Wyniki działalności budownictwa na tle wzrostu gospodarczego w latach 1992-1997

Pełen tekst

(1)Jacek Barburski Kaledra Ek.n ....lkl Nleru.h ..... śd I Pr••••u InwestyCYlneg.. Wyniki działalności budowictwa na tle wzrostu gospodarczego w latach 1992-1997 1.. Wstęp. Budownictwo, znaczący sektor gospodarki narodowej, zajmuje się przede wszystkim wytwarzaniem, a tym samym powiększaniem substancji budowlanej, stanowiącej największy składnik majątku trwałego w gospodarce, a także utrzymaniem tegoż zasobu w drodze modernizacji i remontów. Budownictwo bierze zatem udział tak w reprodukcji prostej, jak i rozszerzonej budowlanego majątku trwałego. Odgrywa ono również znaczącą rolę w zagospodarowywaniu obszarów, w tworzeniu infrastruktury techniczno-ekonomicznej. Są to podstawowe funkcje, które spełnia w gospodarce narodowej. Nie ulega wątpliwości, że funkcje budownictwa w gospodarce każdego kraju są ogromne i ulegają zmianom wraz z przechodzeniem na wyższe etapy rozwoju społeczno-gospodarczego. W zależności od poziomu rozwoju danego kraju rola budownictwa może polegać na tworzeniu substancji przemysłowej, infrastruktury techniczno-ekonomicznej, infrastruktury społecznej, do której należy zaliczyć tworzenie i powiększanie zasobu mieszkaniowego, czy też budowaniu infrastruktury socjalno-kulturowej, w dalszej zaś kolejności na zaspokajaniu jakościowych potrzeb w tym zakresie . Budownictwo jest również najważniejszym czynnikiem kształtującym środowisko, w którym czlowiek spędza większość swojego życia. W calokształcie rozwoju społeczno-gospodarczego szczególną rolę odgrywa rozwój budownictwa mieszkaniowego, które jest niezbędnym warunkiem prawidłowego rozwoju społecznego i postępu ekonomicznego. Budownictwo mieszkaniowe jest czynnikiem wspomagającym wzrost gospodru'czy dzięki znaczącemu efektowi mnożnikowemu, który towarzyszy budowie, utrzymaniu i obrotowi nieruchomościami. W niektórych krajach zachodnich l USD wydat-.

(2) I. Jacek Bab,u'ski. kowany w sektorze mieszkaniowym generuje ok. 4 USD produktu narodowego brutto. W warunkach rozwoju gospodarczego udział inwestycji mieszkaniowych w produkcie narodowym gwałtownie wzrasta, zwłaszcza gdy coraz więk sza część dochodów gospodarstw domowych przeznaczana jest na mieszkania. Roczna wartość robót budowlanych związanych ze wznoszeniem budynków mieszka,lnych stanowi w różnych krajach przeważnie 5-7% dochodu narodowego, a zasób mieszkaniowy ma pokaźny udział w majątku trwałym każdego kraju (20-50%). Biorąc pod uwagę doniosłą rolę i znaczenie budownictwa w gospodarce każdego kraju, należy systematycznie obserwować jego rozwój, a także wzajemne rełacje w powiązaniu z całą gospodarką. Artykuł niniejszy jest próbą oceny kondycji ekonomiczno-finansowej budownictwa począwszy od wprowadzenia nowego systemu gospodarczego, przystosowania się budownictwa do nowych warunków, a także próbą odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób wzrost gospodarczy wpłyną! na sytuację w samym budownictwie. Przy dokonywaniu oceny działalności nie tylko budownictwa , ale i całej gospodarki należy uwzględnić fakt, iż od 1993 r. obowiązuje nowy podział klasyfikacyjny gospodarki (EKD) , według którego poprzedni dział "budownictwo" utworzył dwie sekcje: "budownictwo" oraz "obsługę nieruchomości i firm". A zatem dokładne porównanie niektórych danych sprzed i po 1993 1'. nie zawsze jest możliwe.. 2. Ogólne uwarunkowania rozwoJu budownictwa w lalach 1990-1997 Wprowadzenie nowego systemu gospodarczego w Połsce spowodowało zasadnicze zmiany w warunkach funkcjonowania budownictwa zarówno reguła cyjnych,jak i realnych. Głęboki kryzys w początkowym okresie przemian wpły nął w znacznym stopniu na zmniejszenie produkcji budowlanej w całym kraju. Po uruchomieniu mechanizmów gospod arki rynkowej istotnymi problemami gospodarki połskiej były , zw łaszcza w początkowym okresie zmian, wysoka stopa inflacji, niska stopa oszczędnośc i spowodowana spadkiem reał nych dochodów społeczet\stwa, wysokie bezrobocie, niedostateczny poziom eksportu, wysoki stopień monopolizacji gospodarki, presja nierentownych dużych przedsiębiorstw pm\stwowych, a także brak istotnych zmian systemowych w niektórych ważnych dziedzinach,jak np. ubezpieczenia społeczne. Do 1994 l'. miała miejsce ograniczona skłonność gospodarki do inwestowania a wydatki na nowe zadania budowlane były niewielkie. Według szacunków GUS, krajowa produkcja budowlana w latach 19891994 zmniejszyła się o ok. 8%. Dopiero od 1994 l'. nakłady inwestycyjne na roboty budowlano-montażowe po raz pierwszy przekroczyły poziom z roku poprzedniego, jakkolwiek w przypadku produkcji przedsiębiorstw budowlanych sytuacja taka miała miejsce po raz pierwszy w 1994 l'..

(3) ~. 'E:". ;;.. Tabela l. Produkt krajowy brutto w latach 1990-1997 (w mln Wyszczególnienie. 1990. Produkt krajowy bruao Produkt krajowy bruao na jednego "mieszkańca (w zl) Przemysł. Budownictwo Obsługa nieruchomości. Źród1o:. fUlTl. S' i> ;;-. zł). 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 56027,1 80882,9 114944,2 155780,0 2\0 407,3 306318,3 385448,1 1470,0 2 115,0 2996,0 4051,0 5459,0 " 7938,0 9981,0 39 126,8 51206,7 67706,1 84961,3 101 282,9 8931 ,6 \O 150,3 11 998 ,7 19504,2 25046,9 7415,7 9072,3 12592,9 21 962,1 29174,3. 1997 469372,1 12 144,0 121 024,9 32767 ,1 40021 ,9. mieszkańca. Źródlo:. ~. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. {J. 100,0 100,0. 93,0 92,7. \02,6 \02,3 100,0 100,0 100,0. 103,8 103,5 108,6 101 ,1 101,5. \05,2 105,0 110,3 102,7 106,9. \07,0 106,9 110,4 105,8 105,8. \06,0 106,0 107,6 102,8 100,9. 106,8 106,8 110,3 113,6 99,3. ~. Przemysł. i firm. l. 1990. Budowni"ctwo Obsługa nieruchomości. ~ ;;.. ;j Ci ;: '". Tabela 2. Dynamika produktu krajowego w latach 1990-1997 (dane w % obliczone na podstawie cen stałych, rok poprzedni = 100) Produkt krajowy bruno Produkt krajowy brutto na jednego. g."'"" "'~". Roczniki Statystyczne GUS, Warszawa 1995, 1998 .. Wyszczególnienie. "tt. -. Roczniki Statystyczne GUS, Warszawa 1995,1998.. ". ~. ~. ". -.

(4) I. Jacek BabUl'ski. Wraz z upływem czasu następowała stopniowa poprawa kondycji gospodarki polskiej. Od 1994 r. przy malejącej inflacji. spadku bezrobocia. systematycznym wzroście nakładów inwestycyjnych oraz napływie kapitału zagranicznego utrzymywało się wysokie tempo wzrostu gospodarczego. a Połska należała do najszybciej rozwijających się krajów europejskich. Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu towarzyszyły korzystne zmiany jakościowe i strukturalne w gospodarce. Zwiększyła się wydajność pracy. zmalała energochłon ność i materiałochłonność produkcji. Odbywał się postęp w procesach prywatyzacyjnych oraz spadał udział sektora publicznego we wszystkich dziedzinach życia gospodarczego. Wyrazem pozytywnych zmian w latach 1992-1997 jest kształtowanie się produktu krajowego brutto. który jest najczęściej stosowaną miarą poziomu aktywności gospodarczej w makroskali (por. tabele 1 i 2). Po początkowym spadku produktu krajowego brutto w latach 1989-1991. od 1992 r. - roku zahamowania recesji - obserwuje się stały jego wzrost. przy czym największy przyrost nastąpił w łatach ł 994-1997. Na uwagę zasługuje fakt. że w okresie 1992-1997 dynamika wzrostu produktu krajowego brutto wyniosła 135.71 %. Podobnie ksztaltowała się dynamika produktu krajowego brutto w przeliczeniu na I mieszkańca. Licząc według kursu walutowego. produkt krajowy brutto przypadający na 1 mieszkańca w 1997 l'. wyniósl ok. 3.5 tys. USD. Z analizy kształtowania się elementów popytu finalnego wynika. że podobnie jak w 1996 r. podstawowym czynnikiem kreującym wzrost produktu krajowego brutto w 1997 r. był popyt krajowy. który zwiększył się o 9%. Szczególnie wysoko wzrosły nakłady na środki trwałe (w 1996 l'. o 22.7%. a w 1997 l'. o 20%) oraz konsumpcja indywidualna (w 1996 r. o 8.6%. a w 1997 r. o 7.0%) I . Czynnikiem zmiejszającym popyt finalny był natomiast znaczny spadek eksportu. Ujemne saldo obrotów w handlu zagranicznym spowodowało. że rola eksportu w kreowaniu popytu finalnego była niewielka. Duża aktywność gospodarcza znalazła odzwierciedlenie w poprawie sytuacji finansowej przedsiębiorstw. korzystnych zmianach na rynku pracy. wyż szym poziomie wynagrodzeń reałnych sektora przedsiębiorstw oraz we wzroście dochodów budżetu państwa. W 1997 r. w stosunku do roku poprzedniego miały miejsce następujące zmiany: - produkt krajowy brutto wzrósł o 6.3%. - produkcja przemysłowa wzrosła o 10.0%. - eksport wzrósł o 14,5%. - import wzrósł o 24.5%. - realne wynagrodzenie wzrosło o 5.2%. - produkcja budowlana wzrosła o 7.0%.. IM. Sochacki, Budownictwo polskie nr 1.,. 1.. IV. 1997 r., .. Problemy Rozwoju Budownictwa" 1998,.

(5) dzialalności. budownictwa na tle wzrostu. Wyniki powyższe wskazują, że polska gospodarka znalazła się w fazie intensywnego rozwoju. Najbliższe lata zadecydują natomiast, czy osiągnęła ona zdolność do trwałego wzrostu. Należy podkreślić, że dopiero w 1995 r. zahamowany został spadek udziału budownictwa w tworzeniu produktu krajowego brutto. Od tego czasu utrzymywała się już tendencja wzrostowa (p0f. tabela 3). Tabela 3. Struktura produktu krajowego brutto w latach 1992-1997 (w %) Wyszczególnienie Produkt krajowy brutto Udzial przemy siu w PKB Udział budownictwa w PKB Udział obsługi niciUchomości Udział pozostałych. sektorów. i firm w PKB. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 100,0 34,0 7,8 6,5 51.7. 100,0 32,9 6,5 5,8 54,8. 100,0 32,2 5,7 6,0 56,1. 100,0 27,7 6,4 7,2 58,7. 100,0 26,3 6,5 7,6 59,6. 100,0 25,8 7,0 8,5 58,7. Zródło: opracowanie własne na podstawie Roczników Statystycznych GUS, Warszawa 1995,. 1998.. W krajach Europy Zachodniej udział budownictwa w tworzeniu produktu krajowego brutto stanowi ok. 10%, podczas gdy w Polsce w latach 1995-1997 kształtował się na poziomie 6-7%. Dlatego też dopiero po osiągnięciu poziomu zbliżonego do krajów Europy Zachodniej będzie można mówić o polskim budownictwie jako o dojrzałym sektorze gospodarki. Przyczyn zmniejszenia udziału budownictwa w tworzeniu produktu krajowego brutto na początku lat 90. należy doszukiwać się w procesach głębokich przemian, jakim podlegała w tym czasie cała polska gospodarka. Z jednej strony następował żywiołowy rozwój sektora handlu i usług, z drugiej natomiast zdecydowanie spadł popyt na nowe inwestycje budowlane. Jedną z podstawowych funkcji, jaką pełnią inwestycje w gospodarce każ dego kraju, jest akumulacja kapitału. Tworząc zasoby użytecznych budynków i urządzeń kraj zwiększa swój produkt potencjalny, co w d!ttgim okresie sprzyja wzrostowi gospodarczemu'. Toteż każda zmiana w nakładach inwestycyjnych będzie wywierała wpływ na globalny popyt, a w wyniku tego na produkcję i zatrudnienie. Nakłady inwestycyjne ogółem zł w 1997 r. wyniosły 90 437,7 mln zł, w tym nakłady na budynki i budowle 43392,1 mln zł. Znaczny wzrost nakładów inwestycyjnych na roboty budowlano-montażowe i przełamanie zjawisk recesyjnych nastąpił w 1994 f. (por. tabele 4 i 5). Należy podkreślić, że w tym samym roku nastąpił także znaczny wzrost produktu krajowego brutto, co niewątpli wie pozwoliło na większe wydatki inwestycyjne w skali kraju. Inwestycje budowlane w Polsce w latach 1995-1997 osiągnęły wysoki wzrost (w 1995 f. 2. P.A. Samueison. W.D. Nordhaus, Eko1lomia ), PWN. Warszawa 1995, s. 215..

(6) I. Jacek Baburski. Tabela 4.. Nakł ady. inwestycyjne w latach 1991-1997 (w mln. Wyszczególnienie. 1991. Naklady inwestycyjne ogólem inwestycyjne na jednego. 1992. 1993. zł). 1994. 1995. 1996. 1997. 16883,7 20 159,7 24715,9 33 865,1 47144,7 65622,0 90 437,7. Nakład y. mie szka ńca. 440,7 524,7 641.9 Naklady inwc.\tycyjne na budynki i budowle 9725,6 10817,7 12535,0 Naklady inwestycyjne w przemyśle 6523,3 7973,9 9567,4 Nakłady inwestycyjne w budownictwie 6823 955,8 1024,9 Nakłady inweslycyjne w obsłudze nieruchomości 4689,8 4482.0 4018,0 Nakłady inwestycyjne w budownictwie mieszkaniowym 4689,8 4669.0 3989.0 Żródło:. 1222, 1699,0 2340.0. 877,8. 17675 ,6 22560,2 30341,9 43392,1 14708,7 20174,6 27825,2 35 167.s I 556,4 2157,1 3845,1 5547,4 4284,4 4 875,3 5689,3 8257,4 4242,0 4563,1 5235,8 7224,9. Roczniki Statystyczne GUS, Warszawa 1995, 1998.. 'il ;5. E ~. ;.-,. 'll ~. Z. 100 000 90000 80000 70 000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 O. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. Lata. RI. Rys. l. Źródło:. • naklady inwestycyjne ogólem naklady inwestycyjny na budynki i budowle. Wielkość nakladów in westycyjnych w latach 1991-1999 opracowanie własne.. o 7,1%, W 1996 r. O 12,8%, a w 1997 r. 022,1 %). Jednak w strukturze nakła dów inwestycyjnych udzial wyd atków na budynki i budowle, z wyjątkiem 1994 r. ciągl e malal, by w 1997 L, osiągnąć jeden z najniżs zych poziomów . 47,98% (pOL tabela 6) ..

(7) Wyniki. działalności. I. budownictwa na tle wzrostu gospodarczego .... Tabela 5. Dynamika nakładów inwestycyjnych w latach 1991-1997 (dane w % obliczone na podstawie cen stałych, rok poprzedni = IDO) Wyszczególnienie. 19971. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 95,9. 1OQ,4. 102,3. 108,1. 117,1. 119,2. 122,2. 181,6. 98,2. 94,9. 93,6. 103,6. 107,1. 112,8. 122,1. 133,5. 97,1. 98,3. 100,7. 120,7. 115. 120. 113,8. 182,2. 98,1. 114,1. 84,5. 122,3. 116,2. 149,6. 126,9. 255,2. i firm. 98,4. 90,7. 81,8. 90,5. 101,9. 100,4. 124,1. 83,9. Naklady inwestycyjne w budownictwie mieszkaniowym. 98,7. 86,3. 75,4. 90,8. 92,7. 96,8. 117,7. 61,0. 1990. N.klady inwestycyjne ogółem. Naklady inwestycyjne na budynki i budowle Naklady inwestycyjne w przemyśle Naklady inwestycyjne w budownictwie Naklady inwestycyjne w obsłudze nieruchomości. Źródło:. Roczniki Statystyczne GUS, Warszawa 1995,1998.. Tabela 6. Struktura. nakładów. inwestycyjnych w latach 1991-1999 (w %). Wyszczególnienie Udział nakładów na budynki i budowle w nakładach inwestycyjnych ogółem Udział przemysłu w nakładach inwestycyjnych ogółem Udział budownictwa w nakładach inwestycyjnych ogólem Udział budownictwa mieszkaniowego w nkaldach inwestycyjnych ogółem. Żródlo:. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 57,60. 53,63. 50,72. 52,19. 47,85. 46,24. 47,98. 38,64. 39,55. 38,71. 43,43. 42,79. 42,40. 38,89. 4,04. 4,74. 4,15. 4,60. 4,58. 5,86. 6,13. 27,78. 23,16. 16,14. 12,53. 9,68. 7,98. 7,99. Roczniki Statystyczne GUS, Warszawa 1995, 1998.. W strukturze realizowauych robót i obiektów w pierwszej połowie lat 90, nastąpiły głębokie zmiany: spadło zapotrzebowanie na obiekty przemysłowe i użyteczności publicznej, a wzrosło na obiekty usługowe, handlowe i biurowe, Stopniowo wzrastało zapotrzebowanie w zakresie niewielkich przedsięwzięć i robót modernizacyjnych, adaptacyjnych oraz remontowych, głównie w obiektach handlowych i usługowych. Należy też podkreślić, iż realizacja inwestycji budowlanych w latach 1989-1993 ograniczała się najczęściej do kończenia zadań inwestycyjnych rozpoczętych W latach poprzednich. Z inwestycji prywatnych realizowane były szczególnie budowy i modernizacje jednostkowych.

(8) I. Jacek Baburski. obiektów bankowych i handlowych oraz biurowych o bardzo wysokim standardzie. Znaczny wzrost inwestowania od 1994 r. związany był głównie z d ążeniem do poprawy jakości produkcji i unowocześnienia infrastruktUl'Y, a sprzyjało temu większe niż w latach poprzednich zaangażowanie kapitału krajowego oraz zagranicznego. Począwszy od 1995 r. zaczął napływać do Polski znaczny kapitał zagraniczny. W perspektywie przyjęcia Polski do Unii Europejskiej oraz w związku z szybkim rozwojem polskiej gospodarki nastąpił wzrost zainteresowania ze strony wielkich instytucji finansowych inwestycjami w nieruchomości (np. EUI'opejski Bank Odbudowy i Rozwoju sfinansował budowę wielkich biurowców: Atrium Center, Sienna Center, Warsaw Financial Center). Do czynników sprzyjających zwiększeniu inwestycji budowlanych należy również zaliczyć uchwalenie w latach 1994-1995 istotnych ustaw dla budownictwa, tj. ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym, ustawy o zamówieniach rządowych oraz prawa budowlanego. W stymulowaniu popytu inwestycyjnego znaczącą rolę odegrały również korzystne rozwiązania podatkowe w postaci ułg inwestycyjnych i mieszkaniowych.. 3.. Wielkość. I struktura produkcll budowlano-montaiowel. Od 1990 1'. dynamikę i strukturę produkcji budowlanej determinowały zachodzące procesy transformacji gospodarki (zmiany systemowe oraz wła snościowe w strukturze produkcji) oraz niewielkie zapotrzebowanie na nowe obiekty budowlane. W okresie tym uwidoczni! się natomiast stały wzrost popytu budowlanego na roboty remontowe, adaptacyjne oraz modernizacyjne, co wynikało głównie ze zmiany przeznaczenia istniejących zasobów oraz ich właścicieli w wyniku procesów prywatyzacyjnych. Do istotnych zmian w strukturze produkcji budowlanej należy także zaliczyć wzrost udziału budownictwa infrastrukturalnego i komercyjnego kosztem spadku udzialu budownictwa przemysłowego oraz mieszkaniowego. W związku z programem budowy autostrad należy spodziewać się dalszego zwiększenia wartości inwestycji w lądowe budowle inżynierskie . W 1997 r. wartość dla sprzedaży produkcji budowlano-montażowej ogółem wyniosła 57591,5 młn zł (por. tabela 7), co w stosunku do 1990 r. w cenach stałych stanowi 132,5%. Na podkreślenie zasługuje fakt, iż dynamika wzrostu produkcji budowlanej w okresie 1990-1997 była wyższa od stosunku do dynamiki wzrostu produktu krajowego brutto, która wyniosła w tym samym okresie 126,2%, a z kolei nieco niższa od dynamiki nakładów inwestycyjnych na budynki i budowle (l33 ,5%). Odnotowany wzrost produkcji budowlanej by! głównie rezultatem zwiększonego popytu o charakterze inwestycyjno-modernizacyjnym..

(9) działalności. budowllictwa na tle wzrostu. Tabela 7. Produkcja budowlano-montażowa w latach 1990-1997 (w mln zł) Wyszczególnienie. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 1997/ 1990. Wartość produkcji budowlano-montażowej. w cenach bieżących Dynamika produkcji w cenach stalych (rok poprzedni = 100). II 131.7 16404.7 19212.7 24357.9 28161.6 35 132.0 43204.4 57591,5. 100.0. 101.0. 98.7. 104,5. 100.3. 105.6. 103.0. 116,5. 132,5. Źródlo: Roczniki Statystyczne GUS. Warszawa 1995.1998.. W strukturze własnościowej produkcji budowłanej występował stały wzrost sektora prywatnego, który w 1997 r. wyniósł aż 93% (w 19961'. - 88%). W 1997 r. w porównaniu z rokiem poprzednim odnotowano wzrost produkcji': - w przedsiębiortswach o kapitale mieszanym z przewagą sektora prywatnego o ok. 100% (w poprzednim roku o 26%), - w spółkach z przewagą kapitału zagranicznego o ok. 44% (odpowiedni!> 21%), - w prywatnych spółkach krajowych o ok. 27% (odpowiednio 10%), - w zakładach osób fizycznych o ok. 7% (odpowiednio 3%). Największy spadek zrealizowanych robót odnotowano w przedsiębior stwach skarbu państwa - o ok. 77% (w 19961'. spadek o 43%). Natomiast przedsiębiorstwa o kapitale mieszanym z przewagą sektora publicznego wykazały spadek o ok. 73% (9%). W rezultacie procesów przekształceń własnościowych w gospodarce ukształtował się nowy model podmiotowy budownictwa o znaczącym udziale małych firm. W 1995 l'. 98% (w 1990 r.jeszcze 22%) ogólnej liczby podmiotów prowadzących działalność w zakresie budownictwa stanowiły małe firmy (do 50 pracowników), zatrudniające oficjalnie przeciętnie 2,5 osoby. Podmioty te wykonywały prawie 60% całej produkcji budowlanej (w 1990 l'. - 19%). Sytuacja taka z jednej strony, tworząc wewnętrzną konkurencję, sprzyja racjonalizacji dzialalności, pozytywnie wpływając na wyniki finansowe, z drugiej jednak stwarza bariery wykorzystania efektów skali. Zbyt duży poziom dekoncentracji polskiego budownictwa osłabiajego pozycję wobec ekspansji zagranicznych firm budowlanych. Stan ten nałeży jednak traktować jako przejściowy, wynikający głównie z braku kapitału. Wielkości oraz strukturalny udział efektów produkcji budowlano-montażo wej wedlug grup w latach 1996-1997 przedstawia tabela 8. Z danych tych udziału. 3 W. Miklewski. Budownictwo nictwa" 1998,nr3,s.1.. IV. 1997 r. - produkcja i podaż. "Problemy Rozwoju Budow-.

(10) I. Jacek Baburski. wynika, że największym udziałem w produkcji budowlanej charakteryzuje się wznoszenie budowli: inżynieria lądowa i wodna (ok. 70%), a następnie wykonywanie instalacji budowlanych (ok. 24%) oraz budowlane prace wykończe niowe (ok. 5%). Pozostałe grupy robót mają znikomy udział w produkcji budowlano-montażowej.. Tabela 8. Wielkość i struktura produkcji (w cenach bieżących). budowlano-montażowej. 1995 Grupy Ogólem Przygotowanie terenu pod. wrnłn zł. budowę. Wznoszenie budowli: inżynieria lądowa i wodna Wykonywanie instnlacji budowlanych Budowlane pr~ce wykończeniowe Wynajem sprzętu budowlanego i burzącego wraz z obsługą operatorską. wedlu g grup 1997. 1996. udział. w%. wmln. zł. udział. w%. w mln. zł. udział. w%. 27504,0 100,00 34382,3 100,00 45971,1 0,63 238,7 0,69 249,7 174,5. 100,00 0,54. 68,26 32466,5 24,27 10 886,7 6,22 2 105,7. 70,62 23,68 4,58. 262,5. 0,57. 18947,5 6648,0 1577,6. 68,89 23469,7 24,17 8344,2 5,74 2138,7. 156,4. 0,57. 191,0. 0,56. Żr6dlo: Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 1998.. W strukturze produkcji budowlano-montażowej wedlug rodzajów obiektów budowlanych największy udzial w latach 1996-1997 posiadały roboty zwią zane z realizacją budynków mieszkalnych i użytku publicznego (ok. 32%), lądowych budowłi inżynierskich (ok. 24%), budynków produkcyjnych i usłu gowych (ok. 19%) oraz linii i sieci elektroenergetycznych, elektrotrakcyjnych i telekomunikacyjnych (ok. 8%). Pozostale dane w tym zakresie zostały przedstawione w tabeli 9. Wysokie tempo wzrostu produkcji budowlanej w dużej mierze było efektem regulacyjnego oddziaływania na popyt budowlany za pomocą określonych instrumentów ekonomicznych, a także dzięki poprawie ogólnej koniunktury gospodarczej i budowlanej. W latach 1995-1997 wzrosły również możliwości finansowania ze źródeł autonomicznych, tj. ze środków ludności i jednostek gospodarczych, Ożywienie produkcyjne w budownictwie w połowie lat 90.jest także konsekwencją wzrostu zdolności i skłonności gospodarki do inwestowania. Popyt budowlany stymulowany był jednocześnie za pomocą takich instrumentów ekonomiczno-finansowych, jak np. preferencyjna stawka podatku VAT (na matariały budowlane oraz ńa roboty budowlano-montażowe związane z budownictwem mieszkaniowym i użyteczności publicznej, jak również ną usługi projektowe wraz z nadzorem autorskim w zakresie budownictwa mieszkaniowego i towarzyszącego) oraz· funkcjonowanie korzystnego systemu.

(11) działalności. budownictwa na tle wzrostu. Tabela 9. Wielkość i struktura produkcji budowlano-montażowej w latach 1996-1997 według rodzajów obiektów budowlanych (w cenach bieżących) 1996. Rodzaje obiektów Ogółem. produkcja budowlano-montażowa. Budynki mieszkalne i użytku publicznego Budynki produkcyjne i usługowe Budynki przemysłowe i składowe naziemne. Budowle górnicze dołowe Budowle inżynierskie lądowe Budowle inżynierskie wodne Linie i sieci elektroenergetycne, elektrotrakcyjne i telekomunikacyjne Urządzenia melioracyjne, zasadzenia wieloletnie, urządzanie terenów zieleni Montaż maszyn i urządzeń nie związanych z obiektami wymienionymi wyżej. w mln. zł. 1997. udział. w%. w mlnzl. udział. w%. 26262,6 100,00 36 126,4 100,00 8343,9 31,77 11692,9 32,37 4813,1 18,33 6997,2 19,37 1415,0 5,39 I 609,2 4,45 657,4 2,50 692,2 1,92 6375,2 24,27 8453,0 23,40 1661,0 6,32 2508,7 6,94 2140,8. 8,15. 3021,2. 8,36. 260,6. 0,99. 301,8. 0,84. 595,6. 2,27. 850,2. 2,35. Żródlo: Rocznik Statystyczny GUS, Warszawa 1998.. podatkowego, polegającego głównie na możliwości dokonywania odpisów w podatku od osób fizycznych oraz prawnych.. 4. Efekty rzeczowe budownictwa mieszkaniowego Od początku lat 90. miał miejsce silny trend spadkowy na rynku budownictwa mieszkaniowego. W 19971'. statystyczna liczba mieszkań oddanych do użytku (73 700) była zbliżona do liczby mieszkań oddawanych na początku lat 50, i o prawie 70% niższa niż w 19801'. (217 100). Recesja w budownictwie mieszkaniowym rozpoczęła się już w kOllCU lat 70. Po osiągnięciu w 1978 1'. rekordowego poziomu w budownictwie mieszkaniowym (284 tys. mieszkań, tj. ok. 8,1 mieszkań w przeliczeniu na 1000 miesz'kańców), w latach następnych liczba mieszkań oddawanych do użytku systematycznie już malała, by w 1996 r. osiągnąć najniższy poziom od prawie 50 lat - 31 438 mieszkań, co daje zaledwie 1,6 mieszkania na 1000 mieszkańców. O ile w okresie 1979-1989 rozmiary budownictwa obniżały się przeciętnie w roku o 5,6%, to w latach 1990-1996 już o 11 ,8 %. Dopiero w 1997 r. dalszy spadek został zahamowany (1,9 mieszkania na 1000 mieszkańców). Obecna sytuacja w budownictwie mieszkaniowym jest wysoce niepokojąca. Dane w tym zakresie przedstawia tabela 10..

(12) I. Jacek Baburski. Tabela 10, Budynki i mieszkania oddane do Wyszczególnienie. 1990. 1991. użytku. 1992. w latach 1990-1997. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. ogółem 101013 86433 79289 69741 69445 61233 56106 60903 Mieszkania ogółem 134200 136800 133000 94400 76100 67100 62100 73700 Mieszkania na 1000 osób 3,5 3,6 3,5 2,5 2,0 1,7 1,6 1,9 Powierzchnia użytkowa mieszkal\ ogólem w km' 10,4 10,0 10,0 7,7 6,7 6,0 5,7 6,9. Budynki. Źródło: Roczniki Statystyczne GUS, Warszawa 1995, 1998,. 'o. '"" N. ~. '§ ~. 'o. '"~ "O. .5. ~u. ::.i. 1400000 1200000 100000 80000 60000 40000 20000 O. 1990. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. Lata I11III budynki. ogółem. Rys, 2, Budynki i mieszkania oddane do. użytku. Źródlo:. l1li mieszkania ogółem w latach 1990-1997. opracowanie własne.. W latach 1990-1997 zmniejszyły się przede wszystkim rozmiary budownictwa spółdzielczego (średni roczny spadek wyniósł 12,3%), a udział budownictwa komunalnego oraz zakładowego był marginalny. Znikome są także, jak dotychczas, efekty rzeczowe budownictwa czynszowego realizowanego przez Towarzystwa Budownictwa Społecznego. Liczba mieszkań realizowanych drogą budownictwa indywidualnego w latach 90. była również mniejsza niż pod koniec lat 80. (średni roczny spadek w latach 1990-1997 wyniósł 5,4%). Jednak na skutek wolniejszego spadku niż innych form udział budownictwa indywidualnego w ogólnych efektach systematycznie zwiększał się (z 36,6% w 1989 r. do 54% w 1997 r.). Należy dodać, że aby osią gnąć poziom krajów zachodnich do 2010 r. należałoby wybudować 5,68 mln mieszkań, czyli 437 tys. rocznie, co wydaje się oczywiście zadaniem nierealnym. W rezultacie rosnącego udziału budownictwa indywidualnego, a także ob 0wiązujacego systemu podatkowego i kredytowaniu budownictwa, wspierają cego głównie inwestorów zamożnych, zainteresowanych mieszkaniami o wyż-.

(13) Wyniki. dzialalności. budownictwa na tle wzrostu gospodarczego .... I. szym standardzie, zwiększała się przeciętna powierzchnia nowo oddawanych mieszkal\. W 1997 r. wyniosla ona 95,1 m" przy czym w budownictwie prywatnym 126,3 m', a w budownictwie spółdzielczym 59,2 m 2• Od 1990 r. przeciętna powierzchnia mieszkań wzrosła o ł8 m2. Małej liczbie mieszkań oddawanych do użytkowania towarzyszył stały wzrost liczby mieszkań w budowie , ponieważ nadal długi pozostawał przeciętny cykl realizacji obiektów mieszkalnych, co jak można przypuszczać wynikało z problemów finansowania inwestycji. W budownictwie indywiduałnym na początku lat 90. cykl ten przekraczał 5 lat, natomiast w budownictwie wielorodzinnym w 1994 r. osiągnął długość ponad 26 miesięcy. Nową formą realizacji budownictwa mieszkaniowego,jaka powstała na począt ku lat 90.,jest działalność developerska. W strukturze inwestycyjnej w ł997 r. zajmowała ona pod względem wielkości trzecią pozycję po budownictwie indywidualnym oraz spółdzielczym. Liczba mieszkań oddanych do użytku przez firmy developerskie w 1993 r. wyniosła 485, w 1994 r. -1404, a w 1995 l'. już 2085. Obecnie ta forma rozwoju charakteryzuje się dużą dynamiką rozwoju. Oczywistą, a zarazem główną przyczyną istniejącej sytuacji w budownictwie mieszkaniowym są niskie dochody społeczeństwa w relacji do kosztów inwestycji, jaką jest wybudowanie mieszkania. Konsekwencją tego jest brak odpowiedniego systemu kredytowania, który umożliwiłby sprawną obslugę kredytu. Wynikające z wysokiego jeszcze poziomu inflacji znaczne oprocentowanie lU'edytu istotnie ogranicza popyt na kredyty mieszkaniowe, a pośrednio przyczynia się do niekorzystnej koniunktury w budownictwie mieszkaniowym. Dotychczas największym stymulatorem budownictwa mieszkaniowego były ulgi w podatku od os6b fizycznych oraz prawnych. Jednak w 1997 l'. nastąpiła niekorzystna zmiana w sposobie rozliczania , a od 2000 r. proponuje się stopniową ich likwidację. Biorąc pod uwagę obecną sytuację budownictwa mieszkaniowego, propozycja ta nie jest ekonomicznie uzasadniona. Dotychczasowe działania pat\stwa mające na celu wyj ście z ogólnego kryzysu mieszkaniowego IUlleży uznać jedynie za pólśrodki, które nie rozwiązują problemu jako całości. Przykładem braku określonych bodźców ekonomicznych może być struktura produkcji budowlanych spółek giełdowych , uznawanych za najlepsze w skali kraju, które zajmują się przede wszystkim budownictwem przemysłowym, natomiast budownictwo mieszkaniowe stanowi dla nich marginesową działalność. Budownictwo mieszkaniowe jest potencjalnie najwięk szym segmentem rynku w sektorze budowlanym, a pobudzenie koniunktury na tym rynku mogloby mieć charakter koła zamachowego dla całej gospodarki. ReasumujlIc, dopiero po przekroczeniu pewnego progu realnych dochodów społeczel\stwa, pozwalającego również na obsługę kredytu mieszkaniowego, a także spadku inflacji do poziomu 3-6% w skali roku można będzie oczekiwać realnej poprawy sytuacji mieszkaniowej zarówno pod względem ilościo wym,jak i jakościowym. W wyjściu z kryzysu aktywną rolę powinna odegrać również polityka państwa, stwarzająca korzystne uwarunkowania ekonomiczno-finansowe oraz wprowadzająca skuteczne rozwiązania legislacyjne..

(14) I. Jacek Babllrski. 5. Wyniki finansowe w budownictwie Wzrost koniunktury w budownictwie oraz dość szybkie przystosowanie s ię przedsiębiorstw budowlanych do działania w warunkach wolnego rynku przyczyniły się do poprawy wyników finansowych. Jednak w początkowym okresie funkcjonowania gospodarki rynkowej budownictwo pozostawało w trudnej sytuacji finansowej. Wówczas to sektor budowlany jako całość przynosił straty. Szybko postępująca prywatyzacja oraz elastyczne przystosowanie się do nowych warunków rynkowych spowodowały, że budownictwo wykazało dużą zdolność adaptacji do gospodarki rynkowej. W 1993 r. nastąpił przełom i od tego już czasu wyniki finansowe w budownictwie zaczęły się systematycznie poprawiać. Systemowe rozwiązania stymułujące osiąganie zysków, takie jak np . stopniowe zmniejszanie obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego brutto, zmniejszanie dywidend oraz innych obciążeń, pozwoliły przedsiębior stwom na wypracowywanie nadwyżki finansowej. Jednak część przedsię biorstw budowlanych (ok. 20%) wykazuje dalej straty. W 1997 r. przedsiębiorstwa budowlano-montażowe zaU'udniające powyżej 20 osób uzyskały przychody z całokształtu działalności gospodarczej w wysokości 39170,8 mln zł i były one wyższe o ok. 40% niż w 1996 r. Koszty uzyskania przychodów w tym samym czasie wzrastały nieco wolniej, w związku z czym przedsiębiorstwa te obniżały wskaźnik poziomu kosztów (por. tabeła l I). Tabela 11. Wyniki finansowe (ceny bieżące w mln zł). przedsiębiorstw. Wyszczególnienie Przychody ogólem. Koszt. własny s przedaży. Wynik finansowy brutto Wynik finansowy netto Wskaźnik poziomu koszlów (w %) Wskaźnik rentowności obrotu blUtto (w %) Wskaźnik rentowności obrotu netto (w %). budowlanych w lalach 1994-1997 1994. 1995. 1996. 1997. 14924,6 21220,1 28295,9 39 170,8 14571,6 20369,2 26910,5 37042,4 357,5 778,8 1257,2 2 125,8 52,4 356,8 638,5 1235,7 96,7 95,9 95,0 96,5 2,2 3,5 4,3 5,2 0,3 2,2 3,0 1,6. Źródlo: Biuletyn Statystyczny GUS, marzec 1998.. Wskaźnik rentowności obrotu brutto systematycznie wzrastał od 1993 r., by w 1997 r. uzyskać poziom 5,2%, W tym samym czasie wskaźnik rentowności obrotu netto wzrósl z poziomu 0,3% do 3,0%. Poprawiła się również zdolnoś ć do regulowania bieżących zobowiązań. W ostatnim okresie obserwuje się znaczną poprawę sytuacji finansowej dużych przedsiębiorstw, które na początku łat 90, miały znaczne trudności adaptacyjne. Obecnie ich sytuacja wydaje się być znacznie lepsza niż przedsiębiorstw małych i średnich, latwiej bowiem jest dużym przedsiębiorstwom sprostać wprowadzonym w 1995 l'. zaostrzonym wymaganiom co do podejmowania, zlecania i realizacji robót..

(15) Wyniki. działalności. I. budownictwa na tle wzrostu gospodarczego",. Ponadto ich monopolistyczna, w wielu przypadkach, pozycja jako wykonawców pozwala im wywierać presję cenową na zleceniodawców, Jak już stwierdzono, obecnie w budownictwie dominuje sektor prywatny. Panuje powszechne przekonanie, iż charakteryzuje się on wyższą rentownością niż sektor publiczny. Potwierdzeniem tego są dane zawarte w tabeli 12. Efekty działalności przedsiębiorstw budowlanych zostały w niej dodatkowo przedstawione na tle wyników działalności przedsiębiorstw całej gospodarki. Tabela 12. Wybrane wskaźniki ekonomiczno-finansowe budownictwa oraz gospodarki ogółem w latach 1995-1996 (dane w %) Wszystkie sektory. Wyszczególnienie Wskaźnik rentowności. budownictwo Wskaźnik rentowności. gospodarka ogólem. 1996. 1995. 1996. 3,00 1,00. 3,40 4,70. 3,40 4,60. 1,50 1,80. 1,80 0,90 -2,40 -1,10. 1,80 2,60. 1,90 2,60. 1,80 3,10. 1,80 3,70. 1,50 0,80 -3,20 -2,10. 2,20 5,70. 2,80 5,30. 2,70 6,40. 3,00 10,70. 2,10 1,30 3,60 -5,20 -4,40 13,00. 5,30 17,10. 0,97. 0,78 1,02. 1,00 1,27. 0,77 0,94. 0,95 1,32. 0,79 1,04. 0,61 1,69. 0,37 0,61. 0,47 0,99. 0,64 1,26. 0,81 1,98. 0,36 0,56. 0,27 0,38. 0,30 0,45. 0,39 0,56. 0,43 0,61. 1995. 1996. 3,90 3,70. 3,20 4,00. 1,80 1,60. 1995 4,60 0,00. obrotu netto. budownictwo Wskaźnik rentowności. Sektor. prywatny. obrotu netto. gospodarka ogółem. gospodarka ogólem. Sektor. publiczny. aktywów. budownictwo Wskaźnik rentowności kapitału własnego. gospodarka ogólem budownictwo Wskaźnik podwyższonej płynności. gospodarka ogółem. 1,30 budownictwo Relacje zobowiązań do kapitału własnego gospodarka ogółem 0,48 1,02 budownictwo Wskainik finansowania majątku zobowiązaniami (ogól zobowiązań/wmtość aktywów). gospodarka ogólem budownictwo Źródło:. 0,33 0,50. opracowano na podstawie Raportów o przekształceniach Skarbu Państwa, Warszawa 1995, 1996.. własnościowyc". 1995-1996, Ministerstwo. Wskaźniki rentowności. budownictwa. były zbliżone. w. łatlIc". cIo poziomu. całej. gospodarki, z wyjątkiem wskaźnika rentowności kapitału własnego, który w 1995 l'. był 2,4-krotnie, a w 1996 l'. 3,6-krotnie wyższy w budownictwie, W przypadku sektora publicznego wyniki budownictwa wydają się być nieco gorsze od wyników uzyskanych w całej gospodarce,.

(16) I. Jacek BabUl'ski. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, iż w przypadku sektora prywatnego budownictwo w porównaniu z całą gospodarką wykazało zdecydowanie lepszą kondycję finansową we wszystkich przedstawionych rodzajach wskaź ników (pOl'. tabela 12). Najbardziej zaś korzystnym wskaźnikiem oceny finansowej budownictwa w sektorze prywatnym, podobnie jak w przypadku sektora publicznego, okazał się wspomniany już wskaźnik rentowności kapitału wła snego, który w 1995 l'. wyniósł 13%, a w 1996 1'.17,1%. Nieprzypadkowo zatem 1996 l'. uznaje się za najlepszy dla budownictwa pod względem wyników finansowych.. 6. Podsumowanie W początkowym okresie systemu rynkowego wało się w stanie poważnego kryzysu. Z roku. budownictwo polskie znajdona rok spadał udział sektora budowlanego w tworzeniu produktu krajowego brutto. Jedną z głównych przyczyn tej sytuacji było znaczne ograniczenie nakładów inwestycyjnych na budynki i budowle. Dopiero od 1995 l'. został zahamowany spadek udziału budownictwa w tworzeniu produktu krajowego brutto. Produkcja budowlana tworzyła w latach 1995-1997 od 6 do 7% produktu krajowego brutto. W początkowym okresie transformacji gospodarki zdecydowanie spadł popyt na nowe zadania inwestycyjne, natomiast uwidocznił się wzrost zapotrzebowania na roboty remontowe, adaptacyjne i modernizacyjne. W strukturze własnościowej produkcji budowlanej następował stały wzrost udziału sektora prywatnego, który wytwarza obecnie ponad 80% całej produkcji budowlano-montażowej.. Sektor budowlany jest bardzo rozdrobniony. Udział największych firm na rynku nie przekracza 2-3% ogólnej liczby podmiotów prowadzących działal ność w zakresie budownictwa. Lata 90. to również okres zalamania eksportu uslug budowlanych. Zmiana sytuacji gospodarczej i politycznej doprowadziła do utraty przez polskie firmy rynków budowlanych w wielu krajach. Największy kryzys miał miejsce w budownictwie mieszkaniowym, co wyrażało się głównie w coraz mniejszej ilości mieszkm\ oddawanych do użytku. Potrzeby w tym zakresie są jednak bardzo duże, a na rozwiązanie problemu mieszkaniowego trzeba jeszcze poczekać wiele lat. Po początkowym okresie załamania, od 1993 r. obserwuje się znaczną poprawę wyników ekonomiczno-finansowych firm budowlanych. Jak dotąd, najlepszym pod względem wyników finansowych był dla tych firm 1996 l'. Biorąc pod uwagę formę własności, znacznie lepszą kondycją wykazał się sektor prywatny, co oznacza, że prywatyzacja w stosunku do budownictwa speł nia swoje zadania. Wydaje się, że kryzys polskiego budownictwa został przełamany. Znaczna poprawa koniunktury, zapoczątkowana w połowie lat 90., tworzy korzystne warunki do dalszego jego rozwoju. Jednak dopiero po utrwaleniu pozytywnych.

(17) Wyniki. działalności. budownictwa na tle wzrostu. tendencji w dłuższym czasie można jako dojrzałym sektorze gospodarki.. będzie mówić. o polskim budownictwie. The Results of Constructlon Activity Against the Background of Economic Growth in the Years 1992-97 The changes in Poland', socio-economic system Ihn! began in 1989 gave rise lo a new ecanomic system. Each sector of the ecol1omy has taken its own specific path. It should also. be stressed that since 1992 the stnte af the Palish ecanamy has gradually improved. On accounl of its spccific character, and alsa due to its importance for the nationaI ecollomy. anałysis of the performance or Ihe conslruclioll industry, espechllly during the. transformation period assumes particular significance. In this article, the author carries out an analysis and an aSsessment of the resulls of construction activily during the systemie transformations against the background the ecanomic growth since 1992. He also endeavours to expJain in what ways such economic growth has affecred the situalion in the construclion industry itself. Aftel" al1 introduction. in part Iwo of his artic1e the author disCllsses the conditions shaping the developmcnt ot" the COllstructioll industry in lhe years 1990-97, in the cantext of the generuJ ecollomic situation in Poland. In the nexl part af the article, the author analyses the size and structure of producfioll in cOllstmcHon and assembły. ]n part [aur. Ihe author looks at the materiał effects ar housing construction, then concentrates hi s allention on the finonciał results of the construction seclor..

(18)