Uzależnienie uczniów od Internetu

Jan Łysek

Uzależnienie uczniów od Internetu

Nauczyciel i Szkoła 1 (49), 57-69

Jan ŁYSEK

Górnośląska Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Kardynała Augusta Hlonda w Mysłowicach

Uzależnienie uczniów od Internetu

Słow a klu czow e

Uzależnienie od Internetu, Zespół Uzależnienia od Internetu, netoholizm, sieeioholizm, prokrasty-nacja.

Streszczen ie

Uzależnienie uczniów o d Internetu

Internet coraz częściej jest obecny w naszym życiu. Dorasta młode pokolenie użytkowników, któ­ rzy bez Internetu nie wyobrażają sobie życia. W zrasta zatem prawdopodobieństwo uzależnienia od Internetu, a liczba osób uzależnionych od Internetu stale wzrasta, co staje się poważnym problemem społecznym.

Istotne stają się: poznanie istoty uzależnienia od Internetu, postrzeganie uzależnienia od Internetu w strukturze uzależnień, rozpoznawanie objawów tego uzależnienia, poznanie przyczyn i skutków uzależnienia, poznanie wpływu uzależnienia od Internetu na prokrastynację, umiejętność diagnozo­ wania uzależnienia od Internetu oraz działania profilaktyczne.

Key w ords

Internet addiction, Internet Addiction Disorder (IAD), nctoholism, procrastination.

Sum m ary

Students fro m the Internet addiction

Internet is increasingly present in our lives. Grow the young generation оГ users who have no Inter­ net can not imagine life. Thus increasing reliance on the Internet, and the number о Ґ people addicted to the Internet continues to increase, it becomes a serious social problem.

Become important: know the essence o f Internet addiction, perceptions o f Internet addiction in the pattern o f addiction, recognize the symptoms o f addiction, understanding the causes and conse­ quences o f addiction, understanding the impact o f Internet addiction on Procrastination, ability to diagnose Internet addiction and prevention activities.

Internet coraz częściej jest obecny w naszym życiu. Poszukujemy w nim in- fonnacji i rozrywki oraz komunikujemy się za jego pośrednictwem z innymi ludźmi.

Wiele mówi się o pozytywnych aspektach Internetu, ale i coraz więcej wska­ zuje się na zagrożenia istniejące w Internecie, które mogą mieć znaczący

58 N a u czycie l i S zkota 1 2011

wpływ na bezpieczeństwo użytkowników, zwłaszcza nieletnich'. Niewiele na­ tomiast mówi się o uzależnieniu od Internetu. Zjawisko' to wymaga refleksji i badań empirycznych.

Każda generacja funkcjonująca w określonej rzeczywistości ma charaktery­ styczne cechy. Tak jest również dzisiaj. Współczesna generacja młodych ludzi jest specyficzna i inna od poprzednich, co jest, tak naprawdę, zjawiskiem nor­ malnym.

Dzieci i młodzież, a zatem i uczniowie, coraz częściej korzystają ze współ­ czesnych urządzeń technicznych, głównie z telefonów komórkowych, kompu­ tera oraz Internetu. Komunikują się, wymieniają informacje i używają specy­ ficznego języka, co powoduje, że są charakterystyczni. Określa się ich nawet jako „Homo Intcmetus Chat-SMS Gener@tion”2.

Niemal ciągłe korzystanie z określonych mediów może prowadzić do uzależ­ nienia. Tak coraz częściej bywa w przypadku nadmiernego korzystania z Inter­ netu.

Uzależnienie od Internetu należy postrzegać w określonej strukturze uzależ­ nień, np.3:

- uzależnienia od substancji psychoaktywnych (alkohol, leki, narkotyki, niko­ tyna, kofeina i teina, dopalacze, steroidy);

- uzależnienia behawioralne (hazard, komputery i Internet, zakupy, praca, seks i tzw. nowe uzależnienia - mass media, telefon komórkowy, słodycze, ortoreksja (obsesja na punkcie jakości przyjmowanego pokarmu), tanoreksja (ciągła chęć bycia opalonym), bigoreksja (obsesja na punkcie umięśnionego ciała) lub alkoreksja (połączenie nadużywania alkoholu z głodzeniem się lub naprzemiennym objadaniem i wymiotowaniem);

- problemy psychologiczne i inne (współuzależnienie, dorosłe dzieci alkoho­ lików, przemoc, depresja, nerwica, zaburzenia pamięci).

Istotna staje się kwestia świadomości i rozpoznawania objawów uzależnienia, które są następujące4:

- zachowanie szybko staje się nawykowe; - jest częste, regularne i stereotypowe; - zabiera znaczną część czasu;

- jest przyczyną problemów zdrowotnych i różnego rodzaju trudności;

1 J . Ł y s e k , Z a g r o że n ie n ie k o n tro lo w a n e g o k o rz y sta n ia z In te r n e tu p r z e z d z ie c i i m ło ­ d zież, „ N a u c z y c ie l i S z k o ła ” 2 0 0 9 , n r 1 -2 , s. 189 2 0 9 ; J . Ł y s e k , B e z p ie c z e ń stw o d zie c i w In te r n e c ie , „ N au c z y ciel i S z k o ła 2 0 0 7 ” , n r 3 - 4 , s. 33 46 .

2 J . Ł y s e k , D z ie c k o w sieci, c zy li H o m o In te rn e tu s C h a t-S M S G e n er@ tio n . [W :] D if­ e re n c iá c ia v yu č o v a n ia a s ú vislo sti, red. E. P etlák , S. Ju sz c zy k . U n iv e rz ita K o n štan tín a F ilo zo fa, P e d a g o g ic k á F a k u lta N itra , N itra 2 0 0 4 , s. 223 241.

3 S tr u k tu ra u z a le ż n ie ń , h ttp ://w w w .a k m c d .w a w .p l/in d e x .p h p ? o p tio n = c o m _ c o n te n t& v ie w = a rtic le & id = 14 6 & Ite m id ^ 141 [d o stęp : 6 .0 1 .2 0 1 1].

4 O b ja w y u z a le ż n ie n ia , h ttp ://p l.w ik ip e d ia .o rg /w ik i/U z a lc % C 5 % B C n ie n ie [d o stęp :

U za le żn ie n ie u czn ió w o d In ternetu 59

- ma charakter kompulsywny (kompulsja - rodzaj zaburzeń lękowych, wyra­ żający się występowaniem czynności przymusowych, określanych jako ry­ tuały; natręctwo dotyczące działania);

- trudno go zaprzestać trwale i całkowicie;

- związane jest z powracającym wewnętrznym przymusem do niego.

Uzależnienie od Internetu określane jest jako „Zespół Uzależnienia od Inter­ netu” (ZUI) lub jako „netoholizm” .

Zespół Uzależnienia od Internetu (Internet Addiction Disorder, IAD) to syn­ drom uzależnienia się użytkownika Internetu od wielogodzinnego obcowania w tym środowisku5. Brak jest jednak jednoznacznej definicji oraz jednoznacz­ nych kryteriów diagnostycznych tego zjawiska. „Termin »uzależnienie od in­ ternetu« obejmuje niesklasyfikowaną jednostkę zaburzeń psychicznych. W związku z nieopisaniem tego zaburzenia występują różne, wymienne okre­ ślenia na to zaburzenie, np. Patologiczne Używanie Internetu, Nadużywanie Internetu, Kompulsywne Używanie Internetu. W pracach amerykańskich, które są praktycznie jedynymi publikacjami na ten temat, używane są następujące terminy: Internet Addiction Disorder, Internet Addiction Syndrome, Internet

Abuse, które można tłumaczyć jako uzależnienie od Internetu, oraz Compulsive Internet Use, Pathological Internet Use, które unikają terminu »uzależnienie«.

Według przyjętych kryteriów diagnostycznych bardziej prawidłowe byłoby określenie patologiczne używanie internetu - jako porównanie do patologicz­ nego hazardu (DSM IV)”6.

Znaczące badania dotyczące uzależnienia od Internetu (Internet Addiction Di­

sorder, IAD) prowadziła Kimberly Young w latach 90. X X wieku na Uniwer­

sytecie w Pittsburghu oraz w Center for Internet Addiction Recovery w Brad­ ford (USA). Wyróżniła ona następujące podtypy IAD7:

- erotomanię internetową (cyberseksual addiction) - oglądanie filmów i zdjęć z materiałami pornograficznymi lub rozmowy na chatach o tematyce seksu­ alnej;

- socjomanię internetową (cyber-relationship addiction) - uzależnienie od internetowych kontaktów społecznych;

- uzależnienie od sieci (net compulsions) - długotrwałe surfowanie w sieci; - przeciążenie informacyjne (information overload) - natłok informacji, np.

przebywanie w wielu pokojach rozmów jednocześnie lub udział w wielu li­ stach dyskusyjnych;

- uzależnienie od komputera (computer addiction) - nic musi się przebywać w Internecie, wystarczy, że spędza czas przy komputerze i nie jest ważne to, co się robi.

5 Z e s p ó l U za leżn ie n ia o d In te r n e tu , h ttp ://p l.w ik ip c d ia .o rg /w ik i/Z e sp % C 3 % B 3 % C 5 % 8 2 _ u z ale% C 5 % B C n ic n ia od in te m e tu [d o stęp : 8 .0 1 .2 0 1 1].

6 S ie e io h o lizm term in o lo g ia , h ttp ://p l.w ik ip e d ia .o rg /w ik i/Z c sp % C 3 % B 3 % C 5 % 8 2 _ uzale % C 5 % B C n ic n ia _ o d _ in tc m c tu [d o stęp : 8 .0 1 .2 0 1 1 ].

7 P o d ty p y IA D , h ttp ://p l.w ik ip c d ia .o rg /w ik i/Z c sp % C 3 % B 3 % C 5 % 8 2 u z ale% C 5 % B C n ic n ia _ o d _ in tc rn c tu [dostęp: 9 .0 1 .2 0 1 1 ].

60 N a u czycie l i S zko ła 1 2011

Aktualnie w Polsce stosuje się określenie zaproponowane przez prof. Andrze­ ja Jakubika: Zespół Uzależnienia od Internetu (ZUI)8.

Z analiz wyników badań w zakresie uzależnienia od Internetu wynika, że ok. 20% użytkowników komputera i Internetu uzależnia się od sieci, a wskaźnik ten istotnie wzrasta w ostatnich latach9. Z tego powodu uzależnienie tego typu zostanie włączone do aktualnie tworzonej kolejnej wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób IC D -ll - International Statistical Classification o f Dise­

ases and Related Health Problems, czyli międzynarodowego systemu diagnozy

nozologicznej (nozologia - dziedzina wiedzy medycznej, zajmująca się podzia­ łem, klasyfikacją, chorób i ich opisem; główny podział klasyfikacji chorób opiera się na ich etiologii, patogenezie oraz objawach chorobowych10), a tym samym do nowej wersji DSM V - Diagnostic and Statistical Manual o f Mental

Disorders, czyli systemu diagnozy nozologicznej Amerykańskiego Towarzy­

stwa Psychiatrycznego.

Uzależnienie od Internetu nic jest zespołem jednorodnym i charakteryzuje się określonymi zachowaniami, które można pogrupować i które mogą występo­ wać u uzależnionego łącznic":

- internetowa pornografia; - kopiowanie filmów i muzyki; - gry sieciowe;

- elektroniczny hazard;

- przeglądanie i gromadzenie dużej liczby informacji z Internetu; - uzupełnianie oprogramowania;

- hackerstwo; - poczta elektroniczna;

- rozmowy internetowe (chat, grupy dyskusyjne, itp.).

Najbardziej podatną grupą na uzależnienie od Internetu są dzieci i młodzież, czyli uczniowie szkół podstawowych, gimnazjów, szkół zawodowych i liceów, gdyż nic są oni świadomi konsekwencji długotrwałego surfowania w sieci. Z czasem pojawia się charakterystyczny „głód” (czyli niemal bezustanne my­ ślenie o tym, kiedy wreszcie będzie można wejść do sieci), ale zwiększa się również tolerancja organizmu na coraz dłuższe sesje, aż do momentu, gdy po­ czuje się „że już wystarczy”. Gdy brak dostępu do sieci - wzrasta agresja, po­ ziom stresu oraz impulsywność, pojawia się wrogość wobec otoczenia i zachowania depresyjne12.

8 Л . J a k u b i k , Z e s p ó l u z a le ż n ie n ia o d In te rn e tu , „ S tu d ia P sy c h o lo g ic a ” 2 0 0 2 , n r 3. 9 K o rz y sta n ie z k o m p u te r a i sie c i, hU p://w w w .a k m e d .w a w .p l/in d c x .p h p ? o p lio n = c o m _ c o n tc n t& v ic w = a rtic le & id = l 1 8 & Item id = l 16 [d o stęp : 1 2 .0 1 .2 0 1 1J.

10 N o zo lo g ia , h ttp ://p l.w ik ip c d ia .o rg /w ik i/N o z o lo g ia [d o stęp : 12 .0 1 .2 0 1 1 ].

11 Л . A u g u s t y n c k , P s y c h o lo g ic z n e a s p e k ty u za le ż n ie n ia o d In te rn e tu . [W :] K o m u n ik a ­ c ja w d o h ie In te r n e tu , red. B. K o żu szn ik , K a to w ice 2 0 0 4 .

U zale żnien ie u czn ió w od Internetu 61

Lista objawów uzależnienia od Internetu jest następująca13:

- spędzanie przy komputerze coraz większej ilości czasu kosztem innych do­ tychczasowych zainteresowań;

- obsesyjne myślenie o tym, co może zdarzyć się w sieci; - ożywienie na myśl o ostatniej lub następnej sesji z Internetem;

- zaniedbywanie obowiązków rodzinnych (szkolnych) w związku z kompute­ rem;

- pojawianie się konfliktów rodzinnych w związku z komputerem;

- angażowanie się przy użyciu komputera lub Internetu w aktywności, których nie pochwalałaby rodzina;

- potrzeba wydłużania czasu spędzonego przed komputerem lub w sieci, by osiągnąć pożądany poziom satysfakcji lub podniecenia;

- używanie komputera lub Internetu, by uciec od uczuć; - traktowanie komputera jako środka na łagodzenie stresu;

- doświadczanie stanów euforycznych oraz poczucia winy w wyniku ilości czasu spędzonego przed komputerem lub w Internecie;

- kłamanie odnośnie ilości czasu spędzonego przy komputerze;

- podejmowanie prób kontrolowania czasu spędzanego przy komputerze; - przeznaczanie coraz większej ilości pieniędzy na zakup sprzętu komputero­

wego, oprogramowania, akcesoriów czy książek i czasopism o tematyce komputerowej;

- odczuwanie irytacji, gdy ktoś nam przeszkadza w sesji z komputerem lub gdy trzeba ją zakończyć;

- doświadczanie niepokoju, bezsenności, frustracji, zmian nastroju lub przy­ gnębienia w przypadku, gdy nie jest możliwe użycie komputera zgodnie z wcześniejszym planem;

- szukanie kontaktu z osobami o podobnym stosunku do komputera lub sieci; - wykonywanie nieświadomych ruchów palcami imitujących naciskanie kla­

wiszy lub przycisków myszy w sytuacjach niezwiązanych z komputerem. Uzależnienie od Internetu spowodowane jest określonymi przyczynami i cho­ ciaż nie zostały one jednoznacznie określone, to wiele koncepcji wskazuje na negatywne wydarzenia w dzieciństwie14, a podatność na uzależnienie zwiększa­ ją następujące cechy15:

- niskie kompetencje społeczne, zwłaszcza w obszarach nawiązywania kon­ taktu i radzenia sobie z trudnymi sytuacjami w nim;

- neurotyczność rozumiana jako skłonność do wyolbrzymionego lub nieade­ kwatnego reagowania emocjami;

- wysoka potrzeba aprobaty społecznej;

13 O b ja w y u za leżn ie n ia o d In te rn etu , h ttp ://w w w .h itit.p l/z ag ro ze n ia /4 9 -o b ja w y - u z alez n ie n ia -o d -in te rn e tu .h tm l [d o stęp : 17.01.2011].

14 P . C h o c h o l s k a , N . O s i b c z u k , U za leżn ie n ie o d k o m p u tera i In te rn etu d z ie c i i m ło ­ d zieży, W arszaw a 2009.

15 P r z y c z y n y u za leżn ie n ia o d In te rn etu , h ttp ://w w w .te ra p eu c i.w a w .p l/in lc rn e t.h tm l [d o ­ stęp: 19.01.2011].

62 N a u czyciel i S zkota 1 2011

- wielkość sieci społecznej; - ważne wydarzenia życiowe;

- bolesne doświadczenia w dzieciństwie lub wcześniejsza patologia i niedo­ stosowanie;

- okres korzystania z Internetu, gdyż w nałóg częściej popadają początkujący. Uzależnienie od Internetu prowadzi do wymiernych skutków16, w zależności od sfery życia i działania, w której się ujawnią. Są to następujące grupy17: - skutki fizyczne (wady postawy, skrzywienie i bóle kręgosłupa, nadwyręże­

nie mięśni nadgarstka i karku, zmęczenie oczu, osłabienie wzroku, bóle głowy, rzadkie bezwiedne mruganie powiekami, wysychanie oczu, ryzyko wystąpienia tzw. padaczki ekranowej, prawdopodobieństwo złego odżywia­ nia się);

- skutki psychiczne (postępująca izolacja od znajomych, przyjaciół i rodziny, unikanie ludzi, trudności w nawiązywaniu kontaktów, odczuwanie bezpie­ czeństwa tylko przy komputerze, zacieranie granicy między rzeczywistością a światem wirtualnym, obojętność na zło i przemoc, trudności z koncentra­ cją uwagi i przyswajaniem wiedzy);

- skutki moralne (dostęp do pornografii, dostęp do informacji dotyczących możliwości nabycia narkotyków lub uprawy określonych roślin oraz wyko­ nywania materiałów wybuchowych, dostęp do informacji na temat sekt, możliwość niekontrolowanych kontaktów z osobami dorosłymi, np. pedofi­ lami lub przestępcami);

- skutki społeczne (zachowania nieetyczne wynikające z pozornej anonimo­ wości w sieci, zagrożenie bezpieczeństwa oraz danych osobowych własnych i najbliższych);

- skutki intelektualne (brak zainteresowania edukacją szkolną, bezkrytyczna wiara w możliwości komputera i Internetu, brak umiejętności selekcji in­ formacji).

Interesujący jest także wpływ Zespołu Uzależnienia od Internetu na prokra- stynację, czyli patologiczną tendencję do nieustannego przekładania pewnych czynności na później, ujawniającą się w różnych dziedzinach życia, zwaną żar­ tobliwie „syndromem studenta” 18. Prokrastynator ma trudności z zabraniem się do pracy i odkłada jej wykonanie, zwłaszcza wtedy, gdy nie widzi natychmia­ stowych efektów.

Prokrastynacja najczęściej pozostaje nierozpoznana, a prokrastynatorów uwa­ ża się za leni, przypisując im brak siły woli i ambicji. Dopiero niedawno uzna­ no, że faktycznie jest ona zaburzeniem psychologicznym.

16 S . T a b o ł , W p tyw k o m p u te r a n a z d ro w ie u c z n ia , „ E d u k a c ja i D ia lo g ” 2 0 0 3 , n r 2; Л . M a r d o f c l , C zy In te r n e t u z a le ż n ia ? , „ R e m e d iu m ” 2 0 0 5 , n r 7 - 8 ; E . G a ł ą z k a , In te r n e t k o rz y śc i i z a g ro ż e n ia , „ C z ę sto c h o w sk i B iu le ty n O św ia to w y ” 2 0 0 8 , n r 4; I. S u p r o n o - w i c z . D zie c k o w b e zp ie c zn e j s ie c i a n ie w m a tn i, „ B ib lio te k a w S z k o le ” 2 0 0 7 , n r 5. 17 S k u tk i u za le żn ie n ia o d In te rn e tu , h ttp ://w w w .h itit.p l/z a g ro z e n ia /5 0 -s k u tk i- u z a le z n ie n ia -o d -in te rn e tu .h tm l [d o stęp : 2 0 .0 1 .2 0 1 1 ].

U zale żnien ie u czn ió w od In ternetu 63 Postępowanie prokrastynatora można podzielić na następujące etapy19: - chęć zrobienia czegoś;

- decyzja o zrobieniu tego;

- odkładanie czynności bez poważnego powodu;

- uświadomienie sobie niekorzyści, jakie pociąga za sobą odkładanie; - kontynuacja odkładania;

- szukanie wymówek bądź odejście od problemu; - odkładanie;

- wykonanie zadania w wyznaczonym czasie, z towarzyszącym odczuciem stresu, lub ukończenie go za późno bądź też niezrobienie go wcale;

- postanowienie o niepostępowaniu w ten sposób w przyszłości; - niedługo po tym powtórzenie się sytuacji.

Główną przyczyną prokrastynacji są określone lęki, które mogą występować równocześnie20: - lęk przed porażką; - lęk przed sukcesem; - lęk przed bezradnością; - lęk przed izolacją; - lęk przed intymnością.

Leczenie prokrastynacji jest trudne, a rokowania niepewne. Środki farmako­ logiczne są zazwyczaj mało skuteczne, gdyż stymulanty (grupa substancji psy­ choaktywnych działających pobudzająco) powodują zwykle zbytnie rozprasza­ nie uwagi, a depresanty (grupa środków psychoaktywnych działających depre­ syjnie na ośrodkowy układ nerwowy, czyli uspokajająco, rclaksująco, usypiają­ co, przeciwlękowo i spowalniająco) zwiększają niechęć do działania. Wskazana jest terapia u specjalisty psychologa lub psychiatry albo samoleezenie poprzez przymus do pracy i stopniowe przezwyciężanie trudności, gdyż konkretne dzia­ łania mają istotne znaczenie dla prokrastynatorów21.

Jeżeli uzależnienie od Internetu wywołuje określone skutki, istotne staje się leczenie tego typu uzależnienia.

Najlepszą metodą leczenia jest oczywiście profilaktyka. Istotne jest prze­ strzeganie zasad, które mogą pomóc w zapobieganiu uzależnienia dziecka (ucznia) od Internetu22:

- czas spędzany przez dzieci w Intcmccie musi być określony - pół godziny, godzina dziennie zupełnie wystarczy;

19 P o stę p o w a n ie p r o k r a sty n a to r a , h ttp ://p l.w ik ip c d ia .o rg /w ik i/P ro k ra sty n a c ja [dostęp: 2 0 .0 1 .2 0 1 1 ].

20 P rzy c zy n y p ro k r a sty n a c ji, h ttp ://p l.w ik ip c d ia .o rg /w ik i/P ro k ra sty n a c ja [dostęp:

2 2 .0 1 .2 0 1 1 ].

21 M . J . K i n g , The P ro c ra stin a tio n S y n d ro m e : S igns, S ym p to m s, a n d T rea tm en t, “ In ­ n o v ativ e L e a d e r” 1998, V ol. 7, N o I I , h ltp ://w w w .w in sto n b rill.c o m /b ril0 0 1 /h tm l/a rtic le _ in d e x /a rtic le s/3 5 1 -4 0 0 /a rticlc 3 7 2 _ b o d y .h tm l [d o stęp : 2 4 .0 1 .2 0 1 1].

P r o fila k ty k a u za le ż n ie n ia o d In te rn e tu , hU p://w w w .d z ic c k o w sie c i.p l/stro n a .p h p ? p = l [dostęp: 2 4 .0 1 .2 0 1 1 ].

64 N a u czycie l i S zko ta 1 2011

- godziny używania Internetu to godziny funkcjonowania innych domowni­ ków (potrzebna jest ich obecność i kontrola - komputer powinien być usta­ wiony tak, by dorośli mieli możliwość sprawdzania, co robi przy nim dziec­ ko); dzieci nie powinny używać Internetu w czasie przeznaczonym na na­ ukę, ruch na świeżym powietrzu, posiłki, sen;

- uzgadniamy, co robi dziecko w sieci - małe dzieci potrzebują pełnej kontroli rodzica, starsze — zasad dotyczących czasu i sposobu używania Internetu. Należy zatem skierować uwagę rodziców i nauczycieli na dzieci i młodzież, a więc kontrolować ich czas surfowania w sieci, zapoznać i sprawdzać prze­ strzeganie zasad prawidłowego korzystania z Internetu. Jednak to „naprawdę trudne zadanie: odpuścić i nie działać na siłę. Pomagają w tym specjaliści, wspierając w odnalezieniu sposobu poruszania się w tych trudnych relacjach z dzieckiem »przyssanym« do monitora. Najpierw wsparcia potrzebujesz ty, potem wspólnie z fachowcami zastanawiasz się, jakie kroki podjąć wobec dziecka”23.

Aby skutecznie leczyć uzależnienie od Internetu, należy przede wszystkim trafnie rozpoznać zagrożenie.

Oczywiście nie każda osoba, która przez dużą ilość czasu korzysta z Interne­ tu, jest uzależniona.

Jak zatem sprawdzić, czy dziecko (uczeń) jest uzależnione od Internetu? Wspomniana wcześniej Kimberly Young w 1996 roku przedstawiła kryteria uzależnienia od Internetu. Aby rozpoznać, czy Twoje dziecko jest uzależnione, odpowiedz sobie na następujące pytania24:

- Czy czujesz, że Twoje dziecko jest zaabsorbowane Internetem (często myśli o poprzednich lub następnych pobytach w Sicci)?

- Czy czujc potrzebę coraz dłuższego korzystania z Internetu? - Czy pozostaje w sieci dłużej niż pierwotnie planowało?

- Czy wielokrotnie miało nieudane próby kontroli, ograniczenia czasu lub zaprzestania korzystania z Internetu?

- Czy dziecko czuje się niespokojne, markotne, zirytowane, przygnębione, gdy nie może korzystać z Internetu?

- Czy ryzykuje utratę znajomości z przyjaciółmi, zaniedbuje naukę z powodu Internetu?

- Czy oszukuje Cię, aby ukryć narastający problem Internetu?

- Czy używa Internetu jako sposobu na ucieczkę od problemów lub sposobu na poprawę pogorszonego nastroju (uczucia bezradności, winy, lęku, depre­ sji)?

Pięć twierdzących odpowiedzi na powyższe pytania oznacza uzależnienie od Internetu.

23 P. C h o ch o lsk a , M . O sib c z u k , U za leżn ie n ie o d k o m p u te r a / . . . , dz. cy t., s. 173.

24 S p r a w d z a n ie u z a le ż n ie n ia o d In te r n e tu , h ttp ://w w w .tc ra p e u c i.w a w .p l/in te rn c t.h tm l [d o stę p : 2 8 .0 1 .2 0 1 1 ].

U zale żnien ie u czn ió w od In ternetu 65

Test uzależnienia od Internetu można przeprowadzić samodzielnie, a otrzy­ many wynik zostanie po zakończeniu badania natychmiast zinterpretowany25.

Inną propozycją w tym zakresie może być test CAGE zmodyfikowany i przystosowany do wstępnego diagnozowania uzależnienia od komputera i/lub od Internetu, opracowany przez В. T. Woronowicza26:

- Czy zdarzały się w Twoim życiu takie okresy, kiedy odczuwałaś/eś ko­ nieczność ograniczenia czasu spędzanego przy komputerze?

- Czy zdarzało się, że różne osoby z Twojego otoczenia denerwowały Cię uwagami na temat czasu, jaki spędzasz przy komputerze?

- Czy zdarzało się, że odczuwałaś/eś wyrzuty sumienia lub wstyd z powodu zaniedbań wynikających z poświęcania dużej ilości czasu komputero- wi/internetowi?

- Czy zdarzało Ci się, że prawie natychmiast po przebudzeniu się pierwszą Twoją czynnością było włączenie komputera i kontynuowanie zakończo­ nych przed zaśnięciem czynności?

Udzielenie dwóch twierdzących odpowiedzi na powyższe pytania wskazuje na znaczne prawdopodobieństwo istnienia uzależnienia od komputera i/lub Internetu. Zalecana jest wtedy konsultacja specjalistyczna.

Interesująca jest również propozycja A. Augustynka, który proponuje nastę­ pujące pytania :

- Czy odczuwasz potrzebę coraz dłuższego korzystania z Internetu?

- Czy podejmowałeś nieudane próby ograniczenia czasu przeznaczanego na Internet?

- Czy podczas tych prób odczuwałeś lęk lub niepokój?

- Czy używasz Internetu, aby uciec od złego nastroju, kłopotów i stresów ży­ cia codziennego?

- Czy postanawiałeś (ślubowałeś sobie) i nie dotrzymywałeś tego później, iż ograniczysz ilość czasu przeznaczonego na Internet?

- Czy rodzina, znajomi lub terapeuta uważają, że zbyt angażujesz się w Inter­ net?

- Czy popełniłbyś przestępstwo (np. oszustwo lub kradzież), aby korzystać z Internetu?

- Czy przez Internet pogarsza się poziom realizacji twoich obowiązków służ­ bowych (szkolnych), rodzinnych i towarzyskich?

- Czy wykorzystujesz innych, aby zdobyć czas i środki na korzystanie z Inter­ netu?

25 T est u za le ż n ie n ia o d In te rn e tu . h ttp ://w w w .p sy c h o lo g ia .n c t.p l/tc sty .p h p 7 te stH n fo h o lizm [d o stęp : 3 1 .0 1 .2 0 1 1 ]; In te r n e t A d d ic tio n T est (IA T ), h ttp ://w w w .n c ta d d ic tio n .c o m / in d c x .p h p ? o p lio n = c o m _ B fq u iz & v ic w = o n c p a g c & c a tid = 4 6 & lte m id = 106 [dostęp: 3 1 .0 1 .2 0 1 1].

Z m o d y fik o w a n y te st C A G E , h ttp ://w w w .ak m ed .w aw .p l/in d e x .p h p ? o p tio n = co m _ c o n len t& v icw = articlc& id = 1 4 1 :tc s t-c a g e & c a tid = 5 3 :tc s ty -k o m p u tc ry -i-s ic & Ite m id = l37 [do stęp : 2.0 2 .2 0 1 1 ].

T est u za leżn ie n ia o d In te r n e tu A. A u g u s ty n k a , h ttp ://w w w .p sy c h o lo g ia .n e t.p l/a rty k u l. p h p ?lev cl= 125 [d o stęp : 3 .0 2 .2 0 I I ] .

6 6 N a u czycie l i S zko ła 1 2011

Osoby, które odpowiedzą twierdząco na pięć z powyżej przedstawionych py­ tań, uważane mogą być za zagrożone uzależnieniem, a te,' które udzielą więcej pozytywnych odpowiedzi — za uzależnione.

W przypadku podejrzenia, że dziecko może być uzależnione od Internetu na­ leży28:

- odseparować dziecko od Internetu (wyłączyć lub zawiesić usługę);

- skontaktować się z terapeutą w celu postawienia diagnozy i ewentualnej terapii;

- skontaktować się ze specjalistami z helpline.org.pl (www.helpline.org.pl, helpline@helpline.org.pl, tel. 0-800-100-100).

Na stronie www.helpline.org.pl, która jest wspólnym projektem Fundacji Dzieci Niczyje i Fundacji Orange, współfinansowanym przez Komisję Euro­ pejską w ramach programu Safer Internet, można zapoznać się z interesującymi radami dla rodziców29:

- porozmawiaj z nim [dzieckiem] i ustal zasady: ile czasu może spędzać przed komputerem, na co ten czas przeznaczać (np. szukanie informacji potrzeb­ nych do szkoły, kontakty z przyjaciółmi, gry), z jakich obowiązków musi się wcześniej wywiązać;

- zachęcaj, by więcej czasu spędzało z rówieśnikami w realnym świecie; - namawiaj, by rozwijało swoje zainteresowania (być może treningi piłki noż­

nej lub kółko szachowe odciągną jego uwagę od komputera);

- obserwuj dziecko i zapytaj, czy nic ma jakiś problemów w szkole, czy nie wydarzyło się coś złego, gdyż uzależnienie może być ucieczką przed pro­ blemami realnego świata w świat wirtualny.

Należy również pamiętać, że istnieją ośrodki, które zajmują się diagnozowa­ niem oraz leczeniem uzależnienia od Internetu i komputera, np.:

- Centrum Konsultacyjne AKMED (www.akmedcentrum.cu), ul. Mokotow­ ska 6a, 00-641 Warszawa, tel. (22) 813-90-40;

- Krakowskie Centrum Terapii Uzależnień (www.kctu.pl), ul. Wielicka 73, 30-552 Kraków, tel. (12) 425-57-47;

- Ośrodek Terapii Uzależnień (www.otu.pl), ul. Mazurska 33, 19-330 Stare Juchy k. Ełku, tel. (87) 619-93-26;

- Ośrodek Pomocy Uzależnionym i Ich Rodzinom, ul Pstrowskiego 36, 10-602 Olsztyn, tel. (89) 542-94-66;

- „Poza iluzją” Młodzieżowa Poradnia Profilaktyki i Terapii, (www.pozailuzja.pl), ul. Dąbrowskiego 75A, 02-586 Warszawa, tel./fax (022) 844-94-61.

Ponadto warto przeczytać przynajmniej część trzecią książki В. T. Worono­ wicza pt. Uzależnienia - Geneza, terapia, powrót do zdrowia30. „Książkę tę

28 W sk a za n ia d la r o d zic ó w d z ie c i u z a le ż n io n y c h o d In te rn etu , h ttp ://w w w .d z ic c k o w sie c i.p l/stro n a .p h p ? p = l [d o stęp : 4 .0 2 .2 0 1 1 ].

29 R a d y d /a ro d zic ó w , h ttp ://w w w .h c lp lin e .o rg .p l/s tro n a .p h p 7 p “ ! 7 [d o stęp : 7 .0 2 .2 0 1 1 ]. 30 В . T . W o r o n o w i c z , U za leżn ie n ia G en eza , tera p ia , p o w r ó t d o z d ro w ia , W arszaw a 2 0 0 9

U zale żnien ie u czn ió w od Internetu 67 polecam wszystkim tym, którzy borykają się z problemem uzależnień. Jest ona doskonałym źródłem wiedzy i wsparcia dla osób uzależnionych, ich rodzin czy osób zawodowo zajmujących się problematyką uzależnień. Jej ogromną zaletą są liczne pytania, sugestie, zagadnienia skłaniające do przemyśleń, dzięki któ­ rym czytając tę pozycję, możemy sarni zastanowić się, czy dany problem nas dotyczy czy może kogoś nam bliskiego. Książka ta dostarczy również wiedzy z zakresu: wychodzenia z uzależnień, miejsc, gdzie możemy uzyskać pomoc, rodzajów terapii i wsparcia, jakiego możemy poszukać w grupach. Pozycja ta jest godna polecenia również ze względu na postać samego autora. Dr n. med. Bohdan Tadeusz Woronowicz to znana i ceniona postać, specjalista psychiatra, seksuolog, certyfikowany specjalista i superwizor psychoterapii uzależnień. Jego książka jest efektem ogromnej wiedzy i doświadczenia zdobytego podczas wieloletniej pracy klinicznej”31.

Jak wynika z analizy eKid przeprowadzonej przez firmę PBI na podstawie badania Megapanel PBI/Gemius, „Internet coraz mocniej zaznacza swoją obec­ ność w życiu młodzieży szkolnej. Dorasta młode pokolenie użytkowników, którzy bez Internetu nie wyobrażają sobie życia”32. Takie zachowania przyno­ szą coraz częściej wymierne skutki - prawdopodobieństwo uzależnienia od Internetu stało się faktem, a ponadto liczba osób uzależnionych od Internetu stale wzrasta, co staje się poważnym problemem społecznym. Zatem począt­ kowa fascynacja Internetem może z czasem prowadzić do uzależnienia, a w te­ dy korzystanie z Internetu zaczyna przeszkadzać, a nie pomagać w pracy, ucze­ niu się oraz życiu osobistym i straty w sumie przewyższają korzyści33. Bądźmy świadomi tego faktu i podejmujmy działania profilaktyczne.

Bibliografia

Łysek J., Zagrożenie niekontrolowanego korzystania z Internetu przez dzieci

i młodzież, „Nauczyciel i Szkoła” 2009, nr 1-2, s. 189-209.

Łysek J., Bezpieczeństwo dzieci w Internecie, „Nauczyciel i Szkoła 2007”, nr 3-4, s. 3 3 ^ 6 .

Łysek J., Dziecko w sieci, czyli Homo Internetus Chat-SMS Gener@tion. [W:] Diferenciácia vyučovania a súvislosti, red. E. Petlák, S. Juszczyk, Univerzita Konštantína Filozofa, Pedagogická Fakulta Nitra. Nitra 2004, s. 223-241.

Struktura uzależnień, http://www.akmcd.waw.pl/index.php?option=com_con

tcnt&vicw=articlc&id=146&Itemid=141 [dostęp: 6.01.2011].

U za leżn ie n ia G eneza, terapia, p o w r ó t d o zd ro w ia r ec e n zja , h ttp ://w w w .p la stc rc k .p l/U za lc n io n ia G cn c z aT c ra p ia.h tm l [d o stęp : 10.02.2011].

B a d a n ie a k ty w n o śc i d zie c i w In te rn ec ie , h ttp ://w w w .k id p ro tc c t.p l/co m p o n c n t/c o n tc n t/a rtic lc /1 2 9 -c o -ro b i-d z ic c i-w -in te m c c ie -w y n ik i-p ic rw sz e g o -o g o ln o p o lsk ie g o -b a d a n ia - a k t^ w n o ci-d z iec i-w -in tc m cc ic .h tm l [d o stęp : 14.02.2011].

U za leżn ie n ie o d In te rn etu , h ttp ://w w w .w in tc r.p l/in tc m ct/u za lc zn icn ic .litm l [dostęp: 14.02.2011].

68 N a u czycie l i S zko ła 1 2011 Objawy uzależnienia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Uzale%C5%BCnienie [do­

stęp: 6.01.2011].

Zespół Uzależnienia od Internetu, http://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%

B3%C5%82_uzale%C5%BCnienia_od_intemctu [dostęp: 8.01.2011].

Sieeioholizm - terminologia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%

82_uzale%C5%BCnicnia_od_intemetu [dostęp: 8.01.2011].

Podtypy IAD, http://pl.wikipedia.org/wiki/Zesp%C3%B3%C5%82_uzale%C5

%BCnienia_od_intcmetu [dostęp: 9.01.2011].

Jakubik A., Zespól uzależnienia od Internetu, „Studia Psychologica” 2002, nr 3.

Korzystanie z komputera i sieci, http://www.akmed.waw.pl/index.php?option=

com_content&view=article&id=l 18&Itemid=l 16 [dostęp: 12.01.2011].

Nozologia, http://pl.wikipedia.org/wiki/Nozologia. [dostęp: 12.01.2011].

Augustynek A., Psychologiczne aspekty uzależnienia od Internetu. [W:] Komu­

nikacja w dobie Internetu, red. B. Kożusznik, Katowice 2004.

Objawy netoholizmu, http://doza.o2.pl/?s=4097&t=676. [dostęp: 14.01.2011]. Objawy uzależnienia od Internetu, http://www.hitit.pl/zagrozcnia/49-objawy-

uzaleznienia-od-intemetu.hlml [dostęp: 17.01.2011].

Chocholska P., Osibczuk N., Uzależnienie o d komputera i Internetu dzieci

i młodzieży, Warszawa 2009.

Przyczyny uzależnienia od Internetu, http://www.terapeuci.waw.pl/intemet.html

[dostęp: 19.01.201 I].

Taboł S., Wpływ komputera na zdrowie ucznia, „Edukacja i Dialog” 2003, nr 2. Mardofel A., Czy Internet uzależnia?, „Remedium” 2005, nr 7-8.

Gałązka E., Internet - korzyści i zagrożenia, „Częstochowski Biuletyn Oświa­ towy” 2008, nr 4.

Supronowicz 1., Dziecko w bezpiecznej sieci a nie w matni, „Biblioteka w Szko­ le” 2007, nr 5.

Skutki uzależnienia o d Internetu, hltp://www.hitit.pl/zagrozenia/50-skutki-

uzalcznicnia-od-intemetu.html [dostęp: 20.01.2011].

Prokrastynacja, http://pl.wikipedia.org/wiki/Prokrastynacja [dostęp: 20.01.2011].

Postępowanie prokrastynatora, http://pl.wikipedia.org/wiki/Prokrastynacja [dostęp: 20.01.2011].

Przyczyny prokrastynacji, http://pl.wikipedia.org/wiki/Prokrastynacja [dostęp: 2 2 .0 1 .2 0 1 1 ].

King M. J., The Procrastination Syndrome: Signs, Symptoms, and Treatment, “Innovative Leader” 1998, Vol. 7, No II, http://www.winstonbrill.com/ brilOOl/htm l/articleindcx/articles/351 -400/articlc372_body.html [dostęp: 24.01.2011].

Profilaktyka uzależnienia od Internetu, http://www.dzieckowsieci.pl/strona.

php?p=l I dostęp: 24.01.2011].

Chocholska P., Osibczuk M., Uzależnienie od komputera i Internetu dzieci

i młodzieży, Warszawa 2009.

Sprawdzanie uzależnienia od Internetu, http://www.tcrapeuci.waw.pl/intemct.

U zale żnien ie u czn ió w od Internetu 6 9 Test uzależnienia od Internetu, http://www.psychologia.net.pl/testy.php7test

=infoholizm [dostęp: 31.01.2011].

Internet Addiction Test (IAT), http://www.netaddiction.com/index.php?option=

com_Bfquiz&view=onepage&catid=46&Itemid=106 [dostęp: 31.01.2011].

Zmodyfikowany test CAGE, http://www.akmed.waw.pl/index.php?option=com_

content&view=article&id=141:test-cage&catid=53:testy-komputery-i-sie& Itemid=137 [dostęp: 2.02.2011].

Test uzależnienia od Internetu A. Augustynka, http://www.psychologia.net.pl/

artykul.php?level=125 [dostęp: 3.02.2011].

Wskazania dla rodziców dzieci uzależnionych od Internetu,

http://www.dzieckowsieci.pl/strona.php?p=l [dostęp: 4.02.2011].

Rady dla rodziców, http://www.helpline.org.pl/strona.php?p=17 [dostęp: 7.02.2011].

Woronowicz В. T., Uzależnienia - Geneza, terapia, powrót do zdrowia, War­ szawa 2009.

Uzależnienia — Geneza, terapia, powrót do zdrowia - recenzja,

http://www.plastcrek.pl/UzalenieniaGenezaTcrapia.html [dostęp: 10.02.2011].

Badanie aktywności dzieci w Internecie, http://www.kidprotcct.pl/component/

content/article/ 129-co-robi-dzieci-w-intemecie-wyniki-pierwszego-ogolno polskiego-badania-aktywnoci-dzieci-w-intemecie.html [dostęp: 14.02.2011].

Uzależnienie od Internetu, http://www.winter.pl/intemet/uzaleznicnie.html [do­