainen D., Kau-tiainen H., leirisalo-repo M., lindqvist c.: oral and salivary parameters in patients with rheumatic diseases. acta odontol. Scand. 2005, 63, 284–293.

[30] John M., lauerwald a., John V., Tiemann H.H.: The production of saliva of patients with juvenile chronic ar-thritis (Jca). acta Univ. carol. Med. (Praha) 1994, 40, 87–89.

[31] Walton a.g., Welbury r.r., Foster H.e., Wright W.g., Thomason J.M.: Sialochemistry in juvenile idiopath-ic arthritis. oral Dis. 2002, 8, 287–290.

[32] Kobus a., Kierklo a., Jankowska a., Szajda S.D., Zwierz K.: Salivary flow rate, dental status, and oral hygiene injuvenile idiopathic arthritis. czas. Stomatol. 2008, 61, 547–533 [in Polish].

[33] Franklin D.J., Smirh r.J., Person D.a.: Sjögren’s syndrome in children. otolaryngol. Head neck Surg. 1986, 94, 230–235.

[34] Siamopoulou a., Mavridis a.K., Vasakos S., Benecos P., Tzioufas a.g., andonopoulos a.P.: Sialochemis-try in juvenile chronic arthritis. Br. J. rheumatol. 1989, 28, 383–385.

Adres do korespondencji:

Urszula Kaczmarek

Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej aM ul. Krakowska 26

50-450 Wrocław tel.: +48 71 784 03 62

e-mail: urszula.kaczmarek@am.wroc.pl Praca wpłynęła do redakcji: 28.02.2012 r. Po recenzji: 4.04.2012 r.

Zaakceptowano do druku: 7.04.2012 r. received: 28.02.2012

revised: 4.04.2012 accepted: 7.04.2012