Wiedza muzyczna studentów zintegrowanej edukacji wczesnoszkolnej oraz jej weryfikacja w praktyce szkolnej

Mirosław Kisiel

Wiedza muzyczna studentów

zintegrowanej edukacji

wczesnoszkolnej oraz jej weryfikacja

w praktyce szkolnej

Nauczyciel i Szkoła 1-2 (18-19), 271-283

Wiedza muzyczna studentów zintegrowanej

edukacji wczesnoszkolnej oraz jej weryfikacja

w praktyce szkolnej

N aczelnym zadaniem uczelni prow adzących kierunki pedagogiczne je s t w ypo­ sażenie studentów, przyszłych nauczycieli w gruntow ną i rzetelną w iedzę teore­ ty czną i praktyczną. W iadom ości teoretyczne, j akie studenci zdobyw aj ą na w ykła­ dach i zajęciach grupow ych znajdują odzw ierciedlenie w konkretnych poczyna­ niach praktycznych. U w idaczniają się one głów nie podczas prow adzenia lekcji i ćw iczeń z dziećm i w szkole. Lekcje praktyczne stanow ią tutaj pierw szy spraw ­ dzian posiadanych um iejętności pedagogicznych1. Studenci bow iem w trakcie ich realizow ania w ykazują się nie tylko w iedzą teoretyczną i prak tyczn ą ale rów nież zdolnościami organizacyjnymi, oczekiwaną postawą, umiejętnościami rozwiązywania wielu problem ów natury pedagogicznej oraz działaniem potw ierdzającym ich przy­ datność do w ybranego przez siebie zawodu. U m iejętności te m ożna nabyć tylko w bezpośrednim kontakcie ze szkołą i jej uczniam i.

K ształcenie specjalistyczne jest procesem zdobyw ania przez przyszłych nauczy­ cieli w iedzy i um iejętności praktycznych w w yniku planow ego i św iadom ego do­ św iadczenia. W ram ach praktyk pedagogicznych odbyw a się kształcenie przy­ szłych nauczycieli w placów kach ćw iczeniow ych. Jak podkreśla w sw oich publi­ kacjach P. K ow olik, je s t to bardzo w ażna form a organizacyjna, w czasie której realizow ane je st praktyczne przygotow anie do zawodu. Zajęcia terenow e przy­ czyniają się do zdobyw ania przez studentów pierw szych dośw iadczeń zaw odo­ w ych oraz łączenia praktycznej działalności z jej teoretycznym i podstaw am i. D o­ świadczenia zaw odow e stanow ią sum ę przeżyć związanych z wykonywaniem pracy zawodowej. W zakres dośw iadczenia zaw odow ego w chodzą um iejętności, spraw ­ ności i naw yki2.

1 J. Uchyła-Zroski: W ybrane zagadnienia z dydaktyki w ychow ania m uzycznego. K atow ice 1991, s.79. 2 P. K ow olik: Z naczenie p rak ty k ped ag o g iczn y c h w kształceniu przy szły ch n au czy c ie li klas I-III. [W:] E dukacja W czesnoszkolna w kontekście reform y system u szkolnego. Red. E. M arek, R. W ięckow ­ ski, P iotrków T rybunalski 2000, s. 123.

Przedmioty metodyczne wsparte zajęciami terenowymi

w szkole

Kształcenie przyszłych nauczycieli nauczania zintegrow anego m a na celu przy­ gotow anie adeptów do sam odzielnego nauczania i w ychow ania na szczeblu prope- deutycznym , a także uform ow anie ich jak o osoby dysponującej określonym i um ie­ jętnościam i zaw odow ym i oraz cecham i osobow ościow ym i przydatnym i w proce­ sie nauczania3. Studenci w ram ach przedm iotów m etodycznych odbyw ają prakty­ ki ciągłe (asystenckie i nauczycielskie) oraz praktyki doraźne, stanow iące przedłu­ żenie ćw iczeń z zakresu m etodyk nauczania np. m uzyki. C elem praktyki je s t p ro ­ w adzenie pierw szych lekcji m uzyki p od nadzorem nauczyciela instruktora i n a­ uczyciela akadem ickiego. Przed każdą p row adzoną lekcją student je s t zobow iąza­ ny do przedłożenia konspektu zajęć. Po ich przeprow adzeniu następuje w spólne, z całą grupą hospitującą, om ów ienie. Z auw ażone podczas zajęć terenow ych pro­ blem y natury dydaktycznej lub w ychow aw czej stanow ią podstaw ę do dyskusji i działań (np. w form ie sym ulacji m etodycznej) kolejnych ćw iczeń na uczelni.

Przygotowanie muzyczne nauczycieli nauczania

zintegrowanego

N a jakość m uzycznych kom petencji studentów, przyszłych nauczycieli klas po­ czątkow ych składa się w iele elem entów indyw idualnych, tj.: poziom uzdolnień, osobow ość, cechy charakteru oraź elem enty zależne bezpośrednio od jeg o pracy, w ysiłek w łożony w nabyw anie spraw ności w um iejętnościach m uzycznych, w zbo­ gacanie w iedzy o m uzyce i osiąganie konkretnych w yników w zakresie takim jak: um iejętności w arsztatow e, w iedza o m uzyce, w iedza i um iejętności m etodyczne oraz kultura m uzyczna4. O ne to, przysw ojone i utrw alone, m ogą w praktyce prze­ łożyć się na zabezpieczenie, w ynikających z potrzeb ogólnorozw ojow ych, praw każdego dziecka do zdobycia podstawowej orientacji w dziedzinie muzyki. W efekcie zaś prow adzić do um iejętności zaspokojenia i realizow ania naturalnych potrzeb rozw ojow ych m łodego człow ieka w zakresie ruchu, aktyw ności psychicznej, ra­ dości, przeży wania, sw obody działania i tworzenia.

Z punktu w idzenia w ychow ania m uzycznego m ożem y m ów ić o różnych płasz­ czyznach integracji. Integracja m oże odnosić się do różnych form w ychow ania

3 Por.: K. D u raj-N o w ak o w a: P ro fe sjo n a liz a c ja stu d e n tó w p rz e z te o rie i p ra k ty k i p ed ag o g iczn e . Ł o w icz 1996.

4 M. Suświłło: Psychopedagogiczne uw arunkow ania w czesnej edukacji m uzycznej. Wyd. UW M , O lsz­ tyn 2001.

m uzycznego, a także do scalania tych form z innym i przedm iotam i nauczania. Odm iennym zagadnieniem je st praktyczna integracja sztuki, czyli łączne jej upra­ w ianie dla stw orzenia jed nego dzieła środkam i w ielu sztuk5. M uzyka m ając trady­ cję tak dawną, ja k cyw ilizacja człow ieka posiada w iele m ożliw ości integracyjnych. Tym czynnikiem łączącym w szystkie sztuki je st symbol, który indyw idualnie m oże być odbierany bardzo różnie, natom iast w zespoleniu syntetycznym stw orzy uzu ­ pełnienia, prow adząc pełny dialog. K onsekw encją syntezy sztuk dla ucznia, ja k pisze M. Płom ieński, m o g ą być w ypow iedzi ruchow e pod w pływ em m uzyki, for­ m y plastyczne odtw arzane m chem , im prowizacje: m chow e, rytm iczne, m elodycz­ ne inspirow ane tekstem oraz m ch inspirow any m uzyką, plastyką, tekstem stw o­ rzonym przez dziecko. K orzystne dla procesu nauczania - uczenia się będzie, gdy w ym ienione zw iązki p rzybiorą form ę zabaw y w sztukę, p ozostającą w układzie swobodnej im prowizacji, bądź poddanej określonej dyscyplinie, podczas której n a­ stąpi rozwój w yobraźni, inteligencji, krytycyzm u, czy w jakim ś zakresie sm aku ar­ tystycznego6. Zajęcia integracyjne, w trakcie których dziecko słucha m uzyki, m a­ luje, śpiewa, tańczy niew ątpliw ie w płyną n a głębsze przeżyw anie lub choćby przy­ czyni się do późniejszego zainteresow ania sztuką. Sztuka m oże i pow inna stanowić odzw ierciedlenie uczuć i m yśli, by ć w yrazem przeżyć człow ieka, je g o reak cją na otaczający świat, sposobem rozum ienia innego człow ieka, a naw et poznania w ła­ snej osobow ości7. C złow iek dorosły, ja k rów nież dziecko, pow inien ciągle odkry­ w ać przed sobą now e, nieznane dotąd obszary, kreow ać siebie, w zbogacać się w ew nętrznie. M oże tego dokonać w łaśnie poprzez sztukę, w której zdecydow ana rola przypadnie m uzyce łatw o łączącej się z osobow ością dziecka, ja k rów nież zespalającą się z innym i dziedzinam i tw orząc inspim jące w ięzi8.

Nauczyciel, realizując cele i zadania kształcenia na pierw szym poziom ie naucza­ nia (kl. I-III), otrzym uje m ożliw ość łączenia zaw artych w program ie haseł m u­ zycznych z treściam i pozostałych przedm iotów nauczania. S ą one przydatne cho­ ciażby w realizacji celów kształcenia z zasad ą poglądow ości, która opiera się na założeniu, iż „nie m a nic w umyśle, czego by p rzedtem nie było w zm ysłach”9

(integracja funkcjonalna skoncentrow ana na dziecku). Innym rodzajem integracji je st w ykorzystanie m uzyki w terapii i profilaktyce. Terapia rozum iana je st jak o leczenie, likwidowanie pewnych zaburzeń. Natom iast profilaktyka, w tym muzyczna, staje się działaniem zapobiegającym pow staw aniu u dzieci niepożądanych p rzy ­

5 M. Płomieński: U wagi do integracji w w ychow aniu m uzycznym. [W:] Z teorii i praktyki w ychow a­ nia m uzycznego. Red. H. Danel-Bobrzyk, Wyd. UŚ, K atow ice 1997, s. 98.

6 kształcenia ogólnego na poziom ie elem entarnym . „N auczyciel i S zkoła” 1999, nr 1, s. 111. 7 M. K isiel: Z abaw a m u zy czn a i je j m iejsce w p ra c y te ra p eu ty czn o -k o m p en sac y jn e j n au czy c ie la i wychowaw cy. A U X ILIU M SO CJA LE, 2001, nr 2 (18), s. 52.

8 M. Przychodzińska: W ychowanie m uzyczne - idee, treści, kierunki rozwoju. WSiP, W arszawa 1989, s. 82.

zw yczajeń i postaw , błędów w uczeniu się lub w ad postaw y ciała10. C elem założo­ nych poczynań je s t m.in. stw orzenie dogodnych w arunków do odreagow ania drze­ m iących w ew nątrz m łodego człow ieka napięć psychofizycznych.

Edukacja m uzyczna na elem entarnym poziom ie je st jedn ym z ogniw szeroko pojętych działań dydaktyczno-w ychow aw czych, nastaw ionych n a w szechstronny rozwój psychiczny, fizyczny, em ocjonalny i społeczny, ja k rów nież na ukierunko­ w anie tego rozwoju. Przyjm ując charakter działań stym ulacyjnych pow inna ona uw zględniać także zespół uw arunkow ań, w których dziecko funkcjonuje tj.: środo­ wisko rodzinne, szkolne i lokalne. Pożądane pozytyw ne zm iany w rozw oju dziecka dokonujące się pod ich w pływ em nie pow inny być realizow ane w form ie dążności do z góry założonych wyników, lecz przybierać form ę sprzężeń zw rotnych rozpię­ tych m iędzy m ożliwościam i ucznia i bodźcami edukacyjnymi wzm acniającym i jego rozw ój11.

Płaszczyzny integracyjne w skazu jąn a w ielość okazji i m ożliw ości działań spaja­ jących, czyniąc m uzykę czynnikiem wspom agającym nabywanie kompetencji dziec­ ka w kształceniu zintegrow anym . Sam a strategia nauczania zintegrow anego nie pow inna przesłaniać działań typow o artystycznych nacechow anych trosk ą o na­ byw anie kom petencji w zakresie śpiewu, ruchu z m uzyką, gry na instrum entach, percepcji m uzyki cz y je j tw o rzen iu 12. W ażnym i w pełni uzasadnionym w ydaje się pogląd, że w iadom ości i um iejętności m uzyczne m uszą być w prow adzane zgodnie z zasadą system atyczności, stopniow ania trudności i w porządku logicznym . P o­ w inny być one opracow ane poza integracyjną tem atyką poznaw czą przybierając często form ę odrębnych zajęć.

Przebieg zajęć otwartych z muzyki

Trzon prow adzonych przez studentki Pedagogiki W czesnoszkolnej, otw artych zajęć m uzycznych stanow iły lekcje z dom inantą edukacji m uzycznej prow adzone w klasach I-III13. Tem atyka zajęć koncentrow ała się w okół celów i treści w ynika­ jących z założeń program u nauczania zintegrow anego a w zbogaconych dodatko­ wo o now e i ciekaw e rozw iązania m etodyczne. Tem aty zajęć m uzycznych:

„W alc kw iatów ” - im prow izacja ruchow a do m uzyki P. C zajkow skiego. P oznajem y rekwizyty, stroje i figury baletow e;

10 M. Kisiel: Profilaktyka m uzyczna w szkole. "Nauczyciel i Szkoła" 1998, nr 2, s. 128.

11 K isiel M.: P rzy g o to w an ie m u zy czn e n a u czy c ie li klas I-III do n au cza n ia zin teg ro w an eg o . [W:] T eoretyczne i praktyczne aspekty kształcenia zintegrow anego. Red. H. K osętka, J. Kuźm a, K raków 2000, s. 512.

12 Zob.: E. Lipska, M. Przychodzińska: M uzyka w nauczaniu początkow ym . M etodyka. WSiP, W ar­ szawa 1991; H. Burzyńska: M etodyczne ABC nauczyciela m uzyki klasy I-III. Wyd. WSP, Olsztyn 1996.

„N asza m am a, m am a zadum ana” - utrw alenie i doskonalenie w arstw y m e­ lodycznej, rytm icznej i słow nej piosenki pt. „M am a w kuchni” ;

„W krainie dźw ięków ” - aktyw ne słuchanie m uzyki z w ykorzystaniem in­ strum entów;

Ilustracja plastyczna pojęć staccato i legato na przykładzie m uzyki arty­ stycznej .

Lekcje prow adzące były przez studentki IV roku Pedagogiki W czesnoszkolnej: K. Przondziono A. Balcer, M. B oczek, A. R em biasz, A. K ucińską. Z organizow a­ ne zajęcia otw arte stały się sw oistym podsum ow aniem kilkusem estralnego okresu nauki i pogłębionych studiów m etodycznych w zakresie edukacji m uzycznej. Przy­ bliżeniu obszaru obserw ow anych działań dydaktyczno-w ychow aw czych niech posłuży przytoczony, w form ie scenariusza, przebieg dw óch lekcji.

Scenariusz zajęć muzycznych w klasie II

TEMAT: W krainie dźw ięków - aktyw ne słuchanie m uzyki z w ykorzystaniem instrumentów

CEL OGÓLNY: Zaznajom ienie dzieci z różnym i instrum entam i m uzycznym i oraz kształtow anie um iejętności w ykorzystania ich podczas aktyw nego słuchania m u­ zyki.

C ELE O PE R A C Y JN E :

uczeń bierze aktyw ny udział w pow itance i pożegnance rytm icznej, potrafi rozpoznać m etrum j, 4;

potrafi zilustrow ać ruchem treść piosenki G ranie i śpiew an ie w ypow iada się na tem at piosenki, na podstaw ie usłyszanego dźw ięku odgaduje n azw ę instrum entu m uzycznego, potrafi reagow ać ruchem na jeg o dźw ięk, um ie poruszać się w rytm prezentow anego utw oru m uzycznego;

w ykorzystuje instrum enty perkusyjne (bębenek, kastaniety, drew ienka, trój­ kąty) tw orząc akom paniam ent do prezentow anego utw oru m uzycznego; - um ie rozpoznać budow ę trzyczęściow ą (A BA ) utw oru m uzycznego, zna

postać kom pozytora J.F. Haendla.

Do udziału w spotkaniu zaproszono dyrekcję szkoły, nauczycieli nauczania zintegrow anego, pracow ników naukow ych i dydak ty czn y ch K atedry P edagogiki W czesnoszkolnej W -PiPs, UŚ, nauczycieli doradców m etodycznych RO D N K atow ice (m uzyka, nauczanie zintegrow ane) oraz rodziców , uczniów i studentów . S potkanie zostało przygotow ane przez studentów IV roku Pedagogiki W czesnoszkolnej pod kierunkiem dr M irosław a K isiela, jak o w sparte konstruktywną, dyskusją, m uzyczne zajęcia otwarte.

M ETODA : aktyw ne słuchanie m uzyki. FORM A: p raca indyw idualna i grupowa.

PO M O C E: instrum enty m uzyczne (pianino, keyboard, gitara, skrzypce, flet oraz perkusyjne: bębenek, trójkąt, grzechotki - marakasy, drew ienka - clavesy, talerze, tam buryno, quiro, kastaniety), m agnetofon, kaseta (G. F. Haendel: M uzyka na

wodzie, B. Broda: D zieci z brodą), plansze przedstaw iające instrum enty m uzycz­

ne, zeszyt nutowy, podręcznik, przybory do pisania.

PR Z E B IE G ZA JĘĆ :

1. P o w ita n k a - Rapowanka. N auczyciel w prow adza dzieci w św iat rytm u - w m etrum pow ita n ki\, tw orzenie akom paniam entu perkusyjnego w form ie ćw ierć- nutow ego ostinato. N astępnie w ita dzieci słow am i pow itanki, dzieci odpow iadają w określony sposób. Prow adzący prezentuje dźw iękogesty (uderzanie rę k ą o udo, klaśniecie oburącz), które b ęd ą tow arzyszyły pow itance:

N au czy ciel:

4 * % ψ _{4 V * · 4} % 4·· 4 \ 4 1

4 j

J'

P J

J

j

Ï J '

J

J

J

J'

JS

J

J

J J' J' J

j

D zień do - biy dzie - ci jak się dziś ma - cie, czy ra - zem ze - miią się przy - wi - ta - cie.

U czniow ie:

# V fj. _{4 V V Y·:··} 4 V SŁ 4 V f i

4 J

Js P

J

J

J

. wK J '

J

J

J

>

J' J

J

J 2 .N J i Dzień d o - b i y Pa - ni ma - my się św ie - (nie, i n a - szych go - ści w i - la - my p ię - knie

4 -u d e rz e n ie le w ą lę k ą o lewe udo: V - uderzenie praw ą ręką o prawe udo; 1P>-klaśiiięcie w dłonie

2. P rz y p o m n ie n ie i u trw a le n ie p io sen k i p t. Granie i śpiewanie. O soba pro­ w adząca w ykonuje piosenkę pt. G ranie i śpiewanie, i podpow iada dzieciom sposób ilustracji ruchow ej do jej słów. W szystkie dzieci śpiew ają i naśladują gesty prow a­ dzącej . R ozm ow a na tem at piosenki: określenie tem pa, nastroju, dynam iki utw oru - dzieci udzielają odpowiedzi:

a) ćw iczenia uspraw niające artykulatory: rzucie cukierka, w ypychanie język iem policzków ; ćw iczenia oddechow e - dm uchanie baloników , rozluźnianie żu­ chw y i gardła - ziew anie;

b) śpiew m orm orando - zw rócenie uw agi na przebieg m elodyczny piosenki, rytm , przypom nienie sobie gestów ilustrujących słow a piosenki;

c) śpiew z tekstem , zw rócenie uw agi n a dynam ikę głosu i jeg o nie forsow anie, dbałość o dykcję;

d) w zbogacanie słow nictw a - om ów ienie charakteru piosenki: w esoła, skoczna, zabaw na, słow a opow iadają o różnych instrum entach m uzycznych tj. gitara, flet, róg.

G ranie i śpiew anie

e

muz. i sł. B. B roda

ъ ~ . ' : c f

1. Uszy oczy, ręce dwie, Ref. 2. N a gitarze i na flecie, buzia nie zamyka się. Bo granie i śpiewanie to twoje zadanie, i na rogu jeśli chcecie. Pan Bóg ci to wszystko dat, Bo granie i śpiewanie to twoje zadanie. Graj i śpiewaj z nami bracie, żebyś śpiewał mu i grat. Bis w leste, w szkole, no i w chacie,

3. Q u iz m u z y c z n y W ytęż słu c h - n a d sta w uszy. P row ad zący chow a się za kotarą, gdzie prezentuje dźw ięk jednego z instrum entów. Z adaniem dzieci je s t odgadnięcie, ja k i to instrum ent, a następnie w skazanie go n a planszy. G dy w szystkie zagadki zostaną rozw iązane, prow adzący prezentuje sposób w ydo­ bycia dźw ięków na poszczególnych instrum entach:

a) podział instrum entów na dw ie grupy: niem elodyczne (bębenek, trójkąt, tam - buryno, kołatka, grzechotka, drew ienka) i m elodyczne (dzw onki chrom a­ tyczne, flet, skrzypce, gitara, pianino);

b) prezentacja gry na w ybranych instrum entach, zapoznanie uczniów z różny­ mi sposobam i w ydobyw ania dźwięku, w skazanie różnic i podobieństw m ię­ dzy instrumentam i;

c) w ysłuchanie nagrań prezentujących brzm ienie poszczególnych instrum en­ tów m uzycznych.

4. Z a b a w a m u z y e z n o -ru c h o w a . N auczyciel proponuje zabaw ę ru cho w ą (z cy ­ klu ćw iczeń pobudzajaco-ham ujących): na dźw ięk trójkąta dzieci p rzy jm ują dow olną p o zycję (tw orzą dow olną figurę), na dźw ięk drew ienek - m aszerują, grzechotki - podskakują, a na dźw ięk tam buryna - biegają. Z w rócenie uw agi na pom ysłow ość w tw orzeniu figur, sposób poruszania się - zgodność ruchu z rytm em i brzm ieniem instrum entu, postaw a w yprostow ana, sylw etka rozlu ź­ niona, praw idłow e ułożenie rąk i stóp.

5. A k ty w n e słu c h a n ie m u z y k i C o u n try dance. M uzyka na w odzie J.F. Ha- endla to utw ór o charakterze plenerow ym i okolicznościow ym , który zaw iera 25 części (tańce, pieśni, arie itp.) pod w spólnym tytułem M uzyka na wodzie. Ze w zględu na czas trw ania (ok. 60 m in.) często je st prezentow any jak o suita z dow olnie w ybranym i częściam i. Country dance to ogólnie przyjęta nazw a tańców angielskich pochodzenia ludow ego - popularne w X V II i X V III w., tańczone w rów noległych rzędach (m ężczyźni naprzeciw kobiet). Country dan­

ce m ają p ro stą strukturę m uzyczną, charakteryzującą się punktow anym ry t­

m em i ośm iotaktow ą sym etrią.

A В A

a a b b с с d d a a b b

Form a

trzyczęściow a -A B A Przebieg ćwiczenia:

a) im prow izacja ruchow a C ountry dance J. F. H aendla z suity M uzyka na w o­

dzie - pozycja siedząca, tańczą ręce (przed sobą, w górze, klaszczą), tułów,

nogi (tupnięcie p raw ą i lew ą nogą), ukłon - zgodnie z przebiegiem rytm icznym i b udow ą utw oru;

b) określenie budow y utw oru, charakterystyka poszczególnych jego części (ABA) - wykorzystanie kolorow ych kartonów j ako sym bolu, przy om ów ieniu budo­ w y naw iązanie do im prow izacji ruchow ej;

c) tw orzenie akom paniam entu na w ybranych instrum entach perkusyjnych do m uzyki artystycznej.

D zieci dzielim y na trzy grupy, które b ęd ą grały n a trójkątach, drew ienkach (cla- vesy) i bębenkach. W pierw szej fazie nauki dzieci m arkują w ydobyw anie poszcze­ gólnych dźwięków, dzięki czem u dokładnie m ogą usłyszeć m oment, w którym m ają go w ydobyć oraz inspirow ane są do w yobrażenia sobie barw y dźw ięku, ja k ą m ogą uzyskać ze sw oich instrum entów . N astępnie prow adzący rozdaje instrum enty m uzyczne i w spólnie z uczniam i realizuje partyturę.

P artytura.· А В a - ß . с- ¥ а а - ^ c - ^ S i - ÿ5 a , b - W i A d - W b - W i ^ b - W i ÿ d - A i ' i5 b - ^ i

L eg e n d a: ß> - trójkąt, ę? - drew ienka, W - bębenek Pozytyw ny stosunek do wysłuchanego dzieła m uzycznego gwarantuje nam praw ­ dziw e zainteresow anie w iadom ościam i, które w innych w arunkach byłyby trudne do przekazania. M ożem y naw iązać do epoki, kom pozytora czy budow y utworu. W idow iskow y charakter tego opracow ania um ożliw i nam późniejszą prezentację publiczną.

A

6. P o w tó rz e n ie p io sen k i G ranie i śpiew anie. D zieci kolejny raz śpiew ają pio ­ senkę tym razem z akom paniam entem gitary. Z w rócenie uw agi na interpreta­ cję tekstu, oznaczenia dynam iczne, artykulację dźw ięku, ja k rów nież p op raw ­ ność oddychania. D opracow anie gestów ilustrujących słow a piosenki.

7. P o d su m o w a n ie i z a k o ń c z e n ie zajęć. Prow adzący pyta, ja k ie instrum enty uczniow ie poznali na dzisiejszych zajęciach. Prosi kilkoro dzieci, by w ydobyły z nich dźw ięk oraz przypom niały budow ę poznanego utw oru m uzycznego -

C ountry dance (Α Β Α ) oraz sylw etkę J.F. H aendela, jak o kom pozytora. W sk a­

zały różnice m iędzy instrum entam i m elodycznym i i niem elodycznym i.

N auczyciel prezentuje pożegnankę i poleca, aby dzieci odpow iedziały w ten sam sposób, ale ju ż z użyciem dźw iękogestów. Tw orzenie akom paniam entu perkusyj­ nego w form ie ćw ierćnutow ego ostinato w m etrum ^, dołączenie recytacji.

i* * 4 * П * n n * 4 « n * W Ψ 4 *

, h h ! i

J J 4 4> в J I J1 j J j - -4 » _«

_

_{N j J} Już za - ję - cia się skori-czy-Jy i na prze-rwę czas. Za z a - b a - w ę dzię-ku-jc-iny i źe-gna- my

W - pstrykanie palcami oburącz: - łupnięcie prawą nogą: - tupnięcie lewą nogą

Scenariusz zajęć muzycznych w klasie I

TEMAT: Ilustracja plastyczna pojęć staccato i legato na przykładzie m uzyki arty­ stycznej C. Saint-Saensa i M. M usorgskiego

CELE OGÓLNE: K ształtowanie um iejętności dostrzegania różnic artykulacyjnych - staccato i legato. R ozw ijanie w yobraźni ruchow o-przestrzennej i plastycznej. D oskonalenie poprawnej artykulacji. Rozw ijanie poczucia rytmu.

C ELE O PER A C Y JN E:

- uczeń potrafi pow tórzyć pow itankę prezen tow an ą przez nauczyciela,

- um ie w yko nać ćw iczenie arty k u lacy jn e w o p arciu o o b razki d źw ięko w e z uw zględnieniem staccato i legato,

- uw ażnie słucha prezentow anych utworów,

- w ypow iada się na tem at różnic i podobieństw zauw ażonych podczas prezenta­ cji obrazków dźw iękow ych i utw orów m uzyki artystycznej, zna pojęcia stacca­ to i legato,

- potrafi zadeklam ow ać znany w iersz uw zględniając różnice artykulacyjne, - um ie w yrazić m chem pojęcia staccato i legato,

- potrafi wskazać sym bole plastyczne odpowiadające artykulacj i staccato i legato, - w ykonuje pracę p lastyczną zgodnie z poleceniem , stosując w sk azan ą przez

nauczyciela technikę,

M ETODA : czynna (ćw iczenia ruchow e, w ykonanie pracy plastycznej), słowna (polecenia, rozmow a z dziećmi) i percepcyjna (wysłuchanie utworów, obrazki dźwię­ kowe).

FORM A: indyw idualna praca uczniów , praca z całą klasą.

POM OCE: obrazki dźw iękow e, m agnetofon, kaseta z utworam i: „Ł abędź” z K a r­

naw ału zw ierząt C. Saint-Saensa oraz „Taniec kurcząt” z O brazków z w ystaw y

M. M usorgskiego, farby - akw arele i plakatow e, blok, pędzle, kubki z w odą, po d­ kładki na stoliki.

PR ZE B IEG ZAJĘĆ:

1. Pow itanie dzieci - „W szyscy s ą ...” . Przypom nienie pow itanki na zasadzie echa rytm icznego i m elodycznego. N auczyciel prezentuje pow itankę: pierw szy raz staccato, a drugi raz legato - dzieci ponow nie pow tarzają. U czniow ie w ypo­ w iadają się na tem at usłyszanych różnic w artykulacji.

Wszy-scy są, w i-tam Wbs. Z a-ozy-na - my już czas!

Jes-tem ja, jcs-leś Ty. Raz, dwa, Irzyl

2. N auczyciel przedstaw ia uczniom obrazki dźw iękow e i prezentuje sposób arty­ kulacji dźwięków.

' e

p f

O

Z. Ш Ш гГШ Ш Х X X z. % Z o 1 + tr + * 4· -fc

•p! к

к

к.

к

к-

и

3. Zabaw a ruchow a ilustrująca różnice artykulacyjne. U czniow ie u staw iają się w rozsypce, nauczyciel proponuje następujące ćw iczenie: w ykonać ruch (stac­ cato, legato) do podanego tekstu. Po realizacji ćw iczenia, uczniow ie charakte­ ry zują w ykonaną im prow izację, opisując j ą w łasnym i słowam i.

Legato Staccato

- malowanie kółek w przestrzeni stopami. - rysowanie punktów palcami - malowanie ścian,

- mycie okien, wycieranie stołu,

- głaskanie psa, kołysanie się. - stanie na jednej nodze, wystukiwanie rytmu palcami drugiej nogi. - naśladowanie łapania muchy,

4. N auczyciel prezentuje dw a utw ory: „Ł abędź” z K arnaw ału zw ierzą t C. Sa- int-S aensa i „Taniec k u rcząt” z O brazków z w ysta w y M. M usorgsk ieg o. U czniow ie uw ażnie słuchają, a następnie w skazują różnice w sposobie w y ko ­ nania tych dw óch utworów. N auczyciel w yjaśnia, że pierw szy utw ór „Ł abędź” je st przykładem utw oru w ykonanego legato, natom iast „Taniec kurcząt” zo ­

stał w ykonany stacc ato . D efiniow anie poznanych pojęć:

STACCATO jest to rodzaj artykulacji, czyli sposobu w ydobyw ania dźw ięków p o ­ legający na w yraźnym oddzielaniu dźwięków. W zapisie nutow ym oznacza się kropką nad nutą.

LEGATO je st to rodzaj artykulacji polegający na ścisłym łączeniu następujących po sobie dźwięków. W zapisie nutow ym oznacza się słow nie lub lukiem .

5. N auczyciel prosi uczniów by spróbow ali w ypow iedzieć w ybrane przysłow ie lub zadeklam ow ać znany im w iersz dw om a poznanym i sposobam i - raz stac­ cato, drugi raz legato, w oparciu o w cześniejsze ćw iczenia dotyczące różnic artykulacyjnych pow itanki i obrazków dźw iękow ych.

„Listopad - liść o p a d ł” „ Jedzie g ru d zień p o g r u d z ie ”

„ T rą f t r ą f m isia bela m isia K a sia kąfa cela M isia a, m isia be, m isia K asia k ą fa c e ”

„Rąbał, rą b a ł siekiereczką, n a rą b a ł szesnaście, a je ż e li nie w ierzycie p o r a ­ cho w ać r a c z c ie ”

„Ene due like fa ke, torba borba esse sm ake deus m eus kosm ateus, im m orele b a k s ”

„Droga p a n i zimo, sypnij dużo śniegu, żeby nam saneczki nie ustały w b ie g u ”

6. U czniow ie p ro pon ują sw oje sposoby przedstaw ienia ruchem w ysłuchanych fragm entów utw orów m uzycznych. W szystkie dzieci im prow izują ruch, w yko­ rzystując najciekaw sze propozycje. Ć w iczenia ruchow e m ożna urozm aicić: uczniow ie stoją w rozsypce, nauczyciel prezentuje m uzykę i w ym ienia części ciała, które w danym m om encie pow inny w ykonyw ać odpow iedni ruch, np. głową, praw ą ręką, lew ą nogą, itp. U czniow ie w ykonują - odpow iedni do m u­ zyki, ale w ybrany przez siebie - ruch tylko w ym ien io ną częścią ciała.

7. Nauczyciel proponuje uczniom , by teraz, zainspirow ani w ysłuchanym i utw ora­ m i, spróbow ali nam alow ać poznane sposoby artykulacji. W spólnie z uczniam i ustala sym bole plastyczne odpow iadające artykulacji staccato i legato: legato - linie, łuki, pętle; staccato - punkty, plamy, kreski, figury geom etryczne.

9. Wykonanie pracy plastycznej - złożenie kartki z bloku formatu A3 na pół. Pierw­ sza połow a pracy zostaje w ykonana tech niką „m okre w m o kre” . U czniow ie m oczą połow ę kartki i następnie m alują akw arelam i różne linie, łuki, pętle, przedstaw iając w ten sposób artykulację legato. N atom iast n a drugiej połow ie kartki uczniow ie przedstaw iają pojęcie staccato m alując punkty, figury geom e­ tryczne, plamy, kreski. Inne propozycje pracy plastycznej:

> część klasy m aluje artykulację staccato, część legato w sposób przedsta­ w iony powyżej,

> nauczyciel rozkłada n a podłodze duży arkusz brystolu; każde dziecko m o­ czy palce w farbie przygotow anej na spodku, a następnie na części, która m a przedstaw iać staccato zostaw ia ślady boków palców, a na części m o­ krej przedstaw iającej legato m aluje palcam i fale, linie.

11. Po skończonej pracy uczniow ie prezentują swoje obrazy, w yjaśniają, dlaczego w taki sposób przedstaw ili poznane pojęcia. U czniow ie zo stają nagrodzeni oklaskam i za w ykonane prace. W łasnym i słow am i w y jaśn iają różnice p om ię­ dzy artykulacją staccato a legato.

12 N auczyciel żegna się z uczniam i prezentując pożegnankę staccato, uczniow ie odpow iadają legato.

Za - ję - cia skoń-сот - ik s i chcc nam się jeść. Do

do - mu i-dać-m y. A - dieu bye bye czećć?

R ys. 1. Staccato R ys. 2. Legato

Konkluzja

A spekt kształcenia zintegrow anego z dom inantą m uzyki i jej form aktyw ności w ram ach zajęć zintegrow anych pow inien być m ocno zaakcentow any, tak aby w yartykułow ana m ożliw ość łączenia m uzyki z innymi dziedzinam i kształcenia sta­ ła się im pulsem dla studentów i nauczycieli w kierunku uzupełniania i pogłębiania swojej w iedzy z zakresu w ychow ania m uzycznego. Sam a m uzyka realizow ana podczas zajęć kształcenia zintegrow anego nie pow inna być traktow ana w yłącznie jak o „ozdobnik” czy choćby tylko w zm ocnienie podaw anych treści w yłącznie w pow iązaniu z innym i przedmiotami. Odrębność realizacji zadań m uzycznych w y ­ nika z konieczności zachow ania stopniow ania trudności w przechodzeniu n a w y ­

ższe poziom y poznania w realizacji zadań różnych form aktyw ności m uzycznej. N auczyciel pow inien być św iadom y faktu, iż nie m ożna m ów ić o m uzyce bez m u ­ zyki, a podaw ane treści z zakresu edukacji m uzycznej uczeń m usi najpierw prze­ żyć, odczuć, sam spróbow ać rozw iązać, by następnie działać w w ybranym obsza­ rze aktyw ności m uzycznej.

Praktyka nauczycielska w czasie studiów to nie tylko obserw acja w zorów dla ich ew entualnej aplikacji, ale rów nież uczenie się przez praktykę, w ychodzenie poza standardowe wzorce, nauka przez działanie oraz rozw ijanie i pogłębianie w ła­ snych kom petencji w dialogu z innym i ludźmi. O d przyszłego pedagoga rzeczyw i­ stość szkolna w ym aga działań na w skroś elastycznych. On sam w trakcie realizo­ w anych czynności pow inien w ykazać się dużą refleksją nad przebiegiem zajęć, zam ierzonym i i ukrytym i efektam i oraz kontekstem podejm ow anych czynności. W ażnym etapem je st sam okształcenie, czyli pozyskiw anie w teorii w sparcia dla lepszego zrozum ienia przebiegu tego typu działań i inspiracji do tw orzenia wizji zm iany procesu nauczania - uczenia się.