Wymóg permanentnej restrukturyzacji a gospodarka oparta na wiedzy

Pełen tekst

(1)~~~~~"~[~~~~ 61~8~______________-= 20~O=3 AkademII EkonomlC%lle' w Krakowie. Ryszard Borowiecki Kat.clra Ek•••• lkl I Or,a.bacll Prz.clsl,II•• ra". pel1uanentnej • a opaJ'tana l.. Wstęp. Przedsiębiorstwa przełomu XX i XXI w. wkraczają w zupełnie nową erę swojego funkcjonowania, przekształceń i rozwoju - erę "nowej ekonomii". Cechą pr7.edsiębiorstw. " nowej ekonomii" jest koncentracja nic na środkach finansowych i czynnikach materialnych, lecz na zasobach informacji, kapitale ludzk im i kreatywności . To one stają się zasobami strategicznymi prledsiębior· stwa, pozwalającymi na nabywanie mu nowych cech, struktur i działań niezbęd· nych do przetrwania i ekspansywności, a tym samym na osiągnięcie sukcesu • • • I rozwoJ.. 2. Istota I uwarunkowania restrukturrxacll przedsl,blorstw Wprowadzanie zmian w zakresie form, zasad, metod i logiki funkcjonowania przedsiębiorstw jest ściśle uwarunko wane realizacją ciągłych procesów ich restrukturyzacji. Umożliwiają one bowiem przeprowadzenie istotnych prleobrażeń w sferze procesów i systemów organizacyjnych, technicznych i ekonomicz· ny ch, przesąd zającyc h o możliwości przetrwania i rozwoju przeds iębiorstw . Stanowią czynnik sprawczy unowocześniania zarządzania, podwyższenia wartoś ci przeds iębi orstwa, zwiększenia jego atrakcyjności na rynku - uzyskania przewagi konkurencyjnej. Restrukturyzacja - utożsamiana z potrzebą dokonywania zmian - rozpatry· wana jest w literaturze, publicystyce i praktyce gospodarczej w różnych zna-.

(2) BorOW;t'l'ki. czeniach i w różnych kontekstach. w odniesieniu do różnorakich agregatów i podmiotów gospodarczych . W literaturze ekonomicznej ogół definicji restrukturyzacji m07Jla sprowadzić w zasadzie do dwóch ujęć w zależności od tego. czy definicja akcentuje wątki teoretyczne (staraj,!c si, wydobyc istotę i cechy re strukturyzacji). czy też odzwierciedla podejście pragmatyczne (eksponujlIc konkretne ohszary czy aspekty restrukturyzacji. wynikające z potrzeb badawczych i analitycznych). Pomijając - z uwagi na przedmiot i zakres artykulu - szczególow,! prezcntację definicji spotykanych w literaturze ekonomicznej ' . mtleży jednak zwrócić uwagę na ich wspólną cechę. tj. że wszyscy autorzy S'! zgodni. ii. restruktu ryzacja jest zmianą, przy czym zmiana ta ma charakter zamierzony. gruntowny (radykałny), obejmuje istotne obszary aktywności gospodarczej i wprowadza pm:obrażenia O bardziej trwalym charakterze . Definicje zawarte w literaturze maj'! też pewien punkt styczny - jest nim cel zmian o charakter!.c restrukturyzacji. Celem tym jest poprawa racjonalności i efektywności gospodarowania zasobami oraz czynnikami wytwórczymi. nadanie strukturze gospodarczej cech nowoczesności. elastyczności. innowacyjności i adaptacyjności. Syntetyzując rMne interpretacje poj~cia .. restrukturyzacja". można stwierdzić, że jest ona systemową przebudowlI, modernizacją lub unowocześnieniem. czy uwspółcześnieniem struktury organizacyjnej i zasad funkcjonowania przedsiębiorstw lub innych obiektów badań ekonomicznych. Ma charakter zlożony. wielowymiarowy i dlugotrwały. przesiankami jej podejmowania są sytuacje krytyczne w rozwoju struktur. których ona dotyczy . Doświadczenie i praktyka przedsiębiorstw dowodz,!. że przyczyny restrukturyzacji tkwią we współwystępowaniu napięć i slabości w systemie zarz,!dzania i kontroli przedsiębiorstw oraz w dynamicznych zmianach w otoczeniu'. W tym kontekście wśród wewnętrznych czynników wywoluj,!cych potrzebę restrukturyzacji wymienia się : - pozbawienie właścicieli bezpośredniej kontroli nad działalnością przed siębiorstwa:. - wady systemu planowania i kontroli. który nic sklania do posl.lIkiwania najlepszych rozwiązań (zadania planowane są zbyt ostrożnie i skierowane na łatwe cele): Zob. np. A. Karpiński. Rt'srrukfllryuuja !:o.Ipo(/arki \ot' Pols((' i IW .<Wlt'Cil'. PWE , Warszawa 1986; D. Kowalczuk·Jakubowska. A . Malcwicl., RCSlrllk ruryZ,(uja jako {('chI/tka ratowallio i rozwoju przed.'liębior.uwa.lnstytul Organizacji Pr/.cmyslu Masl.ynowq;o "Orgmasz", Warszawa 1992; B. Pelka, Polityka przemy,do....,,,, Slrlllt'xit>i re ,\'lruklllry:.acja, InstylUt Organii'.acji Przcmysłu Maszynowego "Orgmasz" . Warszaw .. It)92 ; ~ł. Singh . Clwll~ · lIg(' .'i in Re.H' /lrchi,,): Corportllt' Re,"iIrUcluring • ..Joumal of Managcment Sludics" 19tH. vol . 30; R. Szulc . Rt'Sfruklllryzm.ja go.\'I'0 darcza. pojęcie i dO,fw;adczen;a m;rdZY"llrodowe I w: I SlIIdia regimwlne i loka/m', praca zbiorowa pud red. A. Kuklińskiego, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa 1993 . I. Weston, T.E. Copcland, MWUIRt' rilll FilUltICl' - Ninfh Et/ilioll, Thc Drydcn Prcss A . Hourcoun Brace Jovanovich College Puhli sher, New York 1992. s. JOS3 . 2 J.F..

(3) ,. - nadmierną dywersyfikację dzialalności i problemy w organizowaniu jednostek biznesu; - niespójne wewnętrzne systemy generowania i wydatkowania gotówki i nie w pelni podporządkowane wymogom dyscypliny rynku kapitałowego (subsydiowanie slabszych części przedsiębiorstwa). Natomiast w otoczeniu przedsiębiorstwa mogą pojawić się następujące czynniki , wyzwalające konieczność restrukturyzacji': - rosnąca konkurencja krajowa i międzynarodowa, - zmiany w technologiach i nasilenie konkurencji między gałęziami przemyslów, - zmiany metod wytwarzania, polegające m.in. na zastępowaniu preferowanej dotąd ekonomii skali ekonomią zakresu dzialania, - zmiana IIlozofii zarządzania czynnikiem ludzkim z kierowniczej na uczest•. mczącą,. - zmiana kursów walut i zmieniające się ceny zakupu dóbr, a nawet całych firm, - przyspieszenie niekorzystnych zmian w podstawowych galęziach przemysIu, w bankach i innych instytucjach finansowych, - deficyt rządowy wywolujący niepewność i obawę przed wzrostem inflacji i wysoką stopą procentow:}. Wyróżnione czynniki. wywołujące konieczność restrukturyzacji wskazują, iż warunkiem sukcesu współczesnego przedsiębiorstwa jest przywrócenie mu równowagi wewnętrznej i/lub równowagi z otoczeniem, a w konsekwencji przez podniesienie stopnia sprawności dzialania - doprowadzenie do wzrostu jego wartości rynkowej i konkurencyjności . Szanse osiągnięcia takiego sukcesu mają jedynie przedsiębiorstwa o następujących cechach': - elastyczne i szczupłe - zdolne do szybkich inwestycji i dezinwestycji, mało zintegrowane, o małych kosztach stalych, zarządzane przez projekty i struktury •. macierzowe,. - kooperatywne - poszukujqce współdziałania, a nie konkurencji, zawiązu jące liczne umowy z dostawcami i nabywcami oraz ałianse z konkurentami w celu budowy pelnej oferty bez własnych zasobów, - inteligentne - mające rozbudowane zasoby intelektualne, a nie materialne, inwestujące w pracowników oraz w badania i rozwój, dysponujące wywiadem ekonomicznym.. :lIbillem, s. 10&4; por. leż Rt'SlrukluryZllcja w procesie prulcsztalceń i rozwoju przedfir" biorsfw, oprac. i red . naukowa R. BOfOwiecki, AE- TNOiK. Kraków 1996. s. 167- 286. 4. M. Romanowska . KSltaftowllllj(· warto,kifirmy w oparciu (} kapitał in/elekJuaJny Iw:) System. informacji .\"traft'gi cZI!t'j. ~vwiad gospodarczy (l kcmkurell cyjność prudsirbiorslw, praca zbiorowa pot.! red . R. Borowieckiego i M . Romanowskiej . Diłin, WafS1.awa 2(X)1. s. 27..

(4) H\'sZlIrd [Jol'o",iecki. 3. Obszary zllllan I rodzale restrukturyzacli przedsiębiorstw Zróżnicowany. sposób postrzegania restrukturyzacji i jej determinant oraz charakteru, istoty i zakresu, znajduje swoje odzwierciedlenie w wiciu spotykanych w literaturze przedmiotu ukladach klasyfikacyjnych. Niektóre z tych ukła dów i kryteriów podzialu pozostaj'l ze sobą w ścislych. różnorodnych, często przyczynowo-skutkowych zwi4zkach. Jeśli przyjmuje się za punkt odniesienia podmiotow'l strukturę systemu gospodarczego. to możliwe staje się wyodrębnienie dwoch podstawowych różnych co do zakresu zmian restrukturyzacyjnych .- rodzajów (wymiarów) restrukturyzacj i': - restrukturyzacji w skali makro, czyli makrorestrukturyzacji. - restrukturyzacji w skali mikro. czyli mikrorestrukturyzacji . Makrore.l'lrllklllryzal.ja polega na przebudowie struktury gospodarki jako calości. co w efekcie prowadzi do zmiany proporcji tworzenia i podzialu dochodu narodowego, oraz ukierunkowana jest na osiągnięcie dlugofalowych celów gospodarczych. Cechami makrorestrukturyzacji są: wiodąca rola pań stwa, podporz4dkowanie zmian strukturalnych określonemu programowi rozwoju gospodarczego, a takl.e wykorzystanie mechaniz.mów systemu ekonomiczno-finansowego do celów sterowania procesami restrukturyzacyjnymi. Makrorestrukturyzacja jest procesem, w którym państwo za pomoc<! różnych środków aktywnie dziala w kierunku przyspieszenia rozwoju różnych wyrobów. sektorów, regionów czy gospodarki . O restrukturyzacji w powy:i.szym znaczeniu można mówić dopiero wtedy, gdy spelnione s~ trzy warunki' : zmiany strukturalne w gospodarce są wynikiem dzialań państwa bądź innych podmiotów. ale przy aktywnej roli państwa: są rezultatem realizacji świadomych celów i spójnej koncepcji lub programu. a nie czynnikiem przypadkowym: są sterowane. a nic żywiolowe . Makrorestrukturyzacja , jak wynika z samej definicji. może tylko przyspieszyć i uzupełnić procesy zmian strukturalnych. Oznacza to, że nawetllajdoskonalsza polityka makrorestruklUryzacyjna nic mo".e dać oczekiwanych efektów, jeżeli nic towarzyszy jej rzeczywista innowacyjność w przedsiębiorstwach, gospodarce i społeczeństwie . MikroreslruklurYZll(ju dotyczy najniższego, a zarazem podstawowego szczebla gospodarki narodowej, tj. przedsiębiorstwa. Narzędziem centralnego sterowania mikrorestrukturyzacją są parametry systemu ekonomiczno-finansowego, których rola sprowadza się do powiązania dzialalności innowacyjnej przedsiębiorstwa z ogólną polityk" przemysiową państwa . Istotą procesów restrukturyzacyjnych w skali mikro jest dostosowanie dzialalności przedsię biorstwa do zmian zachodzących w otoczeniu, a tym samym adaptacja jego ~. D. Kowalczuk ·Jakubowska. A. Malcwicz. op . cil .. s . 10.. t.. A. Karpiński. (lp . cil .. s. 22 ..

(5) funkcjonowania i rozwoju do wymagań rynku i sytuacji makroekonomicznej . Drogą prowadzącą do osiągnięcia tego celu jest uruchomienie w przedsiębior stwie różnych strategii cząstkowych (np . aktywizacji produkcji, jakości wyrobów, kontynuacji, innowacyjnej, marketingowcJ , prospektywnej itd .) w obszarze techniki i technologii, organizacji. ekonomiki i rynku. Dzięki ich skutecznej realizacji możliwa jest poprawa konkurencyjności i efektywności przedsiębior stwa, a tym samym uzyskanic (przynajmniej na określony czas) lepszej jego pozycji strategicznej na rynku' . Restrukturyzacja w przedsiębiorstwach, poprzez nakładanie się i kumulację skutków, kształtuje rzeczywisty obraz zmian strukturalnych w gospodarce. W zależności od tego, jakiego obszaru działalności przedsiębiorstwa obję tego procesem przekształceń restrukturyzacja dotyczy, wyróżnia się restrukturyzację przedmiotową i podmiotową ". Restrukturyzacja przedmiotowa oznacza zmiany systemowe w przedsiębior stwie, związane z przekształceniami techniczno-technologicznymi i asortymentowymi . Inicjatorem tej restrukturyzacji jest samo przedsiębiorstwo. Restrukturyzacja podmiotowa dotyczy zmian w przedsiębiorstwie w obrębie systemów zarządzania (struktur. stylów i technik zarządzania) oraz w obszarze ekonomiki, finansów i rynku . Jedn;, z odmian restrukturyzacji podmiot owej są przekształcenia prawno- własnościowe . Inicjatorem tej restrukturyzacji także jest przedsiębiorstwo, co nie oznacza, i.e organy państwowe i lokalne nic mogą przyjmować roli inspirującej przedsiębiorstwo do zmian. Rozróżnianie restrukturyzacj i przedmiotowej i podmiotowej ma głównie znaczenie umowne, ponieważ w praktyce rzadko występują one w czystej postaci . Najczęściej programy restrukturyzacji konkretnych przedsiębiorstw zawierają cały pakiet przedsięwzięć i działań restrukturyzacyjnych z obu obszarów o różnym charakterze, różnej dynamice oraz różnych sposobach ich stymulowania i finansowania . Biorąc pod uwagę etap cyklu życia przedsiębiorstwa oraz sytuacje wywołujące konieczność zmian strukturalnych, można w ramach mikrorestrukturyzacji wyróżnić następujące jej rodzaje' : - restrukturyzację kreatywną, podejmowaną w sposób względnie niezależny od aktualnych lub przewidywanych zmian otoczenia - a więc będącą niejako samoistnym sposobem osiągania określ onych celów. W ś ród celów tego rodzaju restrukturyzacji można uwzględnić m .in . wywarcie wplywu na dokonywanie odpowiednich zmian w otoczeniu;. Obszary strategiczne w przedsiębiorstwie i realizowane w nich strategie cząstkowe są wyczcrpujijCo omówione w pracy B . Petki, ol'. cil .. s. 44-72 . 1I /hidem, s. 94 . 7. 'I. Por. H. Jagoda, 1. Lichtarski. Problemy i. wytycZ1It!. rr.\'trukfllryzacji naprawczej przedsię. biorstw Iw: l Reslrukturyzacja przedsi('biorstw IV procesie fr(UI,\!omwcji !iystemowej, oprac. i red . naukowa R. Borowiecki, AE--TNOiK. Kraków 1994 , s. 15H ..

(6) Rv. \·za rd Borowiecki •. - restrukturyzację antycypacyjną, będącą następstwem przewidywania przez kierownictwo przedsiębiorstwa istotnych zmian w jego otoczeniu. W przypadku trafnych prognoz umożliwia ona wyprzed zające dostosowanie struktury organizacyjnej, zasad funkcjonowania, programu produkcji do zmian zachodzących w otoczeniu i w efekcie uzy skanie przewagi konkurencyjnej, aż do objęcia pozycji lidera; - restrukturyzację dosto sowa wczą ( adaptacyjną), polegającą na szybkim i skutecznym wprowadzaniu zmian strukturalnych w reakcji na stwierdzane zmiany w otoczeniu . Przy dobrej identyfikacji powstalych zmian oraz dostatecznej glębokości i komplek sowośc i wprowadzanych zmian, można skutecznie zapobiegać pogarszan iu się pozycji konkurencyjnej i ekonomicznej przedsię biorstwa, z apewniając mu trwaly byt; - res truktury zację naprawczą, jako szczególną odmianę restrukturyzacji adaptacyjnej, która przyjmuje charakter dzialali stabilizujących i ma za zadanie przywrócenie przedsiębiorstwu utraconej sprawności. Dzialania podejmowane w jej ramach są na ogól krótkookresowe (rok-dwa lata). Restrukturyzacja kreatywna , antycypacyjna i dostosowawcza jest z reguły przeprowadzana w przedsiębiorstwach o dobrej kondycji ekonomicznej, a jej celem jest osiągnięcie podwy żs zonej sprawności i efektywności przedsiębior stwa oraz podniesienie jego atrakcyjności. Ten przypadek zmian w przedsię biorstwie nazywany jest "restrukturyzacj'l ofensywną" lub "restrukturyzacją rozwojową". Obejmuje ona okres od dwóch do dziesięciu lat. Związana jest z planem strategicznym przedsiębiorstwa i umożliwia mu dostosowanie się nie tylko do zmian już zaistnialych na rynku, ale również do przewidywanych lub oczekiwanych. Natomiast restrukturyzacja naprawcza realizowana jest wtedy. gdy wskutek niewprowadzenia zmian strukturalnych we właściwym czasie bądź wprowadzenia ich, ale w niedostatecznym zakresie (głębokości), pojawia się zag roże nie dla dalszego efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstwa lub nawet jego bytu. Traktowana może być wtedy jako alternatywa dla likwidacji lub upadku przedsiębiorstwa. Restrukturyzacja naprawcza przedsiębiorstwa podejmowana jest w sytuacji znacznego spadku sprzedaży, wzrostu kosztów oraz pogorszenia się rentowności. Celem działali restrukturyzacyjnych jest tu utrzymanie przynajmniej minimalnego poziomu plynności finansowej przedsiębiorstwa, umożliwiającego jego prletrwanie. Może on być osiągnięty przez wykorzystanie rezerw prostych, jak na przyklad zwiększanie przychodów w wyniku upłynnia nia nadmiernego, w stosunku do aktualnych potrzeb, majątku trwałego oraz obrotowego. Nadwyżki finan sowe z takich operacji mogą być wykorzystywane na pokrycie strat na sprzedaży produktów oraz na zaspokajanie bieżących zobowiązań, głównie placowych. Restrukturyzacja naprawcza może więc być sprowadzona do sformulowania programu ratunkowego dla przedsiębiorstwa zagrożonego likwidacją i wdrażania zaprojektowanych w nim zmian. Wdrażane zmiany mają charakter dzialali stabilizujących, a ich celem jest przywrócenie.

(7) pe rmanetllnej res t rl/ ktury:.mj i ... pr zed s iębiorstwu. utraconej. a niezbędnej s prawności. W odróżnieniu od restrukturyzacji kreatywnej . antycypacyjnej i dostosowawczej. restrukturyzację naprawc zą cechuje bezwzględna konieczność wprowadzenia zmian. jako warunku przetrwania przedsiębiorstwa. oraz znacznie większa glębokość i uciąż liwość zmian . RcstrukturY7.llcja naprawcza i rozwojowa opiera s i ę na pewnyc h typowyc h przedsięwzięciach i stratcgiach . Restrukturyzacja naprawcza może być realizowana prly zalożeniu wykorzystania calego potencjalu (ludzkiego. rzec zowego) posiadanego przez przedsiębiorstwo lub m oże zakladać pozhywanie się pewnej częśc i potencjalu, która nic mo1.e by': e fekt yw nie wy korzystana w ramach organizacyjnych danego przedsiębiorstwa i w okre ś lonym stanic otoczenia"'. Ro zpatruj'lc zagadnienic typologii restrukturyzacJi. ograniczono rozważania do prezentacji jedynie tyc h ukladów i kryteriów pod zialu. które maj:l doniosle znaczenie dla organizowania przebiegu i nadzoru działJll podejmowanych w procesie restruktury zacji . Każdy z wymienionych rod zajów restrukturyzacji. jest inny. inne. też. stawiJ cele do osiilgnit;cia . inne wit;c. bydą również. jego efekt y.. 4. Restrukturyzaela lako narz,dzle wykorzystania potenclalnych moillwoścl "gospodarkl opartel na wiedzy" Restrukturyzacja niejako na trwalc zosta la wpisana w funkcjonowanie i rozwój dzis iejszych nowoczesnyc h przedsiębiorstw . Jest ona bowiem cfektywnośc iowo-twórczym instrumentem gruntown ych zasadniczych zmian w przedsię biorstwie. bęuących a!tematyw'l ula dotychczasowych możliwości rozwojowych . pozycji na rynku i stanu przed s iębiors twa - czy to w obszarach techniki . tech no logii , organizacji i zarzqdzania, czy tei. w sferze ekonomiki i rynku. Z doświ'ldczeń wyniesionych z działali restrukturyzacyjnych. prowadzonych na różnych poziomach systemu gospodarczego i w różnych krajach wynika. i.e restrukturyzacja stanowi bezdyskusyjny imperatyw współczesnej gospodarki rynkowej. Potrzeba doko nywania zmian prowad zących do zwi ększeni a efektywnośc i gospodarowania dotyczy wszystkich przedsiębiorstw: malych, śreu nich i dużych, o zlych wynikach ekonomiczno-finansowych i sz ukającyc h racji swojego istnienia. jak i zdrowych ekonomicznie. staj'lcych przed koniecznością sprostania wyzwaniom walki konkurencyjnej. Zawsze bowiem istnieje ałterna tywa dla dzialań i możliwości rozwojowych. pozycji (nawet zadowalających) na rynku oraz stanu organizacyjno-technicznego i kondycji ekonomicznej przedsiębiorstwa.. Wymóg celowej , permanentnej restrukturyzacj i jest współcześnie naturalml konsekwencją informacyjnego paradygmatu działalności przed s iębiorstwa. s twarzającego pod s tawę utrzymania i rozwoju jego rynkowego bytu . Zob . Si'..crlcj na len lem;J! : G. Osocrt -Poc'jc(.:ha , Dyw('slyt jt' w pl':,('clsirbiol'.\'lwie. Wydawnictwo AE wc Wrocławiu. Wrocław 199M. s. 79 i nasI. ](I.

(8) Ryszard BOTowiecki. Efekt występowania informacyjnego paradygmatu działałności przedsię biorstwa sprowadza się do realizacji celów restrukturyzacji. znajdujących swoje odbicie w zwiększeniu jego konkurencyjności oraz poprawie adaptacyjności i elastyczności w funkcjonowaniu. w zapewnieniu jak najlepszej integracji działań. w kreowaniu nowoczesnej kultury organizacyjnej i w uzyskiwaniu efektu kreacji postaw innowacyjnych". Na obecnym etapie rozwoju rynku. kształtowanym w duiej mierze przez procesy globalizacji. przedsiębiorstwa muszą poszukiwać odpowiednich strategii działania i tworzyć takie rozwiązania przystosowawcze do warunków rynkowych. które pozwalają im na jednoczesne powiązanie sprawności i efektywności bieżącego działania oraz sukcesu w przyszłości. Dostrzegalne i zarazem silnie odczuwalne nowe wyzwania. stojące przed współczesnymi przedsiębior stwami. wymagają ciągłego doskonalenia mechanizmów. procesów i instrumcntów zarządzania. a tym samym przeksztalcania koncepcji i praktyki menedżer skiej. Podstawowymi bowiem czynnikami przetrwania i rozwoju przedsiębiorstw obok kapitalu finansowego stają się informacja - wiedza - kreatywność oraz nowe struktury i dzialania organizatorskie. oparte na odmiennych niż dotychczas sposobach i podejściach do ich rozwiązywania. Restrukturyzacja jest procesem zlożonym. wieloaspektowym. wywołanym zmianami zachodzącymi w otoczeniu Ulub kryzysową sytuacją wewnętrzną przedsiębiorstwa. Jest procesem ciąglym o różnym stopniu nasilenia w poszczególnych okresach funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz o różnym zasięgu czasowym skutków decyzji restrukturyzacyjnych. Wynika z przymusu dokonywania przeksztalceń w przedsiębiorstwie. aby sprostać wyzwaniom związanym z dynamicznymi. koniunkturalnymi zmianami na rynku. Ukierunkowana jest na reorientację celów przedsięhiorstwa i dostosowanie do nich jego ekonomiki. organizacji. zarządzania. finansów i polityki personalnej. Prowadzona jest więc na wielu plaszczyznach i w różnych dziedzinach dzialalności przcdsiębiorstwa równolegle. w różnym tempie. sytuacyjnie i spontanicznie. obejmuje wiele narzędzi i instrumentów oddziaływania oraz metod i technik umożliwiających wykorzystanie w przebiegu restrukturyzacji osią gnięć postępu naukowo-technicznego. organizacyjnego i ekonomicznego. Zakres procesów restrukturyzacyjnych. ich płynność i równomierność oraz sposób przygotowania i przeprowadzenia ksztaltuje wiele okoliczności i przesłanek natury ekonomicznej. organizacyjnej. technicznej, społecznej i politycznej. Przedsiębiorstwo. jako wielce zlożony organizm gospodarczy. wymaga w każdym przypadku zindywidualizowanego podejścia w procesie diagnozowania i przeksztalcania. Każdy podmiot gospodarczy charakteryzuje się bowiem określonym stanem ekonomiczno-finansowym. poziomem techniki i technologii oraz różnymi fazami swojego rozwoju. określoną organizacją. ")owiali gospodarczy IV lllrządzwliu przedsiębiorstwem , Wydawnictwo Naukowe PWN , Warszawa-Kraków 1999. s. 26-28 . 11. Zob. M.. Kwieciński,.

(9) lł).'móg. permanelllnej re.'ilrukturyzwji .. .. i sposobem zarzlldzania. posiada własne - różniące go od innych - wewnętrz ne i zewnętrzne cechy charakterystyczne. Wielosć i rói.norodność zdarzeń. procesów i zjawisk występuj;lcych w praktyce gospodarczej oraz złożony i różnokierunkowy ich wpływ na wyniki ekonomicznc i pozycję konkurencyjną przedsiębiorstwa wymagają. aby podejmowane decyzje restrukturyzacyjne charakteryzowały się świadomością istnienia szans rozwojowych przcdsiębiorstwa oraz ewentualnych zagrożeń w procesie ich realizacji. Ich identyfikacja jest możliwa dzięki wykorzystaniu w procesie zarządzania restrukturyzacją takich narzędzi. jak analiza strategiczna i wywiad gospodarczy. a także dzięki prowadzeniu przez kadrę mcned7.erską swoistej "pracy z informacjami". Informacje stanowią jeden z zasadniczych warunków powodzenia realiz.acji misji i wytyczonych celów przedsiębiorstwa oraz tworzą znaczący element jego zasobów niematerialnych. W wyniku gromadzenia informacji z otoczenia i odpowiedniego ich przetwarzania. selekcji i weryfikacji oraz uwzględnienia informacji z wewnątrz przedsiębiorstwa o jego ekonomice. potencjale rzeczowym. finan sowym i osobowym można podejmować trafne decyzje, określające sposób. formę. tempo realizacji. zakres. obszar, głę bokość i kompleksowość zmian strukturalnych w przedsiębiorstwie . W warunkach coraz mniej przejrzystego otoczenia. narastającej jego turbulencji. skuteczne zarzqdzanie zmianami wymaga wieloaspektowego podejścia do programowania i realizacji wszelkiego rodzaju zmian O charakterze restrukturyzacji . Wielość i rói.norodność zagadnień składających się bowiem na zarządzanie przedsiębiorstwem. wiełość czynników i różny ich mechanizm działania powodują często dysharmonię między d"żeniami przedsiębiorstwa i postrzeganymi potrzebami a możliwościami skutecznej i efektywnej restrukturyzacji na określonych etapach cyklu życia przedsiębiorstwa. Z tych też względów podjęcie przedsięwzięć restrukturyzacyjnych o dostatecznej glębo kości i komplek sowości w odniesieniu do różnych sfer i dziedzin działałności przedsiębiorstwa wymaga odpowiedniego ich przygotowania oraz precyzyjnego sformułowania celów i założeń. skorelowanych z realiami gospodarczymi i odpowiadających kryteriom faktycznej przydatności w konkretnym przedsię. biorstwie. Obserwacja praktyki gospodarczej wskazuje. że restrukturyzacja powinna być urzeczywistniona zgodnie ze stworzonym programem - ujętym w formę dokumentu formalnego - zawierającym konkretne przedsięwzięcia. niezbędne w adaptacji przedsiębiorstw do przyjętej strategii rozwoju. przedstawione według stopnia pilności i ich ważności (według planu i harmonogramu). Przyjęte w programie rozwiązania winny być osadzone zarówno w określonej konfiguracji zjawisk. procesów i zdarzeli istniejących w otoczeniu. a wynikających z ewolucji strukturalnej danego segmentu rynku. jak i powinny uwzględniać realia. możłiwości i specyfikę konkretnych przedsiębiorstw. a także zmiany podstawowych sił warunkujących ich atrakcyjność i rentowność. Skuteczność postępowania restrukturyzacyjnego jest jednak zdeterminowana nie tylko.

(10) IJIJr(Hviecki. jakości,! opracowanego ności"jego wdwiania ,. programu, sposobem, głębokości", szybkości" i sprawlecz także przełamywaniem oporów i akceptacj" przez pracowników restrukturyzowanego przedsiębiorstwa już zaistniałych. a szczegółnie projektowanych, zmian oraz umiejętnością zarządzania zmianami przez kadrę menedżerską·. 5.. ZakończenIe. i utrzymać si~ na rynku . musz" w nowej rzeczywistości gospodarczej. umicc przewidywać i trafnie (,)(cniać swoją sytuację, tj. mieć zdolność efektywnego działania i zdolność rozwoJu w stale zmieniającym się otoczeniu. a taki.c ciqglc podejmować decy zje okreś łające s posób , formę, tempo realizacji . Le,kres. głębokość i kompleksowość zmian strukturalnych. Sąl<l bowiem aktualne wyz naczniki nic tylko przetrwania przedsiębiorstwa i przywracania mu rów!1owJgi z ewoluuj~lcym otoczeniem, ale tcż formułowania przez niego ekspansywnych (dynamicznych) zamierzell. za pewniających mu sprawne i efektywne funkcjonowanie, uzyskanie przewagi konkurencyjnej oraz dalszy rozwój. Oznacza to. że w spółczesne prl.edsiębiorstwa zmuszone zostały nic tylko do poszukiwania i tworzenia przedsięwzięć adaptacyjnych do coraz bardziej turbulentnego otoczenia. ale także do gruntownej przebudowy systemowej i modernizacji swojej struktury. do restrukturyzacji. Aby. przed s iębiorstwa mogły przetrwać. Literatura Gicrcszcwsb G .. Wawrzyniak B.. G/ohalizacja, W",zwllllia dla. :ar:.ąd:ania slralc 'giC':'IIl' go,. Pol lexl. Warszawa 2001. Hurry D., Reslruclllrillg ill Ilu' G/ohol Enmoll/y: TlIl' Cml.w'ąlltJ " cc ' s o/Slra(cg;c Lillkagcs hetw('etl )alwllne wuj U .S. Fir/1/.'i, "SIralegie Malwgcl11cnl Journa' " 1993 , voL l -L Jagoda H., Lichtarski J" Problem,\' i wytyczlll' rcslruktllr.v:.a(ji /l(lpflII\'C:.t'j pr;'('c/.I'irhiorstw (w: I R t'slruklllry:'(l(ja przedsiębiorstw w "ro (,(~ Jie trallsfomwc.ji systemow('j, oprac. i red. naukowa R. Borowiecki . AE- TNOiK. Kri:lków 1994. Karpiń ski A .. Rt'JtruJaurY:lUja gOJpOd(irki w Po/.'ift' i IUI śwj('Ót', PWE , Warszawa 19K6. Kowakzuk-Jakubowska D .. Malcwicz A ,. Rt's(rllkl"rY::.l Uja jako lf'e/lIlika ratowania i m :w()· jlll'rzcdJirbiorslwa. Instytut Organizacji PrlclIl)'slu Maszynowego ..Orgmasz". Warszawa , 992. Kwiecinski M., "'3wimf f:ospodarc:.y w z.ar:ąd:aniu pr:.fdsirhiorstwem, Wydawnictwo Nauko-. we PWN. Warszawa-Kraków 1999. Osbert-Pociecha G ., DyW('sty(jf H' jlrZl' dsifhiorstwie. Wydawnictwo AE wc Wnx:l<.lwiu . Wroclaw 1998 .. Pelka B.. Polityka pr:..emyslm\'fl . strategie i rl'struktllry:..acja.lnstytu! Organizacji Przemysiu Maszynowego .. Orgmasz", Warszawa 1992. Rl'/wrt OlI Managemt.'l1t: Glohafisatioll muf ChalIgi! - WaJ'.\' to lhe Fu/ure, editcd by B. Wawrzyniak. Leon Koźmiński AC;:HJcmy ot' Entcrprcneurship and Management - Committce.

(11) pc ruw Ilcn tlW) res rr uk tli ry:m:ji .... of Organi zi.l lion and M,\IwgcnlCnl Poli sh Academy of Science - Institufc ol' Economic Studies Lund UniversilY, Warsaw 2000 . R(' stmkfllryz-m.ja w "1'OC(' Sil! "r::'l'ks7,ta IU'/i i ro::.l\'oju pr:.('(!sirh iorstlV . opra\.: . i red . naukowa R. Borowic.cki . AE- TNOiK. Kraków 1996 . Romanowska M .. Ks~ralt()lI '(lIlil' u'w·w.\:ci firlllY w oparciu " kapiull ill1dckwalllY !w: I System ifljóm/{/cji straft!g;c;::l1ej . Wrwiatl };o.\jJodarczy CI kOl!kurcm)}lIo.v(: f,r7,ctlsifhior.\"l\\'. praca zbiof. pod rcd. R. Borowicckicgo i M. Romanowskiej. Difin . \V~lr sza w(l 2001. Singh H., C/UlJleIlK{~ S ill R('.\"carclli"g CO/p()ratt~ Rl'structurillg, "Jou rnal ol' Management Studies" 1993. vol. 30. Szulc R., RestruklllrY::'(l(jfl gOJ!,otlarc::.lI. !J0j('óc i do.\\viadc::.enia mifd:yuarodmve I w :" Studia re ~h)fl af11{' i fokafnt', pra<.'a zbiorowa pod red. A. Kuklin skicgo , Wydawni\.:lwo. Uniwersyletu Warszaw skiego , Warszawa 1991 . Wawrzyniak B .. Odnllwianie 1'r-::.eds;rbior.Hwa. Na spotkallie XXI w., Poltext, Warszawa 2000. Weslon J .F.. Copeland T.E., MlIIwga;al Fil/allCl' - Ninth Editiol!. The Dryden Prcss A. Hour\.:ourt Brat·c Jovanovich College Publisher. New York 1992.. The Need for Permanenl ReslrU<luring and Ihe Knowledge-based E<onomy Businesses al Ihe lurn of Ihe Iwcnty- firsl century are entering into a completcly new agc or operations, Iransformalion and de velopmcnl - Ihe er . 1 of Ihe "new cconomy". A business in the "new ccol1omy" docs not focus on fin;lTlces and material factors but rather on informalion . human c"p ilał and crcalivil y. which are becoming strategie resources for husincsses fhal foster the aC4uisition of new featurcs. structures and acti ons needed to Iransform and expand, anJ thereforc . to achievc success and growth..

(12)