Piotr Kowolik
W poszukiwaniu form i metod
umożliwiających rozbudzanie
zainteresowań czytelniczych
uczniów klas I-III
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (10-11), 198-201
2001
Piotr K owolik
W poszukiwaniu form i metod umożliwiających
rozbudzanie zainteresowań czytelniczych
uczniów klas I-III
W rozw ażaniach na tem at roli zainteresow ań czytelniczych uczniów klas po czątkow ych w doskonaleniu um iejętności czytania wyróżnić należy dwa elem enty ze sobą pow iązane:
— zainteresow ania czytelnicze w yrażające się w zapotrzebow aniu na określony typ czy tem atykę literatury;
— w łaściw e czytelnictwo, polegające na czytaniu tych a nie innych książek1.
Z ainteresow ania czytelnicze to skłonności, tendencje do system atycznego,
św iadom ego poszukiw ania i czytania książek z określonej dziedziny w iedzy2.
C zytelnictw o traktuje się jako proces kom unikacji społecznej, w której książ
ka je s t narzędziem porozum iew ania się społecznego i nośnikiem kultury, a biblio teka i księgarnia — kanałam i, za pośrednictw em których książka dociera do od biorców, aby doprow adzić do dialogu z autorem, z rzeczyw istością w spółczesną lub h isto ry czn ą— do uczestnictw a kulturow ego3.
Faktyczne czytelnictw o dzieci kształtuje w pew nym stopniu zainteresow ania czytelnicze i częściowo je st ich wyrazem. N ie zaw sze dzieci czytają to, na co mają ochotę, są ograniczone w ielom a czynnikami: nakazem rodziców, nauczyciela, opi n ią środow iska, dostępnością tych a nie innych książek.
Rozróżnienie właściwego czytelnictwa i zainteresowań czytelniczych jest pewną koniecznością, gdyż opierając się na badaniach dokumentacji bibliotecznej (analiza kart czytelniczych) czy popularności pewnych tytułów wydawniczych — w yciąga m y zbyt pochopne wnioski o tradycyjnym obrazie zainteresowań czytelniczych, sugerując, że literatura współczesna nie odpowiada rzeczyw istym potrzebom społe czeństwa lub, że społeczeństwo nie dorasta do świadom ego jej przyjęcia.
1 A. Przeclawska, Miody czytelnik i współczesność, Warszawa 1962.
2 J. Szocki, Zainteresowania czytelnicze uczniów, „Oświata i Wychowanie” 1989, nr 13. 3 A. Wajda, Metodyka i organizacja czytelnictwa, Warszawa 1983, s. 45.
Piotr Kowolik — W poszukiwaniu fo rm i m etod. 199
U p o d o b an ia i gusty czytelnicze są wynikiem emocjonalnego stosunku do kon kretnych tytułów książkowych, autorów czy stylu pisania i stanow ią swoiste kryte rium w yboru niektórych pozycji spośród w ielu napotkanych i przeczytanych. Na kształtow anie się gustów czytelniczych w yw iera wpływ zakres kontaktów czytel niczych i m ożliw ości korzystania z lektury. Im są szersze, tym pew niejsze wydaje się, że owe u p o d o b a n ia czytelnicze będą dojrzalsze. Trzeba jednak także brać pod uw agę zależność odwrotną. U kształtow ane, zw łaszcza te dojrzałe upodobania czytelnicze kierują się w ysokim poziom em książek do czytania. W kształtowaniu upodobań czytelniczych na plan pierwszy wysuwa się poczucie „swojskości” i przy w iązanie do znanych elem entów treści lub formy, a nie zinteresowanie now ością i zaspokojenie ciekawości w zakresie poszczególnych problem ów 4.
Zainteresow ania czytelnicze w ybiegają poza krąg faktycznego czytelnictwa. U podobania sąp o jęciem węższym , ograniczającym term in poprzedni do tych po zycji, które zostały em ocjonalnie zaakceptowane.
M e to d a to zam ierzony i stosow any świadom ie, system atycznie i m ogący być wielokrotnie wykorzystany w działaniu sposób pracy nauczyciela z uczniami, umoż liw iający realizow anie celów kształcenia i wychowania.
S po so b em danego działania będzie tylko to działanie, które składa się z okre ślonych czynności stanow iących jeg o stadia, zgodnych ze św iadom ym zam ierze niem osoby działającej5. T. K otarbiński pisze: „sposobem danego działania je st to, z jak ich i ja k w zajem ustosunkow anych czynności składa się to działanie, jeżeli przy tym działający tak w łaśnie działać zam ierzył”6.
Do głów nych m etod pracy z m łodym czytelnikiem zaliczamy: — m etody pracy indyw idualnej,
— m etody pracy grupow ej, — m etody pracy środowiskowej.
Pow yższe m etody w inny być stosow ane w zależności od w ielu czynników, takich jak: cel i rodzaj zajęcia, w iek i poziom przygotowania czytelniczego uczniów, środki jak im i rozporządzamy.
Zdaniem J. K ujaw ińskiego f o r m a , je s t to celowy oraz probabilistyczny układ funkcjonalny, św iadom ie utw orzony przez nauczyciela dla osiągania pewnych z góry założonych celów edukacyjnych, w którego skład wchodzą: osoby, cele, treści, czynności, środki lub materiały dydaktyczne. M iędzy tym i sam ymi składni
4 W. Pomykało (red.), Encyklopedia pedagogiczna, Warszawa 1997, s. 94. s R. Więckowski, Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1993, s. 192.
6 T. Kotarbiński, O pojęciu metody, [w:] Elementy teorii poznania, logiki formalnej i metodo
200 Nauczyciel i Szkota 1 -2 2001
kam i każdej form y organizacyjnej edukacji (będącej układem ) m o g ą w ystępow ać różnego rodzaju relacje”7.
Do najbardziej uniw ersalnych form pracy z książką, nadających się do zasto sow ania w każdych w arunkach, naw et wobec przypadkow ego zbiorow iska dzieci o zróżnicow anych zainteresow aniach, zalicza się:
— form y w izualnej propagandy książki (hasła i cytaty, np. „Szanuj książkę”); plakaty (okolicznościow e — propagujące książki; a u to rs k ie — propagujące utw ory w ybranego pism a; w y d aw n icze — reklam ujące serię w ydaw niczą, nowości wydawnicze, czasopisma; zagadnieniow e — propagujące książki [arty kuły] pośw ięcone określonej tem atyce, np. „K om putery” ; in s tru k c y jn e — in form ujące czytelników 8, ja k korzystać z urządzeń bibliotecznych [regulam in]; gazetki ścienne; serwis prasow y; kalendarz historyczny aktualności; album y zaw ierające opisy bibliograficzne książek, np. kopie okładek; w ykresy aktyw ności czytelniczej uczniów ; kierm asze książek i loterie.
— środki w izualne: portrety pisarzy, uczonych; ilustracje, fotografie, pocztów ki, reprodukcje m alarstwa, grafiki; mapy dydaktyczne; m ikrofilm y, np. karty pier w otnych w ydań dzieł A. M ickiew icza; foliogram y do zajęć z przysposobienia czytelniczego i inform acyjnego; program y kom puterow e (gry),
— środki audialne (płyty z nagranymi bajkami, wierszami; kasety magnetofonowe), — środki audiow izualne (audycje telewizyjne, np. pośw ięcone książce, pisarzow i;
kasety wideo z lekturam i szkolnym i),
— form y żyw ego słow a (głośne czy ta n ie bajek, w ierszy, baśni; o p o w iad an ie; o m aw ian ie tre śc i książek ; p o g a d a n k i [sw obodne gaw ędy]; god zin y p y ta ń i o dpow iedzi, żyw a g a z e tk a składająca się ze stałych działów, np. w iadom ości kulturalne, naukow e, z życia szkoły, płyta m iesiąca, porady językow e), — m ałe form y teatralne (recytacja indyw idualna, zbiorow a, m elodeklam acja,
inscenizacja, teatr kukiełkowy, teatr lekturalny, m ontaż),
— konkursy czytelnicze (błyskaw iczne, krótkoterm inow e i długofalow e), — gry i zabaw y czytelnicze9 stolikow e (rozsypanki, loteryjki i dom ina literackie,
logogryfy, rebusy, krzyżów ki); g ry słow ne (licytacja tytułów książek, np. po cytacie poznać tytuł i autora); g ry ru ch o w e,
7 J. Kujawiński, Metody edukacyjne nauczania i wspierania w klasach początkowych, Poz nań 1998, s. 51.
' Por. W. Goriszowski, P. Kowolik, Aktyw biblioteczny pomocnikiem w pracy bibliotekarza
szkolnego, „Poradnik Bibliotekarza” 1995, nr 7-8.
5 Zob. P. Kowolik, Gry i zabawy czytelnicze w klasach I-III — jedną z form pracy z książką, „Poradnik Bibliotekarza” 1995, nr 6; tegoż, Wdrażanie uczniów klas I-III do czytelnictwa poprzez
gry i zabawy, „Z Doświadczeń Pedagoga”. Kwartalnik Pedagogiczny WSP TWP. Red. A. Wierciń
Piotr Kowolik — W poszukiwaniu fo rm i m etod.
201
— im prezy czytelnicze (spotkania z autorami książek, poranki i w ieczory literac kie, uroczyste pasow anie uczniów klasy I na czytelników ); dram a10.
Zdaw ać sobie należy sprawę z faktu, że dziecko w spółczesne bardzo w cześ nie zaczyna korzystać z treści dostarczanych przez mass media, nie zaw sze dosto sow anych do jeg o m ożliw ości percepcyjnych, co m oże mieć niedobry w pływ na rozwój czytelnictw a dzieci. Zm iany te m ogą dotyczyć przeżyć czytelniczych i iść w kierunku:
— zmniej szenia w rażliw ości na bodźce emocj onalne,
— w yw ołania sytuacji rozchw iania i przew rażliw ienia uczuciowego.
Dzieci w młodszym w ieku szkolnym poszerzają swój zasób pojęć i słów, które zw iększają w artość rozum ienia i przeżyw ania tekstów trudniejszych, a więc posze- rz ająk rąg zainteresow ań czytelniczych.
W procesie rozw ijania zainteresow ań czytelniczych w inny uczestniczyć: rodzina, szkoła, placów ki pozaszkolne, biblioteki szkolne i publiczne. Światły nauczyciel klas I-III oraz bibliotekarz m uszą orientować się w tej skomplikowanej m aterii, rozum ieć celow ość stosow ania różnorodnych form i sposobów rozw ijania zainteresow ań czytelniczych. Form y te pow inny być atrakcyjne i różnorodne, a przy tym m ożliw ie najlepiej trafiające do młodych czytelników ".
K ierow anie czytelnictw em ma na celu wzbudzenie w dziecku zainteresowania książką, w yrobienie umiejętności wyboru, użytkow ania i krytycznej oceny książki, ma w drożyć je do czytania tak dla zdobycia w iadom ości, ja k i dla przyjem ności. Kierując czytelnictwem dziecięcym , trzeba znać czytelnika, jeg o zainteresowania, potrzeby i uzdolnienia, trzeba też znać książki12.
10 Zob. także: J. Andrzejewska, Bibliotekarstwo szkolne. Teoria i praktyka, Warszawa 1996, Tom II, s. 96-138.
11 Por. P. Kowolik, Metody i form y kierowanego procesu czytelnictwa uczniów klas mlod-
szych, „Poradnik Bibliotekarza” 1996, nr 4.
12 Zob. W. Goriszowski, P. Kowolik, Biblioteka szkolna w procesie kształtowania nawyków
