Maria Magdalena Golec
Banki spółdzielcze notowane na
Catalyst na tle sektora banków
spółdzielczych w Polsce
Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 45/2,
277-287
U N I V E R S I TA T IS M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N - P O L O N I A
V O L . XLV, 2 S E C T IO H 2011
K atedra Bankowości i Rynku Finansowego, Wyższa Szkoła Bankowa w Poznaniu
MARIA MAGDALENA GOLEC
Banki spółdzielcze notowane na Catalyst
na tle sektora banków spółdzielczych w Polsce
C ooperative b anks quoted on th e C atalyst against th e b ackground o f th e cooperative b a n k in g sector in Poland
Wstęp
W śród różnych form prow adzenia działalności gospodarczej - spółdzielnie z racji mniejszej skali oraz specyficznych zasad funkcjonow ania napotykają barie ry w pozyskiwaniu funduszy własnych. Również banki spółdzielcze do swoistych uw arunkow ań działalności zaliczają ograniczenia w pozyskiw aniu i zarządzaniu kapitałam i własnymi.
Od 2009 r. zm iany regulacyjne um ożliwiły polskim spółdzielniom kredytow ym świadczenie usług finansow ych wcześniej oferowanych jed yn ie przez banki k o mercyjne, a mianowicie pozyskiwanie funduszy obcych w formie emisji dłużnych papierów wartościowych, które pod pew nym i w arunkam i m ogą zostać zaliczane do funduszy własnych.
W ynikające z rozszerzenia katalogu usług finansow ych szanse dla sektora ban kowości spółdzielczej, a także pierwsze przykłady emisji obligacji spółdzielczych skłaniają do stawiania pytań, w jakim stopniu z nowych możliwości korzystają jedynie duże instytucje, czy grupa banków spółdzielczych emitentów obligacji w yróżnia się wśród liczącego ponad 570 podm iotów sektora.
Celem artykułu stało się porównanie wybranych finansowych wskaźników oceny działalności grupy banków spółdzielczych notowanych na Catalyst ze wskaźnikam i obejmującymi cały sektor banków spółdzielczych, biorąc pod uwagę skalę prowadze nia działalności, dynam ikę wzrostu, efektywność oraz bezpieczeństwo. Rozważania prow adzone są z w ykorzystaniem studiów literatury przedm iotu, a także analiz
porównawczych publikowanych inform acji finansow ych obejmujących cały sektor banków spółdzielczych oraz wybrane instytucje.
1. Własne i obce ź ródła finansowania działalności banków spółdzielczych
Cechą pośredników kredytowych, do których należy zaliczyć również banki spół dzielcze, jest korzystanie w swojej działalności w znacznym stopniu z pozyskiwanego kapitału obcego, jednak kluczowe znaczenie, z uwagi na konieczność zapewnienia stabilności funkcjonowania, również dla tej grupy instytucji m ają fundusze własne. W literaturze przedm iotu wskazuje się, że zarządzanie kapitałem własnym w insty tucjach spółdzielczych jest utrudnione, z uwagi na1:
1) zmienność kapitału udziałowego,
2) specyficzne cechy udziałów spółdzielczych, a wśród nich:
• większą niż w innych podm iotach gospodarujących niepewność wysokości uzyskiwanej dywidendy2,
• niedoskonałość inw estycyjną w ynikającą ze spółdzielczej zasady „jeden członek - jeden głos”,
• brak wyceny rynkowej, możliwości zbycia udziałów, a ponadto ograniczenie praw udziałowców do nom inalnych w artości udziałów spółdzielni,
3) ograniczone możliwości szybkiego pozyskania funduszy własnych w sytuacji pow stania potrzeby nagłego zw iększenia kapitałów własnych (np. w zw iązku z norm am i nadzorczym i, wzrostem skali działalności), co wiąże się również z charakterystycznym dla spółdzielni tworzeniem buforów kapitałowych3. W praktyce członkowie spółdzielni w większym stopniu zainteresowani są możli wością korzystania z określonych jej usług, niż stopą zw rotu z wniesionego kapitału, stąd kierownictwo spółdzielni raczej dąży do pozostaw iania znacznej części zysków w formie rezerw, aniżeli dokonywania w ypłat dla udziałowców.
1 S.O. B orgen, R e th in k in g in cen tive p ro b le m s in c o o p era tive , “ The Jo u rn al o f Socio E conom ics” 2004, n r 33, s. 383-384.
2 Zgodnie z zasadam i spółdzielczym i stopa dyw idendy pow inna być ograniczona, a jej w ysokość ustalana p roporcjonalnie do z ak resu k o rz y sta n ia ze spółdzielni, z kolei zatrzy m y w an ie n a d w y żk i finansow ej w celu ro zw o ju p rzed sięb io rstw a pow oduje u tra tę k o rzy ści przez a k tu a ln y c h członków , lecz m oże procentow ać w przy szło ści d la innej g rupy członków.
3 Ch. B row n, K. D avis, C a p ita l m a n a g em en t in m u tu a l fin a n c ia l in stitu tio n s, „ Jo u rn a l o f B a n k in g & F in an ce” 2009, n r 33, s. 443-447. P o n ad to w sp ó łd z ie ln iac h k red y to w y c h m o g ą w y stę p o w ać praw ne o g ran iczen ia uzyskiw anych k o rzy ści ekonom icznych z ty tu łu ud ziałó w członkow skich oraz obligatoryjność p o z o staw ian ia części lub całości n a d w y że k fin an so w y ch ja k o kapitałów rezerw ow ych. D la przy k ład u polskie spółdzielcze kasy oszczędnościow o-kredytow e nie w y p łacają członkom ja k iejk o lw iek dyw idendy z ty tu łu w niesionych udziałów członkow skich, w szw ajcarskich b an k ach R aiffeisen a stopa dyw idendy je s t praw nie ogran iczo n a do 6%, a część fran c u sk ich banków spółdzielczych m oże w y p łacać dyw idendę co najw yżej do w ysokości oprocentow ania obligacji skarbow ych. W. Fonteyne, C oo p era tive B a n k s in E u r o p e —P o lic y , „IM F W orking P aper” 2007, n r 157, s. 43.
W Polsce n a początku lat 90. niedostateczne wartości kapitałów własnych ban ków spółdzielczych nie m ogły stanowić bufora dla absorpcji strat i stały się jedn ą z kluczowych przesłanek kryzysu w sektorze. W późniejszym okresie wprowadzenie regulacyjnego wym ogu m inim alnych kapitałów własnych jako konsekwencji regu lacji europejskich stało się przyczyną znaczących przeobrażeń sektora i procesów konsolidacyjnych4.
Ogromnym wysiłkiem podjętym przez samych spółdzielców, przede wszystkim poprzez brak lub ograniczone w ypłaty dywidendy5 (ale również w przyjm owaniu now ych członków, w zrost liczby udziałów w noszonych przez dotychczasow ych członków, podnoszenie kwoty odpowiedzialności członków do dwukrotności w arto ści posiadanych udziałów, korzystanie z pożyczek podporządkowanych udzielanych przez banki zrzeszające), wspartym zew nętrzną pom ocą finansow ą ze strony pań stwa6, prawie 20-krotnie zwiększono fundusze własne polskich banków, osiągając regulacyjne normy.
Łącznie jednak kapitały i zobowiązania podporządkowane w strukturze pasywów banków spółdzielczych w Polsce stanowią zaledwie ok. 9-10% sumy bilansowej7, p o zostałą część obejmują zobow iązania wobec różnych grup podmiotów (w tym przede wszystkim wobec8: sektora niefinansowego - 74,9% sumy bilansowej w 2009 r. oraz sektora instytucji rządowych i samorządowych - 10,4% w 2009 r.).
Źródłem funduszy obcych w bankach spółdzielczych w największym stopniu są depozyty gospodarstw domowych (ich udział w zobowiązaniach sektora niefinansowego w ynosi aż 87,8%) i podm iotów gospodarczych oraz środki pieniężne ulokowane na rachunkach jednostek samorządu terytorialnego9. Zaobserwowane koncentrowanie się banków spółdzielczych na pozyskiwaniu depozytów klientowskich jest konsekwencją
4 W ym uszone reg u lacjam i praw nym i pro cesy konsolidacyjne p rz y c z y n iły się do zm n iejsz en ia liczby sam odzielnych banków , z 1662 r. w 1990 r. do 576 w 2010 r., zw ięk szen ia za k resu d ziałaln o ści pojedynczych podm iotów , ale rów nież p opraw y ich sytuacji finansow ej.
5 W latach 2000-2001 do p o d z ia łu (w części n a dyw idendy) p rzeznaczano jed y n ie ok. 10% n ad w y żk i finansow ej banków spółdzielczych w Polsce, w kolejnym latach ud ział zysków rozdysponow anych zm niejszył się do 4-6% . D y w id e n d a zw ija n a , „N ow oczesny B an k S półdzielczy” 2009, n r 10, s. 24.
6 Z ew n ętrz n a pom oc fin a n so w a p ań stw a p rz y ję ła różne form y: k re d y tu w ekslow ego NBP, zw o ln ien ia z obo w iązk u odp ro w ad zan ia rezerw y obow iązkow ej, z an iech a n ia p o b o ru p o d a tk u dochodow ego, pożyczki z BFG z fu n d u szu pom ocow ego oraz fu n d u szu re stru k tu ry z a c ji banków spółdzielczych. B a n k i spółdzielcze w P olsce, K om isja N ad zo ru Bankow ego, W arszaw a 2006, s. 55-61.
7 R a p o rt o sytuacji ekonom icznej banków. B anki 2009, W arszaw ski In sty tu t Bankow ości, W arszaw a 2010, s. 221.
8 Z o b o w iązan ia w obec se k to ra finansow ego stan o w iły je d y n ie 1,8% sum y pasywów. Ibid., s. 218-221. 9 D la porów nania, w b an k ach kom ercyjnych źró d ła fin an so w an ia działalności są w w ięk szy m stopniu zdyw ersyfikow ane. W 2009 r. zob o w iąza n ia w obec se k to ra niefinansow ego obejm ują 53,6% sum y pasyw ów , z o b o w iąza n ia w obec se k to ra finansow ego - 21,2%, zob o w iąza n ia w obec je d n o ste k sam orządow ych i rz ą dow ych 4,8% . B anki kom ercyjne p o zy sk u ją rów nież fu n d u sze z em isji w łasnych papierów w artościow ych choć ich znaczenie w sum ie bilansow ej nie je s t duże. W edług stanu n a 2009 r. tego rodzaju zo b o w iązan ia sta n o w iły jed y n ie 2% sum y bilansow ej. R o zw ó j system u fin a n so w e g o w P o lsce w 20 0 9 r., N arodow y B ank P olski, W arszaw a 2010, s. 143.
tradycyjnego charakteru działalności oraz organizacji sektora. Banki zrzeszające są dla banków spółdzielczych w większym zakresie instytucjam i lokacyjnymi aniżeli źródłem funduszy10. Wśród innych przyczyn takiej struktury funduszy spółdzielni kredytow ych należy w ym ienić rów nież bariery regulacyjne. Do 2009 r. polskie banki spółdzielcze nie były uprawnione do emisji własnych dłużnych papierów war tościowych - w katalogu czynności bankowych oraz innych świadczonych przez te instytucje, określonym w art. 6-8 Ustawy z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu i bankach zrzeszających11 nie znajdowały się zapisy dotyczące możliwości emisji bankowych12 lub innych kategorii papierów wartościowych.
2. Obligacje spółdzielcze i regulacyjne możliwości zwiększania funduszy własnych banków spółdzielczych
Bariery w zakresie pozyskiwania funduszy przez spółdzielnie kredytow e zosta ły zmniejszone w 2009 r., kiedy to nowelizacją Ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu i bankach zrzeszających instytucje te uzyskały, za zgodą banku zrzeszającego, prawo do em itowania bankowych papierów w artościo wych i obligacji13. W skazuje się, że regulacja ta może „zmienić obraz polskiej ban kowości”, samym zaś spółdzielniom kredytow ym , z racji możliwości pozyskiwania dodatkowych funduszy, dać szansę bardziej dynamicznego wzrostu oraz elastycznego dopasowyw ania emisji papierów wartościowych do indywidualnych potrzeb. Poza tym działalność banków em itentów i ich standing finansow y będzie n a bieżąco przedm iotem oceny wierzycieli, a emitowane papiery wartościowe m ogą pozyski wać oceny ratingowe. Z kolei nabywcy obligacji spółdzielczych, którym i często są również dotychczasowi klienci i udziałowcy, w przypadku inwestycji w spółdziel cze dłużne papiery wartościowe m ogą realizować „czyste” korzyści ekonomiczne w postaci dochodów odsetkowych wobec alternatywnej formy - „problemowego” inwestowania w bank spółdzielczy poprzez udziały członkowskie. Z badań M. Ste
10 N ależy je d n a k m ieć n a uw adze, iż sektor banków spółdzielczych je s t w ew nętrznie zróżnicow any. W tej k ategorii in sty tu cji w y ró żn ia się zarów no b an k i spółdzielcze „kredytow e” - udzielające w ięcej kredytów oraz „d ep o zy to w e” - przyjm ujące w ięcej depozytów . Stąd też różny c h arak ter m a refin an so w e w sparcie ze strony banków zrzeszających. U d ział n ależności se k to ra finansow ego w grupie banków spółdzielczych w 2009 r. w y n ió sł 28% (4-krotnie w ięcej niż w całym sektorze bankow ym ), podczas gdy zob o w iąza n ia w obec sektora finansow ego je d y n ie 1,8%.
11 U staw a z d n ia 7 g ru d n ia 2000 r. o funkcjonow aniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszający ch (Dz. U. z 2000 r., N r 119, poz. 1252 oraz Dz. U. z 2009 r., N r 127, poz. 1050)
12 P odstaw ą em isji bankow ych papierów w artościow ych je s t Praw o bankow e.
13 Z a zg o d ą b anku zrzeszającego b an k i m ogą dokonyw ać em isji bankow ych papierów w artościow ych (art. 5 ust. 1 pkt. U staw y Praw o bankow e) oraz zaciągać zobow iązania zw iązane z em isją papierów w artościow ych. U staw a z d n ia 1 lip ca 2009 r. o zm ian ie u sta w y o fun k cjo n o w an iu banków spółdzielczych, ich zrzeszan iu się i b an k ach zrzeszających (Dz. U. 2009, N r 127, poz. 1050)
fańskiego przeprow adzonych w 2010 r. w śród prezesów banków spółdzielczych w ynika, iż potencjał spółdzielni kredytow ych w zakresie możliwości emisji papie rów dłużnych jeszcze nie jest w pełni w ykorzystany przez te instytucje, jedynie 4,07% badanych banków spółdzielczych em ituje bankowe papiery wartościow e, a inne kategorie dłużnych papierów w artościow ych (głównie obligacji) - 2,44% badanych14.
Przyjęcie nowych regulacji jest jednak najczęściej rozpatrywane w kontekście możliwości zw iększania funduszy własnych banków spółdzielczych, dla których to właśnie wskazyw ane wyżej ograniczone zdolności pozyskiwania kapitałów są pod stawowych hamulcem ekspansji rynkowej. A lternatyw ne możliwości grom adzenia w ten sposób bazy kapitałowej zw iązane są z perspektyw am i zaliczania, za zgodą Komisji N adzoru Finansowego, długoterminowych pożyczek spełniających określone k ryteria do funduszy uzupełniających banku jako zobow iązania podporządkowane. Ponadto w 2009 r., w reakcji n a światowy kryzys finansow y, Kom isja N adzoru Finansowego przyjęła uchwałę n r 314/2009 K NF w sprawie innych pozycji bilansu banku zaliczanych do funduszy podstawowych banku, w ram ach której um ożli wiono bankom zwiększenie funduszy własnych po uzyskaniu zgody KNF poprzez zaliczenie do funduszy podstawowych, w przypadku banków spółdzielczych, dłu goterm inowych obligacji (które będą wykupione nie wcześniej niż 10 lat od emisji i nie później niż 30 lat). W uchwale wskazano również lim it zaliczenia tego rodzaju instrum entów do funduszy własnych (mogło to być nie więcej niż 35% funduszy podstawowych banku).
Korzystając z nowych możliwości, banki spółdzielcze zaczęły emitować długo term inowe obligacje spełniające kryteria określone w Uchwale KNF, a w w arunkach emisji zastrzegano możliwość wcześniejszego wykupu tych papierów wartościowych, w sytuacji braku zgody n a zaliczenie długoterminowego długu z ty tu łu obligacji do kapitałów podstawowych15.
Powodzenie pierwszych emisji obligacji oraz uzyskiwanie akceptacji KNF na zaliczenie wartości obligacji jako funduszy własnych zachęciły kolejne instytucje do podjęcia działań w zakresie pozyskiw ania kapitałów z obligacji, a pojedyncze banki pozyskały dodatkowe fundusze poprzez em isje kolejnych transz dłużnych papierów wartościowych. W skazyw ana Uchwała KNF m iała charakter okresowy i w raz końcem 2010 r. utraciła m oc praw ną, nie zam yka to jed n ak innym spół dzielcom drogi do zw iększenia funduszy uzupełniających w ram ach pożyczek pod porządkowanych.
14 M. S tefański, F u n kcjo n o w a n ie banków sp ó łd zielczy ch w w arunkach k ryzysu fin a n so w e g o i g łó w n e
k ie r u n k i rozw oju w n a jb liższych latach, [w:] B a n k i sp ó łd zielcze w P o lsce w w a ru n ka ch k ry zy su fin a n so w e g o i g ospodarczego, pod red. M. Stefańskiego, W y ższa Szkoła H u m an istyczno-E konom iczna we W łocław ku,
W łocław ek 2010, s. 131-132.
T abela 1. B anki spółdzielcze i cechy w yem itow anych obligacji notow anych n a ry n k u C atalyst E m itent W artość em isji m ln zł Term in w ykupu (lata) O znaczenie obligacji n a C atalyst Term in debiutu n a C atalyst w 2010 r. O procentow anie: W IB O R 6M podw yższony o [pkt. proc.] B an k Polskiej S półdzielczości SA 80 10 BPS0720 28 lipca 3,5 B an k S półdzielczy w Białej Raw skiej 5 15 BRA0425 28 lipca 3,5 5 15 BRB0425 28 paźd zier n ik a 3,5 OK B a n k (O rzesko-K nurow ski
B a n k Spółdzielczy) 7 10 OKB0520 28 lipca 3
Po d k arp ack i B a n k Spółdzielczy 25 10 PBS0720 28 lipca 4
S półdzielczy B a n k Rozw oju w Szepietow ie
2 15 SBR0325 28 lipca 3,5
5 15 SBR0725 30 list. 3,5 Polski B an k S półdzielczy
w Ciechanow ie 10 10 BSC 0620 28 w rześn ia 3 B a n k S półdzielczy w P iasecznie 5 10 BSP0620 28 w rześn ia 3
P o d lask o -M azu rsk i B a n k Spół
dzielczy w Z abłudow ie 5 14 PM S0624 28 w rześn ia 3 E SB A N K B an k Spółdzielczy
w R adom sku 5 15 ESB0725 30 listopada 3 B an k S półdzielczy w P iątnicy 4 10 BPT0620 30 listopada 3,2 M azow iecki B an k Spółdzielczy
w Ł o m ian k ach 6 10 M B S0720
28 lutego
2011 r. 3,2 B a n k S półdzielczy
w O strow ii M azow ieckiej 10 10 BOM0221
28 lutego
2011 r. 3,5
K rakow ski B a n k Spółdzielczy 20,685 10 SBK1020 28 lutego
2011 r. 4 Źródło: opracowanie własne na podstawie informacji prasowych oraz http://www.gpwcatalyst.pl/catalyst_rynek_ob- ligacji_gpw.
W stym ulow aniu w ykorzystyw ania nowego źródła funduszy własnych przez polskie spółdzielnie kredytowe istotne znaczenie odegrała również możliwoś ć obrotu
dla klientów detalicznych (ASO)16. Już ponad 10 banków spółdzielczych dokona ło emisji obligacji spółdzielczych, których wartość w ahała się od 2 do 25 m ln zł, biorąc pod uwagę banki spółdzielcze oraz 80 m ln złotych w odniesieniu do banku zrzeszającego - BPS SA. W szystkie obligacje charakteryzują się oprocentowaniem zmiennym , w którym stawką referencyjną jest W IBO R 6M oraz różną dla poszcze gólnych instytucji m arżą - od 3 do 4 pkt. proc. (tabela 1).
3. Wybrane cechy banków emitentów obligacji
w porównaniu do charakterystyk sektora banków spółdzielczych
Sektor banków spółdzielczych, stanowiąc dość znaczną grupę instytucji, cha rakteryzuje się wewnętrznym zróżnicowaniem. Podkreśla się, że część spółdzielni, działając w tzw. formule biznesowej, charakteryzuje się w ysoką dynam iką wzrostu, występowaniem barier dalszego wzrostu, z uwagi na regulacje adekwatności kapitało wej, oraz wyższym i w ynikam i finansow ym i w porównaniu do pozostałych jednostek sektora. Możliwości zwiększania zakresu działalności, jakie dają rozpatrywane wyżej regulacje związane z pozyskiwaniem funduszy i adekwatnym wzrostem bazy kapita łowej, zostały do m arca 2011 r. wykorzystane przez grupę 12 instytucji (wyłączając BPS SA jako bank zrzeszający).
Na podstawie publikowanych danych finansowych, zarówno w formie obowiązków inform acyjnych GPW, jak i rankingów banków z gazety „Rzeczpospolita”, opraco wano dane finansow e dla grupy banków notowanych na Catalyst z lat 2008 oraz 2009 r. w czterech grupach wskaźników: skala działalności, dynam ika działalności17, efektywność oraz bezpieczeństwo.
Instytucje z rozpatrywanej grupy banków działają w zdecydowanie większej skali niż przeciętne podm ioty sektora banków spółdzielczych (tabela 2). Biorąc po uwagę dane z lat 2008 i 2009, wszystkie analizowane param etry przyjęły wartości wyższe w porównaniu do średnich z sektora bankowości spółdzielczej, a nawet w znacznym zakresie ich m inim alne wartości były zbliżone do średniej. Średnie wartości w skaź ników w badanej grupie banków były kilkukrotnie wyższe niż średnie sektora, przy czym najwyższe w yniki uzyskiwano dla porównania przeciętnych depozytów i k re dytów (odpowiednio 5,7 i 5,9 w 2009 r.). Decyzje o emisji obligacji i ich notowaniu na Catalyst podjęły więc największe instytucje polskiej spółdzielczości kredytowej. Pewnym ograniczeniem dla mniejszych podm iotów m ogła być ustalona przez GPW m inim alna wartość emisji, a także jej koszty ponoszone przez emitenta.
16 R y n e k o b lig acji C a ta ly st ro z p o c z ą ł d z ia ła ln o ść 30 w rz e śn ia 2 0 0 9 r. W a ru n k ie m w p ro w a d z e n ia obligacji do obrotu je s t u zy sk an ie tzw. autoryzacji em isji. A u toryzacja ta z w iąza n a je s t z p rzy jęciem przez e m iten ta obow iązków inform acyjnych - p rz e k azy w an ia rocznych i półro czn y ch raportów okresow ych oraz inform acji bieżących. Ponadto w arto ść em isji w edług ceny nom inalnej m usi w y n ieść co najm niej 400 tys. euro, a w sto su n k u do em iten ta nie m oże toczyć się postępow anie upadłościow e oraz likw idacyjne.
Tabela 2. Porów nanie w y b ran y ch p aram etrów skali działalności banków spółdzielczych i g rupy banków spółdzielczych notow anych n a ry n k u C atalyst w latach 2008-2009
W skaźniki
Sektor banków spółdzielczych
G ru p a banków spółdzielczych notow ana n a ry n k u C atalyst
Ś rednia badanej g rupy do
średniej sektora Średnia M ediana Średnia O dchylenie
standardow e M in M ax 2008 S um a bilansow a 97 644,2 354 173,5 470 186,0 414 733,0 97 470 1 478 474 4,8 Fundusze w łasne b ru tto 9 018,7 24 103,5 34 348,3 27 171,8 8 344 100 604 3,8 D epozyty 71 724,4 301 327,5 403 845,0 365 276,8 76 210 1 266 946 5,6 K red y ty 55 386,0 229 143,0 306 679,2 225 884,8 74 719 758 265 5,5 Z ysk netto 1 554,9 5 020,0 5 897,1 3 940,1 1 521 12 810 3,8 Z atru d n ien ie 53,8 154,5 200,2 154,5 50 535 3,7 Placów ki 7,3 18,0 23,6 22,0 3 78 3,2 2009 S um a bilansow a 107 144,8 396 973,5 524 493,8 460 129,0 109 985 1 597 028 4,9 Fundusze w łasne b ru tto 10 772,2 32 772,5 39 922,8 32 368,6 10 792 118 974 3,7 D epozyty 79 583,7 336 306,0 452 396,3 407 029,5 92 065 1 361 988 5,7 K red y ty 62 652,8 254 860,5 372 281,9 314 172,7 87 001 1 072 851 5,9 Z ysk netto 1 207,6 3 519,5 4 238,1 3 024,6 563 9 460 3,5 Z atru d n ien ie 55,0 163,0 212,9 187,6 13 586 3,9 Placów ki 7,6 19,5 26,1 24,6 5 82 3,5
Źródło: Obliczenia własne na podstawie materiałów informacyjnych emitentów, rankingów banków spółdzielczych w „Rzeczpospolitej” z lat 2008 i 2009 i Raport o sytuacji finansowej banków w 2009 r., UKNF, s. 68-71.
Choć w informacjach prasowych wskazuje się, że emisji obligacji podjęły się najbardziej dynam iczne instytucje, analiza wskaźników dynam iki za 2009 r. nie
pozw ala w pełni takiej opinii potwierdzić. W badanej grupie banków są instytucje o bardzo wysokich w skaźnikach dynam iki (patrz wartości m aksym alne - tabela 3), jednak w zw iązku ze znacznym zróżnicowaniem, choć średnie są nieznacznie w yż
sze (o ok. 3-4 p. proc), wartości środkowe są zbliżone do średnich sektora banków spółdzielczych. Wyższe niż w sektorze spółdzielczym spadki zysku m ogą świadczyć o pew nym podobieństwie w yników rozpatryw anej grupy instytucji do wyników sektora banków komercyjnych.
T abela 3. Porów nanie w ybranych param etró w d y n am ik i d ziałaln o ści banków spółdzielczych i g ru p y banków notow anych n a ry n k u C atalyst w 2009
W skaźniki (%)
Sektor banków spółdzielczych
G ru p a banków spółdzielczych notow ana n a ry n k u C atalyst
Średnia M ediana Średnia O dchylenie
standardow e M in M ax Z m ian a sum y bilansow ej 9,2 9,3 13,6 14,7 1,8 58,3
Z m ian a fu n d u szy
w łasnych b ru tto 18,8 18,4 21,8 18,6 -21,7 52,2 Z m ian y w arto ści depozytów 10,4 7,5 14,4 18,7 -1,3 69,4 Z m ian y w arto ści kred y tó w 12,5 14,3 16,2 12,6 0,8 47,2 Z m ian y zy sk u netto -22,7 -25,1 -25,6 18,5 -61,4 13,6 Źródło: obliczenia własne na podstawie materiałów informacyjnych emitentów, rankingów banków spółdzielczych w „Rzeczpospolitej” z lat 2008 i 2009 i Raport o sytuacji finansowej banków w 2009 r., UKNF, s. 68-71.
Biorąc pod uwagę ROE, ROA i zysk na zatrudnionego emitenci obligacji spółdziel czych również nie charakteryzują się ponadprzeciętnymi wskaźnikam i efektywności, choć również należy zaznaczyć dość duże zróżnicowanie w yników w rozpatrywanej grupie.
Z kolei, m ierzone za pom ocą w spółczynnika w ypłacalności, bezpieczeństwo działalności wskazuje, że banki pozyskujące fundusze przy w ykorzystaniu obli gacji charakteryzują się niższą adekwatnością kapitałową niż pozostałe instytucje w sektorze. Znaczna liczba banków spółdzielczych posiada wyższe w spółczynniki w ypłacalności niż wym ogi ustawowe, stąd m ediana sektora kształtuje się na p o ziomie ponad 14%, podczas gdy w artość środkowa dla charakteryzowanej próby jedynie 10% w 2008 r. i 10,3% w 2009 r. Żaden z banków notowanych na Catalyst nie przekroczył m inim alnego poziomu w spółczynnika, jed nak dane wskazują, że analizowane banki spółdzielcze w pełni w ykorzystują posiadane fundusze własne, a nadzorcze ograniczenia w zakresie adekwatności kapitałowej, przy barierach w za kresie możliwości pozyskiwania kapitałów przez banki spółdzielcze, stanowią dla nich ograniczenia wzrostu.
T abela 4. Porów nanie w y b ran y ch p aram etrów efektyw ności banków spółdzielczych i g rupy banków notow anych n a ry n k u C atalyst w latach 2008-2009
W skaźniki
Sektor banków spółdzielczych
G ru p a banków spółdzielczych notow ana n a ry n k u C atalyst
Średnia M ediana Ś rednia O dchylenie
standardow e M in M ax
2008
ROE (%) 19,3 19,2 20,0 7,4 9,9 38,3
ROA (%) 1,7 1,3 1,5 0,4 0,9 2,2
Zysk netto n a zatrudnionego
(tys. zł) 36,5 27,6 44,3 45,1 17,5 181,3
2009
ROE (%) 12,7 12,2 12,0 4,6 3 20
ROA (%) 1,2 1,0 0,9 0,4 0 1
Zysk netto n a zatrudnionego
(tys. zł) 27,8 24,8 35,9 38,6 10,6 147,0
Źródło: obliczenia własne na podstawie materiałów informacyjnych emitentów, rankingów banków spółdzielczych w „Rzeczpospolitej” z lat 2008 i 2009 i Raport o sytuacji finansowej banków w 2009 r., UKNF, s. 68-71.
Tabela 5. Porów nanie w y b ran y ch p aram etró w bezp iecz eń stw a banków spółdzielczych i g rupy banków spółdzielczych notow anych n a ry n k u C atalyst w latach 2008-2009
W skaźniki
S ektor banków spółdzielczych
G ru p a banków spółdzielczych notow ana n a ry n k u C atalyst
M ediana Średnia M ediana Średnia O dchylenie
standardow e M in M ax 2008 W spółczynnik w y p łacaln o ści (%) 14,3 13,1 10,0 10,7 1,6 9,0 14,4 2009 W spółczynnik w y p łacaln o ści (%) 14,9 13,4 10,3 10,7 1,9 8,1 14,7
Źródło: obliczenia własne na podstawie materiałów informacyjnych emitentów, rankingów banków spółdzielczych w „Rzeczpospolitej” z lat 2008 i 2009 i Raport o sytuacji finansowej banków w 2009 r., UKNF, s. 68-71.
Zakończenie
Obok tradycyjnych i w znacznym stopniu ograniczonych źródeł finansow ania działalności banków spółdzielczych w Polsce, od 2009 r. instytucje tego rodzaju uzyskały również prawo emisji papierów wartościowych.
Perspektyw a alternatywnego pozyskiwania kapitałów może przyczynić się do zm ian obrazu sektora bankowości spółdzielczej w Polsce, a przede wszystkim skut kować pogłębieniem jego zróżnicowania wewnętrznego. Choć obserwacje dotyczące emisji przez banki spółdzielcze obligacji i uprawnień do notowań n a GPW dotyczą jedynie kilkunastu miesięcy - zjawisko to jest zatem w początkowym stadium rozwoju, a zakres w ykorzystyw ania uprawnień emisyjnych może w kolejnych okresach być różny (np. w zw iązku z ograniczeniem możliwości zaliczenia obligacji do funduszy podstawowych), zauważa się, że z nowych możliwości korzystają największe insty tucje, dla których ponadto w w iększym stopniu niż w przypadku innych spółdzielni barierą wzrostu były ograniczone, w stosunku do skali działalności i zakresie p o dejmowanego ryzyka, fundusze własne. W pierwszej kolejności to właśnie ta grupa banków skorzystała z nowych możliwości, co może skutkować wyższą, w porównaniu do innych jednostek, dynam iką wzrostu. Pomimo że analiza param etrów dynam iki w zrostu za 2009 r. nie potw ierdziła ich wyższych wartości na tle sektora bankowości spółdzielczej, jej zwiększenie może nastąpić dopiero w efekcie pozyskiw ania dodat kowych kwot funduszy własnych.
W skaźniki efektywności dla grupy banków spółdzielczych notowanych na Cata lyst są dość zróżnicowane i zbliżone do wartości uzyskiwanych przez inne instytucje sektora.
Szansa bardziej dynam icznego, intensywnego zw iększenia skali działalności, ja k ą uzyskały banki spółdzielcze w zw iązku z pozyskaniem praw emisji papierów wartościowych, może stać się istotną przesłanką do um ocnienia pozycji tej grupy banków w sektorze finansow ym , jednocześnie, w arto jed nak odnotować, że taki „skok rozwojowy” dla konkretnych instytucji oznacza zarówno nowe możliwości, jak i nowe nierozpoznane dotąd ryzyka.
C ooperative banks quoted on the C atalyst against the background o f the cooperative banking sector in Poland
T h e P o lish c o o p e ra tiv e b a n k s h av e re c e iv e d a n o p p o rtu n ity o f m o re d y n a m ic g ro w th in c o n n e c tio n w ith th e p o w e r to issu e se c u ritie s fro m 2009. In th e p a p e r th e re is c o n d u c te d a c o m p a ra tiv e a n a ly sis o f se le c te d p a ra m e te rs o f a g ro u p o f c o o p e ra tiv e b a n k s, w h ic h h a d th e f ir s t issu e o f c o o p e ra tiv e b o n d s a n d p u t th e m in th e C a ta ly s t G P W a n d c o o p e ra tiv e b a n k in g sector. It w a s in d ic a te d th a t th e g ro u p o f is s u e rs a re am o n g th e la rg e st in stitu tio n s o f th e c o o p e ra tiv e b a n k in g sector, w ith lo w e r c a p ita l a d e q u a c y ra tio s a n d th e a v e ra g e p a ra m e te rs o f th e d y n a m ic s a n d e ffe c tiv e n e ss.