Jan Józef Lipski
Konferencja poświęcona pracom nad
Podręcznikiem uniwersyteckim
historii literatury polskiej
Biuletyn Polonistyczny 10/29, 5-9
I. IN ST Y T U T BADAŃ LITERACKICH PA N
1. KONFERENCJA POŚWIECONA PRACOM NAD PODRĘCZNIKIEM UNIWERSYTECKIM HISTORII LITERATURY POISKIEJ
/10 maja 1967 г./ /zob. BP, zesz. 26/27, s.5-8/
Ponieważ prace nad Podręcznikiem historii literatury pol skiej są już dość znacznie zaawansowane w partiach dotyczą cych epoki przedrozbiorowej - zorganizowano naradę roboczą, w szerszym tym razem gronie, celem skonfrontowania opinii i po stulatów w oparciu o materiał zarysowującego się już konturu części Podręcznika poświęconej Oświeceniu - pióra doc. M. K l i m o w i c z a - i sylwetkę J.I.Kraszewskiego - pióra prof. W. D a n k a . /Wyodrębnione sylwetki autorskie stanowią nb. jeden z najtrudniejszych problemów kompozycyjnych i kom- pozycy jno-mery tory с znych dla redakcji Podręcznika/.
Krąg zaproszonych gości oraz ściśle określone ramy tema tyczne dyskusji nadawały jej charakter ściśle roboczy, kon kretnie związany ze stanem prac i ich potrzebami,co nie prze szkodziło, iż dyskusja dotyczyła m.in. i niektórych węzłowych zagadnień omawianej epoki oraz wyłonionych przez dyskutowany materiał ogólnych zagadnień metodologicznych.
Naradzie przewodniczył prof. Kazimierz W y k a , dyrektor IBL i naczelny redaktor Podręcznika. W zagajeniu przedstawił on pokrótce zasadnicze założenia pracy nad Podręcznikiem, prze de wszystkim decyzję o uwydatnieniu w Podręczniku rozwoju pro cesu historycznoliterackiego - wraz ze wszystkimi korzyścia mi i zarazem utrudnieniami stąd wynikającymi.
6
-Dyskusja poświęcona dotychczas napisanym partiom części o- świeceniowej Podręcznika ześrodkowała się wokół trzech grup zagadnień:
1/ problemów związanych z metodologicznymi i kompozycyJny- mi założeniami Podręcznika*
2/ ogólnych zagadnień metodologicznych, wiążących się bez pośrednio z dyskutowanym materiałemj
3/ konkretnych zagadnień interpretacyjnych,dotyczących za równo generaliów epoki, jak i szczegółów.
W dyskusji nad pierwszą grupą zagadnień wypłynęły przede wszystkim: sprawa dynamizmu ujęcia materiału w Podręczniku; problem indywidualnego spojrzenia autorów na literaturę; zagad nienie stosunku do aktualnego stanu badań; sprawa wybiegania poza literaturę sensu stricto, a raczej więcej: zamierzonego u- kazywania literatury w ścisłym, integralnym związku z kulturą; konsekwencje przyjętych rozmiarów podręcznika.
Założenie dynamicznego, procesualnego ujęcia materiału pod ręcznikowego - naruszające w dużym stopniu tradycyjne schematy podręcznikowe - nie wywołało protestu dyskutantów, przeciwnie, zgodnie postulowano dynamizm ujęcia; różnice wystąpiły jedynie w ocenie stopnia uzyskanych pod tym względem wyników. Tak więc dr H. H i n z za szczególną zaletę pracy doc. M. Klimowicza uważał dynamiczne widzenie Oświecenia /zdając sobie przy tym sprawę z utrudnień, jakie to stwarza autorowi/, gdy tymczasem dr E. R a b o w i c z postulował większy dynamizm ujęcia - zresztą głównie w stosunku do całości życia kulturalnego epoki, a więc materiału, który wbrew założeniom ma tendencje do sta tycznego układania się w "tło". Doc. Cz. H e r n a s /współ autor Podręcznika, pracujący nad jego częścią poświęconą baro kowi/ w związku z żądaniami dynamicznego i dramatycznego przed stawienia procesu zwracał uwagę na dwie strony tego postulatu, zobowiązującego zarówno do ukazania ciągłości, jak złożoności podstawowych zjawisk. Sprawie indywidualnego spojrzenia bada cza, ktćry jest zarazem autorem Podręcznika, na literaturę i e- pokę, poświęcił część swych uwag prof. Z. L i b e r a. Wskazu jąc na nieunikniony fakt czerpania przez podręczniki szkolne, popularyzac je itp. z tworzonego Podręcznika - który w ten spo sób na długi czas ukształtuje widzenie wielu spraw dotyczących
h i s t o r i i l i t e r a t u r y p o ls k ie j - o s t r z e ę a ł p rze d zb y t daleko po suniętym indyw idualizm em u ję ć .
Z ag ad n ien ie poruszone p rz e z pro?« L ib e r ę á c lá le wiąże s ię ze sprawą p o d ję tą p rz e z s z e r o k i krąg dyskutantów , m ianow icie sprawą stosunku do aktualnego sta n u badań.V s z c z e g ó ln o ś c i wie l e uwagi p o ś w ię c ił temu d r Rabowicz. P r o f . L ib e r a z a j ą ł s i ę w swej wypowiedzi r a c z e j obszarem zagadnień sp orn ych , p o s tu lu ją c - w zw iązku z typowym 1 charakterystyczn ym d la polskiego X V H I - w lecza zja w iskiem utworów o n ie u sta lo n y m a u to rstw ie - staw ia n ie problemów o tw a rty ch , n ie r o z s t r z y g n ię t y c h d e fin ity w n ie .P o s t u la t te n z n a la z ł mocne p o p a rc ie w wypowiedzi p r o f . Wyki.
Sprawa ukazyw ania związków l i t e r a t u r y z szerszym kontekstem k u ltu r y b y ła poruszan a we w s z y s tk ic h n ie m a l wypow iedziach. W s z c z e g ó ln o ś c i znaczną r o l ę takiem u ujmowaniu problemów lite r a c k i c h p rzy p is y w a ł p r o f . L ib e r a , w idząc w nim przeciw ieństw o u j mowania l i t e r a t u r y jak o z b io r u sy lw e te k .
Zagadnienie związków l i t e r a t u r y z szerszym kontekstem k u l tu ra ln y m , a p rzede w szystkim in s ty tu cjo n a ln y m e p o k i, w zbudziło sze re g w ą tp liw o ś c i да tu ry m e to d o lo g iczn ej i metodologiczno-4»xv m in o lo g iczn e j . Tak w ięc d r Rabowicz zakwestionował użyty w p ra cy doc. K lim o w icza term in "o śro d e k d ysp o zycyjn y" /w zw iązku ze zjaw iskiem a k tu a liz o w a n ia s i ę ż y c ia k u ltu ra ln e g o w Warszawie i t p . / ja k o a h ls t o r y c z n y . Doc. H em a s polem izow ał z tym stano w iskiem , w skazując na ko n ieczn o ść p o słu g iw an ia s i ę te rm in o lo g ią dw udziestow ieczną d la z ja w is k , k tó ry c h u ję c ie możliwe j e s t d o p ie ro d z i ś d la badacza p o słu g u jąceg o s ię odmiennymi od I V U I - w iecznych u ję c ia m i.
0 konsekwencjach p r z y j ę c ia o k re ślo n y ch rozmiarów podręcz n ik a mówił głów nie p r o f . M . P i s z c z k o w s k i . Zdaniem
je g o , p r z y j ę c ie k o n c e p c ji p o ś re d n ie j między "małym" a "wielkim" p o d rę czn ikie m - odpowiada potrzebom u n iw ersyteckim . Pozwala to zachować w łaściw ą p ro p o rc ję między czynnikam i syntetycznym i i konkretam i l i t e r a t u r y .
Dyskutowany m a t e r ia ł d a ł okazję do zarysow ania p a ru zagad n ie ń poruszonych na k o n fe r e n c ji w ś c is ły m zw iązku z konkretny mi problemami h is t o r y c z n o lit e r a c k im i. Tak w ięc w ie le głosów dy s k u s j i s k u p iło s i ę wokół sprawy u j ę c ia p o e z j i k o n fe d e r a c ji bań s k i e j . D r i. W i t k o w s k a , p o p a rta p rz e z p r o f . M. J a
-n i o -n , z w ró c iła uwagę na dwuaspektowość t e j p o e z j i: ja k o zjaw iska w yłączn ie XVIII-w iecznego i jako re in te rp ire t a c j i r o m antycznej, k tó ra d z iś u n iem o żliw ia praw ie ś c i ś l e h is t o r y c z n e , XVIГГ-w ieczne w id z e n ie { z p o e zją b a rsk ą w iąże s i ę rów nież za g adnienie w ie lo ś c i k ry te rió w ocenyt n a le ż y t u m ianow icie b ra ć także pod uwagę wyznacznik s w o is to ś c i zja w is k a .
Zagadnienie in t e r p r e t a c j i p o e z j i b a r s k ie j wywołało ożywio ną d y sk u sję , d o tyczącą z r e s z t ą głów nie k o n k re tn e j sprawy h is to r y c z n o lit e r a c k ie j .
Równie żywą dyskusję wywołała sprawa roli sarmatyzmu w e- poce, i to również w związku z podstawowyjui zagadnieniami me todologicznymi: ciągłości procesów i ich złożoności. V szcze gólności sposób ujęcia roli sarmatyzmu przez doc. Klimowicza kwestionował dr Hinz. Zdaniem jego, sarmatyzm, jako kompotent polskiego Oświecenia, rozumianego jako specyficzny rezultat star cia się europejskiej tendencji oświeceniowej z polskim sarma ty zmem, był zjawiskiem bardzo złożonym /m.in.republikanizm sar macki, swojskośó - przeciwstawiona uniwersalizmowi Oświecenia itd./. Ha syntetyczny charakter polskiego Oświecenia /"Oświe cenie wobec sarmatyzmu", nie zaś "przeciw sarmatyzmowi"/ zwró cił obszernie uwagę doc. Hemas.
W dyskusji i w poszczególnych wypowiedziach poroszono po nadto mnóstwo spraw konkretnych, niekiedy dużej wagi dla rozu mienia epoki. Dyskusję wywołał m.in. problem silnej mieszczań- skości programu polskiego Oświecenia - której to interpretacji sprzeciwiali się, dążąc do ograniczenia formuły, dr Eabowicz, kwestionujący niektóre zaszeregowania»i doc. E. S z a d k o w s k a . Doc. Klimowicz, zgodził się, iż z konieczności porów nania zjawisk polskich z francuskimi wynikło pewne nie zamie rzone przez niego przeakcentowanie mieszczańskości polskiego Oświecenia. Innym zagadnieniem były związki epoki z renesansem i barokiem /dr Hinz i doc. H e m a s akcentowali wewnętrzną sprze czność sytuacji, w której postulatem było przerzucenie nurtów do renesansu, a powszednią rzeczywistością — faktyczne bogate inspirowanie się barokiem/, a dalej sprawa stosunku komponen tów w syntetycznej sytuacji literackiej epoki, poruszona przez d r T . K o s t k i e w i c z o w ą .
9
-Nie sposób oczywiście wymienić wszystkich, zagadnień i kon kretnych spraw poruszonych w czasie konferencji,na której,zgo dnie z roboczym jej charakterem, zajmowano się zarówno genera liami, jak konkretami. M.in. obszerną listę konkretnych pytań do rozważenia wysunął prof. Piszczkowski. Mimo jednak ogromnej liczby poruszonych spraw dyskusja nie tylko nie rozproszyła się, lecz doprowadziła do zarysowania konkretnych postulatów.
Na zakończenie odpowiadał dyskutantom doc. Klimowicz. Po nieważ dyskusja przyniosła zasadniczo akceptację generalnej li nii jego części podręcznikowej - ograniczył się w zasadzie do niektórych tylko zagadnień spornych.
Druga część konferencji, poświęcona sylwetce Kraszewskie go, pióra prof. Danka - dotyczyła zasadniczo problemu klasyfi kacji materiału literackiego, jakim jest twórczość Kraszewskie go, problemu autobiografizmu niektórych powieści Kraszewskiego oraz zagadnienia ścierania się w twórczości tego pisarza ten dencji postępowy.ch i konserwatywnych. W szczególności prof. U. Ż m i g r o d z k a miała wątpliwości co do celowości przyję tej klasyfikacji powieści Kraszewskiego, a prof. Janion - co do sposobu wiązania jego biografii z twórczością.
Również i w tej części konferencji poruszono szereg proble mów szczegółowych, których nie sposób omówić w ograniczonym ob
jętościowo sprawozdaniu.
Konferencja przyniosła wiele konkretnego materiału, który z pewnością nie tylko ułatwi autorom ich dalszą pracę - lecz również da wiele korzyści redakcji Podręcznika, ponieważ sze reg poruszonych zagadnień wiązało się bezpośrednio z decyzjami kompozycyjnymi i redakcyjnymi całości Podręcznika.
dr Jan Józef Lipski 2. Z PRAC DZIAŁU LITERATURY STAROPOLSKIEJ
A. Sprawozdanie z zebrania w dniach 30-31 marca 1967 г »
Zebranie obejmowało dyskusję nad uprzednio rozesłanym pro jektem "Słownika staropolskich gatunków literackich",przygoto wanym przez pracowników Działu, oraz pięć referatów.
