Agnieszka Koźlarek
Analiza przepisów ustawy o
szkolnictwie wyższym w kontekście
regulacji dotyczących komisji
dyscyplinarnej dla nauczycieli
akademickich
Edukacja Humanistyczna nr 1 (28), 137-145
2013
Szczecin 2013
A gnieszka Koźlarek
W yższa Szkoła Hum anistyczna TW P w Szczecinie
A N A L IZ A PR Z E PISÓ W U STAW Y O SZ K O L N IC T W IE W YŻSZYM W K O N TEK ŚC IE REGULACJI D O T Y C Z Ą C Y C H KOMISJI DYSCYPLINARNEJ D LA NAUCZYCIELI A K A D E M IC K IC H
Wstęp
W ykonyw anie zaw odów ta k ich ja k praw nik, lekarz, w ykładow ca, p olicjant, żołn ierz jest zw iązane ze sp o łe cz n y m za u fan ie m , dlatego istn ieją p rze p isy regulujące kw estie etyczne zw iązane z tym i zaw odam i. W artykule tym zajm iem y się przepisam i dotyczącym i odpow iedzialności etycznej w ykładow ców regulow anym i ustaw ą o szkolnictw ie wyższym. Z astosow aną m e to d ą badaw czą jest analiza treści artykułów prasow ych ukazujących się n a łam ach F o ru m A kadem ickiego i N iezależnego F o ru m A kadem ickiego w latach 2008-2013. Nie jest to analiza ilościow a, ale jakościow a, której głów nym celem jest w skazanie głównego n u rtu działalności kom isji dyscyplinarnych om aw ianych w wyżej w ym ienionych źródłach i p o ró w n a n ia o m aw ian y ch sp ra w z p rz e p isa m i p raw a reg u lu jący m i d ziała ln o ść k om isji dyscyplinarnych.
Podstawy prawne odpowiedzialności dyscyplinarnej
R egulacje p ra w n e o d p o w ied z ia ln o ści dyscy p lin arn ej nauczycieli ak ad em ick ich zn a jd z iem y w ustaw ie o szko ln ictw ie w yższym (Dz.U. z 2012 r., poz. 572), zw anej także P raw em o szkolnictw ie w yższym . P rzepisy te obejm ują we w spom nianej ustaw ie artykuły 139-150. Nauczyciel podlega ukaraniu, gdy jego postępowanie uchybia obowiązkom nauczyciela akadem ickiego lub zaw odu nauczycielskiego. Stawanie przed kom isją dyscyplinarną do spraw nauczycieli ak ad em ick ich nie w yklucza o d p o w iad a n ia p rz e d in n y m i k om isjam i, np. izbą lekarską, gdy nauczyciel jest lekarzem , itp.1 W w ielu uczelniach pow stają oddzielne przepisy nazyw ane „kodeksem etycznym ”, ale n ad rz ęd n e dla n ich są przepisy ustawy.
Rodzaje kar
W edług art. 140 ww. ustaw y „1. K aram i dyscyplinarnym i są: 1) upom nienie;
2) nagana;
138 Agnieszka Koźlarek 3) n ag a n a z po zb aw ien iem p raw a do p e łn ie n ia funkcji kierow niczych w uczelni n a
okres do pięciu lat;
4) pozbaw ienie praw a do w ykonyw ania zaw odu nauczyciela akadem ickiego n a stałe lub n a czas określony2.
2. O dpis orzeczenia o udzieleniu k ary dyscyplinarnej z u zasad n ien iem w łącza się do ak t oso b o w y ch nauczyciela akadem ickiego. S entencje p raw o m o c n y c h o rze cze ń ko m isji d y sc y p lin a rn y c h do sp raw nauczycieli ak a d em ick ich , o k tó ry c h m o w a w art. 142 ust. 1, orzekające karę, o której m ow a w ust. 1 p k t 4, są ogłaszane przez m in istra w łaściw ego do spraw szkolnictw a wyższego, w w ydaw anym przez niego d zienniku urzędow ym ”3.
Z a n ajm n ie j doku czliw ą k arę należy u w ażać u p o m n ie n ie , a za najp o w ażn iejszą - pozbaw ienie praw a do w ykonyw ania zaw odu. Z g o d n ie z arty k u łem 141 karę u p o m n ie n ia nakłada rektor po w ysłuchaniu obwinionego nauczyciela akademickiego. Taką karę stosuje się za p rzew inienia m niejszej rangi. N auczyciel ukarany karą u p o m n ie n ia m oże się odw ołać do kom isji dyscyplinarnej do spraw nauczycieli akadem ickich, w term in ie 14 dni o d doręczenia zaw iadom ienia o ukaraniu.
Najwięcej spraw dyscyplinarnych kończy się ukaraniem naganną, tylko czasam i nie jest to kara adekw atna do przew inienia. Z praktyki kom isji dyscyplinarnych zdarzyło się, że za plagiat w ym ierzono karę naganny, m im o że ustawowo zapisano kary wyższe o d zasądzonych (art. 140, p k t 3 -4 ).
„W 2010 r. n a KUL wszczęto w yjaśniające postępow anie dyscyplinarne w tej sprawie. R zecznik dyscyplinarny KUL zarzucił k siędzu profesorow i, że «w szeregu swoich publikacji z lat 2003-2008 w sposób uwłaczający godności nauczyciela akadem ickiego i naruszając cudze praw a autorskie, odpisyw ał obszerne fragm enty w ykorzystyw anych publikacji naukow ych, zwykle z niewielkim i modyfikacjami, ale niejednokrotnie dosłownie, włączając w to przypisy». Ks. Stanisław T. w postępow aniu dyscyplinarnym przyznał, że w jego publikacjach w ystępują fragm enty p o d o b n e do innych, ale tłum aczył, że częściowo ta zbieżność była niezam ierzona. R ozpraw a dyscyplinarna odbyła się w m arcu, ks. Stanisław T. został ukaran y naganą”4.
N astęp n ą głośną spraw ą kończącą się u k ara n iem n ag an ą jest spraw a poznańskiego wykładowcy UAM: „Wykładowca poznańskiego UAM został ukarany naganą. Bo jako prom otor p rac y m agisterskiej m ia ł oczekiw ać o d stu d e n tk i o płaty za «przygotow anie, opracow anie i skonsultow anie pracy». S tu dentka zaocznej polo n isty k i pisała pracę m agisterską p ó łto ra roku tem u. Kilkanaście dni przed te rm in em złożenia pracy nagrała rozm ow ę telefoniczną ze swoim prom otorem . Studentka: - Mówił pan, że nasze spotkania m iałyby od teraz odbywać się odpłatnie, ale nie ustaliliśmy, ile m iałyby kosztować. M ówił pan, że pom iędzy 300 a 600 zł”5.
Innego typu spraw ą często pojawiającą się w orzeczeniach kom isji dyscyplinarnych jest zaliczenie za ku p n o książki lub w prost za opłatą, lub przyjęcie innej korzyści m aterialnej.
„Po tym , ja k ujaw niliśm y historię profesora, k tó ry daw ał stu d e n to m zaliczenie żądając w zam ian od nich kupna jego książki, sprawa w ykładow cy zostanie poruszona n a posiedzeniu R ady N aukow ej In sty tu tu N a u k E k o n o m ic zn y c h U n iw ersy te tu W rocław skiego. - Ż ad n e decyzje nie zapadną, bo ra d a nie m a takich kom petencji. Jednak rektor skierow ał ju ż sprawę d o rze czn ik a ds. d y scy p lin arn y ch , a w ięc oficjalnie rze c z n ik m o że się n ią zająć. Jeśli te n u zn a , że p ro fe so r rzeczyw iście d o p u śc ił się nadużyć, sp raw a zo stan ie o d d a n a do k om isji
2 Ustawa o szkolnictw ie w yższym . .., art. 140. 3 Ibidem .
4 PAP, http://gosc.pl/doc/1381527.Profesor-K U L-podejrzany-o-plagiat.
5 P. Żytnicki, http://m .w iadom osci.gazeta.pl/w iadom osci/1,117915,13789032,Profesor chcial by studentka zaplacila_m u_za_skonsultow anie.htm l.
ds. dyscyplinarnych i dopiero kom isja po d ejm ie jakiekolw iek decyzje w iążące - tłu m aczy d r Jacek Przygodzki, rzecznik U niw ersytetu W rocław skiego. W szystko m oże p o trw ać kilka dni, ale niew ykluczone, że przeciągnie się do kilku ty g o d n i. .. - Chce m ieć p ani bardzo łatw y sposób zdania egzam inu? Kupuje p an i książkę - m ów ił profesor w ydziału praw a w rozm ow ie z re p o rte rk ą T V N 24 udającą stu d en tk ę”.
Niewiele z postępow ań dyscyplinarnych kończy się ukaraniem karą wyższą n iż zapisana w ustawie, dlatego szczególną spraw ą jest szeroko kom entow ana spraw a Zofii Szychowskiej:
„T ry b u n ał K o n sty tu cy jn y orzekł, że lek arz m o że k ry ty k o w ać kolegę p o fachu. D r K o n sta n ty R adziw iłł, prezes N aczelnej R ady Lekarskiej: - T ry b u n a ł nie n a k a z a ł zm ian y a rty k u łu 52 k o d ek su etyki lekarskiej, tylko z m ian ę w ykładni. W p rak ty c e ozn acza to, że sąd y lekarskie b ę d ą m u siały zbadać, czy k ry ty cz n a w yp o w ied ź jed n eg o lekarza n a te m a t innego jest praw dziw a i czy krytykujący działa w interesie publicznym . W ciągu 10 lat żaden z k o rp o ra c y jn y c h sądów , p rz e d k tó ry m i staw ała d r Szychow ska, nie z a sta n aw ia ł się, czy p o d są d n a m ów i praw dę. W ystarczyło, że krytykuje kolegów po fachu, m ów iąc publicznie, że nie p o w in n i robić p u n k cji lędźw iow ych m ały m p a c je n to m K liniki P ed ia trii A k ad em ii M edycznej we W rocław iu”6.
W iększość u ja w n io n y ch sp ra w d y sc y p lin a rn y c h to w w iększości sp raw y dotyczące plagiatów. Sam d r hab. M arek W roński tw ierdzi, że zajm uje się tylko najbardziej „ciężkim i” spraw am i, tzn. głównie plagiatam i. Skala zjawiska jest niem ierzalna, gdyż sam o m inisterstw o szkolnictwa wyższego nie prowadzi żadnych statystyk, a o liczby z postępow ań prokuratorskich (gdy m ow a o plagiacie, który jest przestępstwem) jest trudno. Na łam ach F orum Akademickiego możemy znaleźć opisy poszczególnych spraw dyscyplinarnych (rubryka dra hab. M. Wrońskiego u k az u je się co m iesiąc). W ielość p o ru sz a n y c h ta m te m a tó w zaw dzięczam y czytelnikom , in te rn a u to m i w sp o m n ia n em u p a n u M. W rońskiem u.
Instancja i skład komisji dyscyplinarnej
„A rt. 142.1. W spraw ach dyscyplinarnych nauczycieli akadem ickich orzekają: 1) w pierw szej instan cji — u czeln ian a k om isja d y scy p lin arn a do spraw nauczycieli
akadem ickich w składzie:
a) trzech członków , gdy rzecznik d yscyplinarny w niósł o zastosow anie k ary określonej w art. 140 ust. 1 p k t 1-3,
b) pięciu członków , gdy rzeczn ik dyscyplinarny w niósł o zastosow anie k ary określonej w art. 140 ust. 1 p k t 4;
2) w drugiej instancji — kom isja dyscyplinarna do spraw nauczycieli akadem ickich p rzy R adzie w składzie:
a) trzech członków, gdy ro zp atry w an a jest spraw a, w której orzeczono karę określoną w art. 140 ust. 1 p k t 1-3,
b) pięciu członków , gdy ro zp atry w an a jest spraw a, w której orzeczono karę określoną w art. 140 ust. 1 p k t 4.
2. Jeżeli w to k u p o stę p o w an ia ujaw niają się okoliczności u zasadniające ro zp o z n an ie spraw y w składzie pięcioosobowym , kom isja orzekająca wydaje postanow ienie o rozpoznaniu spraw y w ta k im składzie. N ow ych członków kom isji w yznacza p rzew odniczący uczelnianej kom isji dyscyplinarnej do spraw nauczycieli akad em ick ich lub kom isji dyscyplinarnej do spraw nauczycieli akadem ickich p rzy Radzie.
140 Agnieszka Koźlarek 3. W sk ła d ac h o rzekających kom isji, o k tó ry c h m o w a w ust. 1, co najm n iej je d e n z członków p o w in ie n być studentem .
4. W składzie orzekającym kom isji, o której m ow a w ust. 1 p k t 2, co najm niej je d en z członków p o w in ie n m ieć wyższe w ykształcenie praw nicze.
5. P rz ew o d n ic ząc y m sk ła d u orzekającego p o w in ie n być nauczyciel ak a d em ick i z a tru d n io n y n a stanow isku nie niższym niż obw iniony”7.
Wyżej w ym ieniono, jaki pow in ien być skład kom isji i kiedy m a o n a pięciu członków, a kiedy trzech członków. P ięcioosobow y skład kom isji jest n arzucony ustaw ą, gdy w noszona jest k a ra p o zb aw ien ia praw a w y konyw ania zaw odu, zaró w n o gdy spraw a się to czy p rze d u cz e ln ia n ą ko m isją d y sc y p lin a rn ą , ja k i k o m isją d y sc y p lin a rn ą p rz y R adzie S zkolnictw a Wyższego. W skład kom isji uczelnianej m usi wejść jed en student, w skład kom isji przy Radzie co najm niej je d e n członek m usi być z w ykształcenia p raw nikiem , przew odniczącym składu orzekającego p o w in n a być osoba z a tru d n io n a n a nie niższym stan o w isk u niż obw iniony. W p rak ty ce p o w o d u je to p e w n ą n ie ró w n o ść , gdyż to re k to r p o w o łu je cz ło n k ó w ko m isji dyscyplinarnej - co m oże po w o d o w ać p ró b y u su n ię cia n iew ygodnego p rac o w n ik a przez ukaranie go przez kom isję dyscyplinarną, dlatego istnieje kom isja p rzy m inisterstw ie, któ ra jest w stanie zw eryfikow ać, czy zarzuty staw iane w ykładow cy są zasadne i czy w ym ierzona kara jest spraw iedliw a. Tym bardziej że w polskim praw ie jest zagw arantow ane odw ołanie się do wyższej instancji, czy to w spraw ach cyw ilnych, czy to spraw ach karnych.
W artykule 143 znajdziem y następujące regulacje: 1. Statut uczelni określa skład kom isji uczelnianej.
2. Skład kom isji przy Radzie w ybiera Rada, a try b w yb o ru określa reg u lam in uchw a lony przez Radę.
3. Komisje są niezawisłe w zakresie orzekania.
4. Komisje dyscyplinarne orzekają sam odzielnie i nie są zw iązane o p in ią innych o r ganów po za w yrokam i p raw o m o c n y m i są d u oraz p rzy zasięganiu o p in ii kom isji do spraw etyki w nauce.
5. P ostanow ienia i orzeczenia zapadają w iększością głosów.
6. W p rz y p a d k u k om isji u czelnianej jej k ad e n cja trw a cz te ry lata i ro zp o c zy n a się z p o czątkiem kadencji organów uczelni.
7. O bsługę kom isji dyscyplinarnej przy Radzie w ykonują k om órki m inisterstw a w ła ściwego ds. szkolnictw a wyższego.
Postępow anie dyscyplinarne kom isja w szczyna na w niosek rzecznika dyscyplinarnego. Postępow anie nie m oże być wszczęte po upływ ie sześciu m iesięcy od d n ia zaw iadom ienia re k to ra lub m in istra szk o ln ic tw a w yższego o p o p e łn ie n iu czynu lub po upły w ie p ięciu lat o d p o p e łn ie n ia czynu. Jeżeli czyn k ara ln y dy scy p lin arn ie jest przestępstw em , to okres przed aw n ien ia nie m oże być k rótszy od okresu przed aw n ien ia ścigania tego przestępstw a, z zastrzeżeniem , że plagiat nie ulega przedaw nieniu.
Plagiat jest przestępstw em w świetle praw a, ale przytoczone wyżej przykłady dowodzą, że kom isje dyscyplinarne zap o m in ają o tym .
„3. Rzecznik dyscyplinarny wszczyna postępow anie wyjaśniające z urzędu w przypadku, gdy nauczycielow i akadem ickiem u zarzuca się po p ełn ien ie czynu polegającego na:
1 ) przyw łaszczeniu sobie autorstw a albo w prow adzeniu w błąd co do autorstw a całości lub części cudzego utw o ru albo artystycznego w ykonania;
2) rozpow szechnieniu, bez p odania nazwiska lub p seudonim u twórcy, cudzego utw oru w w ersji oryginalnej albo w postaci opracow ania;
3) ro zp o w sze ch n ien iu , b e z p o d a n ia n azw iska lub p se u d o n im u tw órcy, cudzego artystycznego w y k o n an ia albo p u b lic zn y m z n iek sz tałce n iu takiego u tw o ru , artystycznego w ykonania, fonogram u, w ideogram u lub n adania;
4) n aru sz en iu cudzych praw autorskich lub praw pokrew nych w in n y sposób; 5) fałszow aniu b ad a ń lub w yników b ad a ń naukow ych lub dokonaniu innego oszustwa
naukow ego;
6) p rzy jm o w a n iu , w zw iązku z p e łn ie n ie m fu n k c ji lub z a jm o w a n iem stan o w isk a w uczelni, korzyści m ajątkowej lub osobistej albo jej obietnicy;
7) p ow oływ aniu się n a w pływ y w uczelni, instytucji państw ow ej lub sam orządow ej albo w yw oływ aniu p rze k o n an ia innej osoby lub u tw ie rd z an iu jej w p rze k o n an iu o istn ie n iu ta k ic h w pływ ów i p o d ję c iu się p o śre d n ic tw a w za ła tw ien iu sp raw y w zam ian za korzyść m ajątkow ą lub osobistą albo jej obietnicę;
8) udzieleniu albo obiecyw aniu udzielenia korzyści majątkowej lub osobistej w zam ian za pośrednictw o w załatw ieniu sprawy w uczelni, polegające na wywarciu w pływu na decyzję, działanie lub zaniechanie osoby pełniącej funkcję lub zajmującej stanowisko w uczelni, w zw iązku z p ełn ien iem tej funkcji lub zajm ow aniem stanow iska”8. W obec p rz e w in ie ń w y m ie n io n y ch w p u n k ta c h 1 -5 nie sto su je się p rze d aw n ien ia. Jeżeli w szczęto postępow anie dyscyplinarne, to karalność ustaje z upływ em dw óch lat. K ary u p o m n ie n ia lub nag an y ulegają zatarciu, a opis orzeczen ia o u k ara n iu , d o łączo n y do akt, usuw a się po upływie trzech lat. Nie m a n atom iast przepisów zm uszających i w ym ierzających kary za niew ym azanie z akt osobowych skazania. N agana z pozbaw ieniem praw a do pełnienia funkcji kierow niczych w u czelni n a okres do pięciu lat - ulega zatarciu po okresie pięciu lat o d d o ręczen ia p raw o m o c n eg o o rzeczenia o u k ara n iu , jeżeli w ty m okresie nauczyciel nie zo stał skazany dy scy p lin arn ie lub sądow nie za p rzestępstw o um yśle. P raw o m o cn y w yrok jest zw iązany z n ie o d w o ła n ie m się d o w yższej in sta n c ji - określonej w ustaw ie, czyli do kom isji dyscyplinarnej p rzy Radzie lub do sądu. „Ustawa z d n ia 27 lipca 2005 ro k u Prawo o szkolnictw ie w yższym przew iduje expressis verbis śro d e k zaskarżenia od praw om ocnych orzeczeń wydanych przez komisję dyscyplinarną przy Radzie (a zatem środek ten nie dotyczyłby orzeczeń uczelnianej kom isji dyscyplinarnej), w art. 146 ust. 4 ustaw y stanow iąc, iż stro n o m o d takiego o rzeczen ia słu ży o d w o łan ie d o S ądu A pelacyjnego w W arszaw ie S ądu P ra cy U bezpieczeń Społecznych, stanow iąc równocześnie, iż do odw ołania stosuje się odpow iednio przepisy K odeksu P ostępow ania C yw ilnego dotyczące apelacji. R ów nocześnie w o sta tn im zd an iu tego przepisu w skazuje, iż o d orzeczenia Sądu A pelacyjnego kasacja nie służy”9.
W spraw ach naru szeń dyscyplinarnych, które stanow ią naruszenie zasad etyki (w tym: przy w łaszczen ia sobie au to rstw a albo w p ro w a d ze n ia w b łą d co do au to rstw a całości lub części cudzego u tw o ru albo arty sty czn eg o w y k o n an ia ; ro zp o w sze ch n ien ia , b e z p o d a n ia n azw iska lub p se u d o n im u tw órcy, cudzego u tw o ru w w ersji oryg in aln ej albo w p o sta c i opracow ania; rozpow szechnienia, bez p o d a n ia nazw iska lub p se u d o n im u twórcy, cudzego artystycznego w y k onania albo publicznego zn iekształcenia takiego utw oru, artystycznego w ykonania, fonogram u, w ideogram u lub n adania; n aru sz en ia cudzych praw autorskich lub praw p o k rew n y ch w in n y sposób; fałszow ania b a d a ń lub w yników b a d a ń nauk o w y ch lub d o k o n a n ia innego oszustw a n au k o w eg o 10), k om isja d y scy p lin a rn a m oże zasięgnąć o p in ii k o m isji do sp raw etyki w n au ce p rz y Polskiej A k a d e m ii N a u k 11. K om isja d y sc y p lin a rn a
8 Ustawa o szkolnictw ie w y ż s z y m ., art. 144.
9 J. Rum ińska, M. Ciupa, http://m c-kancelaria.pl/artykuly.htm l. 10 Ustawa o szkolnictw ie w y ż s z y m ., art. 144.
142 Agnieszka Koźlarek m oże skorzystać z o pinii kom isji do spraw etyki przy PAN, ale nie jest to w ym óg konieczny. W w ielu p rzypadkach dodatkow e zasięganie rad y m oże znacznie przedłużyć postępow anie dyscyplinarne, a m a to istotny wpływ na dotkliwość kary. Bywa, że przed komisją dyscyplinarną staje rektor, dziekan lub in n y nauczyciel akadem icki pełn iący w ażne funkcje n a uczelni, co pow in n o zaow ocow ać zaw ieszeniem w p ełnionych funkcjach, ale nie zawsze się ta k dzieje. W p rz y p a d k u p o stę p o w a ń u cz eln ian y c h ko m isji dyscy p lin arn y ch , rzeczn ik ó w pow o łu je rektor danej uczelni i tu przy niesprecyzowanych czynach karalnych m oże dojść do nadużycia stanow iska celem u k aran ia niechcianego pracow nika.
Powołanie rzecznika dyscyplinarnego
Rzeczników dyscyplinarnych powołuje rektor, a rzeczników dyscyplinarnych przy komisji - minister szkolnictwa wyższego spośród nauczycieli akademickich posiadających stopień doktora habilitow anego12. Rozum ieć ten przepis należy tak, że zarów no rzecznicy pow oływ ani przez m inistra, ja k i rektora m uszą być nauczycielami akadem ickim i i być doktoram i habilitowanymi. O sytuacji, gdy pow oływ ani rzecznicy nie spełniają tego w ym ogu, pisze M. W roński w F orum A kadem ickim : „Problem jest tylko taki, że obowiązująca od 1 w rześnia 2006 r. ustawa Prawo o szkolnictw ie w yższym w art. 145, p k t 1 m ówi, iż «rzeczników dyscyplinarnych w uczelni powołuje rektor spośród nauczycieli akademickich, posiadających stopień doktora habilitowanego». Dlatego Rzecznik Dyscyplinarny dla Nauczycieli Akademickich, dr praw Eliana Trybuchowska, była osobą praw nie nieupraw nioną do pełnienia funkcji rzecznika, co powoduje, że wszystkie postępowania dyscyplinarne w okresie ostatnich 4 lat, w których zapadły prawomocne orzeczenia dyscyplinarne rozpoczęte j ej wnioskiem dyscyplinarnym o ukaranie - z m ocy prawa są nieważne”13. Jakie m a to konsekwencje praw ne dla prowadzonych postępowań? „Kom entując tę odpowiedź, chciałbym jasno stwierdzić, że jeśli rzecznik dyscyplinarny jest osobą nieupraw nioną do złożenia w niosku dyscyplinarnego, to taki w niosek z m ocy praw a jest nieważny, dlatego nie m ożna go procedować. W rezultacie całe postępowanie dyscyplinarne w świetle prawa j est nieważne. Gdyby prof. Lachur się odwołał, to orzeczenie by unieważniono. Takie stanowisko kilkakrotnie już zajął Sąd Apelacyjny w Warszawie, do którego wpływają odwołania od orzeczeń Odwoławczej Komisji Dyscyplinarnej przy Radzie Głównej Szkolnictwa Wyższego. I takie są fakty - bez względu na opinie prawników doradzających Rektorowi Uniwersytetu Opolskiego”14. Ponadto w ustawie mam y zapis, że rzecznicy nie są związani poleceniam i organu, który ich powołał - czyli poleceniam i rektora, m inistra do spraw szkolnictwa wyższego. Przepis ten m a gwarantować niezależność rzeczników od organów ich powołujących. Jakikolwiek wpływ rektora lub m inistra stanowi poważne naruszenie procedur postępowania wyjaśniającego lub postępowania dyscyplinarnego i może być podstaw ą do wykluczenia rzecznika z postępow ania. K adencja rzeczników trw a cztery lata i rozpoczyna się w raz z początkiem kadencji organów uczelni, kadencja rzeczników pow oływ anych przez m inistra szkolnictwa wyższego trw a cztery lata i rozpoczyna się 1 stycznia.
Powołanie obrońcy oskarżonego w procesie dyscyplinarnym
O bw iniony m a praw o do korzystania z p o m o c y w yznaczonego przez siebie obrońcy, chyba że jest to postępow anie dyscyplinarne o wykluczenie z zaw odu - w tedy przewodniczący
12 Ibidem , art. 145.
13 M. W roński, Nieznajomość praw a szkodzi, F orum A kadem ickie, 10.2012, http://forum akadem ickie.pl/fa/ 2012/10/nieznajom osc-praw a-szkodzi/.
składu orzekającego w yznacza obrońcę sp o śró d nauczycieli akadem ickich. G dy obw iniony uch y la się o d u cz estn ictw a w p o stę p o w a n iu , to m o że o n o toczyć się b e z jego obecności, chyba że jego obecność jest zg o d n a z art. 150 ustaw y o szkolnictw ie w yższym , m ów iącym o tym , że w kw estiach nieuregulow anych obowiązuje K odeks postępow ania adm inistracyjnego i Kodeks karny.
C zasam i korzystanie z o b ro ń cy pow oduje pow stanie pew nej nierów ności szans, gdyż członkow ie k o m isji d y sc y p lin a rn y c h nie zaw sze m a ją w ykształcen ie p raw nicze. C zasem m a to p rze ło że n ie n a u m o rz e n ie p o stę p o w a ń dyscy p lin arn y ch , ale b ra k w tej d zied zin ie stosow nych statystyk. Jak w skazano wcześniej, takie sam e czyny m ogą być u karane różnym i k aram i zależnie od składu kom isji, ba, naw et czasam i zdarza się p ró b a k ara n ia w ykładow cy za czyny, które nie są karalne.
Odroczenie i odwołanie od wyroku komisji dyscyplinarnej
„A rt. 94. § 1. N ieobecność n a rozpraw ie stro n należycie w ezw anych n a rozpraw ę nie stanow i przeszkody do jej przeprow adzenia.
§ 2. K ierujący ro zp raw ą o d ro c z y ją, jeżeli stw ie rd z i p o w aż n e n ie p ra w id ło w o ści w wezwaniu stron na rozprawę, j eżeli niestawienie się strony zostało spowodowane przeszkodą tr u d n ą do przezw yciężenia, a także z innej ważnej przyczyny”15.
O d orzeczenia uczelnianej kom isji dyscyplinarnej obow iązuje odw ołanie w te rm in ie czternastu d n i o d daty dostarczenia. O d praw om ocnego orzeczenia kom isji dyscyplinarnej przy Radzie służy odw ołanie do Sądu Apelacyjnego w W arszawie - Sądu P racy i U bezpieczeń Społecznych, a stosuje się w n im p rzepisy K odeksu p o stę p o w an ia cyw ilnego. In fo rm acje o skazaniu nauczyciela akadem ickiego przekazuje się do m inisterstw a szkolnictw a wyższego, gdyż m inisterstw o jest o rganem przyznającym śro d k i finansow e n a naukę:
„5. In fo rm a cję o p raw o m o c n y m orzeczeniu w spraw ach n aru sz eń , o k tó ry ch m ow a w art. 144 ust. 3 pkt 1-5, komisja dyscyplinarna przekazuje do wiadom ości organu przyznającego śro d k i finansow e n a naukę.
6. Postępowanie dyscyplinarne zakończone praw om ocnym orzeczeniem m ożna wznowić, jeżeli:
1) w zw iązku z postępow aniem dopuszczono się rażącego naruszenia praw a, a istnieje u zasad n io n a podstaw a do przyjęcia, że m ogło to m ieć w pływ n a treść orzeczenia; 2 ) po w ydaniu orzeczenia ujaw niono now e fakty lub dow ody niezn an e w chwili jego
w ydania, w skazujące n a to, że obw iniony jest niew inny, skazano go za p opełnienie innego czynu lub kom isja b ezpodstaw nie u m orzyła postępow anie;
3) w trak c ie p o stę p o w a n ia n a ru sz o n o przepisy, p rze z co u n ie m o ż liw io n o lub w p ow ażn y m sto p n iu u tru d n io n o o b w in io n e m u k orzystanie z praw a do obrony, albo skład kom isji nie odpow iadał w aru n k o m określonym w art. 142, albo zasiadała w niej osoba podlegająca w yłączeniu.
7. W znow ienie nie m oże nastąpić z przyczyny w ym ienionej w ust. 6 pkt 1, jeżeli była o n a p rze d m io te m ro zp o z n an ia przez sąd apelacyjny w trybie określonym w ust. 4.
8. W z n o w ien ie p o stę p o w a n ia d y scy p lin arn eg o n a niekorzyść obw in io n eg o n ie jest do p u szczaln e po jego śm ierci albo po upływ ie trz e c h lat o d p o p e łn ie n ia czynu będącego p odstaw ą orzeczenia, a gdy czyn stanow ił p rzestępstw o - po upływ ie okresu p rzedaw nienia ścigania tego przestępstw a lub w razie w y k onania k a ry i jej zatarcia.
144 Agnieszka Koźlarek 9. W n io sek o w znow ienie p o stę p o w an ia dyscyplinarnego m o g ą składać, w te rm in ie trzy d z iestu d n i o d d n ia pow zięcia w iad o m o ści o p rzyczynie uzasadniającej w znow ienie: obw iniony, obrońca, rze czn ik dyscyplinarny, a po śm ierci obw inionego lub gdy zachodzą uzasad n io n e w ątpliw ości co do jego poczytalności — także jego m ałżonek, krew ny w linii prostej, b ra t lub siostra”16.
A rtykuł 146 dokładnie inform uje, gdzie ukazuje się inform acja o skazaniu w spraw ach 0 plagiat i kiedy m oże być m ow a o w znowieniu: naruszenie praw a, ujawnienie now ych faktów 1 dowodów, naruszone przepisy prawa utrudniające obw inionem u obronę; wznowić nie można, gdy n astąpiło odw ołanie do S ądu A pelacyjnego w W arszawie - Sądu P racy i U bezpieczeń Społecznych. Bywa, że ktoś, kto zo stał u k a ra n y w ra m a c h k om isji dyscyplinarnej, zostaje uniew in n io n y przez sąd. W ynika to po części ze specyfiki p raw a autorskiego w Polsce, gdzie naw et p rz y ew id en tn ej zb ieżn o ści tek stó w m o ż n a w ygrać spraw ę o plagiat. R ektor m oże zawiesić w p ełn ien iu obow iązków nauczyciela akadem ickiego, gdy wszczęto postępow anie k arn e lub dyscyplinarne, ze w zględu n a w iarygodność i wagę postaw ionych m u zarzutów. Z m o c y praw a następuje zawieszenie, gdy nauczyciel jest tym czasow o aresztowany. Z aw ie szenie nie m oże trw ać dłużej niż sześć miesięcy.
Wynagrodzenie za czas zawieszenia
A rtykuł 148 reguluje spraw ę w ynagrodzeń za okres zawieszenia:
„Art. 148. 1. W ynagrodzenie zasadnicze nauczyciela akademickiego w okresie zawieszenia w p ełn ien iu obow iązków m oże ulec obniżeniu, a tym czasow o aresztow anego ulega o g ran i czeniu najwyżej do połowy, w zależności od stanu ro dzinnego nauczyciela akadem ickiego, począw szy od pierw szego dnia m iesiąca kalendarzow ego następującego po m iesiącu, w k tó ry m nastąpiło zawieszenie. W okresie zaw ieszenia w p ełn ien iu obow iązków nie przysługują do d atk i do w ynagrodzenia oraz w ynagrodzenie za godziny ponadw ym iarow e.
2. Jeżeli p o stę p o w a n ie d y sc y p lin a rn e lub k a rn e zak o ń czy się u m o rz e n ie m z b ra k u d o w o d ó w w in y albo w y d an ie m o rzeczen ia lub w y ro k u u n ie w in n iając eg o , nauczycielow i akadem ickiem u należy w ypłacić pozostałą część pełnego w ynagrodzenia”17.
U staw a o szkolnictw ie wyższym zaw iera najważniejsze regulacje o d n o śn ie przepisów odpow iedzialności dyscyplinarnej dla nauczycieli akadem ickich. D okładny przebieg p ostępo w ania uregulow any jest rozporządzeniem do ustawy. Zagadnienie, ja k przebiega sam proces dyscyplinarny, jest oddzielną kw estia praw ną, gdyż jest to niejako uzupełn ien ie szczegółów samej ustawy. Sama ustawa zawiera dużo niejasności w kwestii postępow ania dyscyplinarnego, gdyż np. artykuł 109 ustawy o szkolnictwie wyższym dokładnie wskazuj e, kim j est wykładowca akademicki. Pytanie jest następujące, czy postępowanie dyscyplinarne m ożna kontynuować, gdy obw iniony przestaj e być w ykładow cą w myśl art. 109 wyżej w ym ienionej ustawy. M inisterstwo zapytane przez autorkę w tej sprawie udzieliło zdawkowej odpowiedzi, że należy kontynuować, ale ponow nie zapytane, o podstaw ę praw ną, do dn ia dzisiejszego nie odpowiedziało.
N iespraw iedliw e jest też to, że n a jednej uczelni karze się za postępow anie, któ re na innej jest dozw olone i aprobow ane. Zapobiegaw czo m o ż n a b y stw orzyć kodeks etyczny dla w szystkich nauczycieli z w yraźnie zaznaczonym i ro dzajam i przew in ień i prop o n o w an y m i karam i, ta k aby k aranie w procesach dyscyplinarnych m iało bardziej spraw iedliw y ch arak ter, a obw iniony nie m usiał czekać latam i n a spraw iedliw ość w procesie odw oław czym w II instancji (kom isja p rzy m inisterstw ie) lub w procesie apelacyjnym w niesionym do sądu.
16 Ustawa o szkolnictw ie w y ż s z y m ., art. 146. 17 Ibidem , art. 148.
Agnieszka Koźlarek
Analiza przepisów ustawy o szkolnictwie wyższym w kontekście regulacji dotyczących komisji dyscyplinarnej dla nauczycieli akademickich
W artykule zastosowano metodę analizy treści tekstu źródłowego, którym jest ustawa Prawo o szkolnictwie wyższym. Jest to podstawowy dokument w kwestii przebiegu wszelkich procesów zachodzących na uczelni. Artykuł ten zajmuje się wycinkiem regulacji zawartych w ustawie. Odnosi się do kwestii odpowiedzialności dyscyplinarnej nauczycieli akademickich, czyli artykułami 139-150 ustawy o szkolnictwie wyższym.
Słowa kluczowe: komisja dyscyplinarna, analiza treści, socjologia prawa
Analysis of the Law on Higher Education in the context of the regulation of the disciplinary commission for teachers
In this article, the used method is analysis of the content of the source text, which is the Law on Higher Education. It is a basic document in the course of all processes at the university. This article deals with a segment of the regulations contained in the Law. It addresses the issue of disciplinary responsibility of teachers or art. 139-150 of the Higher Law on Higher Education.
Keywords: disciplinary committee, content analysis, sociology of law
