z. 117 Transport 2017
Arkadiusz Kowalski
InPost S.A.
Jolanta Żak
Politechnika Warszawska, Wydział Transportu
PROBLEM LOKALIZACJI PACZKOMATÓW
Rękopis dostarczono: czerwiec 2017
Streszczenie: W artykule opisano pojęcie e-commerce oraz najczęściej spotykane formuły handlu elektronicznego działające na rynku. Przedstawiono analizy statystyczne: czynników motywujących do robienia zakupów, form dostaw i inne. Na podstawie przeprowadzonych analizy okazało się, że coraz większym zaufaniem klientów cieszą się zakupy z wykorzystaniem paczkomatów. Wśród wad tej formy działalności znalazły się brak paczkomatów w dogodnej dla klienta lokalizacji. W dalszej części artykułu przedstawiono zagadnienia dotyczące lokalizacji, w tym: podział metod lokalizacyjnych, metod oceny wielokryterialnej. Zaproponowano zbiór ograniczeń dotyczących lokalizacji paczkomatów oraz kryteria oceny.
Słowa kluczowe: e-commerce, lokalizacja, paczkomaty
1. WSTĘP
W powszechnym użyciu termin electronic commerce (e-commerce) pojawił się w 1997 roku i zazwyczaj odnoszony jest tylko do handlu elektronicznego, co stanowi zawężanie zagadnienia do kupna i sprzedaży za pośrednictwem Internetu. W szerszym ujęciu dotyczy również przekazywania zamówień i potwierdzeń oraz obsłudze płatności bezgotówkowych przy użyciu sieci. Zgodnie z definicją GUS, e-handel rozumiany jest jako handel elektroniczny, którego definicja brzmi: „Transakcje przeprowadzone przez sieci, oparte na protokole IP i przez inne sieci komputerowe”1.
Intensywny rozwój handlu elektronicznego w Polsce rozpoczął się na początku XXI wieku. Co ważne, nawet światowy kryzys gospodarczy nie zatrzymał rozwoju handlu elektronicznego. Niewątpliwie ma to związek ze wzrostem liczby internautów (rys 1).
Jak wspomniano działanie rynku e-commerce opiera na komunikacji i przepływie informacji za pośrednictwem Internetu, natomiast fizyczna realizacja dostawy towarów
odbywa się najczęściej za pośrednictwem wyspecjalizowanych operatorów logistycznych o zasięgu krajowym lub międzynarodowym. Najczęściej w procesie logistycznym na rynku e-commerce uczestniczą:
firmy kurierskie, firmy transportowe, operatorzy pocztowi sieć Paczkomatów® InPost.
Odsetek internautów 27% 37% 40% 43% 48% 51% 53% 54% 59% 60% 70% y = 0,0355x + 0,2795 R2 = 0,9571 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015
Rys. 1. Odsetek internautów w latach 2005-2015 [5]
Najczęściej stosowany podział rynku e-commerce wyróżnia formuły: B2B (ang. business to business) – sprzedający i kupujący to przedsiębiorstwa,
B2C (ang. business to customer) – sprzedający to przedsiębiorstwo, kupujący jest konsumentem,
C2C (ang. customer to customer) – sprzedający i kupujący są konsumentami,
C2B (ang. customer to business) – sprzedający jest konsumentem, kupujący to przedsiębiorstwo.
Najbardziej powszechną formą rynku e-commerce, z wyżej wymienianych, jest formuła B2C, w której finalny konsument kupuje towary od przedsiębiorcy.
Obecnie producenci coraz częściej umożliwiają swoim klientom zakup towarów w trybie on-line. Często oferując bardziej atrakcyjne warunki handlowe niż w tradycyjnym systemie sprzedaży, ma to na celu pozyskanie nowych klientów i budowania świadomości marki na rynku e-commerce. Dla producentów oferowanie niższych cen w ramach zakupów e-commerce z ich własnych sklepów internetowych możliwe jest dzięki eliminacji kosztów związanych z powierzchnią sklepową, kosztami personelu obsługującego klientów oraz niższymi kosztami obsługi logistycznej.
Jednym z kluczowym czynników sukcesu w tej branży jest obsługa. Od niej w bardzo dużym stopniu zależy, czy klient finalnie będzie zadowolony. Dostarczenie towaru zgodnie z zamówieniem i specyfikacją, na czas, pod właściwy adres, bez uszkodzeń w niskiej cenie jest czynnikiem, który często przesądza, czy klient powraca do danego sprzedawcy czy też nie.
Wartość polskiego rynku e-commerce obecnie szacowana jest na kwotę 36-40 mld złotych w skali roku [7]. Liczba sklepów internetowych w 2016 roku szacowana była na ponad 20 tysięcy. Jest to ciągle jeden z najbardziej dynamicznych sektorów gospodarki, rozwijający się znacznie powyżej średniej dla całego rynku. Dla porównania wartość polskiego rynku e-commerce w roku 2011 była szacowana na 18,2 mld złotych (według PMR 2015, za [8]). Wynika z tego, że rynek e-commerce od roku 2011 do chwili obecnej wzrósł ponad 2 krotnie. Dla potrzeb oszacowania potencjału rynku logistycznego związanego z branżą e-commerce, jeżeli przyjmiemy średnią wartość transakcji handlowej na poziomie 250 zł, otrzymamy szacowany potencjał w wysokości nawet do 160 mln przesyłek w ciągu roku związanych z tą branżą.
Główne czynniki motywujące do robienia zakupów on-line przedstawiono na rys. 2.
Rys. 2. Czynniki motywujące do robienia zakupów on-line [4]
Poniżej przedstawiono kolejne ujęcie zagadnienia w postaci formy dostawy towaru motywującej do zakupów przez internet (Rys. 3. )
Rys. 3. Formy dostawy towaru motywujące do zakupów przez Internet [4]
Jak wynika z powyższej analizy statystycznej wśród form dostaw towaru motywujących do zakupów coraz większym zaufaniem klientów cieszą się zakupy z wykorzystaniem paczkomatów -46%.
Najczęściej spotykane formy obsługi logistycznej na rynku e-commerce to przesyłki : kurierskie,
pocztowe, paczkomatowe.
Poniżej na rysunku (rys. 4) przedstawiono najczęściej wybierane formy dostawy towaru.
Jak wynika z powyższej analizy statystycznej coraz większym zaufaniem klientów cieszą się zakupy z wykorzystaniem paczkomatów – 19% druga pozycja. Negatywne opinie dotyczące tej formy dostawy dotyczą m.in. lokalizacji paczkomatów. Dalsza część artykułu dotyczy zagadnień lokalizacji obiektów, w tym paczkomatów.
2. PROBLEMATYKA LOKALIZACJI
Problem lokalizacji jest zagadnieniem szeroko omawianym w kontekście problemów decyzyjnych kształtujących sieć logistyczną różnego typu. W zależności od złożoności oraz struktury sieci, problem jest modyfikowany i przybiera różną formę.
Koszt transportu zależy od ilości przewożonego towaru oraz od odległości pomiędzy nimi, więc należy również oszacować wielkość transportowanego towaru. Natomiast ograniczenia wynikają z zaspokojenia potrzeb wszystkich klientów oraz limitu pojemnościowego na wywóz towaru z danego obiektu. Problem lokalizacji obiektów jest również rozpatrywany w kontekście planowania tras jazdy pojazdów. W przypadku postawienia nowego obiektu logistycznego decydujące znaczenie mają m.in. koszty nabycia gruntu, czy dostępna powierzchnia działki oraz odległość od innych obiektów np. centrów handlowych, terminali przeładunkowych. Wśród metod lokalizacyjnych wyróżniamy metody: środka ciężkości, transportowa, transportowa wieloetapowa, najkrótszej ścieżki, maksymalnego przepływu,
minimalnie rozgałęzionego drzewa, optymalizacyjną.
Przedstawione kryteria podkreślają złożoność problemu lokalizacji obiektów oraz determinują zastosowanie metodyki wielokryterialnego wspomagania decyzyjnego w wyborze optymalnego rozwiązania. Istotą wielokryterialnego wspomagania decyzji jest wskazanie decydentowi rozwiązania najlepszego ze względu na analizowane kryteria oraz preferencje decydenta. Uzyskanie rozwiązania globalnie optymalnego ze względu na wszystkie preferencje decydenta zazwyczaj jest niemożliwe.
Istnieje wiele metod rozwiązywania zadań wielokryterialnych według jednej z nich [2] w zależności od tego, w której fazie procesu decyzyjnego angażujemy decydenta, do wyrażenia swoich preferencji metody dzielimy na trzy rodzaje, tj. metody:
a’priori, w których decydent angażowany jest już na samym początku procesu decyzyjnego.
interaktywne, w których dialog z decydentem odbywa się na etapie kalkulacji i obliczeń, w momencie, gdy decydent ma już pewne pojęcie na temat ewentualnych rozwiązań i stopniowo poprzez dostarczanie odpowiedzi na poszczególne pytania, steruje procesem, tak aby uzyskać najbardziej pożądane rozwiązania.
a’posteriori, w których decydent angażowany jest w proces decyzyjny, na samym końcu, kiedy ma już pełny obraz otrzymanych wyników, czyli zazwyczaj skończony zbiór rozwiązań efektywnych i na tej podstawie podejmuje decyzję, który z wariantów jest w danym środowisku i przy danych warunkach dla niego najlepszy.
Najlepszymi z tego punktu widzenia są metody rozwiązywania zadań wielokryterialnych a’posteriori ponieważ w momencie podejmowania decyzji, zdefiniowany jest już cały zbiór najlepszych rozwiązań i alternatyw, a żadne z potencjalnie najlepszych nie zostało przeoczone. Niestety ze względu na złożoność i czasochłonność obliczeniową nie są powszechnie stosowane.
Ponadto wśród metod oceny wielokryterialnej można wyróżnić [1] :
metody matematyczne (standaryzacja, normowanie, metoda J. von Morgensterna, PATTERN, formuły ocen syntetycznych),
metody geometryczne (sieci pajęczej, wektora wypadkowego),
metody taksonomiczne (taksonomiczna miara rozwoju, metoda Czekanowskiego, taksonomii wrocławskiej),
metody kwantytatywne (indeksowej oceny jakości, globalnego miernika jakości, efektu ekonomicznego, kompleksowego wskaźnika jakości, uśrednionych znamion jakości, ekspertów),
oraz bardzie zaawansowane matematycznie metody z rodziny ELECTRE, metodę AHP, metodę punktu idealnego, metodę entropii oraz metodę wykorzystującą elementy logiki rozmytej.
Ze względu na cel procesu decyzyjnego można wyróżnić wielokryterialne metody: wyboru (optymalizacji), klasyfikacji (sortowania), porządkowania (rankingowe). Schemat procesu decyzyjnego wyboru lokalizacji obiektów (paczkomatów) przedstawiono na rys 5.
Rys. 5. Procedura wyznaczania lokalizacji obiektów paczkomatów
3. PACZKOMATY® INPOST
Paczkomaty są samoobsługowymi terminalami do samodzielnego nadawania i odbierania przesyłek (rys. 6). Stanowią odpowiedź na rosnące wymagania konsumentów, w tym dostosowanie do ich trybu życia Dotychczasowa forma dostarczania przesyłki wymagała dopasowanie przez klienta jego planu dnia, w taki sposób aby odebrać przesyłkę od kuriera czy listonosza. Na podstawie analizy zachowania konsumentów ustalono, że należy stworzyć im możliwość decyzji o terminie i miejscu odbioru przesyłki. Odpowiedzią na ten problem jest paczkomat.
Rys. 6. Paczkomat [https://www.sote.pl/post/paczkomaty-inpost]
„Paczkomaty® InPost pozwalają zminimalizować problem „ostatniej mili”, który w tradycyjnych dostawach door to door stanowi największy udział w cenie dostawy. Najważniejsze czynniki na etapie „ostatniej mili” z punktu powodzenia dostawy są związane przede wszystkim ze skutecznością. Problemy z dostarczeniem paczki do rąk własnych przez kuriera lub listonosza zazwyczaj wynikają z nieobecności adresata w domu lub niepełnych danych adresowych. Również analiza długości trasy przewozu, a tym samym wykorzystania paliwa skłaniają do wyboru Paczkomatów. Doręczyciel rozwozi ich ok. 600–700 dziennie, podczas gdy kurier działający w sposób tradycyjny i dysponujący poprawnymi danymi teleadresowymi w takim samym czasie jest w stanie doręczyć jedynie 60-70 paczek (pod warunkiem, że zastanie odbiorców w domu)”[8].
Na koniec 2016 roku w Polsce funkcjonowało ponad 2 200 Paczkomatów®. Grupa Kapitałowa Integer.pl zakłada ich dalszy dynamiczny rozwój zarówno w zakresie liczby paczkomatów jak również zwiększenia liczby skrytek w maszynach już istniejących. Na rysunku 7 przedstawiono obecną lokalizacje paczkomatów w Polsce i Warszawie
Rys. 7. Sieć Paczkomatów w Polsce oraz Warszawie i okolicach, stan na kwiecień 2017.
4. OGRANICZENIA MODELU LOKALIZACJI
PACZKOMATÓW
Głównym celem modelu jest znalezienie takiej lokalizacji paczkomatów, aby z jednej strony koszt wynikający z transportu towarów do nich był jak najmniejszy a z drugiej lokalizacja sprzyjała oczekiwaniom odbiorców paczek.
Lokalizacja, w której będzie umieszczona maszyna musi spełnić szereg ograniczeń, m.in. takich jak:
łatwy dostęp do paczkomatu dla odbiorcy paczki.
możliwość zaparkowania pojazdu przez odbiorcę paczki w pobliżu paczkomatu. możliwie mała odległość paczkomatu od miejsca zamieszkania odbiorcy paczki. możliwie mała odległość paczkomatu od miejsca pracy odbiorcy paczki. możliwy łatwy dojazd do paczkomatu komunikacją miejską.
możliwie mała odległość dodatkowej trasy w ramach przejazdu na trasie standardowej klienta np.: w drodze z domu do pracy lub odwrotnie (minimalne wydłużenie trasy podstawowej związanej z odbiorem paczki w paczkomacie).
duże zagęszczenie liczby mieszkańców w najbliższej okolicy paczkomatu. możliwość fizycznej obsługi paczkomatu przez kuriera.
możliwość odbioru paczki z paczkomatu przy okazji załatwiania innych spraw przez klienta np.: zakupy w markecie, centrum handlowym, wizyta u lekarza.
miejsce, gdzie występuje duże natężenie potencjalnych klientów (np.: szkoły, centra handlowe, urzędy państwowe, dworce autobusowe, dworce kolejowe).
miejsce „powtarzalne” dla klienta, klient bywa tam, co pewien czas, lokalizacja jest jemu znana.
wyższa atrakcyjność usługi paczkomatowej w odniesieniu do innych ofert rynkowych dla danego klienta w jego lokalizacji.
umieszczenie paczkomatu w danej lokalizacji powinno gwarantować zwrot z inwestycji (wymagane minimalne przepływy paczek, aby zapewnić dodatnie NPV z inwestycji). brak „konkurencji” względem najbliższych paczkomatów (unikanie efektu
kanibalizacji).
generowanie nowego przychodu – pozyskiwanie nowych klientów.
generowanie przepływu paczek we wszystkie dni tygodnia i miesiące w ciągu roku (np.: okres wakacyjny, duży popyt tylko w okresie lipiec-sierpień, sytuacja niepożądana). istnieje ograniczona liczba dostępnych paczkomatów (maszyn, modułów), które mogą
być rozlokowane.
istnieje możliwość rozbudowy już istniejących maszyn (zwiększenie wydajności maszyny poprzez zwiększenie liczby dostępnych skrytek) jako alternatywna dla nowego paczkomatu.
Wśród kryteriów oceny lokalizacji paczkomatu powinny znaleźć się: minimalizacja kosztu transportu od dostawcy,
minimalizacja kosztu kupna/dzierżawy terenu, minimalizacja odległości od dużych skupisk ludzkich,
minimalizacja odległości od głównych dróg sieci transportowej, maksymalizacja liczby potencjalnych klientów.
5. WNIOSKI
Na przestrzeni 5 ostatnich lat rynek e-commerce podwoił się. Wzrosło również zapotrzebowanie na dostarczanie przesyłek. Dotychczasowe formy dostarczania paczek nie pozwalały na odbiór przesyłki w dogodnym przez klienta czasie i miejscu. Paczkomaty w pewnym zakresie spełniają te oczekiwania, zapewniają dostęp do przesyłki przez cała dobę. Problemem jest tylko wybór lokalizacji tak aby spełniała oczekiwania zarówno firmy dostarczającej jak i odbiorcy.
Niewątpliwie rozwiązanie problemu wymaga formalnego zapisu zadania optymalizacyjnego i rozwiązania do z uwzględnieniem metod oceny wielokryterialnej. Do analizie należy uwzględnić: dane geolokalizacyjne, statystyczne, demograficzne.
Bibliografia
1. Książek M.: Analiza porównawcza wybranych metod wielokryterialnych oceny przedsięwzięć inwestycyjnych, Budownictwo i inżynieria środowiska, 2(2011), Warszawa 2011
2. Hwang, C.-L., Masud, A.S.M.: Multiple Objective Decision Making — Methods and Applications : A State-of-the-Art Survey, 1997.
3. Khumawala B.M.: An efficient heuristic procedure for the uncapacitated warehouse location problem, Naval Research Logistics Quarterly, Vol. 20, Iss. 1 (1973), s. 109–121.
4. https://ecommercepolska.pl/files/9414/6718/9485/E-commerce_w_polsce_2016.pdf (Dostęp: 2017-06-16)
5. https://www.gemius.pl/wydawcy-aktualnosci/o-ile-wzrosla-liczba-internautow-w-ciagu-dekady.html (Dostęp: 2017-06-16)
6. http://www.bisnode.pl/news/raport-bisnode-nt-e-commerce-w-polsce/ (Dostęp: 2017-06-16). 7. Praca zbiorowa, Red. M. Dutko, Biblia e-biznesu 2 Nowy Testament, 2016.
8. http://stat.gov.pl/metainformacje/slownik-pojec/pojecia-stosowane-w-statystyce-publicznej/1778,pojecie.html (Dostęp: 2017-06-16).
THE APM LOCATION PROBLEM
Summary: The paper describes e-commerce concept and the most common forms of it at the market. Statistical analyses: shopping motivating factors, supply strategies, and others are presented. The analysis has shown that consumers are more and more interested in shopping with use of APM. The lack of APM in a convenient location for the client is the main disadvantage of that shopping form. The paper also presents issues related to location problems, including the division of location methods and methods for multi-criteria evaluation. A set of constraints for location APM and criteria for its evaluation were proposed.
