Urszula Doliwa
Radio inne niż wszystkie : oferta
programowa radiowęzłów
więziennych w Polsce
Media – Kultura – Komunikacja Społeczna 7, 74-88
Radio inne niż wszystkie. Oferta programowa
radiowęzłów więziennych w Polsce
S łow a k lu c zo w e: rad io , ra d io w ę zły w ięzien n e, resocjalizacja, ra d io niekom ercyjne,
ra d io społeczne
K ey w ords: rad io , p riso n rad io , reh ab ilitatio n , n o n-com m ercial ra d io stations, co m m u n i
ty rad io
W e d łu g n a jp ro stsz e j definicji, ra d io w ę z e ł to „zespół u rz ą d z e ń do o d bie r a n ia i p rz e k a z y w a n ia przew odow o p ro g ram ó w ra d io w y ch lu b do p rz e k a z y w a n ia w ła sn y c h a u d y c ji”1. W P olskiej R zeczypospolitej L udow ej b yły to u rz ą d z e n ia n iezw y k le p o p u la rn e . M ontow ano je w z a k ła d a c h p racy , a k a d e m ik a c h , szkołach, o sied lac h m ieszk an io w y ch . Sieć ra d io w ęzło w a szybko się ro z ra s ta ła . O ile w 1947 ro k u było ich ty lk o 260, to dziesięć l a t później d z ia łało ju ż 3836 rad io w ęzłó w 2. D ziś p o p u la rn o ść tej form y tr a n s m is ji p ro g r a m u radiow ego znacząco z m a la ła . W ciąż s ą je d n a k m iejsca, gdzie ra d io w ęzły is tn ie ją i d obrze p e łn ią sw oją funkcję. Do ta k ic h m iejsc n a le ż ą z a k ła d y k a r n e i a re s z ty śledcze. J e s t ich w całej P olsce 157 i w k a ż d y m z n ich d z ia ła rad io w ęzeł.
B a d a n ia dotyczące radiow ęzłów w ię z ie n n y ch w P olsce a u to r k a p rz e p ro w a d z iła w ra m a c h szerszeg o p ro je k tu b ad aw czeg o n a te m a t n ie p u b lic z ny ch in icjaty w rad io w y ch w P olsce sta w ia ją c y c h sobie n iek o m ercy jn e cele. G łó w nym celem p ro je k tu było z b a d a n ie kondycji, m o d eli o rg a n izacy jn y ch , n a d a w a n e g o p ro g ra m u o raz oczek iw ań tego ty p u stacji. N ie były one d o tą d p rz e d m io te m kom p lek so w y ch b a d a ń . J a k o o sto ja k re a ty w n o śc i, o ry g in a ln o ści i z a a n g a ż o w a n ia n a z n a c z n ie zh o m o g en iz o w an y m i u s ta n d a ry z o w a n y m r y n k u ra d io w y m w P olsce sta c je te z a s łu g u ją n a u w ag ę. N a p o trz e b ę ro z w oju b a d a ń n a d n iek o m ercy jn y m i p ro je k ta m i ra d io w y m i zw ró cił u w a g ę n a p rz y k ła d S ta n is ła w Ję d rz e je w sk i:
z pewnością więcej uwagi należy poświęcić nadawcom publicznym i lokalnym, prezentującym żywą i innowacyjną ofertę programową, oraz ruchom związa nym z radiem małej mocy we wszystkich jego postaciach, włączając nielegalne stacje pirackie tak przecież powszechne w latach dziewięćdziesiątych3.
1 Nowa encyklopedia powszechna PWN, t. 5, Warszawa 1998, s. 437. 2 S. Miszczak, Radiofonia i telewizja w XXV-leciu, Warszawa 1969, s. 67.
3 Materiały z seminarium „Jak badać historię polskiej radiofonii”, „Z dziejów polskiej radiofonii” 2004-2005, nr 1, s. 160.
Ję d rz e je w sk i p o d k re ślił też, że p o m ija n ie teg o ty p u in ic ja ty w w b a d a n ia c h i k o n c e n tra c ja n a d o m in u ją cy ch n a r y n k u sfo rm a to w a n y c h sta c ja c h k o m ercy jn y ch m oże p ro w ad zić do u p o w sz e c h n ie n ia się p rz e k o n a n ia , że ró ż n o rodność i żyw otność fo rm ra d io w y ch n a le ż y do p rz eszło ści i n a d o d a te k z a d z ia ła ć ja k sa m o s p e łn ia ją c a się p rz e p o w ie d n ia .
Do ta k ic h n iek o m ercy jn y ch s ta c ji re alizu jący c h is to tn e społecznie cele m o żn a z p ew n o ścią zaliczyć rad io w ęzły w ięzien n e. N ie sposób było objąć b a d a n ie m w sz y stk ic h 157 radiow ęzłów w ięzien n y ch istn ie ją c y c h w Polce, d la te go a u to rk a w y b ra ła do b a d a n ia je d y n ie k ilk a z nich. P o d s ta w ą b a d a n ia były telefo n iczn e w y w iady p rz ep ro w a d zo n e z p ra c o w n ik a m i w ię z ie n ia s p ra w u ją cym i opiekę n a d ra d io w ęzłam i. N ie k tó re o śro d k i p rz e sła ły rów nież d o d atk o w e m a te r ia ły do an alizy , n a p rz y k ła d sc e n a riu sz e p ro gram ów . W A reszcie Ś ledczym w O lszty n ie a u to r k a b y ła osobiście. U m ożliw iło to p rz e p ro w a d z e n ie pogłębionego b a d a n ia ty p u case s tu d y . D zięk i tej w izycie au to rc e u d ało się porozm aw iać n ie tylko z w ychow aw cą, k tó ry od p o w iad a z a d ziałaln o ść rad io w ęzła, ale rów nież z o sadzonym i, k tó rz y te n ra d io w ęze ł p ro w ad zą. U d o stęp n io n o jej rów nież p ró b k i p ro g ra m u ra d io w ę z ła do an a liz y , a ta k ż e d o d a t kow e m a te r ia ły (w ty m re g u la m in p ra c y i p la n p ra c y ra d io w ę z ła oraz u lo tk ę in fo rm u ją c ą o k o n k u rsie ogłoszonym n a a n te n ie radiow ęzła).
P o z o sta łe ra d io w ęzły z o s ta ły w y b ra n e do b a d a n ia w sposób losow y (m e to d ą co d w u d z ie s ta je d n o s tk a p e n ite n c ja rn a z lis ty w sz y stk ic h ta k ic h je d n o s te k w Polsce). W części w ylo sow any ch je d n o s te k n ie u d ało się je d n a k , z ró żn y ch powodów, ta k ie g o b a d a n ia p rz ep ro w ad zić. O s ta te c z n ie b a d a n ie z realizo w a n o w sie d m iu ra d io w ęzłac h . B yły to n a s tę p u ją c e je d n o s tk i: A re sz t Ś ledczy w S ta rg a rd z ie S zczecińskim , A re s z t Śledczy w O stró d zie, Z a k ła d K a rn y w K oszalin ie, Z a k ła d K a rn y w B arczew ie, Z a k ła d K a rn y w K a liszu , A re sz t Ś ledczy w O lszty n ie oraz Z a k ła d K a rn y w W ołowie. A n a lizie p od dan o rów nież aud y cje ra d io w e n a d s y ła n e p rzez poszczególne ra d io w ęzły n a k o n k u rs n a au d y cję ra d io w ęzło w ą „ H isto ria ży w a - m o ja m a ła ojczyzna - m o ja ro d z in a - j a ” w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 0 , k tó re z o s ta ły a u to rc e u d o stę p n io n e przez o rg a n iz a to ra tego k o n k u rs u , k a p it a n a J a n u s z a S te rz e la .
W p re z e n to w a n y m a r ty k u le sk u p io n o się ty lk o n a je d n y m a sp e k cie fu n k c jo n o w a n ia rad io w ęzłó w w ię z ie n n y ch - n a n a d a w a n y m p rzez n ie p ro g ra m ie . J a k p o k a z u ją p rz ep ro w a d zo n e b a d a n ia , zn acząco ró ż n i się on w po szczególnych ośro d k ach .
Podstawowe informacje na temat badanych radiowęzłów
D z ia ła ln o ść radiow ęzłów j e s t zazw yczaj p o w ią z a n a z in n ą d z ia ła ln o śc ią k u ltu ra ln o -o ś w ia to w ą p ro w a d z o n ą w w ięz ie n iach . B ard zo często ra d io w ęzły ta k ie d z ia ła ją p rz y b ib lio te k a c h ( ta k j e s t n a p rz y k ła d w A reszcie Ś ledczym w O lszty n ie). Ich p ra c a j e s t też zazw yczaj ściśle z w ią z a n a z p ra c ą te le w i zji w ięz ie n n ej, k tó r a często e m itu je w form ie graficzn ej (te le te k s tu ) to, co
w ra d io w ęźle j e s t p o d a w a n e w w e rs ji dźw iękow ej. T ylko w n ie k tó ry c h w ię z ie n ia c h d z ia ła ją p ó łp ro fe sjo n a ln e s tu d ia telew izy jn e. T a k j e s t n a p rz y k ła d w Z ak ła d zie K a rn y m w W ołowie, gdzie od 2007 ro k u d z ia ła TV W ię z ie n n a 6 (n a z w a pochodzi od a d r e s u Z a k ła d u K a rn eg o )4. W w ięk szo ści je d n o s te k ob jętych b a d a n ie m w y d a w a n e s ą też p is m a w ię z ie n n e (n a p rz y k ła d „U lica Ł ó d zk a” w Z a k ła d z ie K a rn y m w K a liszu , „Aby do w o k a n d y ” w Z ak ła d zie K a rn y m w B arczew ie, „ E r r a ta ” w Z a k ła d z ie K a rn y m w K oszalin ie, „Pod k a s z ta n e m ” w A reszcie Ś ledczym w O lszty n ie). R ad io w ęzły d z ia ła ją c e w z a k ła d a c h k a rn y c h , inaczej niż u k a z u ją c e się w n ich g a z e tk i w ięz ie n n e, n ie n o sz ą o ry g in a ln y c h n a z w w łasn y c h .
W y p o sażen ie typow ego s tu d ia radiow ęzłow ego j e s t dość sk ro m n e . J e s t to zazw yczaj je d n o p o m ieszczen ie z p o d staw o w y m s p rz ę te m rad io w ym : m i k rofo nem , p ro sty m m ik se re m , o d tw a rz a c z e m p ły t. W w ięk szo ści je d n o s te k z n a jd u je się też k o m p u te r - w y k o rz y sty w a n y do m o n ta ż u d źw ięk u, s k ła d u g a z e ty i p rz y g o to w a n ia slajdów p re z e n to w a n y c h w telew iz ji w ięzien n ej.
Z re g u ły n a d z ia ła n ie radiow ęzłów n ie s ą w y o d rę b n ia n e z ogólnego b u d ż e tu w ię z ie n ia o k re ślo n e ś ro d k i fin an so w e. R zadk o też z d a rz a ją się w ię k sze in w esty cje w u r z ą d z e n ia rad io w e. Z re g u ły , j a k p o d k re ś la ją osoby s p r a w u jąc e n a d z ó r n a d ra d io w ęzłam i, s p rz ę t j e s t n a p ra w ia n y , gdy się zep su je. Z n a c z n a część rad io w ęzłó w d y sp o n u je w ięc dość z u ż y ty m i p rz e s ta rz a ły m s p rz ę te m . S a m a sieć ra d io w ęzło w a w części za k ła d ó w j e s t ju ż dość s ta ra . G ło śn ik i często n ie z a p e w n ia ją dobrej ja k o ś c i d źw ięku.
T rz e b a p rz y ty m p o d k reślić, że k a ż d a ce la j e s t je d n a k w y p o saż o n a w g ło śn ik ra d io w ęzła, ta k z w a n ą b e to n ia rę . W pływ a to zn acząco n a p o p u la r ność em ito w an e g o p ro g ra m u . N ie w e w sz y stk ic h celach z n a jd u ją się bow iem telew iz o ry (s ą one p rz y z n a w a n e je d y n ie osobom , k tó re ze w z g lę d u n a do b re sp ra w o w a n ie n a te n p rzy w ilej sobie za słu ży ły ). Z re g u ły też telew iz o ry (o odp ow iednich p a r a m e tr a c h ściśle o k re ślo n y m w re g u la m in ie w ięz ie n ia) s ą k u p o w a n e p rzez ro d z in y osadzonych. N ie w sz y stk ic h n a t a k i w y d a te k stać. L iczba w ię z ie n n y ch telew izo rów j e s t z a ś zazw yczaj b a rd z o o g ran iczo n a i t r a f ia ją one do cel n a z a s a d z ie ro tac ji. Z g ło ś n ik a ra d io w ę z ła m oże n a to m ia s t k o rz y sta ć k a ż d y n ie o d p ła tn ie . B io rąc pod u w a g ę b r a k d o s tę p u do I n te r n e tu w w ię z ie n iu j a k rów nież o g ra n ic zo n y d o stęp do p ra sy , ra d io m oż n a n az w ać n a jb a rd z ie j e g a lita r n y m w ię z ie n n y m m ed iu m .
Z p rz ep ro w a d zo n y ch b a d a ń w y n ik a , że op iekę n a d p ra c ą ra d io w ę złów w z a k ła d a c h k a rn y c h i a r e s z ta c h śledczych s p ra w u ją w ychow aw cy. N ajczęściej s ą to w ychow aw cy do s p ra w k u ltu ra ln o -o św ia to w y c h . To od ich z a a n g a ż o w a n ia , pom ysłow ości i chęci w dużej m ie rz e za le ży z a k re s i fo rm a d z ia ła n ia rad io w ęzła.
P rze z w ię k sz ą część d n ia ra d io w ęzły r e tr a n s m i tu j ą p u b liczn e i p ry w a tn e p ro g ra m y rad io w e. J e s t to zazw yczaj k ilk a ró żn y ch stacji, zaró w n o ty ch lo k aln y ch , j a k i ogólnopolskich, k tó ry c h p ro g ra m y s ą e m ito w a n e w e d łu g w cześniej u sta lo n e g o g ra fik u . J e s t on je d n a k często m od y fik o w an y pod
w p ły w em p ró śb osad zo n y ch czy s u g e s tii w ychow aw ców . Z ram o w ego p ro g ra m u ra d io w ę z ła w O lszty n ie (zatw ierd z o n eg o 1 g ru d n ia 2009 ro k u ) w y n ik a n a p rz y k ła d , że p ro g ra m w tej je d n o s tc e j e s t e m ito w a n y cod zien n ie od 8.00 do 21.00 z w y ją tk ie m p iątk ó w , sobót i d n i św iątec zn y ch , k ie d y to ra d io w ęzeł n a d a je godzinę dłużej. P rze z c z te ry godziny d z ie n n ie j e s t n a d a w a n y p ro g ra m p ublicznego r a d ia re g io n a ln eg o - R a d ia O lszty n . P o z o s ta ła część p ro g ra m u , oprócz au d y c ji w łasn y c h , j e s t p rz e z n a c z o n a n a r e tr a n s m is ję p ro g ra m u nad aw có w k o m erc y jn y ch (R adio ZET, R M F FM , E s k a , P la n e ta ).
S ta ły m e le m e n te m p ro g ra m u k ażd eg o ra d io w ę z ła w ięzien n eg o j e s t n ie d z ie ln a e m is ja m szy św iętej, r e tr a n s m ito w a n a p rzez k tó re g o ś z n ad aw ców p u b liczn y ch lu b p ry w a tn y c h . W y ją tk ie m j e s t ra d io w ę z e ł A re s z tu Ś ledcze go w O lszty n ie, k tó ry re tr a n s m itu je m szę ś w ię tą z k a p lic y z n a jd u ją c e j się w ty m areszcie.
Program w łasny radiowęzła
Z p rz ep ro w a d zo n y ch b a d a ń w y n ik a, że istn ie ją c e ra d io w ęzły w ięz ie n n e i p ro g ra m przez n ie n a d a w a n y znacząco ró ż n ią się m ięd zy sobą. W pływ a n a to z p ew n o śc ią fa k t, że choć k a ż d a je d n o s tk a p e n ite n c ja rn a w P olsce m a ob ow iązek p ro w ad zić ta k i ra d io w ęzeł, to n ie z o stało p recy zy jn ie o k reślo n e, co i w ja k ic h g o d zin ach m a ta k i ra d io w ę z e ł n a d a w a ć . Co w ięcej, ra d io w ę zły w ięz ie n n e, ro z sia n e po całej Polsce, n ie w s p ó łp ra c u ją ze sobą, co m ogło by w p ły n ąć n a u p o d o b n ien ie n a d a w a n e g o p rzez n ie p ro g ra m u . C zęść z n ich o g ra n ic z a się do r e tr a n s m is ji p ro g ra m u in n y ch stacji, in n e n a d a ją w ielogo d z in n y i u ro z m a ico n y codzien n y p ro g ra m w łasn y .
S ta ły m e le m e n te m p ro g ra m u w sz y stk ic h b a d a n y c h rad iow ęzłów s ą k o m u n ik a ty o ja d ło sp isie n a d a n y lu b n a s tę p n y dzień. W brew po zorom in form acje n a te m a t tego, ja k ie m e n u j e s t d an eg o d n ia serw o w an e, n ie s łu ż ą ty lk o z a sp o k o je n iu ciekaw ości osad zonych, d la k tó ry c h p o siłk i s ą z p ew n o ś cią w a ż n y m e le m e n te m d n ia. Tego ty p u k o m u n ik a ty m a ją rów nież w y m ia r b a rd z ie j p ra k ty c z n y . J a k w y tłu m a c z y ł B og d an S z y m a ń sk i, w ychow aw ca z A re s z tu Śledczego w O lszty n ie, d z ię k i ta k im in fo rm ac jo m w ięz ie ń w ie n a p rz y k ła d , że d an eg o d n ia n a ś n ia d a n ie p o w in ien w y staw ić m isk ę, poniew aż j e s t p o d a w a n a z u p a m leczn a. J e ż e li w y sta w i tylko p ła s k i ta le rz , zu p y n a
ś n ia d a n ie po p ro s tu n ie d o sta n ie .
O prócz ja d ło s p is u w k o m u n ik a ta c h z n a jd u ją się też in n e w a żn e in fo r m acje. N ajczęściej m a ją one służyć u ła tw ie n iu słu ch aczo m ży c ia w w ięz ie n iu . M o żn a się z n ich dow iedzieć n a p rz y k ła d , ja k ie z m ia n y w re g u la m in ie w ię z ie n ia z o sta ły w prow ad zo n e, ja k ie z m ia n y m ogące m ieć w pływ n a życie osad zo n y ch n a s tą p iły w k o d e k sie k a rn y m , k ie d y p rz y p a d a d zień trz e p a n ia kocy, k ie d y p rz y jm u je w w ię z ie n iu le k a rz o raz że n a le ż y w yłączyć u rz ą d z e n ia e le k try c z n e w z w ią z k u ze sp o d ziew an y m i b u rz a m i.
P rz y k ła d o w y z e s ta w k o m u n ik a tó w (z 16 k w ie tn ia 2 0 1 1 ro k u ), p rz e k a z a n y a u to rc e do a n a liz y z A re s z tu Śledczego w O lszty n ie, o bejm ow ał n a s tę p u ją c e inform acje: z a w ia d o m ie n ie o z a m k n ię c iu k a n ty n y w d n ia c h od w ied z in sk a z a n y c h ze w z g lęd u n a p rz y p a d a ją c e w k w ie tn iu , m a ju i czerw cu ś w ię ta p ań stw o w e , z a p ro sz e n ie do u d z ia łu w k o n k u rs ie w iedzy n a te m a t ży cia J a n a P a w ła II w z w ią z k u z e m isją n a a n te n ie ra d io w ę z ła cy k lu a u dycji C h w ile z p a p ie że m , p ro śb ę o odpow iedź n a a p e l rodziców chorej M ar- ty n k i, k tó rz y p ro s z ą o zb ió rk ę n a k r ę te k po b u te lk a c h , b y z e b ra ć p ie n ią d z e k o n iecz n e n a leczenie córki, o raz szczegółow e z a s a d y p rz y g o to w a n ia p ac zek d la w ięźniów .
Dość często n a a n te n ie rad iow ęzłów s ą ró w nież o g ła sz a n e różnego ro d z a j u k o n k u rs y . Ich te m a ty k a j e s t n ie rz a d k o z b ie ż n a z te m a ty k ą au d y c ji n a d a w a n y c h w rad io w ęźle. N ie dzieje się t a k je d n a k zaw sze. P rzy g o to w y w an e są rów nież k o n k u rs y z w iedzy ogólnej, k o n k u rs y h is to ry c z n e , o te m a ty c e sp o r tow ej itp . S ą one dość p o p u la rn e w śró d osadzonych, choć n ie p rz ew id u je się w n ich n a g ró d rzeczow ych. R o zd aw an e s ą w n ich je d n a k ró w n ie cenne, a m oże n a w e t ce n n ie jsze w w a ru n k a c h w ię z ie n n y ch t a k z w an e n a g ro d y re g u la m in o w e. S ą to n a p rz y k ła d : po ch w ała, d łu ższe w id ze n ie czy p raw o do do datkow ej paczki.
Tylko n ie k tó re ra d io w ęzły w y k o rz y stu ją do tw o rz e n ia w łasn e g o p ro g r a m u u tw o ry m uzyczne. N a p y ta n ie , ja k ie j m u z y k i n a jc h ę tn ie j s łu c h a ją s k a z a n i, zazw yczaj p a d a je d n a k zg o d n a odpow iedź osób, z k tó ry m i a u to r k a p ro w a d z iła w y w iad y - disco polo. O t a k ą m u zy k ę z re g u ły p ro sz ą w ięźniow ie. P odobne odpow iedzi u zy sk a n o podczas b a d a ń an k ieto w y c h p ro w ad zo n y ch w Z a k ła d z ie K a rn y m w C zerw o n y m B orze. N a p y ta n ie , czego w r a d iu o s a d ze n i chcieliby w ięcej, p a d a ła z re g u ły odpow iedź: w ięcej m u z y k i disco polo, d an ce i te c h n o 5.
P o d s ta w ą do p rz y g o to w a n ia in n y c h części p ro g ra m u j e s t p rz e d e w sz y s t k im p ra s a , k s ią ż k i, w ie d z a w ła s n a osadzo ny ch. D o stęp do I n t e r n e t u je s t b ard zo o g raniczony. M a te ria ły do au d y c ji m o żn a zazw yczaj p o zy skać je d y n ie z a p o śre d n ic tw e m w ychow aw ców .
W yd aje się, że sp ecy fik a d z ia ła ln o śc i radio w ęzłó w j e s t w ja k im ś s to p n iu u z a le ż n io n a od tego, czy j e s t to z a k ła d k a rn y , czy a r e s z t śledczy. W a re s z ta c h śledczych p rz e b y w a ją bow iem osoby, k tó re często n ie s ą jeszcze o sądzone. W ychow aw cy w n ich p ra c u ją c y dużo w ię k s z ą u w a g ę z w ra c a ją n a to, by n ie p rz e k a z y w a ć in fo rm acji, k tó re m o g ą w p ły n ąć n e g a ty w n ie n a t a k z w an e dobro śled ztw a . W w ięk sz y m s to p n iu c h ro n ią też to żsam o ść osób o sad zo nych, co u t r u d n i a re a liz o w a n ie au d y c ji dotyczących ży c ia w ięzien neg o. P o m y sły n a to, co i w ja k im w y m ia rz e m oże być n a d a w a n e , s ą je d n a k b ard zo ró ż n e w ró żn y ch je d n o stk a c h .
Analiza programu własnego nadawanego przez poszczególne
ośrodki
N a jm n ie j p ro g ra m u w łasn e g o sp o śró d b a d a n y c h s ta c ji n a d a je ra d io w ę zeł z n a jd u ją c y się w Z a k ła d z ie K a rn y m w B arczew ie. N ie tr w a on dłużej niż 5 m in u t d z ie n n ie i s k ła d a się je d y n ie z pod staw o w y ch k o m u n ik a tó w i ja d ło s p is u n a d zień n a s tę p n y . W p o zo stały c h g o d zin ac h s ą re tr a n s m ito w a n e p ro g ra m y in n y c h sta c ji radiow ych. P e w n y m u ro z m a ic e n ie m s ą au d io b o o k i od tw a r z a n e co d zien n ie p rzez pół god ziny o 14.00. S p o rad y c zn ie e m ito w a n e są też p io se n k i z d ed y k acją. W ychow aw ca do sp ra w s p o rtu , T om asz S zew czak - je d n a z osób o p iek u jący ch się ra d io w ę z łe m - pod czas rozm ow y p rz y z n a ł, że n a d a w a n y p ro g ra m w ła sn y w rad io w ęźle z n a c z n ie okrojono ze w z g lęd u n a to, że k ilk a l a t te m u k tó ry ś z osad zo n y ch p o w ied z ia ł n a jego a n te n ie „za dużo”. N ie chcąc n a r a ż a ć się n a tego ty p u p rob lem y , n ie m a l zrezy g n o w an o z n a d a w a n ia p ro g ra m u w łasn e g o w ty m rad iow ęźle.
K ró tk i i n ie z b y t ro z b u d o w an y p ro g ra m n a d a je rów n ież ra d io w ę z e ł w je d n y m z n ajw ięk sz y ch p o lsk ich w ięzień, w W ołowie. Z re g u ły o g ra n ic z a się on do k ró tk ie g o s e rw isu inform acy jn eg o dotyczącego sp ra w w ię z ie n n y ch oraz k ró tk ic h au d y c ji p o p u la rn o n a u k o w y c h . J a k w y ja śn ił w ycho w aw ca z a jm u ją cy się c e n tr u m rad io w o -telew izy jn y m w ty m w ięz ie n iu , R o b e rt W nu ko w sk i, od c z a su u ru c h o m ie n ia w ty m z a k ła d z ie dość p rę ż n ie d ziała ją cej T elew izji W ięzien n ej 6 p ro g ra m ra d io w ę z ła z sz e d ł n a d ru g i p la n . N a w e t w ię z ie n n a L is ta P rzebojów j e s t e m ito w a n a je d y n ie w telew izji.
Tylko trz y ra z y w ty g o d n iu , z a to od 10.00 do 13.00, n a d a w a n y j e s t w ła s n y p ro g ra m w rad io w ęźle w Z a k ła d z ie K a rn y m w S ta rg a r d z ie S zczecińskim . D u ż ą w a g ę p rz y k ła d a się t u do au d y c ji o c h a ra k te r z e ed u k a cy jn y m , m a ją cych n a celu p rz e d e w sz y s tk im ak ty w iza cję zaw o d o w ą sk a z a n y c h . E m ito w a n e s ą n ie ty lk o o g ło szen ia o p ra cy , ale rów nież, w p o ro z u m ie n iu z d z ia ła ją c ą p rz y z a k ła d z ie szk o łą zaw odow ą, aud y cje n a s ta w io n e n a d o k s z ta łc a n ie s k a za n y ch . N a a n te n ie n ie b ra k u je też in fo rm ac ji z k r a ju i ze ś w ia ta , k tó re po ch o d zą zazw yczaj z p ra sy . C zęść p o g a d a n e k n a ró ż n e te m a ty e m ito w an y c h w rad io w ęźle j e s t p rz y g o to w y w an a p rzez sa m y c h sk a z a n y c h . N ajczęściej ro b ią to on i w ra m a c h uzgo d n io n y ch z w ych ow aw cą z a d a ń , w y k o n y w an y ch w t a k z w a n y m sy ste m ie prog ram o w eg o o d d z ia ły w a n ia 6.
Z a n a liz y s c e n a riu sz y au d y c ji n a d a w a n y c h w lip cu 2010 ro k u w Z ak ła d zie K a rn y m w S ta rg a r d z ie S zczeciń skim , k tó re p rz e sła n o a u to rc e do an a liz y ,
6 W systemie programowego oddziaływania odbywają karę skazani młodociani, a także skazani dorośli, którzy po przedstawieniu im projektu programu oddziaływania wyrażają zgodę na współudział w jego opracowaniu i wykonaniu. W programach oddziaływania ustala się zwłaszcza: rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, ich kontakty przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi, wykorzystywanie czasu wolnego, możliwości wywiązywa nia się z ciążących na nich obowiązków oraz inne przedsięwzięcia niezbędne dla przygotowa nia skazanych do powrotu do społeczeństwa; jeden z trzech obok zwykłego i terapeutycznego systemów wykonywania kary. Por. Kodeks karny wykonawczy z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 5 sierpnia 1997 r.).
w y n ik a, że s ta ły m p u n k te m p ro g ra m u ra d io w ę z ła j e s t n a p rz y k ła d p rz e g lą d p ra sy . B ard zo skrótow o (c z a sa m i j e s t to ty lk o je d n a in fo rm a c ja w poszcze gólnych k a te g o ria c h ) re la cjo n o w an e s ą w y d a rz e n ia św iatow e, k ra jo w e i te ze ś w ia ta sp o rtu . W k a ż d e j au d y c ji s ą c z y ta n e też lo k a ln e i k ra jo w e o fer ty r y n k u pracy . C ie k a w o s tk ą j e s t z p ew n o śc ią n a d a w a n a trz y ra z y w ty g o d n iu L is ta P rzebojów M uzycznych S tu d ia T elew izyjnego i R adiow ęzłow ego. O prócz tego w lip cu 2010 ro k u an a liz o w a n o n a a n te n ie R e g u la m in o rg an i- zacyjn o -p o rząd k o w y w y k o n y w a n ia k a r y p o z b a w ie n ia w olności o raz o m a w ia no K onw encję o ochro n ie p ra w czło w iek a i p o dstaw ow ych w olności. Z a w ia d a m ia n o też o z m ia n a c h w k o d e k sie k a rn y m . O prócz tego w lip cu 2010 ro k u n a d a n o k o n c e rt życzeń m uzy czn y ch d la osad zo ny ch, uczono p o p ra w n ej pol szczyzny, p rz e d sta w io n o sy lw etk ę H a r la n a C o b en a i in fo rm o w an o o now ych n a b y tk a c h k siążk o w y ch b ib lio tek i.
C o d zien n y (poza so b o tą i n ie d z ie lą ) 4 5 -m in u to w y p ro g ra m p rz y g o to w u ją z k o lei o sa d z e n i z A re s z tu Śledczego w O lszty n ie. D u ż ą w ag ę w ty m rad io - w ęźle p rz y w ią z u je się do au d y c ji o c h a ra k te r z e w ychow aw czym i e d u k a c y j nym . N a g ry w a n e s ą p ro g ra m y te ra p e u ty c z n e , z d ro w o tn e (ja k u n ik a ć cho rób, dbać o siebie), b h p , au d y cje psychologów (jak ra d z ić sobie ze s tre s e m , p ro b lem am i), p ie lę g n ia re k . W ychow aw cy p rz y g o to w u ją n a p rz y k ła d a u d y cje, w k tó ry c h o p isu ją sy tu a c je z d a rz a ją c e się w w ięz ie n iu , m ów ią, dlaczego n ie w a rto szkodzić sobie lu b in n y m czy niszczyć m ien ie w ięz ie n n e. A u d y cje te s ą p rz y g o to w y w an e w form ie p isem n ej p rzez praco w n ik ó w w ię z ie n ia i od czy ty w an e p rzez o sadzonych z a tru d n io n y c h w rad io w ęźle. To ich głos najczęściej w ięc o sa d z e n i sły sz ą z ra d io w y ch głośników . Z d a rz a ją się je d n a k w y ją tk i. W k w ie tn iu cykl au d y c ji pośw ięcony ży ciu p a p ie ż a C h w ile z życ ia
p a p ie ża d la u ro z m a ic e n ia c z y ta ł psycholog w ięzien n y . A udycje s ą e m ito w a
n e o 17.00, pon iew aż w te d y ju ż w szyscy s ą w celach i n ik t n ie w ychodzi. Od c z a su do c z a su p o ja w ia ją się p om y sły n a o żyw ienie p ra c y o lsz ty ń skiego ra d io w ęzła. P la n o w a n e j e s t n a p rz y k ła d n a g r a n ie au d y c ji in fo rm a cyjnej o n ow ościach k siążk o w y ch w bib lio tece. Z realizo w an o też je d n ą a u dycję w ra m a c h ak c ji „M asz p y ta n ie - m y s z u k a m y odpo w ied zi”. P o le g a ła o n a n a ty m , że z a ch ęc an o w ięźniów do z g ła s z a n ia problem ów , p y ta ń , k tó re ich n u r tu ją . O k azało się je d n a k , że n ie ta k łatw o j e s t p rz e k o n a ć w ięźniów do z g ła s z a n ia ta k ic h propozycji. O sta te c z n ie z realizo w a n o w ięc ty lk o je d n ą t a k ą au d y cję w w e rs ji au d io i w ideo. B y ła o n a p ośw ięco na w y ja ś n ie n iu z a s a d d z ia ła n ia w sp ó ln o t anon im o w y ch alkoholików . P od w z g lęd em d zien n i- k a rs k o -w a rs z ta to w y m n ie by ł to a tra k c y jn ie zre a liz o w a n y m a te r ia ł. P rz e d m ik ro fo n em i k a m e r ą w y s tą p ił człon ek w sp ó ln o ty AA i w ięk szość w ypow ie dzi p rz e c z y ta ł z k a r tk i (były to po d staw o w e in fo rm ac je en c y k lo pedy czne lu ź no je d y n ie z w ią z a n e z s a m y m b o h a te re m tego n a g ra n ia ). Jeg o w ypow iedź tr w a ła n ie p rz e rw a n ie sied em m in u t. W a rto je d n a k docenić to, że s ta ra n o się dostosow ać o fe rtę p ro g ra m o w ą ra d io w ę z ła do oczek iw ań sk az an y ch .
W o lsz ty ń sk im are sz c ie a u to r k a o trz y m a ła do a n a liz y ty g o d n io w ą p ró b k ę p ro g ra m u , k tó r a pozw oliła w n ik n ą ć n ie ty lk o w te m a ty k ę n a d a w a n y c h p rzez ra d io w ę z e ł audycji, ale ta k ż e dow iedzieć się czegoś w ięcej o form ie
ta k ic h p rzek azó w . W y b ra n y do a n a liz y ty d z ie ń (4 -1 0 k w ie tn ia 2 0 1 1 ro k u ) o k a z a ł się je d n a k być ty g o d n ie m w yjątk o w y m . C ały k w iec ie ń był, w z w ią z k u ze z b liż a ją c ą się b e a ty fik a c ją , pośw ięcony p ap ież o w i J a n o w i P aw ło w i II. W b a d a n y m ty g o d n iu co dziennie em ito w an o au d y cje pośw ięcone ży ciu p a pieża. T e k s t au d y c ji by ł cz y ta n y p rzez p sy cho lo ga w ięzien n eg o i b y ł p rz e p la ta n y m u zy k ą. J a k o ś ć n a g r a n ia w a rs tw y cz y ta n ej p o z o s ta w ia ła je d n a k w iele do ży czen ia. W yn ik ało to p raw d o p o d o b n ie ze słabej ja k o śc i s p rz ę tu w yko rz y sty w a n e g o do n a g r a n ia . Z au w ażono rów nież po d staw o w e b łęd y m o n ta żow e (m u zy k a, k tó r a u ry w a się w połow ie, po m y łk i po dczas c z y ta n ia i s tu k i m ik ro fo n u , k tó re n ie z o s ta ły w ycięte po dczas m o n ta ż u itp.).
T ym au d y cjo m to w a rz y s z y ła co d z ie n n a d a w k a k o m u n ik a tó w . Do a n a liz y u d ało się je d n a k u zy sk a ć je d y n ie aud y cje pośw ięcone p apieżow i. K o m u n ik a ty, ze w z g lęd u n a ich cz y ta n y je d y n ie c h a r a k te r , n ie s ą w ra d io w ęźle a r c h i w izow ane.
W a ż n ą rolę w ży ciu sk a z a n y c h o d g ry w a ra d io w ę z e ł w Z a k ła d z ie K a rn y m d la K o b iet w O stró d zie. W ty m w ię z ie n iu n ie u k a z u je się g a z e tk a w ię z ie n n a, n ie n a d a je też w łasn e g o p ro g ra m u telew iz ja . R ad io w ęzeł j e s t w ięc często je d y n y m źró d łe m in fo rm ac ji n a te m a t ży cia w w ięz ie n iu . W ła sn y p ro g ra m ra d io w ę z ła j e s t w yjątkow o d łu g i w p o ró w n a n iu z in n y m i o śro d k a m i i je s t n a d a w a n y od p o n ie d z ia łk u do p ią tk u w g o d zin ach 8 .0 0 -1 2 .0 0 oraz 13.00 -1 5 .0 0 . N a d a w a n a j e s t m u zy k a, ciek a w o stk i, p o ra d y d la k o b iet. S k a z a n e c h ę tn ie a n g a ż u ją się też w tw o rz e n ie p ro g ra m u ra d io w ęzła: n a d s y ła ją sw oje w iersze, p o g a d a n k i, o p o w iad a ją o sw oich p ro b le m a c h w au d y c ja c h n a d s y ła n ych do ra d io w ę z ła w form ie p isa n e j. Z tygodniow ego s c e n a riu s z a au d y cji n a d a w a n y c h m ięd zy 19 a 23 m a ja 2011 ro k u , k tó ry o trz y m a n o do an a liz y , w y n ik a, że au d y cje n a d a w a n e w ra d io w ęźle s ą b a rd z o ró ż n o ro d n e. Oprócz p u n k tó w obow iązkow ych p ro g ra m u , ta k ic h j a k p o w ita n ie czy ja d ło s p is, n a a n te n ie p o ja w ia ją się au d y cje o te m a ty c e psychologicznej, ety czn o -m o raln ej, p ra w n e j, z z a k re s u p ro fila k ty k i u z a le ż n ie ń , a ta k ż e au d y cje środow iskow e. W e w sp o m n ia n y m o k re sie o m aw ian o n a p rz y k ła d ta k ie p roblem y , ja k : czy w s k a z a n y j e s t zw ią z e k dw óch w yleczonych alkoholików , j a k s k ła d a ć a p e la cję, j a k odn aleźć sam eg o siebie, n a czym p o leg a s z tu k a życia, j a k w y ra ż a ć gniew . R ozm aw ian o ta k ż e o z a u fa n iu i w a rto śc ia c h , o m iłości, to le ra n c ji w o bec siebie, o ty m , ja k pom óc k o m u ś pozbyć się po czucia w iny, i o tym , j a k polubić dru g ieg o człow ieka. J a k p o d k re ś la k ie ro w n ik d z ia łu p e n ite n c ja rn e go w z a k ła d z ie , J o a n n a T chórz, osad zo n e c h ę tn ie a n g a ż u ją się w p is a n ie a u dycji do rad io w ęzła. O p o w ia d ają o sw oich d o św iad czen iach , p rz e w in ie n ia c h , p rz e m y śle n ia c h . D aje im to sz a n s ę n a rozliczen ie się ze sw oim życiem , a n a w e t p rzeżycie sw oistego k a th a r s is .
R ów nież d w a ra z y d z ie n n ie p rz y g o to w y w an e s ą au d y cje w ła s n e w rad io - w ęźle Z a k ła d u K a rn eg o w K a liszu . S ą to d w a około g o d zin n e b lo k i p ro g r a m ow e (ra n o około 9.00 i po p o łu d n iu p rz e d 16.00). Z n a k ie m szczególnym p ro g ra m u tego ra d io w ę z ła s ą au d y cje te m a ty c z n e , p is a n e p rzez sam y ch s k a za n y ch . S ą w śró d nich: k ą c ik m o toryzacyjny , au d y cje sportow e, p ro g ra m y o ciek aw y ch lu d ziac h . Oprócz tego, podob nie j a k w in n y ch rad io w ęzłac h ,
s ą e m ito w a n e aud y cje w ychow aw cze p is a n e p rzez psychologów w ięz ie n n y ch i w ychow aw ców .
R o zb u d o w an y p ro g ra m n a d a je ra d io w ę z e ł Z a k ła d u K a rn eg o w K o sza linie, k tó ry m o p iek u je się w ychow aw ca D a riu s z H aleck i. W ła sn y p ro g ra m j e s t ta m n a d a w a n y co d zien n ie m ięd zy g o d zin ą 9.00 a 14.00. O prócz e m ito
w a n y c h w k a ż d y m ra d io w ęźle k o m u n ik a tó w i ja d ło sp is u , p o ja w ia ją się t u au d y cje te m a ty c z n e , n a p rz y k ła d ekologiczne, p ro filak ty c zn e, k s ią ż k i c z y ta n e p rzez osad zo n y ch oraz re cen z je k sią ż e k . N a jm o cn ie jsz ą s tr o n ą ra d io w ę z ła s ą je d n a k re la c je n a d a w a n e z n ie m a l k ażd eg o w y d a rz e n ia w w ięz ie n iu , przy g o to w y w an e p rzez p raco w n ik ó w ra d io w ęzła. A p on iew aż w Z ak ła d zie K a rn y m w K oszalin ie, j a k tłu m a c z y ł D a riu sz H a leck i, dzieje się w y ją tk o wo dużo, to m a te r ia łu do p rz y g o to w a n ia ta k ic h au d y c ji n ig d y n ie b ra k u je . D z ie n n ik a rz e ra d io w ę z ła n ie o m ija ją ża d n eg o s p o tk a n ia , k o n c e rtu , p o g a d a n k i czy w y d a rz e n ia sportow ego. S zeroko s ą też o m a w ia n e w szelkiego ro d z a ju form y ak ty w n o śc i w ięźniów p o za sa m y m w ię z ie n ie m - od zw yk łych w yjść do t e a t r u czy k in a po re la c je ze s p o tk a ń w ięźniów z u c z n ia m i szkół, podczas k tó ry c h w ięźniow ie p rz e k o n u ją , że n ie w a rto w chodzić w k o n flik t z p ra w em , czy z p rz e d s ta w ie ń te a tr a ln y c h w y sta w ia n y c h w m iejscow ym T e a trz e D ia log. Co w ażn e, p ro g ra m ra d io w ę z ła j e s t ściśle p o w iąz an y z co d zien n y m ży ciem w ię z ie n ia i in n y m i a k c ja m i k u ltu ra ln o -o św ia to w y m i re a liz o w a n y m i w w ięz ie n iu , co m oże w pływ ać n a jego p o p u larn o ść . N a p rz y k ła d s p o tk a n ia d y sk u sy jn eg o k lu b u k s ią ż k i s ą p ro m o w a n e n a a n te n ie ra d io w ęzła, p o d a w a n a j e s t też lis ta k sią ż e k , k tó re b ę d ą n a ty ch s p o tk a n ia c h o m aw ian e . Co w ię cej, n a w ięz ie n n ej a n te n ie d y s k u tu je się ta k ż e n a te m a t k s ią ż e k c z y ta n y ch przez osadzonych.
W w ięk szo ści b a d a n y c h radiow ęzłów sto so w an o c e n z u rę p re w en cy jn ą . M a te ria ły e m ito w a n e w ty ch ra d io w ę z ła c h b yły u p rz e d n io n a g ry w a n e . Tylko te zlo k alizo w an e w O stró d z ie i W ołowie n a d a w a ły p ro g ra m n a żywo.
Audycje zewnętrzne
N ie k tó re ra d io w ęzły p rz y tw o rz e n iu p ro g ra m u k o rz y s ta ją z pom ocy in s ty tu c ji z e w n ę trz n y c h , z a in te re s o w a n y c h t a k ą w sp ó łp ra cą. Do ta k ic h in s ty tu c ji m o ż n a z p ew n o śc ią zaliczyć K ościół k a to lic k i. M a te ria ły d źw ięk o w e z K u rii B isk u p ie j n a p rz y k ła d o trz y m u je i co ja k iś czas e m itu je ra d io w ęzeł A re s z tu Śledczego w O lszty n ie. Z K ościołem k a to lic k im w sp ó łp ra cu je rów nież Z a k ła d K a rn y w K a liszu . O trz y m u je n a p rz y k ła d k a te c h e z y w w e r sji dźw iękow ej, k tó re s ą później em ito w an e .
B ard z o p ro fe s jo n a ln ą o fe rtę sk ie ro w a n ą do w ięźniów o p ra c o w a ła F u n d a c ja „Głos E w a n g e lii”. R e p o rta ż y śc i F u n d a c ji od 10 l a t w s p ó łp ra c u ją ze S tu d ie m R e p o rta ż u i D o k u m e n tu P olskiego R a d ia , z re d a k c ja m i I i II I p ro g ra m u P olskiego R a d ia o raz re g io n a ln y m i ro z g ło śn ia m i P o lskiego R ad ia. R e p o rta ż e p rzez n ich p rz y g o to w y w an e by ły n a g r a d z a n e n a ogólnopolskich
i m ięd zy n a ro d o w y ch k o n k u rs a c h re p o rta ż y stó w , m ięd zy in n y m i n a O gólno p o lsk im K o n k u rsie R ep o rta ż y stó w „M elchiory”, P rix E u ro p a , F e s tiw a lu M e diów w Ł odzi „C złow iek w z a g ro ż e n iu ”7. W ra m a c h ak c ji N ow y P o c z ą te k F u n d a c ja d o s ta rc z a do w ię z ie n n y ch radio w ęzłów p ro g ra m y i re p o rta ż e r a diow e o p o w iad ające o osobach, k tó re o dnio sły su k ces w w alce z n a ło g ie m 8.
A udycje „G łosu E w a n g e lii” s ą dość c h ę tn ie w y k o rz y sty w a n e w p ro g r a m ie radiow ęzłów . S pośród b a d a n y c h s ta c ji ra z w ty g o d n iu au d y cje „G łosu E w a n g e lii” n a d a w a ły ra d io w ęzły w O lszty n ie, S ta rg a r d z ie S zczecińskim , w O stró d z ie . R az w m ie sią c u em ito w an o ta k ie au d y cje w W ołowie.
Z ra d io w ę z ła m i w ię z ie n n y m i s t a r a się rów nież w spó łp raco w ać M iędzy n aro d o w e S to w a rz y sz e n ie G edeonitów . M a ono w sw oim p ro g ra m ie m ięd zy in n y m i d o cieran ie do w ięz ie ń i z a k ła d ó w p opraw czych. O rg a n iz u je w n ich rozm ow y, s p o tk a n ia m o d litew n e, a ta k ż e ro z d aje eg z e m p la rz e Nowego T e s ta m e n tu . A udycje m u zy czn e p rz y g o to w an e p rzez to sto w a rz y sz e n ie były p re z e n to w a n e n a p rz y k ła d w Z a k ła d z ie K a rn y m w K a liszu .
Konkurs na więzienną audycję radiowęzłową
O d 2005 ro k u j e s t o rg a n iz o w an y k o n k u rs n a w ię z ie n n ą au d y cję ra d io w ę zło w ą pod h a s łe m „ H is to ria ży w a - m o ja m a ła ojczyzna - m o ja ro d z in a - j a ”. Z ainicjow ał go k a p ita n J a n u s z S te rz e l z A re s z tu Śledczego w K oszalin ie. Do dziś j e s t on d u s z ą tego p rzed sięw z ię cia. P o zy sk u je n ag ro d y d la w y ró żn io n ych au to ró w , ro z sy ła z a p ro s z e n ia z in fo rm a c ją o m ożliw ości w z ięcia w n im u d z ia łu . O rg a n iz a to rz y k o n k u rs u w jego re g u la m in ie dość szeroko n a k r e ś lili sobie cele, k tó re te n k o n k u rs m a realizo w ać. Z aliczyli do n ich m ięd zy in n y m i: k s z ta łto w a n ie s z a c u n k u d la k u ltu r y naro d o w ej, tra d y c ji, h is to rii; k re o w a n ie w śró d o sadzonych zw iązków z re g io n e m po cho dzenia; u ś w ia d o m ie n ie po czucia p rz y n a le ż n o śc i do m ałej ojczyzny i lo k aln ej społeczności; in s p iro w a n ie o sad zo n y ch do p rz y b ie ra n ia p o ż ą d a n y c h społeczn ie p o staw ; w s k a z a n ie m ożliw ości pozytyw nego u c z e s tn ic z e n ia w ży ciu lo k aln ej społeczności; o k re śle n ie ro li K ościoła i re lig ii w b u d o w a n iu w łasn y c h , in d y w id u a ln y c h p o staw , m o ty w acji re lig ijn ej w b u d z e n iu to żsam o ści i p o sta w p ro sp o łecz nych; u k a z a n ie ro li r a d ia ja k o n o śn ej form y k o n ta k tu s k a z a n y c h i ty m c z a sowo a re sz to w a n y c h z o ta c z a ją c ą rz ecz y w isto śc ią9.
Co ciekaw e, choć n ie j e s t to ściśle p o w iąz an e z te m a ty k ą k o n k u rs u , w ie lu a u to ró w w y k o rz y stu je au d y cje do niego z g ła sz a n e do o p o w ied zen ia h is to rii w łasn e g o życia. Z re alizo w an ie ta k ie j w ła śn ie au d y c ji i w y sła n ie jej n a 7 Działalność radiowa, [online] <http://www.gospel.pl/audycje-radiowe11.html>, dostęp: 15.03.2011.
8 Ewangelizacja w zakładach karnych, [online] <http://www.gospel.pl/radiowezly-wiezien- ne1.html>, dostęp: 24.03.2011.
9 Regulamin III Ogólnopolskiego Przeglądu Konkursowego na Audycję Radiowęzło wą „Historia żywa - moja mała ojczyzna - moja rodzina - ja”, Archiwum Aresztu Śledczego w Koszalinie.
k o n k u rs j e s t często d la ich tw órców w a ż n ie jsz e niż z re a liz o w a n ie te m a tu b e z p o śred n io zw ią zan e g o z jego h a s łe m przew o d n im , a ty m sa m y m z w ię k sze n ie sw oich sz a n s n a n ag ro d ę. T a k było w p rz y p a d k u m u z y k a M iro sła w a Z asępy, k tó ry o dbyw ał p o n a d d z ie się c io le tn i w yrok. A u to r t a k w sp o m i n a k u lis y p o w s ta n ia n a g r a n ia W ia ra w sa m eg o sieb ie, w yró żnion ego w ty m k o n k u rsie :
W pierwszej chwili miałem założenie, że nagram to, czego wymaga komisja konkursowa. Razem z wychowawcą krążyliśmy wobec takiej wersji, co gwa rantowało zdobycie jakiejś nagrody. Gdy jednak przystąpiłem do realizacji tego zadania, do głowy przyszedł mi pomysł, aby po prostu opowiedzieć o sobie. Wziąłem gitarę i zacząłem coś tam składać. Na bok poszły nagrody. Chciałem wysłać nagranie, które niesie jakieś przesłanie10.
K ilk u le tn ia h is to r ia k o n k u rs u p o k az u je , że ju r y p o tra fi docenić te b a r dzo o so b iste au d y cje w ięz ie n n y ch radiow ców . H isto rię w łasn e g o ży cia z d e cydow ał się rów nież opow iedzieć w au d y c ji w ięzień , k tó re m u p rz y z n a n o p ie rw sz ą n a g ro d ę w 2008 ro k u z a au d y cję M oja m a ła a p o k a lip sa . O to fra g m e n t tej audycji:
Siostra poprosiła mnie, bym odwiózł do domu koleżankę. Byłem po alkoholu, za tydzień miałem odebrać prawo jazdy. Uderzyłem w drzewo. Siostra nie prze żyła11.
B ard z o p o ru sz a ją c e s ą też w y z n a n ia m ordercy, k tó ry z o s ta ł u z n a n y z a w ię ź n ia w yjątkow o niebezpiecznego. U m ieszczono go w pojedynczej celi z n a jd u ją c e j się pod sp e c ja ln y m n a d z o rem . O sw oich p rz e m y śle n ia c h i od czu ciach w ty m o k re sie o pow iedział w au d y c ji B y łe m e n k ą . To n iezw y k le oso b iste o p o w iad a n ie p rz e p ló tł fra g m e n ta m i w ie rs z a po w stałeg o w ła ś n ie w te d y - k ie d y by ł u z n a w a n y z a w ię ź n ia szczególnie n iebezpieczneg o i po d d a n y n ie u s ta n n e m u dozorow i. O to fr a g m e n t tego u tw o ru :
Zapada zmierzch, mroźny, zimowy. Dziś nie powstanie już wiersz żaden nowy, serce nie pragnie nic więcej czuć,
po cóż m arzenia tu nadal snuć. Strącić je lepiej ze szczytów grani,
wprost w odmęt ciemnej, morskiej otchłani. Niech Charon weźmie swojego obola i niech się skończy moja niewola zaw arta w nocy wiecznej rozpaczy,
którą zmierzch inny styczniowy wyznaczył12.
10 A. Czarnota, Audycja zza krat, [online] <http://www.nowiny.pl/artykul.php?a=show_ art&ida=55418>, dostęp: 16.05.2011.
11 Ka, ksd, Zza krat, „Gość Koszalińsko-Kołobrzeski” 2009, nr 1, s. 4.
12 Audycja Byłem enką nagrana w Areszcie Śledczym w Koszalinie, II miejsce w Ogólno polskim Przeglądzie Konkursowym na Audycję Radiowęzłową „Historia żywa - moja mała ojczyzna - moja rodzina - ja”, Archiwum Aresztu Śledczego w Koszalinie.
B ard zo też często w au d y c ja ch n a d sy ła n y c h n a k o n k u rs i w y ró ż n ian y ch przez ju r y sięg an o po h is to rię ży cia in n y ch . T a k sta ło się w p rz y p a d k u m a te ria łu , k tó ry zdobył p ie rw sz ą n a g ro d ę w 2008 ro k u - Biorę, bo lub ię. S ą to z w ie rz e n ia n a rk o m a n k i13. A udycję p rz y pom ocy w ychow aw cy zrealizo w a ł A r tu r K raw czyk, k tó ry tr a f ił do A re sz tu Śledczego w K o szalin ie z a spow odo w a n ie w y p a d k u drogow ego ze s k u tk ie m ś m ie rte ln y m po spożyciu alk o h o lu 14. N ie ste ty , dość rz a d k o w au d y c ja c h z g ła sz a n y c h n a k o n k u rs , ale rów nież w ty ch n a d a w a n y c h w ra d io w ęzłac h , m o ż n a sp o tk a ć te dotyczące sam y ch re alió w w ię z ie n n y ch i co dziennych problem ó w jego m ieszk ań có w . W y n ik a to po części z w ięz ie n n y ch realiów . W n ie k tó ry c h z a k ła d a c h k a rn y c h i a r e s z ta c h śledczych praco w n icy ra d io w ę z ła n ie m a ją sw obody p o ru s z a n ia się, a ty m b a rd z ie j n a g ry w a n ia tego, co im p rz y jd z ie do głowy. C h ro n io n a je s t też p ry w a tn o ść osadzonych, co u tr u d n ia n a g ry w a n ie z n im i rozm ów . Z n acz n a część ty ch o g ra n ic z e ń n ie w y n ik a ty lk o z re g u la m in ó w i in n y ch p rz e p i sów, ale ta k ż e z b r a k u z a a n g a ż o w a n ia w tw o rz e n ie ta k ic h n a g r a ń ze s tro n y zaró w n o sam y ch w ięźniów , ja k i w ychow aw ców n a d z o ru ją c y c h p ra c ę ra d io w ęzła. Zw ykle stw o rz e n ie ta k ic h au d y c ji w iąże się z pew neg o ro d z a ju ry z y k ie m (a m oże ta k ie n a g r a n ie się k o m u ś n ie spodoba, n a r u s z y czyjeś p ra w a i w y n ik n ą z tego ja k ie ś kłopoty), a ta k ż e d o d atk o w y m w y siłk iem (trz e b a n a p rz y k ła d zw rócić się z p ro ś b ą o w y ra ż e n ie zgody n a u ja w n ie n ie to żsam o ści b o h a te r a n a g r a n ia , to w arzy szy ć w ię z ie n n y m d z ie n n ik a rz o m w jego re a liz a cji). B ra k ta k ic h au d y c ji w y n ik a też z innego, b ard zo prozaiczn eg o pow odu: zaró w n o pracow nicy, j a k i w ychow aw cy o p iek u jąc y się ra d io w ę z ła m i n ie b ard zo w ied zą, j a k ta k ie au d y cje zrealizo w ać, często też n ie d y sp o n u ją sp rz ę te m n ag ry w ający m , k tó ry za p ew n iłb y w łaściw ą jak o ść tak ieg o n a g ra n ia .
W a u d y c ja ch z g ła sz a n y c h n a k o n k u rs m o żn a je d n a k zn a le źć ta k ie , k tó re o re a lia c h ży c ia w w ię z ie n iu m im o ty ch w sz y stk ic h przeciw n o ści s t a r a ją się opow iadać. P rz y k ła d e m ta k ie j au d y c ji j e s t n a g r a n ie z a ty tu ło w a n e J a k
m in ą ł d zie ń , p rz y g o to w an e w Z a k ła d z ie K a rn y m w W ołow ie i zgłoszone
do k o n k u rs u w 2009 r o k u 15. C a ła a u d y c ja s k ła d a się z odgłosów, k tó re to w a rz y s z ą w ięźn io m p rzez cały dzień. S łych ać m ięd zy in n y m i szczęk k r a t, k ro k i stra ż n ik ó w , odgłosy p o ra n n e j to a le ty , rad io w ęzeł, telew izję, a p rz e de w sz y stk im z n a czą ce w e s tc h n ie n ia w ięźniów - sły sz a ln y dowód, że życie w w ię z ie n iu d la anon im o w y ch b o h a te ró w tej au d y c ji n ie j e s t czym ś t a k ła tw ym , j a k to się n ie k tó ry m m oże w ydaw ać.
Dość m ocno o sa d z o n a w re a lia c h w ię z ie n n y ch j e s t też a u d y c ja E fe m e r y d y , n a g r a n a w A reszcie Ś ledczym w K o szalin ie, k tó r a zd o b y ła p ie rw sz e m iejsce w k o n k u rs ie w 2009 ro k u . Tw órcy s ta r a li się w n iej opow iedzieć o se n sie
13 Mas, Biorę, bo lubię, [online] <http://www.gk24.pl/apps/pbcs.dll/article?AID=/20080111/ /AKTUALNOSCI/651812932>, dostęp: 10.06.2011.
14 Najlepsza audycja zza krat, „Magazyn Prosto z Polski”, TVN24, 13.02.2008, [online] <http://www.tvn24.pl/2067,1,prosto_z_polski.html>, dostęp: 10.06.2011.
15 Audycja Jak minął dzień nagrana w Zakładzie Karnym w Wołowie, wyróżnienia w konkursie na audycję radiowęzłową „Historia żywa - moja mała ojczyzna - moja rodzina - ja” w 2009 r.
re so cjalizac ji poprzez ak ty w n o ść k u ltu r a ln ą . Je j te m a te m p rz e w o d n im je s t g r u p a t e a t r a l n a tw o rz o n a p rzez w ięźniów i jej su k c e sy n a scenie. N a jc ie k a w sz ą częścią tego n a g r a n ia s ą w ypow iedzi w ięźniów n a te m a t tego, j a k z a a n g a ż o w a n ie w z a ję c ia te a tr a ln e pozw oliło im sta ć się lep szy m i lu d ź m i i uw ierzy ć w siebie:
To było najlepsze, co doznałem w więzieniu [...] Poczułem, że jestem zauważa ny nie tylko z tej złej strony, jako przestępca, bandzior itd.16.
Podsumowanie
Z godnie z a r t. 67 § 1 K o d e k su k a rn e g o w ykonaw czego z 1997 ro k u „w ykonyw anie k a r y p o z b a w ie n ia w olności m a n a celu w z b u d zen ie w s k a z a n y m w oli w s p ó łd z ia ła n ia w k s z ta łto w a n iu jego społecznie p o ż ą d a n y c h p o staw , w szczególności p oczucia odpo w ied zialn o ści o raz p o trz e b y p rz e s trz e g a n ia p o rz ą d k u p ra w n eg o i ty m sa m y m p o w s trz y m a n ia się od p o w ro tu do prze- s tę p s tw a ”17.
Z tre ś c i tego p rz e p is u m o ż n a w yw nioskow ać, że je d n y m z w a ż n y c h ce lów p o z b a w ie n ia w olności w ię ź n ia j e s t jego re so c ja liz a c ja oraz p rz y w ró cen ie lepszego człow ieka sp o łe c z e ń stw u 18. J a k p rz e k o n u je H e n ry k M achel, is to ta re so cjalizac ji p o leg a n a z m ia n ie tożsam ości. D z ięk i ta k ie j z m ia n ie w ięzień m a sz a n sę odkryć in n eg o sieb ie - to, że n ie j e s t ty m , k im był, i n ie j e s t zły. R esocjalizacja, jego z d a n ie m , j e s t w ięc p ro c esem k re o w a n ia i ro z w ija n ia po- te n c ja łó w 19.
W p o lsk ich w a ru n k a c h re so c ja liz a c ja j e s t je d n a k n ie la d a w yzw an iem . L iczba osad zo n y ch w z a k ła d a c h k a rn y c h i a r e s z ta c h śledczych w P olsce 31 s ie rp n ia 2010 ro k u w y n o siła 85 086 osób, w ty m 35 256 re cy d y w istó w 20. Co w a rto p o d k reślić, liczby te n a le ż ą do n ajw y ższy ch w E u ro p ie. B y re so c ja liz a c ja b y ła w ogóle m ożliw a, p o trz e b n e s ą n a rz ę d z ia , k tó re m o ż n a w ty m celu w y k o rz y stać. J e d n y m z ta k ic h n a rz ę d z i m oże być w ła ś n ie ra d io w ęze ł w ięzien n y . I to w ła ś n ie fu n k c ja w ychow aw cza, re so c ja liz a c y jn a w y d aje się być w p rz y p a d k u radiow ęzłów w ięz ie n n y ch fu n k c ją w io dącą. N a d a w a n e p ro g ra m y k o n c e n tr u ją się w ięc w okół te m a tó w , k tó re m ogą w p ły n ąć pozy ty w n ie n a p roces re so cjalizac ji w ięźn ia.
W a rto je d n a k zw rócić u w a g ę n a fa k t, że t a k a re so c ja liz a c ja m oże się do k o ny w ać n ie ty lk o poprzez sam o słu c h a n ie ra d ia , ale ta k ż e , a m oże p rz ed e w sz y stk im , poprzez an g a ż o w a n ie w ięźnió w w tw o rz e n ie ta k ie g o p ro g ra m u .
16 Audycja Efemerydy nagrana w Areszcie Śledczym w Koszalinie, I miejsce w konkursie na audycję radiowęzłową „Historia żywa - moja mała ojczyzna - moja rodzina - ja” w 2009 r.
17 Kodeks karny wykonawczy z 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 5 sierpnia 1997 r.).
18 M. Marczak, Od redakcji, w: Resocjalizacyjne programy penitencjarne realizowane
przez służbę więzienną w Polsce, red. M. Marczak, Kraków 2009, s. 11.
19 H. Machel, Wprowadzenie, w: Resocjalizacyjne programy penitencjarne..., s. 19. 20 Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna informacja statystyczna za rok 2010, [online] <http://sw.gov.pl/Data/Files/_public/rok-2010.pdf>, dostęp: 30.10.2011.
To m oże dać lep szy e fe k t re so cjalizac y jn y niż n a d a w a n ie w ie lu au d y c ji t e ra p e u ty c z n y c h , k tó re p rz y n a jm n ie j n ie k tó rz y s k a z a n i t r a k t u j ą ja k o zło k o nieczn e. D z ięk i u c z e s tn ic tw u w tw o rz e n iu p ro g ra m u w ięźnio w ie czują, że m o gą być p o trz e b n i, ty m sa m y m w z r a s ta ich poczucie w ła sn e j w arto ści. U czą się w sp ó łp raco w ać ze so b ą i z w ię z ie n n y m p e rso n e le m , zd o b y w ają też now e u m iejętn o ści, k tó re m ogą im się p rz y d ać po o p u szc zen iu m u ró w w ię z ie n ia . S ą to b a rd z o w a ż n e czy n n ik i, m ogące w p ły n ąć n a fa k t, że ta k ie oso by n ie pow rócą ju ż z a w ię z ie n n e m u ry .
Z p rz ep ro w a d zo n y ch b a d a ń w y n ik a je d n a k , że o śro d k i p e n ite n c ja rn e w b a rd z o ró ż n y m z a k re s ie w y k o rz y stu ją is tn ie ją c e w k a ż d e j je d n o s tc e radiow ęzły. J e d n e n a d a ją je d y n ie b a rd z o k ró tk i p ro g ra m , s k ła d a ją c y się z sam ych k o m u n ik ató w , in n e d y sp o n u ją b ard zo b o g a tą o fe rtą b lis k ą odbiorcy.
A n a liz u ją c ty g o d n io w ą p ró b k ę p ro g ra m u o lszty ń sk ieg o rad io w ęzła, a ta k ż e au d y cje n a d s y ła n e n a k o n k u rs „ H isto ria ży w a - m o ja m a ła ojczyzna - m o ja ro d z in a - j a ” w la ta c h 2 0 0 8 -2 0 1 0 , m o ż n a je d n a k stw ierd zić, że czę sto poziom m ery to ry c zn y , j a k i te c h n ic z n y p ro g ram ó w przyg o to w y w an y ch w ra d io w ęzłac h w ię z ie n n y ch p o z o sta w ia sporo do życzen ia. P o d d a n e b a d a n iu aud y cje często m a ją je d y n ie cz y ta n y c h a r a k te r . S w oją te m a ty k ą rów nie często o d b ie g a ją od re a ln y c h w ię z ie n n y ch problem ów . W y n ik a to po części ze szczególnego c h a r a k te r u m iejsca, w k tó ry m s ą n a g ry w a n e . W w a ru n k a c h w ięz ie n n y ch d z ie n n ik a rz e m a ją z n a c z n ie m n ie js z ą sw obodę w w y k o n y w a n iu swojej p ra c y niż ci, k tó rz y z a jm u ją się d z ie n n ik a rs tw e m n a w olności. W a rto zw rócić ta k ż e u w ag ę n a b r a k i w w y p o saż en iu , k tó re często u n ie m o ż liw ia j ą re a liz a c ję b a rd z ie j sk o m p lik o w an y ch m a te ria łó w rad io w y ch , j a k i b ra k i w w y sz k o le n iu zaró w n o w ięźniów p ra c u ją c y c h w rad io w ęzłac h , j a k i p r a cow ników w ię z ie n ia n a d z o ru ją c y c h ich p ra cę, a ta k ż e b r a k k o o p eracji po m ięd zy poszczególnym i ra d io w ęzłam i.
B y lepiej w y k o rz y stać p o te n c ja ł tk w ią c y w ra d io w ęzłac h w ięzien n y ch , w a rto byłoby w esp rzeć ich d zia ła ln o ść n a p rz y k ła d o rg a n iz u ją c sz k o le n ia d z ie n n ik a rs k ie . D obre e fe k ty m o głaby też dać ja k a ś fo rm a k o o p eracji m ię dzy ra d io w ę z ła m i w całej Polsce, a ta k ż e ich w s p ó łp ra c a z re g io n a ln y m i i k ra jo w y m i o śro d k a m i P olskiego R ad ia, k tó re m ogłyby n a jle p sz e au dy cje z re a liz o w a n e przez w ięźniów em ito w ać n a swojej a n te n ie . N a ra z ie d o k o n a n ia w ię z ie n n y ch radiow ców p o z o sta ją z a m u ra m i w ięz ie n ia, choć p rz y n a j m n iej część z n ich ch c ia łab y podzielić się sw oim i p rz e m y śle n ia m i i e fe k ta m i p ra c y ze św ia te m z e w n ę trz n y m .
S u m m a r y
A one of a kin d radio station. The programmes offered b y prison radio stations in Poland
Each and every of the 157 Polish prisons has a closed circuit radio station. However, little is known about how they function, the roles they have and the programmes they broadcast because they only broadcast th eir signal using a cable network in a given penitentiary or detention centre. In this article special attention was paid to the programmes broadcast by seven closed circuit prison radio stations in Poland. Moreover, the author analyses broadcasts which are sent to the prison radio contest, organized since 2005, by the Detention Centre in Koszalin.
