"Die sittliche Botschaft des Neuen Testaments", t. I: "Von Jesus zur Urkirche", Rudolf Schnackenburg, Freiburg-Basel-Wien 1986 : [recenzja]

Roman Bartnicki

"Die sittliche Botschaft des Neuen

Testaments", t. I: "Von Jesus zur

Urkirche", Rudolf Schnackenburg,

Freiburg-Basel-Wien 1986 : [recenzja]

Collectanea Theologica 58/1, 182-184

R E C E N Z J E

te r a z i n a p rz y s z ło ść p ro w a d z iła do u s ta le n ia k a n o n u (IV, 1 — s. 297— 304). N a p o d s ta w ie 2 P 1, 20 b u k a z a n a te ż z o s ta ła tr o s k a p ie r w o tn e g o K o śc io ła o w ła ś c iw ą in te r p r e ta c ję P is m a Ś w ię te g o (IV , 2 —■ s. 305— 328).

C ały to m , choć zło żo n y z p o je d y n c z y c h a r t y k u łó w n a p is a n y c h w ró ż ­ n y m czasie, s ta n o w i w te n sp o só b p e w n ą cało ść. U k a z u je d o sy ć w a ż n ą część d o ro b k u p is a rs k ie g o a u to r a . O d n o to w u je p rz e b ie g d y s k u s ji n a n a jb a r d z ie j in te r e s u ją c e o s ta tn io eg z e g e tó w te m a ty . Z ty c h r a c j i w y d a je się, że w a r to p o św ię c ić m u u w a g ę . k s. R o m a n B a r tn ic k i, W a r sza w a R u d o lf S C H N A C K E N B U R G , D ie s ittlic h e B o ts c h a ft d e s N e u e n T e s ta m e n ts , to m 1: V o n J e s u s z u r U r k ir c h e , F r e ib u r g - B a s e l- W ie n 1986, V e rla g H e rd e r, s. 272 (H e r d e r s th e o lo g is c h e r K o m m e n ta r z u m N e u e n T e s ta m e n t, S u p p le ­ m e n tb a n d ).

B a rd z o d o b rz e się d z ie je , że w y d a je się u n a s d o sy ć d u żo p ra c te o lo ­ giczn y c h , tłu m a c z o n y c h z ję z y k ó w o b cy ch , ch o ć c z a se m u k a z u ją się on e z d u ż y m o p ó ź n ie n ie m w s to s u n k u do o r y g in a łu . O p u b lik o w a n ie p rz e z P a x d z ieła je d n e g o z n a jw y b itn ie js z y c h w sp ó łc z e s n y c h e g z e g e tó w n ie m ie c k ic h R. S c h n a c k e n b u rg a , p o św ię c o n e g o n a u c e m o r a ln e j N o w eg o T e s ta m e n tu , w trz y d z ie ś c i l a t od u k a z a n ia się p ie rw s z e g o w y d a n ia , a d w a d z ie ś c ia l a t od w y d a n ia d ru g ie g o , m im o w sz y stk o n a le ż a ło p o w ita ć z z a d o w o le n ie m , bo j e s t to n a p r a w d ę d z ie ło w a rto ś c io w e , z a s łu g u ją c e n a p rz y b liż e n ie go c z y te l­ n ik o w i p o ls k ie m u . D la ścisło ści p rz y p o m n ijm y , że p ie rw s z e w y d a n ie d z ie ła R. S c h n a c k e n b u rg a u k a z a ło się w r. 1954, d ru g ie , p o sz e rz o n e i u le p s z o n e w r. 1962. W ła ś n ie to d r u g ie w y d a n ie z o s ta ło p r z e tłu m a c z o n e p rz e z F r a n ­ c is z k a D y le w sk ie g o i w y d a n e p rz e z I n s t y t u t W y d a w n ic z y P a x w r. 1983, p t. N a u k a m o r a ln a N o w e g o T e s ta m e n tu . P o z o s ta lib y ś m y u s a ty s fa k c jo n o w a n i ty m , że m a m y w o jc z y s ty m ję z y k u k s ią ż k ę w y b itn e g o e g z e g e ty z b ib lijn e j te o lo g ii m o r a ln e j, g d y b y n ie f a k t, że w r. 1986 w w y d a w n ic tw ie H e r d e r a u k a z a ło się n o w e w y d a n ie te j p o z y c ji b ę d ą c e , j a k g ło s i s tr o n a ty tu ło w a , c a łk o w ic ie n o w y m o p ra c o w a n ie m . O d r a z u b u d z i się p y ta n ie , czy n ie n a ­ leża ło w o b e c teg o je d n a k n ieco z a c z e k a ć i tłu m a c z y ć tę n a jn o w s z ą w e rs ję . P o ró w n a jm y w ię c ze so b ą w y d a n ie d ru g ie d z ie ła w tłu m a c z e n iu p o ls k im z w y d a n ie m n a jn o w s z y m , b y w ie d z ie ć , co je s t w n im n o w e, co s tr a c iliś m y d z ię k i — ja k się o k a z u je — sp ó ź n io n e m u , a je d n o c z e śn ie p rz e d w c z e s n e m u tłu m a c z e n iu .

D ru g ie w y d a n ie d z ie ła R. S c h n a c k e n b u rg a z a w ie ra ło tr z y części: I. M o­ r a in e w e z w a n ie J e zu s a , II. N a u k a m o r a ln a K o śc io ła p ie r w o tn e g o , II I . N a u k a

m o ra ln a w y b itn y c h p r z e d s ta w ic ie li K o śc io ła p ie r w o tn e g o . W y d a n y o b e c n ie

to m o d p o w ia d a d w o m p ie r w s z y m częścio m d ru g ie g o w y d a n ia , u k a z u ją c d r o ­ gę „od J e z u s a do K o śc io ła p ie r w o tn e g o ” . Z a p o w ie d z ia n y ju ż je s t d r u g i to m , k tó r y b ę d z ie n o s ił p o d ty tu ł: D ie u r c h r is tlic h e n V e r k ü n d ig e r . Z a s y g n a liz o w a ­ n o, że b ę d z ie o n z a w ie r a ł n a u k ę P a w ła , u c z n ió w P a w ła , s y n o p ty k ó w , J a n a , J a k u b a i in n y c h . B ęd zie w ię c o n ro z w in ię c ie m tr z e c ie j części d ru g ie g o w y ­ d a n ia , k tó r e z a w ie r a ro z d z ia ły : I. S w . P a w e ł, II. S w . Ja n , III. S w . J a k u b , IV . I n n e ś w ia d e c tw a p a r e n e z y s ta r o c h r z e ś c ija ń s k ie j.

T a k ż e is tn ie ją c y ju ż p ie rw s z y to m r o z w ija i p o sz e rz a z a g a d n ie n ia ro z ­ p a tr y w a n e w d w ó c h p ie r w s z y c h c z ę śc ia c h w y d a n ia d ru g ie g o . Z o s ta ł o n p o ­ d z ie lo n y n a d w ie części: I. M o ra ln e ż ą d a n ia J e zu s a , II. K o śc ió ł p ie r w o tn y

o m o r a ln y c h ż ą d a n ia c h J e zu s a . O b y d w ie t e części z o sta ły z n a c z n ie p r z e ­

k sz ta łc o n e .

C a ły to m p o p rz e d z o n y z o sta ł w p ro w a d z e n ie m , w k tó r y m a u to r ro z w a ż a r e la c je z a c h o d z ą c e m ię d z y e ty k ą r a c jo n a ln ą , c z y li filo z o fic z n ą , a n a u k ą m o ­ r a l n ą o p a r t ą n a B ib lii, czego n ie b y ło w p o p rz e d n im w y d a n iu .

R E C E N Z J E

1 8 3

C zęść I d z ie ła R. S c h n a c k e n b u rg a : M o r a ln e w e z w a n ie J e z u s a p o p rz e d n io s k ł a d a ł a się z p ię c iu ro z d z ia łó w , n a to m ia s t o b e c n ie z a w ie ra ic h c z te ry . C a ły m a t e r i a ł z o s ta ł n ie c o p rz e g r u p o w a n y . P o p rz e d n io a u to r p r e z e n to w a ł n a j ­ p i e r w n a u k ę J e z u s a o k r ó le s tw ie B o ży m (r. I), n a s tę p n ie o m a w ia ł k a z a n ie

n a g ó rz e (r. II), p r z y k a z a n ie m iło ś c i B o g a i b liź n ie g o (r. II I), ro z w a ż a ł życie c h r z e ś c ija n in a w ś ró d ś w ia t a (r. IV) o ra z a n a liz o w a ł m o ty w a c ję w e z w a ń <r. V). T a k ż e o b e c n ie n a jp i e r w p rz e d s ta w io n e je s t p rz e p o w ia d a n ie J e z u s a 0 k r ó le s tw ie B o ż y m i t e n ro z d z ia ł m oże n a jb a r d z ie j o d p o w ia d a u ję c iu w c z e ­ śn ie js z e m u . W d r u g im o b e c n y m ro z d z ia le z e s ta w io n a je s t s ta r o te s ta m e n ta l - n o -ju d a is ty c z n a n a u k a m o r a ln a z ż ą d a n ia m i m o r a ln y m i J e z u s a . T u a u t o r o m a w ia n a p ie r w s z y m m ie js c u p o s ta w ę J e z u s a w o b e c P r a w a (ta k ż e p o ­ p r z e d n io te n p ro b le m r o z w a ż a n y b y ł w p ie r w s z y m p a r a g r a f ie d ru g ie g o ro z ­ d z ia łu ). N a s tę p n ie S c h n a c k e n b u r g a n a liz u je p o d s ta w ę i m o ty w y m o ra ln e g o d z ia ła n ia (w o la B oża ja k o k ie r u n k o w s k a z w s z e lk ic h m o r a ln y c h d z ia ła ń , k r ó ­ le s tw o B oże ja k o z a s a d n ic z a m o ty w a c ja , m o ty w n a g ro d y , n a ś la d o w a n ie B oga, m o ty w y m ą d ro śc io w e ). W ty m m ie js c u z n a la z ły się m a te r ia ły , k tó r e p o ­ p rz e d n io s ta n o w iły ro z d z ia ł V M o ty w a c ja w e z w a ń . W k o le jn y m p a r a g r a f ie a u to r a n a liz u je p r z y k a z a n ie m iło śc i; w d a w n ie js z y m u ję c iu p o św ię c o n y m u b y ł c a ły trz e c i ro zd ział. O b e c n y trz e c i ro z d z ia ł m a za p rz e d m io t s w y c h ro z w a ż a ń K a z a n ie n a g ó rz e ja k o e k s tr e m a ln e m o r a ln e ż ą d a n ia J e z u s a . P o p rz e d n io K a z a n iu n a g ó rz e p o św ię c o n y b y ł ro z d z ia ł d ru g i. T a k ż e te n ro z d z ia ł z o s ta ł m o cn o p r z e ­ re d a g o w a n y , z m ie n io n y z o s ta ł je g o w e w n ę tr z n y u k ła d . O b e c n ie je s t o n u ło ­ ż o n y w p o r z ą d k u h is to ry c z n y m : n a jp i e r w o m ó w io n e są te k s ty k a z a n ia w u j ę ­ c iu M a te u sz a i Ł u k a s z a , p o te m p rz e d s ta w io n a h is to r ia i n t e r p r e ta c ji , w re s z ­ c ie u k a z a n e z n a c z e n ie je g o o rę d z ia d la n a s z y c h czasów . C z w a r ty ro z d z ia ł o m a w ia sp o łe c z n e w s k a z a n ia J e z u s a i o d p o w ia d a on d o sy ć d o k ła d n ie d a w n e m u IV ro zd z.: Z y c ie w ś r ó d św ia ta . W o b y d w u u ję ­ c ia c h p ie rw s z y p a r a g r a f n o s i ty t u ł P ra w o , w ła d z a i p a ń s tw o . P a r a g r a f d r u g i p o p rz e d n io b y ł z a ty tu ło w a n y : P raca, w ła sn o ś ć ; o b e c n ie P raca, b o g a c tw o 1 u b ó s tw o . P a r a g r a f tr z e c i d a w n ie j m ia ł ty t u ł M a łż e ń s tw o , ro d z in a , a o b e c n ie

K o b ie ta , m a łż e ń s tw o i ro d z in a . N ie są to z m ia n y z a s a d n ic z e , ra c z e j in n e

ro z ło żen ie a k c e n tó w .

W części d r u g ie j, p o św ię c o n e j n a u c e m o r a ln e j K o śc io ła p ie rw o tn e g o , b a r d z ie j z a c h o w a n y z o s ta ł p o p rz e d n i u k ła d . R o zd ział p ie r w s z y ja k d a w n ie j p r z e d s ta w ia w s p ó ln o tę u c z n ió w w n o w e j s y tu a c ji p o ś m ie r c i i Z m a r tw y c h ­ w s ta n i u Je z u s a . U k a z a n e je s t w o b y d w u u ję c ia c h d o św ia d c z e n ie d z ia ła n ia D u c h a Ś w ięteg o , f o r m u ją c a m o c w s p ó ln o ty o ra z o c z e k iw a n ie p a ru z ji. R oz­ d z ia ł d r u g i z a jm u je się K o śc io łe m p ie r w o tn y m ja k o d z ie d z ic e m n a u k i J e ­ z u sa. O m ó w io n e są n o w e ro z s trz y g n ię c ia K o śc io ła w k w e s tii P r a w a , id e a ł n a ś la d o w a n ia J e z u s a (u rz e c z y w is tn ia ją c y się w re z y g n a c ji z w ła sn o ś c i i w ła ­ d zy , g o to w o śc i do c ie r p ie n ia i ascezy) o ra z s ta r a n ia o u rz e c z y w is tn ie n ie p r z y ­ k a z a n ia m iło ści. T a k ż e w ty m ro z d z ia le n ie z o sta ł z m ie n io n y p o p rz e d n i u k ła d . R o z d z ia ł tr z e c i z a jm u je się s to s u n k ie m K o śc io ła p ie r w o tn e g o do ś w ia ta . W o b y d w u w y d a n ia c h n a jp i e r w o m ó w io n y je s t k u l t i p o b o żn o ść. N a s tę p n ie z o s ta ła o d w ró c o n a k o le jn o ść . W o b e c n y m u ję c iu d r u g i ro z d z ia ł n o si t y t u ł: S e k s , m a łż e ń s tw o i r o d z in a ; p r o b le m n ie w o ln ik ó w — te z a g a d n ie n ia s ta n o ­ w iły p o p rz e d n io ro d z ia ł trz e c i. N a to m ia s t o m a w ia n y w trz e c im ro z d z ia le S to s u n e k do p a ń s tw a w c z e śn ie j b y ł p rz e d m io te m ro z w a ż a ń ro z d z ia łu d r u ­ giego.

M y liłb y się te n , k to b y są d z ił, że n o w e u ję c ie R. S c h n a c k e n b u r g a p o le g a je d y n ie n a z m ia n ie k o le jn o ś c i ro z d z ia łó w . A u to r p rz e d s ta w ił te n sa m W z a ­ sad zie m a te r ia ł, a le p o g r u n to w n y m p rz e m y ś le n iu i u w z g lę d n ie n iu o p ra c o ­ w a ń , ja k ie się u k a z a ły . W p e łn ie js z y i d o s k o n a ls z y sp o só b d a ł n a m jeszcze ra z s y n te z ę n a u k i m o r a ln e j J e z u s a i K o ścio ła p ie rw o tn e g o . P o p rz e d n ie w y ­ d a n ie b y ło p r a c ą d o b rą , a le o b e c n e je s t lep szą.

1 8 4 R E C E N Z J E

M ożem y w ię c b y ć z a d o w o le n i, że p o s ia d a m y p ra c ę R. S c h n a c k e n b u r g a w tłu m a c z e n iu p o ls k im . J e s t to d zieło b a rd z o c e n n e , b io rą c zw ła sz c z a p o d u w a g ę n ie d o s ta te k l i t e r a t u r y b ib lijn o - m o r a ln e j w ję z y k u p o ls k im . N o w e w y d a n ie n ie je s t aż ta k re w e la c y jn e , ż e b y p r z e k r e ś la ło w a rto ś ć p o p r z e d ­ niego.

N ie m n ie j le p ie j by się sta ło , g d y b y p rz e tłu m a c z o n a z o s ta ła ta o s t a tn i a w e r s ja R. S c h n a c k e n b u rg a . ks. R o m a n B a r tn ic k i, W a r s z a w a R u d o lf P E S C H , P a u lu s r in g t u m d ie L e b e n s fo r m d e r K irc h e . V ie r B r ie fe a n d ie G e m e in d e G o tte s in K o r in th . P a u lu s n e u g e se h e n , F r e ib u r g - B a s e l- -W ie n 1986, V e rla g H e rd e r, s. 254 (H e r d e r b ü c h e r e i, t. 1291). P o d w a ż a ją c je d n o ś ć li te r a c k ą p is m św . P a w ła d o k o n y w a n o ju ż ró ż n y c h p o d z ia łó w jeg o listó w . A b y się o ty m p rz e k o n a ć , w y s ta r c z y s k o n s u lto w a ć je d n ą z n o w sz y c h in tr o d u k c ji d o N o w eg o T e s ta m e n tu . O s ta tn io św ie ż ą p r o ­ p o z y c ję w y s u n ą ł R u d o lf P e sc h , z n a n y n o w o te s ta m e n ta lis ta , w la ta c h 1970— 1980 p ro f e s o r eg zeg ezy n a u n iw e rs y te c ie w e F r a n k f u r c ie , w la ta c h 1980— 1984 w y k ła d a ją c y w e F r y b u r g u , od r. 1984 w y c o fa ł się ze z a ję ć u n iw e r s y te c k ic h , b y c a łk o w ic ie p o św ię c ić się p r a c y w „ I n t e g r i e r te G e m e in d e ” w M o n a c h iu m к

W P ie r w s z y m L iśc ie św . P a w ła d o K o r y n tia n R. P e s c h o d n a jd u je c z te ­ r y lis ty a p o s to ła . S w o ją h ip o te z ę z b u d o w a ł w y c h o d z ą c o d z n a n e g o te k s t u 1 K o r 5,9.11, w k tó r y m P a w e ł w s p o m in a ja k iś w c z e ś n ie j n a p is a n y list. W sw e j p r a c y R . P e s c h z a jm u je się n a jp i e r w p ro b le m a m i i n t r o d u k - c y jn y m i, a n a s tę p n ie k o m e n tu je 1 K o r. R o z d z ia ł I p o św ię c o n y je s t h is to r ii z a ło ż e n ia g m in y k o r y n c k ie j. R . P e s c h o m a w ia t u p r z y b y c ie P a w ła do K o ­ r y n tu , je g o d z ia ła ln o ś ć w K o ry n c ie , o p u sz c z e n ie K o r y n tu p rz e z P a w ła , d z ia ­ ła ln o ść A p o llo s a , E fe z ja k o m ie js c e p o b y tu P a w ła i b a z a m is y jn a , k o r e ­ s p o n d e n c y jn e k o n ta k ty P a w ła z K o r y n tia n a m i. T u ta j z a s ta n a w ia się te ż , g d z ie n a le ż y sz u k a ć w sp o m n ia n e g o w 1 K o r 5, 9. 11 w c z e ś n ie js z e g o lis tu do K o r y n tia n .

W ro z d z ia le d r u g im R . P e s c h p o d a je w w ą tp liw o ś ć je d n o ś ć P ie r w s z e g o L is tu do K o r y n tia n . W ro z d z ia le n a to m ia s t tr z e c im r e k o n s tr u u j e c z te ry lis ty P a w ła , k tó r e m ia ły w e jś ć do o b e c n e g o 1 K o r. M ia ły to by ć n a s t ę p u ją c e lis ty : „ L ist n a jw c z e ś n ie js z y ” (V o r b r ie f — 1 ,1 — 5,8 + 6,1 — 11); „ L ist p o ­ ś r e d n i” (Z w is c h e n b r ie f — 5 ,9 — 13 + 6 ,1 2 — 20 + 10, 1 — 11, 34); „ L is t o z m a r ­ tw y c h w s ta n i u ” ( A u fe r s te h u n g s b r ie f —■ 15 ,1 — 58); „ L is t z o d p o w ie d z ia m i” (A n tw o r t b r ie f — r . 7— 9 + 12— 14 + 16).

N a jw c z e ś n ie j n a p is a n y m m ia ł b y ć lis t 1,1 — 5 ,8 + 6,1 — 11. P o s ia d a o n d z ię k c z y n ie n ie , n a p o d s ta w ie k tó r e g o R . P e s c h w y c ią g a w n io s e k , że s t o s u n k i P a w ła z K o r y n tia n a m i n ie z o s ta ły je s z c z e p rz e z n ic z a k łó c o n e . P a w e ł p rz y z n a je K o ry n tia n o m , że „ ś w ia d e c tw o C h r y s tu s o w a u tr w a liło s ię ” w n ic h

( 1 , 6 ).

N a to m ia s t „ L is t p o ś r e d n i” je s t ju ż ś w ia d e c tw e m k r n ą b r n o ś c i w s p ó ln o ty k o r y n c k ie j w o b e c a p o sto ła . Ż e n a p is a n y o n z o sta ł po liśc ie 1 , 1 — 5.8 + + 6 ,1 — 11, a u to r w n io s k u je n a p o d s ta w ie d w u k ro tn e g o r o z p a tr y w a n ia s p r a ­ w y k a z ir o d z tw a w 1 K o r 5 ,1 —8 i 5 ,9 — 13, ja k i z te j r a c j i, że w s p o m n ia n y w 5,9.11 w c z e ś n ie js z y lis t m u s ia ł b y ć ty m w ła ś n ie lis te m .

1 N ie k tó r e w c z e ś n ie js z e p u b lik a c je R . P e s с h a n a te m a t lis tó w P a w io ­ w y c h : D ie E n td e c k u n g d e s ä lte s te n P a u lu s - B r ie fe s . D ie B r ie fe a n d ie G e ­

m e in d e d e r T h e s s a lo n ic h e r , P a u lu s n e u g e s e h e n , F r e ib u r g - B a s e l- W ie n 1984,

p o r. C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55/1985/ z. 4, 165— 166; P a u lu s u n d s e in e L i e ­

b lin g s g e m e in d e . D re i B r ie f e a n d ie H e ilig e n v o n P h ilip p i. P a u lu s n e u g e se ­ h e n , F r e ib u r g - B a s e l- W ie n 1985, p o r. C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57/1987/ z. 3,