prace oryginalne
Urszula Kaczmarek
1, anna Smulczyńska
2, iwona grzesiak-gasek
1Style uczenia się studentów stomatologii
Learning Styles of Dentistry Students
1 Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej akademii Medycznej we Wrocławiu 2 Staż podyplomowy w centrum Transferu Technologii akademickiej polikliniki Stomatologicznej we Wrocławiu
Streszczenie
Wprowadzenie. Styl uczenia się lub preferencja uczenia się jest złożonym sposobem, dzięki któremu
ucznio-wie najbardziej efektywnie nabywają informacje, przetwarzają, zapamiętują i przypominają sobie ucznio-wiedzę, której się nauczyli. opracowano wiele kwestionariuszy oceniających style uczenia się, a spośród nich często stosuje się VarK.
Cel pracy. określenie stylu uczenia się studentów stomatologii.
Materiał i metody. Badaniem objęto 78 studentów stomatologii. Studenci anonimowo wypełnili wersję polską
kwe-stionariusza VarK i zawarte w nim dane ewaluowano za pomocą dostępnego on-line kwekwe-stionariusza VarK.
Wyniki. Mniej niż połowa badanych wykazała jednomodalny styl uczenia się (36/78; 46,2%), a pozostali
multimo-dalny, przy czym najczęściej stwierdzono trójmodalny (17/78; 21,8%), a następnie czteromodalny (14/78; 17,9%) i dwumodalny (11/78; 14,1%). Wśród jednomodalnych sposobów uczenia się najczęściej występował kinestetyczny (14/78; 18,0%), a najrzadziej oparty na czytaniu/pisaniu (1/78; 1,3%). nie stwierdzono statystycznie istotnych róż-nic między częstością występowania stylów jednosensorycznych i wielosensorycznych oraz między poszczególnymi typami stylów multimodalnych.
Wniosek. ocena stylu uczenia się za pomocą kwestionariusza VarK jest przydatnym narzędziem do analizowaniu
sposobów przyswajania wiedzy przez studentów i uzyskane dane mogą być wykorzystane w procesie nauczania przez nauczycieli akademickich (Dent. Med. Probl. 2010, 47, 2, 193–198).
Słowa kluczowe: styl uczenia się, kwestionariusz VarK, studenci stomatologii.
Abstract
Background. a learning style or learning preference is the complex manner in which learners most efficiently gain
the knowledge, process and store and recall what they learn. Many questionnaires estimating the learning styles have been worked out, and among them VarK questionnaire is often applied.
Objectives. The aim of the study was to evaluate the learning styles of dental students.
Material and Methods. 78 dental students were involved in the study. all students filled in the polish version of
VarK questionnaire anonymously and the data were evaluated with use of available on-line the VarK question-naire.
Results. less than half of the subjects showed the unimodal learning style (36/78, 46.2%) and the remaining ones
pointed at multimodal, out of which the most often tri-modal (17/78, 21.8%) and next quad-modal (14/78, 17.9% and bi-modal (11/78, 14.1%). among the unimodal learning styles the most often (14/78, 18.0%) and the most seldom was the read/write (1/78, 1.3%) type. There were not statistically significant differences between frequency of unimodal and multimodal learning styles, kinesthetic way as well as between the particular types of multimodal ones.
Conclusion. evaluation of learning styles with use of the VarK questionnaire is the useful tool for the analysis of
knowledge gathered by the students and the obtained data can be used by academic teacher in education process (Dent. Med. Probl. 2010, 47, 2, 193–198).
Key words: learning style, VarK questionnaire, dental students.
Dent. Med. probl. 2010, 47, 2, 193–198
Styl uczenia się lub preferencja uczenia się jest złożonym sposobem, dzięki któremu ucznio-wie najbardziej efektywnie nabywają informacje, przetwarzają, zapamiętują i przypominają sobie wiedzę, której się nauczyli [1]. Definiuje sposoby pozyskiwania wiedzy w kategoriach modalności sensorycznej preferującej jej nabycie. Każda oso-ba wybiera najlepszą dla siebie metodę nabywa-nia wiedzy. Zdarza się, iż w ciągu życia zmienabywa-nia się sposób uczenia się w zależności od sytuacji. Studenci, podobnie jak inni ludzie, różnią się mię-dzy sobą sposobem uczenia się, a zatem istotne są formy przekazywania wiedzy dostosowane do ich preferencji. na podstawie koncepcji postulującej, że większość ludzi preferuje określoną metodę po-bierania i przetwarzania informacji oraz interakcji z nią, pod koniec XX wieku rozpoczęto badania nad indywidualnymi stylami uczenia się.
opracowano wiele modeli stylu uczenia się, a spośród nich sześć jest wykorzystywanych naj-częściej. należą do nich: model stylu uczenia się/ nauczania – gregorc Style Delineator wyróżniający cztery style – konkretny/sekwencyjny, abstrakcyj-ny/sekwencyjny, abstrakcyjny/przypadkowy i kon-kretny/przypadkowy [2], inwentarz stylu uczenia się Kolbego – Learning Style Inventory – lSi opar-ty na czterech sposobach uczenia się, które rozpo-czynają się od konkretnego doświadczenia, przez refleksyjną obserwację i abstrakcyjną konceptu-alizację i kończą się aktywną eksperymentacją [3], wskaźnik stylów uczenia – Felder-Silverman Index
of learning Styles – ilS klasyfikujący preferencje
uczenia się w czterech dychotomicznych katego-riach: racjonalny vs. intuicyjny, wzrokowy vs. wer-balny, aktywny vs. refeksyjny i sekwencyjny vs. globalny [4, 5], model stylu uczenia się – Dunn and
Dunn Learning Style Model oparty na aspektach
środowiskowych, emocjonalnych, rozwojowych, socjalnych i socjologicznych [6], zrewidowane po-dejścia do modelu inwentarza studiowania –
Re-vised Approaches to Studying Inventory – raSi
mierzące trzy postawy – głębokość, powierzchnię i strategię [7] oraz kwestionariusz VarK [8].
Kwestionariusz VarK został opracowany przez Fleminga w 1987 r. [cyt. wg 9] i opiera się na czterech sensorycznych modalnościach uczenia się; uczący się może wykorzystać wszystkie sposo-by uczenia się lub preferować jeden z nich. Jego na-zwa jest akronimem słów Visual – wzrokowy, Aural – słuchowy, Read/write – pisany/czytany i
Kine-sthetic – kinestetyczny. Kwestionariusz jest zwięzły,
szybko gromadzi dane o preferencji uczenia się na podstawie 13 pytań z wyborem jednej odpowiedzi spośród 3 lub 4 możliwych. po wypełnieniu kwe-stionariusza uzyskuje się informację o modalności sensorycznej wykorzystywanej w procesie ucze-nia się badanego. Uczący się w sposób wzrokowy
przyswaja wiedzę przekazywaną w formie graficz-nej i symboli, np. jako wykresy, mapy, schematy, tabele, przeźrocza, plakaty, symbole oraz koloro-we podkreślenia. nie wykorzystuje jednak filmów i ponieważ są one multimodalne. osoba preferują-ca uczenie się za pośrednictwem słuchu najchętniej uczy się poprzez wykłady i dyskusje, omawianie tematu na głos z samym sobą bądź z inną osobą, odgrywanie sytuacji egzaminacyjnej, czyli dialo-gu między egzaminatorem a osobą zdającą, wy-mianę informacji bezpośrednio w rozmowie lub za pośrednictwem mediów, takich jak czaty i e-mail. pomocne może być nagrywanie wykładów i od-twarzanie ich dowolnie często aż do zapamiętania wiedzy. Ten styl uczenia się nie wyklucza wyko-nywania notatek zawierających pomocne pytania i odpowiedzi. Uczący się przez czytanie/pisanie także pozyskuje wiedzę za pośrednictwem wzro-ku, gdy jest ona prezentowana w formie pisemnej jako wydruk lub w postaci elektronicznej, np. pod-ręczniki, czasopisma, słowniki, encyklopedie oraz sporządza notatki, eseje, diagramy, pytania i od-powiedzi wielokrotnego wyboru. osoba ucząca się w sposób kinestetyczny preferuje uczenie się przez doświadczenie, praktykę, działanie i przykłady, które można odnieść do nowej informacji. Szyb-ciej nabywa wiedzę przez zajęcia praktyczne wy-korzystując jednocześnie wszystkie zmysły, m.in.: słuch, wzrok, dotyk, węch. W odbiorze informacji są przydatne realne przykłady zastosowania uzy-skanej informacji na zasadzie prób i błędów oraz wykonanie czynności manualnych w celu zrozu-mienia problemu. oglądanie wystaw, fotografii oraz słuchanie i studiowanie konkretnych przy-kładów jest dla niej kluczem do nabycia wiedzy. Multimodalny sposób nabycia wiedzy jest połą-czeniem wszystkich czterech wymienionych pre-ferencji – wizualnej, słuchowej, czytania/pisania i kinestetycznej. osoby multimodalne mogą zmie-nić sposób przyswajania informacji, dostosowując go do sposobu nauczania [8, 10].
celem pracy było określenie stylu uczenia się studentów stomatologii za pomocą kwestionariu-sza VarK.
Materiał i metody
Badaniem objęto 91 studentów V roku stoma-tologii, których poproszono o anonimowe wypeł-nienie kwestionariusza VarK. Trzynaście z nich nie udzieliło odpowiedzi na cztery ostatnie pytania i dlatego analizie poddano 78. Zastosowany w pra-cy kwestionariusz VarK i jego ewaluacja są do-stępne w języku polskim pod adresem http://www. vark-learn.com/polish/page.asp?p=questionnaire. odpowiedzi badanych zaznaczone na
wydruko-wanym kwestionariuszu VarK wprowadzano do kwestionariusza dostępnego on-line i uzyskiwano wynik określający styl uczenia się poszczególnej osoby. Uzyskane dane analizowano z wykorzysta-niem statystyki opisowej i testu χ2 za istotny przyj-mując poziom p < 0,05.
Wyniki
Mniej niż połowa badanych wykazała jedno-modalny styl uczenia się (36/78, 46,2%), a pozostali multimodalny, przy czym najczęściej stwierdzono trójmodalny (17/78, 21,8%), a następnie
czteromo-dalny (14/78, 17,9% i dwumoczteromo-dalny (11/78, 14,1%) (ryc. 1–5). Wśród jednomodalnych sposobów ucze-nia się najczęściej występował kinestetyczny (14/78, 18,0%), a najrzadziej oparty na czytaniu/pisaniu (1/78, 1,3%). nie stwierdzono statystycznie istotnych różnic między częstością występowania stylów jed-nosensorycznych i wielosensorycznych oraz między poszczególnymi typami stylów multimodalnych. Sumując udział poszczególnych sposobów uczenia się występujących w stylach jednomodalnych i mul-timodalnych zauważono, że najczęściej stosowano słuchową metodę uczenia się (98,7%), a w następnej kolejności metodę kinestetyczną (77,0%), czytanie/ pisanie (62,9%) i wzrokową (41,0%). 53,8% (42/78) 46,2% (36/78) mul modalny
mul modal jednomodalnyunimodal
14,1% 21,8% 17,9% 0 5 10 15 20 25 dwumodalny bi-modal trójmodalny tri-modal czteromodalny quad-modal 2,6 24,3 1,3 18,0 0 5 10 15 20 25 30 V A R K wzrokowy – V (visual) słuchowy – A (aural) pisany/czytany – R/W (read/write) kinestetyczny – K (kinesthe c) 1,3 3,8 5,1 2,6 18,0 0 1 2 3 4 5 6 VA VK AK AR RK wzrokowy i słuchowy – VA (visual and aural) wzrokowy i kinestetyczny – VK (visual and kinesthe c) słuchowy i kinestetyczny – AK (aural and kinesthe c) słuchowy i czytany/pisany – AR (aural and read/write) czytany/pisany i kinestetyczny – RK (read/write and kinesthe c)
Ryc.1. Modalność stylów
uczenia się
Fig.1. Modality of learning
styles
Ryc. 2. częstość występowania
jednomodalnych preferencji sposobów uczenia się
Fig. 2. prevalence of unimodal
learning styles preferences
Ryc. 3. częstość występowania
dwumodalnych preferencji uczenia się
Fig. 3. prevalence of bi-modal
Omówienie
Znajomość sposobu przyswajania wiedzy przez studentów jest dla nauczycieli akademickich cennym narzędziem w procesie nauczania. po-zwala na zaplanowanie strategii w przekazywaniu wiedzy dostosowanej do preferencji odbiorców. Kwestionariusz VarK zastosowano do oceny sty-lów uczenia się studentów na różnych kierunkach studiów. Murphy et al. [9] zbadali styl uczenia się studentów stomatologii. Wykazali podobnie jak w badaniu własnym, niewielką przewagę multi-modalnego uczenia się nad jednomodalnym (od-powiednio 56% i 44%). odmienna była jednak częstość występowania poszczególnych jednomo-dalnych sposobów uczenia się, gdyż badani prefe-rowali metody oparte na czytaniu/pisaniu (20,1%) i wzroku (14,5%) w porównaniu z wykorzystujący-mi słuch (9,2%) i kinestetykę (0,4%). Dane własne natomiast wskazały na przewagę metody słucho-wej (24,3% i kinestetycznej (18,0%) nad pozostały-mi – wizualną (2,6%) i opartą na czytaniu/pisaniu (1,3%). Badania egipskich absolwentów stomato-logii odbywających studia doktoranckie lub kursy podyplomowe wykazały znaczną przewagę multi-modalnego stylu uczenia się nad jednomodalnym
(73,7% vs. 26,3%). Wśród jednomodalnych spo-sobów uczenia się najczęściej stwierdzono z jed-nakową preferencją kinestetyczny i słuchowy – 10,5%, a wśród wielosensorycznych sposobów naj-częściej oparty na czterech modalnościach – 31,6% [11]. Badania lujan i Dicarlo [1] przeprowadzone wśród amerykańskich studentów pierwszego roku wydziału lekarskiego ujawniły również przewa-gę multimedialnego stylu uczenia się nad jedno-modalnym (64% vs. 46%), a ponadto dominację metody czteromodalnej (VarK – 43,4%). podob-ne wyniki uzyskali Baykan i nacar [12] badając studentów medycyny z pierwszego roku studiów. Jednosensoryczny sposób uczenia się występował u 36,1%, a wielosensoryczny u 63,9% badanych. Wśród jednomodalnych sposobów uczenia się dominował kinestetyczny (23,3%), a najrzadziej występował oparty na czytaniu/pisaniu (1,9%). Breckler et al. [13] oceną objęli studentów drugie-go roku różnych kierunków medycznych uczest-niczących w kursie z zakresu fizjologii. Stwierdzili preferencję jednosensorycznego sposobu uczenia się u 40% badanych z dominacją sposobu kine-stetycznego i opartego na czytaniu/pisaniu (od-powiednio 16% i 15%). Spośród multimodalnych metod najczęściej występowała czterosensoryczna
3,8 10,3 1,3 18,0 0 2 4 6 8 10 12
VAR VAK VRK ARK
wzrokowy,słuchowy i czytany/pisany – VAR (visual, aural and read/write) wzrokowy, słuchowy i kinestetyczny – VAK (visual, aural and kinesthe c)
wzrokowy, czytany/pisany i kinestetyczny – VRK (visual, read/write and kinesthe c)
słuchowy, czytany/pisany i kinestetyczny – ARK (aural, read/write and kinesthe c) 17,9 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 VARK wzrokowy, słuchowy, czytany/pisany i kinestetyczny – VARK (visual, aural, read/write and kinesthe c)
Ryc. 4. częstość występowania
trójmodalnych preferencji uczenia się
Fig. 4. prevalence of tri-modal
learning styles preferences
Ryc. 5. częstość występowania
czteromodalnych preferencji uczenia się
Fig. 5. prevalence of
quad-modal learning styles prefer-ence
(31%). Zbadano również styl uczenia się studentów wydziału lekarskiego i pielęgniarskiego w iranie i wykazano przewagę stylu wielosensorycznego nad jednosensorycznym (odpowiednio 62% i 38%) [14]. Wśród jednomodalnych sposobów przeważa-ły metody kinestetyczne i oparte na czytaniu/pi-saniu (odpowiednio 14% i 13%), a wśród multimo-dalnych metody czteromodalne (34%).
Kwestionariusz VarK zastosowano również do oceny stylów uczenia się studentów bizne-su [15, 16]. Bernandes i Hanna [15] wykazali, że studenci studiujący administrację biznesu w USa preferowali styl multimodalny (63,9) w porówna-niu z unimodalnym (36,1%). Wśród sposobów uni-modalnych najczęściej występował kinestetyczny (13,5%), a najrzadziej wzrokowy (2,4%), a wśród multimodalnych czterosensoryczny (32,2%). ra-mayah et al. [16] wykazali natomiast, że studenci biznesu w Malezji preferowali wzrokowe i słucho-we style uczenia się. Stensmo [10] zbadał studen-tów szwedzkich studiujących rękodzielnictwo tekstylne, sport i zdrowie oraz ekonomię. U ogółu zbadanych stwierdził przewagę (75,7%) multimo-dalnych stylów uczenia się nad unimodalnymi (24,3%). Wśród sposobów multimodalnych do-minował czterosensoryczny (31,4%), a wśród uni-modalnych słuchowy (11,4%). Multimodalny styl uczenia cechował niemal wszystkich studentów rękodzielnictwa tekstylnego (95,5%), a nieco mniej studentów ekonomii (80,0%) i sportu i zdrowia (57,1%).
rozpatrywano także style uczenia się w zależ-ności od płci studentów, uzyskując
niejednoznacz-ne wyniki. Beckler et al. [13] i Slater et al. [17] wykazali tylko nieznaczne różnice, a Wehrwein et al. [18] zaobserwowali częściej u mężczyzn (87,5%) niż kobiet (45,8%) wielosensoryczny styl uczenia się. podobna zależność wynikała z ba-dań Bernandes i Hanna [15], mężczyźni istotnie (p < 0,01) częściej ujawniali multimodalny spo-sób uczenia się (63,5%) w porównaniu z kobieta-mi (36,5%). ramayah et al. [16] stwierdzili, iż płeć wpływa tylko na wzrokowe i słuchowe style ucze-nia się studentów biznesu, gdyż studentki w prze-ciwieństwie do studentów preferowały te dwa spo-soby uczenia się.
przytoczone wyżej wyniki badań sugerują, że studenci tych samych lub pokrewnych kierunków charakteryzują się podobnymi stylami uczenia się, a pewne zróżnicowanie może wynikać z różnic w systemach edukacji i kulturowych między po-szczególnymi krajami. na podkreślenie zasługuje znaczenie multimodalnego sposobu przekazy-wania wiedzy, gdyż student zapamięta tylko 20% przeczytanej informacji, 30% usłyszanej, 40% wi-dzianej, 50% powiedzianej i 60% wykonanej. ilość nabytej wiedzy wzrasta natomiast do 90%, gdy in-formacja jest jednoczenie powiedziana, słyszana, widziana i wykonana [14].
W podsumowaniu można stwierdzić, że oce-na stylu uczenia się za pomocą kwestiooce-nariusza VarK jest przydatnym narzędziem do analizo-waniu sposobów przyswajania wiedzy przez stu-dentów i uzyskane dane mogą być wykorzystane w procesie nauczania przez nauczycieli akade-mickich.
Piśmiennictwo
[1] lujan H.l., Dicarlo S.e.: First-year medical students prefer multiple learning styles. adv. physiol. educ. 2006, 30, 13–16.
[2] gregorc a. F. learning/teaching styles: Their nature and effects. W: Keefe Student learning styles: Diagnosing and prescribing programs. ed. J.W. reston Va,: national association of Secondary School principal, 1979, 19–26. [3] Kolb D.a.: experimental learning: experience as the source of learning and development. englewood cliffs, new
Jersey, prentice-Hall, inc. 1984, 26.
[4] Felder r.M., Silverman l.K.: learning and teaching styles in engineering education. engr. educ. 1988, 78, 674– –681.
[5] Felder r.M., Spurlini r.: applications, reliability and validity of the index of learning Styles. int. J. engng. eds. 2005, 21, 103–112.
[6] Dunn r.: learning styles: Theory, research, and practice. national Forum appl. educ. res. J. 2000, 13, 3–22. [7] Duff a.: The revised approaches to Studying inventory (raSi) and its use in management education. active
learning in Higher education 2004, 5, 1, 56–72.
[8] Fleming n.: VarK categories. a guide to learning styles. http://www.vark-learn.com/english/page.asp?p=cate-gories.
[9] Murphy r.J., gray S.a., Straja S.r., Bogert M.c.: Student learning preferences an teaching implications. J. Dent. educ. 2004, 859–866.
[10] Stensmo c.: perceptual preferences in learning among teacher education students in practical-aestethical subjects. http://www.did.uu.se/christerstensmo/pdf/vark.pdf.
[11] el Tantawi M.M.a.: Factors affecting postgraduate dental students` performance in a biostatics and research design course. J. Dent. educ. 2009, 73, 614–623.
[12] Baykan Z., nacar M.: learning styles of first-year medical students attending erciyes University in Kayseri, Turkey. adv. physiol. educ. 2007, 31, 158–160.
[13] Breckler J., Joun D., ngo F.: learning styles of physiology students interested in the health professions. adv. physiol. educ. 2006, 30, 13–16.
[14] Zeraati a., Hajian H., Shojaian r.: learning styles of medical and midwifery students in Mashhad University of Medical Sciences. J. Med. educ. 2008, 12, 17–22.
[15] Bernardes e., Hanna M.: How do management students prefer to learn? Why should we care. int. J. Schol. Tech. learn. 2009, 3, 1–13.
[16] ramayah M., Sivanandam p., nasrijal n.H., letchumanan T., leong l.c.: preferred learning style: gender influence on preferred style among business students. J. US-china public. adm. 2009, 6, 65–71.
[17] Slater J.a., lujan H.l., Dicarlo S.e.: Does gender influence learning style preferences of first-year medical students? adv. physiol. educ. 2007, 31, 336–342.
[18] Wehrwein e.a., lujan H.l., Dicarlo S.e.: gender differences in learning style preferences among undergradu-ate physiology students. adv. physiol. educ. 2007, 31, 153–157.
Adres do korespondencji:
Urszula Kaczmarek
Katedra i Zakład Stomatologii Zachowawczej i Dziecięcej aM ul. Krakowska 26
50-425 Wrocław
e-mail: ukaczm@stom.am.wroc.pl tel./faks: +48 71 78 40 362
praca wpłynęła do redakcji: 17.06.2010 r. po recenzji: 29.06.2010 r.
Zaakceptowano do druku: 29.06.2010 r. received: 17.06.2010
revised: 29.06.2010 accepted: 29.06.2010
