A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA O EC O N O M IC A 60, 1986
Bożena M ik o ła jc z y k *
INSTRUMENTY POLITYKI PLAC
W PRZEDSIĘBIORSTWACH BU DOW LANO-M ONTAŻOW YCH W LATACH 1975— 1981
In stru m e n ty polityki płac, a więc ta ry fik a to r k w alifik acy jn y , ta b e -le płac, form y płac pow iązane ściś-le z sy stem em prem iow ym o raz do d atk i k sz ta łtu ją stru k tu rą płac w p rzedsiębiorstw ie. W p ra k ty c e u trz y m u je się o d ręb n e zasady w y n ag rad zan ia robotników i p rac o w n i-ków um ysłow ych, k tó re uw zg lęd n iają c h a ra k te r ich pracy, a także zróż-n icow azróż-ny stopień za izróż-n tere so w a zróż-n ia ostateczzróż-nym i efektam i działalzróż-ności poszczególnych jed n o ste k o rg an iz ac y jn y c h czy rez u lta tam i p ra c y c a łe -go przedsiębiorstw a. O m ów im y je więc oddzielnie.
T a ry fik ato r k w a lifik ac y jn y dla robotników pro d u k cji podstaw ow ej, pom ocniczej i usług z a w iera zbiór w ym agań, k tó ry m m usi odpow iadać roibotnik, a więc w iadom ości o przedm iocie, technologii i o rg anizacji w y k o n y w a n ej pracy łącznie z niezbędnym i w iadom ościam i z z a k re su w y k ształcen ia ogólnego. P onadto pokazuje, jakim zak resem w iadom ości w inien się odznaczać ro botnik dla p rak ty c zn e g o o rg an izo w an ia i w y -k o n y w an ia p racy, w łączając w to niezbędną w praw ę. O -k reśla w ięc w sumie, co robotnik pow inien znać (w iadom ości teo retyczne) oraz co pow inien um ieć (um iejętności praktyczne). W ta ry fik a to rz e pod an e są jeszcze p rzy k ła d y robót c h a ra k te ry sty c z n y c h dla danego zaw odu
(specjalności) i k a te g o rie zaszeregow ania.
* Dr, a d iu n k t w Z ak ład zie E konom iki B udow nictw a i In w e sty c ji U n iw ersy tetu Ł ódzkiego.
T a b o 1 a 1
R ozpiętość k a te g o rii z a sz ereg o w an ia dla b a d a n y c h zaw odów w p ro d u k c ji p o d sta w o w e j
Zaw ód K ateg o ria
zaszereg o w an ia
M u rarz IV —V III
C ieśla IV —VIII
B etoniarz IV —VII
S lu sarz-sp aw acz IV —IX
O p e ra to r sp rzętu cięż k ieg o VI— IX
D ek arz-b lach arz IV—VII
M alarz b u d o w lan y III—VI
M alarz k o n s tru k c ji stalo w y ch III— VII i u rząd zeń p rzem y sło w y ch
T y n k a rz IV—VIII
B lacharz b u d o w lan y III—VIII
M o n ter III—IX
M o n ter in s ta la c ji w odno- IV —IX
-k a n a liz a c y jn y c h
M o n ter in sta la c ji te rm o iz o la c y jn y c h IV—IX M o n ter in s ta la c ji sa n itarn o -g azo w y ch IV —IX
R obotnik b u d o w lan y III—V
Ż r ń d 1 o ; T a r y l i k a l o r k w a l i l i k a c y l n y r o b o t n i k ó w b u d o w l a n y c h . М Ш Р М В , W a r s z a w a 1973, s. 5.
Tabela 1 pokazuje, w jakich k a te g o ria c h zaszeregow ania mogli p ra -cow ać ro botnicy objęci badaniam i w la ta c h 1975— 1981,
A więc już z ta ry fik a to ra dow iad u jem y się, do jak ich kateg o rii zaszeregow ania kw alifik u je się pracę na danym stanow isku. T a ry fi-k a to r fi-k w alififi-k acy jn y obow iązujący w lata ch 1975— 1981 sfi-k ład ał się z 5 tom ów i dotyczył ro botników p ro dukcji podstaw ow ej, pom ocniczej i usług.
K ażdej k ateg o rii zaszereg o w an ia przy p o rząd k o w an e są staw ki płac. O k re śla ją one w ysokość p łacy godzinow ej za p racę o tym sam ym stopniu uciążliw ości, złożoności, odpow iedzialności, z uw zględnieniem p rze c ię tn ej w ydajności pracy. Z estaw ienie staw ek płac w edług ich w arto ści pieniężnej tw orzy tabele plac, k tó re za w ierają staw ki w y n a -grodzeń zróżnicow ane w edług k a te g o rii zaszeregow ania.
W p rzed sięb io rstw ach budow lano-m ontażow ych do 1979 r. w łącz-nie obow iązyw ały 3 tab ele płac, w 1980 r. w prow adzono 5 tabel p ła c 1. T abele płac różniły się w ysokością staw ek w poszczególnych k a te g o
-1 IV i V ta b e lę płac w p ro w ad zo n o na p o d sta w ie p ro to k o łu d o d atk o w eg o n r 26 z 2 p a ź d z ie rn ik a 1980 r. do u.z.p. d la b u d o w n ictw a z 23 g ru d n ia 1974 r. z m ocą o b o w ią z u ją c ą od 1 p a ź d z ie rn ik a 1980 r.
riach zaszeregow ania, najniższe by ły w tabeli pierw szej, najw y ższe — w piątej. G en eraln ie w b ad a n y ch p rzed sięb io rstw ach obow iązyw ała tabela płac pierw sza, przy czym w w y ją tk o w y c h p rzy p a d k a c h na n ie k tó ry c h stan ow iskach (operator sp rzętu ciężkiego oraz m onterzy in sta -lacji elek try czn y ch ) p rzy zn aw an o najlep szy m pracow nikom staw ki z innych tabel. D ecydow ał o tym d y re k to r Z jednoczenia, biorąc pod u w ag ę złożoność w y k o n y w an y ch przez przed sięb io rstw o zadań.
T abela 2 o b raz u je zm iany w staw k ach płac zasadniczych za godzinę w poszczególnych k a te g o ria c h zaszeregow ania w lata ch 1975— 1981. W y n ik a z niej, że podw yżki staw ek godzinow ych w lata ch 1975— 1978 dotyczyły tylko robotników zatru d n io n y ch w najniższych k a te g o ria c h zaszeregow ania (od I do IV), a więc ro botników n iew y k w a lifik o w a -nych. Chodziło tu o zap ew n ien ie w zrostu n ajn iższych w ynagrodzeń w św ietle w zrostu kosztów u trzym ania. W n ajg o rsz ej sy tu a cji byli w tym czasie pracow nicy, k tó rzy przechodzili na e m e ry tu rę , a będąc zaszeregow ani do w yższej kategorii, nie sko rzy stali z żadnej podw yżki.
P onadto niezadow olenie budził fakt, iż np. fachow iec zak w alifik o -w an y do k a te g o rii V ze sta-w ką 9,50 zł na godzinę -w tabeli pier-w szej nie był ob jęty żadną podw yżką w tym okresie, g d y tym czasem ro b o t-nik bez żad n y ch kw alifikacji otrzym yw ał III k a te g o rię ze staw k ą 7,50 zł na godzinę i b ył o b jęty trzem a kolejnym i regulacjam i. Z astan aw ian o się w ów czas, czy otrzy m u je się podw yżki za k w a lifik acje i pracę, czy za fakt, że jest się tylko zatrudnionym . Zm iany te nie w p ły n ę ły na skuteczną realizację u c h w a ły nr 68 R ady M inistrów , n a k a zu ją cej z a tru d n ie n ie osób, k tó re porzuciły poprzednią p racę, o dw ie k a te g o rie n iże j2. O kazało się bowiem , że po kilku m iesiącach, a n a w e t szybciej, osoby te o trzy m y w ały w yższe staw ki p rac u jąc w ty ch sam ych k a te g o -riach. Jeżeli p rac o w ały w ak o rdzie zryczałtow anym , rozliczanym , w edług staw ek płac zasadniczych, to zy sk iw ały na płacy zasadniczej i prem ii; podobne k o rzyści z y sk iw ały p ra c u ją c na dniów kę.
Z m niejszyły się w ty ch lata ch rozpiętości w staw k ach m iędzy n a j-niższą a najw y ższą k a te g o rią zaszeregow ania z 9,20 zł w 1975 r. do 7,30 zł w 1978 r. W 1979 r. mimo w zrostu staw ek płac w e w szystkich k a te g o ria c h n astąp iło zm niejszenie om aw ianej rozpiętości do 6,80 zł, a w 1980 r. do 4,70 zł na godzinę. P óźniejsze zm iany w staw k ach godzinow ych w y k azu ją ten d e n cję do zw iększania rozpiętości, a p o n ad -to do s-tosow ania ró żnych staw ek płac w zależności od p rz y ję te j tabeli płac. Staw ki godzinow e z a w a rte w tab e lac h płac nie w y ra ż ają w sz y st-kich ele m en tó w w k ła d u p racy , w aru n k ó w i organ izacji p racy , w
związ-2 U chw ała n r 68 R ady M in istró w z 24 k w ietn id 1975 r. w sp ra w ie z asad i try b u zaszereg o w an ia i a w a n so w a n ia p ra c o w n ik ó w p rzed sięb io rstw , „M o n ito r P o lsk i" 1975, n r 12, poz. 68.
Stciwki p łac za sa d n ic z y c h ro b o tn ik ó w w b a d a n y c h p rz e d się b io rstw a c h w ed łu g k a te g o rii z a sz e re g o w a n ia w la ta c h 1975— 1981 K a te g o ria za sz e re g o w a n ia 1975 1977 1978 1979 1980 1981 ta b e la I ta b e la I ta b e la III ta b e la I ta b e la III a b с d e f g h i i I 6,20 7,30 8,20 9,20 10,20 12,30 12,30 12,30 18,50 13,50 II 6,50 7,50 8,40 9,50 10,50 12,60 12,80 12,60 19,30 14,00 : III 7,50 7,80 8,70 10,00 11,00 12,90 13,40 12,90 20,30 14,70 IV 8,50 8,50 9,00 10,60 11,50 13,20 14,00 13,20 20,80 15,30 V 9,50 9,50 9,50 11,30 12,00 13,50 14,70 13,50 21,10 16,10 VI 10,50 10,50 10,50 12,00 12,50 14,00 15,60 14,00 21,80 17,10 V II 12,00 12,00 12,00 13,00 13,00 15,00 16,50 15,00 23,00 18,10 V III 13,50 13,50 13,50 14,00 14,00 16,00 18,50 16,00 23,50 20,30 IX 15,50 15,50 15,50 16,00 16,00 17,00 21,00 17,00 26,30 23,00 Ź r ó d ł o : a — u k ła d z b i o r o w y p r a c y ( u .z .p .) d la b u d o w n i c t w a z 23 g r u d n ia 1974 r. z m o c ą o b o w ią z u j ą c ą o d 1 s t y c z n i a 1975 r.j b — p r o t o k ó ł d o d a t k o w y n r 11 z 7 m a ja 1977 r. d o u .z .p . d la b u d o w n i c t w a z m o r ą o b o w ią z u j ą c ą o d 1 m a ja 1977 r. ( n ie o p u b li k o w a n y ) w s p r a w i e p o d w y ż s z a n ia n i e k t ó r y c h s t a w e k w y n a g r o d z e ń z a s a d n i c z y c h ; с — p r o t o k ó ł d o d a t -k o w y n r 12 z 4 m a ja 1978 r. d o u .z .p . d la b u d o w n i c t w a z m o c ą o b o -w ią z u j ą c ą o d 1 m a ja 1978 r ., u c h -w a ła R a d y M in is t r ó -w n r 29 z 10 m a r c a 1978 r. w s p r a w i e p o d w y ż s z a n i a n i e k t ó r y c h s t a w e k w y n a g r o d z e ń z a s a d n i -c z y -c h . ..M o n i t o r P o l s k i" 1978, n r 10, p o z . 36, d — p r o t o k ó ł d o d a t k o w y n r 17 z 30 k w ie t n ia 1979 r. d o u .z .p . d la b u d o w n i c t w a w s p r a w i e p o d w y ż s z a n i a n a j n i ż s z y c h w y n a g r o d z e ń p r a c o w n ik o m z a t r u d n io n y m w z a k ł a -d a c h p r a c y z m o c ą o b o w ią z u j ą c ą o -d 1 m a ja 1979 r ., z a r z ą d z e n i e n r 8 m in is t r a p r a c y , p ła c i s p r a w s o c j a l n y c h z 10 k w ie t n ia 1979 r ., „ D z ie n n ik U r z ę d o w y M in is t r a P r a c y , P ła c i S p r a w S o c j a l n y c h " 1979. n r 2 /7 2 , u c h w a ła R a d y M in is t r ó w n r 57 z 30 m a r c a 1979 r ., „ M o n i t o r P o l s k i" 1979, n r 10, p o z . 62; e — p r o t o k ó ł d o d a t k o w y nr 19 z 21 s t y c z n i a 1980 r. d o u . z .p . d la b u d o w n i c t w a z m o c ą o b o w ią z u j ą c ą o d 1 m a ja 1980 r. w s p r a w i e z m ia n w w y n a g r o d z e n i a c h , z a r z ą d z e n i e n r 21 m in is t r a p r a c y , p ł a c i s p r a w s o c j a l -n y c h z 12 g r u d -n ia 1979 r. ( s t a w k i o b o w i ą z y w a ł y w e w s z y s t k i c h p r z e d -s i ę b i o r -s t w a c h ) : f — p r o t o k ó ł d o d a t k o w y nr 26 z 2 p a ź d z i e r n i k a 1980 r. d o u .z .p . d la b u d o w n i c t w a z m o c ą o b o w ią z u j ą c ą o d 1 p a ź d z ie r n ik a 1980 r. w s p r a w i e z m i a n y w a r u n k ó w w y n a g r o d z e n i a p r a c o w n i k ó w ( s t a w k i o b o -w i ą z y -w a ł y -w Ł P IP ); g — j a k w p k t f ( s t a w k i o b o w i ą z y w a ł y w ŁPBP i ŁKB S r ó d m ie S c ie ) ; h — j a k w p k t f ( s t a w k i o b o w i ą z y w a ł y w Ł P IP ); i — z a r z ą d z e n i e nr 5 d y r e k t o r a ŁPBP z 30 k w i e t n i a 1981 r. ( s t a w k i o b o -w i ą z y -w a ł y -w ŁP B P); j — z a r z ą d z e n i e n r 12 m in is t r a p r a c y , p ła c i s p r a -w s o c j a l n y c h z 26 l u t e g o 1981 r. ( s t a w k i o b o w i ą z y w a ł y w ŁKB Ś r ó d m ie ś c ie ) . B oż ena M ik o ła jc z y k
kiu z tym sto su je się szereg d o d atk ó w o k reślo n y ch szczegółow o o d ręb -nym i przepisam i. I tak d o d atek bry g ad zisto w sk i p rzy słu g u je p rac o w n ikow i za p ro w a d z en ie b ry g ad y . P odstaw ę do ob liczen ie d o d a tk u s ta -now i u z y sk an e przez b ry g ad z istę za d a n y o k re s w y n ag ro d zen ie a k o r-dow e lub czasow e łącznie z prem ią, bez d o p łat za p rac ę w godzinach nadliczbow ych i nocnych oraz za pracę w niedziele i św ięta. D odatek za prow ad zen ie b ry g ad y przy słu g u je, g dy liczlba je j członków — łąc z -nie z b ry g ad zistą — w ynosi co n ajm n iej 5 osób. W yso k o ść d o d atku w ynosi od 10 do 15%*.
W y stę p u je rów nież d o d atek za k o n se rw ację n ie k tó ry c h m aszyn b u -dow lanych m ogących być w ru ch u ciągłym , np. przy b eto n iarce, dźw i-gu i pom pie, a więc m ogą go otrzym ać o p e ra to rz y , a także m onterzy różnych specjalności.
Robotnikom w yk o n u jący m pracę w w a ru n k a ch szkodliw ych dla zdrow ia, niebezpiecznych lub u ciążliw y ch p rzy słu g u je d odatek, k tó ry w ynosił od 50 g r do 7,50 zł za godzinę p ra c y 4.
W y stęp o w a ły rów nież d o d atk i za p ra c ę w godzinach nad liczb o -w y ch oraz za p ra c ę zm iano-w ą5. R obotnicy o trzy m y -w ali jeszcze e k -w i-w a le n t za p ran ie i rep e ra cję odzieży roboczej*.
Za p racę na budow ach p rio ry te to w y c h płacono sp e cja ln y dodatek, k tó ry np. w B ełchatow ie w ynosił dla ro botników 15% p ła c y z a sa d n i-czej7.
Z dniem 1 m aja 1980 r. w szedł w życie p rotokół d o d a tk o w y n r 20 z 26 lutego 1980 r. do u k ład u zbiorow ego p rac y dla budow nictw a z 1974 r. w sp raw ie d o d atk ó w za w ie lo le tn ią i n iep rz e rw a n ą pracę. D odatek stażow y w ynosił 5% w ynag ro d zen ia zasadniczego po 5 lata ch pracy, 10% w y n ag ro d zen ia p o 10 lata ch i 15% po 15 latach. P ew ne zm iany dotyczące o k resu p rac y i m iejsca p racy , b ęd ące po d staw ą w y -p łacania dodatku stażow ego, -przyniósł -pro to k ó ł d o d atk o w y nr 27 z 10 stycznia 1981 r. do u k ład u zbiorow ego pracy. U ściślił on rów nież p o d -staw ę obliczania dodatku. I ta k robotnikom nalicza się d o datek stażo-w y stażo-w sto su n k u do p łacy zasadniczej, stażo-w y n ik ają c ej ze stastażo-w ki oso b iste-go zaszereiste-gow ania, bez w zględu na to, czy praco w ał w system ie a k o r-dowym , czy czasow o-prem iow ym .
s U.z.p. d la b u d o w n ictw a z 23 g ru d n ia 1974 r„ s. 13. 4 Por. tam że, s. 37—40.
s Tam że, s. 10.
6 Z arząd zen ie n r 9 m in istra p racy , p łac i sp raw so c ja ln y c h z 4 lu te g o 1981 r., „D ziennik U rzędow y M in istra P racy , P łac i S praw S o c ja ln y c h " n r 2/89 z 16 lu te g o 1981 r.
7 D o d atek „b e łc h a to w sk i" zo stał w p ro w ad zo n y d ec y z ją n r 8 m in istra b u d o w n i-c tw a i p rzem y słu b u d o w lan eg o z 30 m ari-ca 1976 r.
Do czasu w prow adzenia now ego system u plac w b u dow nictw ie ro b o tnicy o trzy m y w ali jeszcze d o d a te k re g u la c y jn y , k tó ry w ynosił ś re d nio 1150 zł na 1 zatrudnionego, zgodnie z p k t 3 Porozum ienia G d ań -skiego®. D odatek stanow iła rów nież reko m p en sata z ty tu łu podw yżek cen a rty k u łó w zbożow o-m ącznych w kw ocie 160 zł®.
W p ra k ty c e budow nictw a w y k sz tałc iły się dw ie p o d staw o w e o d -m iany ak o rd u : zw ykły i zry czałtow any.
W ak o rdzie zw ykłym ok reśla się w zleceniach dla ro b o tn ik ó w p o -szczególne ro d zaje robót lub czynności oraz ceny akordow e, w edług k tó ry c h u stala się w ynagrodzenie. Z n ajd u je on zastosow anie przew aż-nie ty lk o p rzy robotach zan ik ający ch , k ró tk o trw a ły c h i u sterkow ych. Na szerszą skalę w y s tę p u je w p ro d u k cji pom ocniczej10.
W ak o rdzie zry czałto w an y m zleca się w y k o n a n ie określo n eg o z g ó r y ro d zaju robót. P odstaw ą do w yko n an ia prac w tej form ie je st u m o -wa z a w a rta m iędzy kierow nikiem budow y zw anym zleceniodaw cą a b ry g d zistą — w im ieniu b ry g a d y — zw anym dalej zleceniobiorcą. Um ow a ta pow inna być podpisana przed p rzy stąp ien iem b ry g a d y do p ra c y i pow inna określać rodzaj i ilość robót, w a ru n k i w y n ag rodzenia, term in y rozpoczęcia i zakończenia robót, ew e n tu aln ą kw o tę lub staw kę prem ii o raz w aru n k i, jak ie n ależy spełnić, aby tę prem ię otrzym ać. P onadto przed przy stąp ien iem do p rac y w inny b y ć sp recy zo w an e na piśm ie z a sa d y podziału w y n ag ro d zen ia akordow ego na poszczególnych członków b ry g ad y . W y n a g ro d z e n ie a k o rd o w e należy rozliczać pom ię-dzy członków b ry g a d y p ro p o rcjo n aln ie do u d z ia łu przep raco w an eg o czasu i godzinow ych staw ek p łac y zasadniczej poszczególnych ro b o t-ników.
Dopuszcza się inne sposoby naliczania w y n ag ro d zen ia za zgodą w szystkich członków bry g ad y . W yższą form ą a k o rd u zryczałto w an eg o je s t akord kom pleksow y. Przez kom pleksow ą bry g ad o w ą o rganizację p ra c y należy rozum ieć „system w zajem n ie pow iązanych um ów ry cz a łtow ych z aw ieran y ch ze w szystkim i b rygadam i roboczym i w y k o n u ją c y -mi o b iek t i stanow iącym i p odstaw ę do ustalen ia h arm onogram u ru ch u b ry g a d " 11. Z p rzep ro w ad zo n y ch przez I. R utkow skiego b a d a ń w ynika, że w 1976 r. udział tej form y a k o rd u w funduszu płac w ynosił ok. 25% , gdy tym czasem a k o rd u zryczałto w an eg o ok. 60% 12.
* K o m u n ik at n r 3 z 10 sty c z n ia 1981 r. K om isji M ieszan ej do S praw K ontroli R ealizacji P oro zu m ien ia Z aw arteg o w G d ańsku 29 p a ź d z ie rn ik a 1980 r.
• U chw ała n r 187 R ady M in istró w z 26 sie rp n ia 1981 r., „M o n ito r P o lsk i" n r 22, poz. 200.
10 J. R u t k o w s k i , Place w b u d o w n ic tw ie , W a rsz a w a 1981, s. 99.
11 Por. W . L a n g e r , S y s t e m k o m p l e k s o w e j , b ry g a d o w e j organizacji pra c y w b u
-d o w n ic tw ie , „ In w e sty c je i B u-dow nictw o" 1975, n r 12, s. 24.
W b ad a n y ch przez nas p rzed sięb io rstw ach w y stęp o w ał a k o rd z ry -c załto w an y i ak o rd zw ykły, system pła-c -czaso w y -ch sto so w an y b ył sp o rad y czn ie (przez k ilk a dni), gdy n astęp o w a ła zm iana fro n tu robót, głów nie p rzy robotach w ykończeniow ych.
W p ra k ty c e stosow ało się najczęściej n a stę p u ją c e w a ru n k i p rem io -w ania:
1) term inow e lub przed term in o w e w ykonanie robót; 2) w y k o n a n ie robót o w ysokiej jakości;
3) oszczędną g o sp o d a rk ę m ateriałam i; 4) b e z a w a ry jn ą p rac ę m aszyn i urządzeń.
W lata ch 1975— 1980 na p o dstaw ie postan o w ien ia § 10 załącznika 1 do u k ła d u zbiorow ego p ra c y w budow nictw ie o raz zarządzeń m inistra budow nictw a i przem y słu m ateriałó w b u d o w lan y ch u stalo n o n a -stęp u ją ce z a sa d y p rem iow ania robotników :
1) w ysokość ogólnej puli prem iow ej o k reślo n a b yła w ram ach p la now anego funduszu płac na p o d staw ie w y ty c z n y ch jed n o stk i n a d rz ę d -nej;
2) g ó rn y p u łap prem ii p rzy zn aw an ej ze w szy stk ich ty tu łó w nie po-w inien przek raczać 40% po-w y n a g ro d zen ia uzy sk an eg o za okres, k tó ry o b ję ty był prem iow aniem ; w szczególnie u z a sa d n io n y ch p rzy p ad k ach m ógł być przek ro czo n y po uprzednim zatw ierd zen iu przez członków d y rek cji;
3) prem ia w y p ła c an a b y ła za k o n k re tn e o siągnięcia p ro d u k cy jn e ze szczególnym uw zględnieniem jak o ści ro b ó t i ok reślo n a w za w iera n y ch um ow ach ak o rd o w y ch bądź w zlecen iach roboczych, a w ięc przed ro z -poczęciem pracy; i tak np. w ŁKB Śródm ieście p rzy w y k o n y w a n iu prac w system ie a k o rd u zry czałto w an eg o u sta lo n o n a s tę p u ją c e k ry te ria :
— za do trzy m an ie term in u um ow nego — 5% prem ii,
— za p rzyspieszenie w y k o n a n ia zadania w sto su n k u do czasu w y -n ik ają ce g o z um ow y: za każde 4% czasu um ow -nego — 1% prem ii,
— za w y k o n an ie ro b ó t o d o brej jakości — 20% prem ii.
D okonanie w y p ła ty prem ii u z y sk an ej z w y k o n a n ia zadań uzależnia się od ty tu łu , za k tó ry prem ia p rzy p ad a. W p rz y p a d k u b ra k u tak iej oceny prem ia za d a n y o k res o b rach u n k o w y zw iązana z jak o ścią robót nie m oże być w ypłacona, a p rem ie z in n y ch ty tu łó w u le g a ją obniżeniu co najm niej o połow ę. N ied o trzym anie term in u um ow nego pozbaw ia p raw a do prem ii w całości. D odatkow ym i w aru n k a m i w y p ła ty są: p r a -w idło-w a i oszczędna gosp o d ark a m ateriało -w a o raz zacho-w anie obo-w iązu jący ch przep isó obo-w bhp.
W 1980 r. (od 1 w rześnia) podw yższono do 60% g ó rn y pu łap p re -mii, a także zm ieniono w a ru n k i p rem io w a n ia 13: za do trzy m an ie term
nu um ow nego — 10%, za p rzy sp ie sz e n ie w y k o n an ia robót: ta każde 2% czasu um ow nego — 1%, za w y k o n an ie robót d o brej jak o ści — 30%, za b e z a w a ry jn ą pracę m aszyn i urządzeń — 20%.
W akordzie zw ykłym ro b o tn icy nie otrzy m u ją prem ii. Przy pracach niea k o rd o w y c h może być u stalo n a prem ia do w ysokości 40% (uposa-żenia osiąganego w danym okresie. Do p o d staw y naliczania prem ii n ie są w liczane do d atk i oraz w y n ag ro d zen ie za p racę w godzinach nadliczbow ych. N iezależnie od funduszu prem iow ego może b y ć tw o-rzo n y odręb n y fundusz m ajstra i k iero w n ik a budow y. K w ota prem ii in d y w id u aln ej przy zn aw an a była robotnikom i b rygadzistom za szcze-g ó ln e osiąszcze-gnięcia i kształto w ała się w przedziale od 100 do 500 zł. W ciągu ro k u łączną w ysokość prem ii z tego funduszu dla jednego p ra c o w n ik a 14 u stalał d y re k to r p rzedsiębiorstw a (np. w ŁPBP nie mogła ona przek raczać 2000 zł)15.
W ram ach plan o w an eg o osobow ego funduszu płac m oże też być tw orzony fundusz prem iow y w w ysokości do 0,2 lub 0,5%, p rzezn a-czony dla ro b o tn ik ó w za p rzek roczenie w ydajności i dobrą jakość. Prem ia indyw idualna nie może p rzek raczać m iesięcznej p łacy z a sa d n i-c z e j18.
Je że li chodzi o p racow ników nadzoru, to stosow ano nam iastkę t a r y fik ato ró w k w alifikacyjnych, gdyż uw zględniały one ty lk o w y k sz tałc e -nie i staż pracy.
W tab. 3 podane są w ym agania d otyczące w y k ształcen ia i stażu pracy, a p o n adto k a te g o rie zaszeregow ania oraz p łace zasadnicze u s ta -lone w idełkow o dla in te resu jąc y c h nas stanow isk, a w ięc m inim alne i m ak sy m aln e staw ki płac dla poszczególnych stanow isk w ram ach obow iązu jący ch k a te g o rii zaszereg o w an ia oraz zróżnicow ane dodatki funkcyjne.
D y rektor p rzedsiębiorstw a przydzielał d o datki fu n k cy jn e dla k ie -ro w n ik ó w jed n o ste k org an izacy jn y ch , bio rąc pod uw agę w arto ść e k s-plo ato w an eg o m ają tk u trw ałego, w arto ść produkcji, rodzaj i m iejsce prow ad zo n y ch budów , w ielkość zatru d n ien ia, a co się z tym w iąże — złożoność i odpow iedzialność w y k o n y w a n ej p ra c y 17.
W lata ch 1975— 1981 nie zm ieniły się w y m agania k w alifikacyjne, stażow e ani w ielkość do d atk ó w fu n k cyjnych. Z w iększyła się n ato m iast
14 Por. u.z.p. dla b u d o w n ictw a, s. 14.
18 Z arząd zen ie n r 17 d y re k to ra ŁPBP z 28 czerw ca 1976 r.
18 Por. u ch w ałą n r 163 R ady M in istró w z 6 lip ca 1975 r. w sp ra w ie n a g ró d i prem ii; p ro to k ó ł d o d a tk o w y n r 10 z 12 lu teg o 1977 r. do u.z.p. dla budow nictw a,' za rząd zen ie n r 28 m in istra b u d o w n ictw a i przem y słu m a te ria łó w b u d o w la n y c h z 13 g ru d n ia 1978 r. (zał. 2, § 24).
W y m a g a n ia k w a lifik a c y jn e i sta ż o w e n a sta n o w is k a c h n a d z o ru w la ta c h 1975— 1981 S ta n o w isk o W y k sz ta łc e n ie S taż p ra c y K a te g o ria z a sz e re g o w a n ia o d 1975 od 1 X 1980 od 1 X 1980 do 30 IX 1980 do 30 X I 1981 do 30 XI 1981 p ła c a zasa d n ic z a D o d a tk i fu n k c y jn e o b o w ią z u ją c e o d 1975 do 30 XI 1981 a b с d e f 9
7 la t p ra c y w ty m X V III—XIX X VIII— XX X VIII— XX 3 500
D y re k to r wyeteze 3 la ta na sta n o - 6 500 6 800 7 500 4 000
w ie lk ie j te c h n ic z n e w isk u k ie ro w n ik a 7 500 8 200
b u d o w y n a b u d o w ie 7 200 8 000 8 700
K ie ro w n ik w ie l- X VI—X V III X VI— XIX X V I—XIX 1 500
k ie j budow y, 5 300 5 800 6 400 2 000
w ie lk ie g o ze- jw . jw . 5 900 6 300 7000 2 500
sp o łu budów 6 500 6800 7 500
(robót) 7 500 8 200
K ie ro w n ik zesp o - 5 la t p ra c y w ty m XIV— X VII X IV — X VIII X IV —X V III 1 000
łu b u d ó w , du- 3 la ta n a s ta n o w i- 4 400 4 800 5 600 1 500
ż e j g ru p y ro - sku k ie ro w n ik a na 4 800 5 200 5 900 2 000
bót, d u ż e j b u - jwv bu d o w ie 5 300 5 800 6 400
d o w y 5 900 6 300 7 000
6 800 7 500
K ie ro w n ik g ru p y w y m ag an ia k w a lifik a c y jn e o k re ślo n e XII— X VI XII— XVII XII—X V II 400
ro b ó t, bu d o w y , przepisam i w y d a n y m i n a p o d sta w ie 3 700 4 100 4 800 600 o b ie k tu , ro b ó t u sta w y Prawo b u d o w la n e 4 000 4 400 5 100 800 1 4 400 4 800 5600 1 000 4 800 5 200 5 900 1 500 5 300 5 800 6 400 6 300 7 000 (O In st ru m e n ty p o li ty k i p la c
a b с d e f 9
S ta rs z y in ż y n ie r w y ższe 3 la ta p ra c y X II— XV XII— X V I X II— X V I
b u d o w y te c h n ic z n e 3 700 4 100 4 800 4 000 4 400 5100 4 400 4 800 5 600 — 4 800 5 200 5 900 * 5 800 6 400 In ż y n ie r b u d o w y w y ższe w s tę p n y s ta ż p ra c y X—X III X— X IV X— X IV te c h n ic z n e 3 100 3 500 4 200 3 400 3 800 4 500 3 700 4 100 4 800 — 4 000 4400 5100 4 800 5 600
T e c h n ik ś re d n ie w s tę p n y sta ż p ra c y V I— XI V I— XII V I— X II
te c h n ic z n e 2 100 2 700 3 400 2 300 2 800 3 500 2 500 2 900 3 600 — 2 800 3 200 3 900 3 100 3 500 4 200 3 400 3800 4 500 4 100 4 800
S ta rsz y m a js te r w y m ag an ia k w a lifik a c y jn e o k re ślo n e ХП—X V XII— XVI XII— XVI 400
p rzep isam i w y d a n y m i n a p o d sta w ie 3 700 4 100 48 0 0 600
u s ta w y P rawo b u d o w la n e 4 000 4 400 5100 800 4 400 4 800 5 600 1 000 4 800 5 200 5 900 1 500 5 800 6 400 B o że na M ik o ła jc z y k
a b e d e f g M a js te r jw . X— X IV X— XV X—XV 300 3 1 0 0 3 500 4 200 400 3 400 3 800 4 500 600 3 700 4 100 4 800 800 4 000 4 400 5100 1 000 4 400 4 800 5600 5 200 5 900 a — e — o b o w i ą z y w a ł o w e w s z y s t k i c h b a d a n y c h p r z e d s ię b i o r s t w a c h ; p r o t o k ó ł d o d a t k o w y n r 19 z 21 s t y c z n i a 1980 r . d o u . z . p . d l a b u d o w n i c t w a ; f — o b o w i ą z y w a ł o w LPBP. p r o t o k ó ł d o d a t k o w y n r 26 z 2 p a ź d z i e r n i k a 1980 r. d o U.ZP d l a b u d ó w -2 r ó d 1 o : u . z .p . d la b u d o w n i c t w a z 2 3 g r u d n ia 1974 r ., i . 22, 2 7 ; n i c t w a . в tn sł ru m e n ty p o li ty k i {) ła c
T a b e l a 4
P łace z asad n icze p raco w n ik ó w z a tru d n io n y c h n a sta n o w isk a c h n iero b o tn iczy ch w b a d a n y c h p rz e d s ię b io rstw a c h w la ta c h 1975— 1981 K ateg o ria zasz e re g o w a n ia 1975 1977 197H 1979 1980 (do 1 X) O d 1 X 1980 do 31 XII 1981 1981 a b с d e I Я I 1 200 1 400 i 600 1 800 2 000 2 400 3 100 11 1 350 1 500 1 650 1 850 2 050 2 450 3 150 IU 1 500 1 600 1 700 1 900 2 100 2 500 3 200 IV 1 700 1 700 1 800 2 000 2 150 2 550 3 250 V 1 900 1 900 1 900 2 100 2 200 2 600 3 300 VI 2 100 2 100 2 100 2 200 2 300 2 700 3 400 VII 2 300 2 300 2 300 2 300 2 400 2 800 3 500 VIII 2 500 2 500 2 500 2 500 2 500 2 900 3 600 IX 2 800 2 800 2 800 2 800 2 800 3 200 3 900 X 3 100 3 100 3 100 3 100 3 100 3500 4 200 XI 3 400 3 400 3 400 3 400 3 400 3 800 4 500 XII 3 700 3 700 3 700 3 700 3 700 4 100 4 800 XIII 4 000 4 000 4 000 4 000 4 000 4 400 5 100 XIV 4 400 4 400 4 400 4 400 4 400 4 800 5 600 XV 4 800 4 800 4 800 4 800 4 800 5 200 5 900 X VI 5 300 5 300 5 300 5 300 5 300 5 800 6 400 XVII 5 900 5 900 5 900 5 900 5 900 6 300 7 000 X VIII 6 500 6 500 6 500 6 500 6 500 6 800 7 500 XIX 7 200 7 200 7 200 7 200 7 200 7 500 8 200 XX 8 000 8 000 8 000 8 000 8 000 8 000 8 700 XXI — — — — — 8 300 9 000 XXII r '' — — — 8 500 9 200 2 г Д d 1 o : a d — j a k w ta b . 2, e — p r o t o k ó ł d o d a t k o w y n r 19 i 21 « t y c z n ia 1980 r. d o u .z .p . d la b u d o w n i c t w a , f — p r o t o k ó ł d o d a t k o w y n r 2 6 z 2 p a t d z le r n i k a 1980 r. d o u .z .p . d la b u d o w n i c t w a , g - z a r z ą d z e n ia n r S d y r e k t o r a ŁPBP z 30 k w i e t n i a 1981 r. ( o b o w l , z y w a l o . y l k o w ty m p r z e d , ! ,
liczba k a te g o rii zaszereg o w an ia w lata ch 1980— 1981 (do 13). W k o n -sek w en cji (uległy zm ianie k a te g o rie zaszeregow ania odp o w iad ające in-te re su ją c y m nas stanow iskom , a k o n k re tn ie zw iększyła się rozpiętość o je d n ą k a te g o rię „w gó rę". N ajw ięk sze zm iany n astąp iły w p łac a c h zasadniczych, o czym inform uje taib. 4. Z z a w a rty c h w n iej d a n y c h w ynika, że podw yżki p łac zasad n iczy ch w lata ch 1975— 1981 (do 1 w rześnia) d o ty cz y ły tylko praco w n ik ó w z a tru d n io n y c h w n ajn iższych k a te g o ria c h zaszeregow ania, n ie o b ejm o w ały w ięc praco w n ik ó w n a d -z o ru n a w e t s-zc-zebla najniżs-zego. Podw yżki p lac w lata ch 1979— 1980 (do 1 w rześnia) ob jęły tylko praco w n ik ó w na sta n o w isk u technika,
i to ty lk o w dw u k a te g o ria c h ; w e w szystkich k a te g o ria c h z a szereg o -w ania n a stąp iła pod-w yżka płac 1 paźd ziern ik a 1980 r. N ie o b jęła ona je d n a k XX k a te g o rii zaszeregow ania, p rzy czym zw iększono liczbę k a te g o rii do 22. Płace podw yższono w sto su n k u do o b o w iązujących w cześniej w tym ro k u o: 400 zł w k a te g o ria c h od I do XV, w k a te -gorii XVI — 500 zł, w X V II — 400 zł; w X IV i X V III — 300 zł. Roz-piętości w w ysokości płac m iędzy n ajniższą a n ajw y ższą k a te g o rią zaszereg o w an ia zm niejszyły się w badanym o k re sie z 6800 w 1975 r. do 6100 zł w 1981 r.
W kolum nie „g" taib. 4 podano p łace zasadnicze obow iązujące w Łódzkim P rzed siębiorstw ie B udow nictw a Przem ysłow ego, w k tó ry m został w prow adzony e k sp ery m en ta ln ie zm odylikow any system w y n a -grodzeń (w zw iązku z reform ą gospodarczą). Do p łac zasad niczych obow iązu jący ch do w rześnia 1980 r. doszedł d o d a te k w y ró w n aw czy w y n ik ają c y z Porozum ienia G dańskiego: od i do X V II k a te g o rii za-szeregow ania 1100 zł, w XV III i XIX k a te g o rii 1000 zł, a od XX do XXII — 700 zł.
W idzim y więc, że p łace podstaw o w e dla praco w n ik ó w nad zo ru ustalo n o w um ow ie o p racę zgodnie z obow iązującym i w ym aganiam i (zaw artym i w tab. 3), a uzu p ełn ian o d o datkam i fu n k cy jn y m i p rz y p is a nym i „p raw ie" d an em u stanow isku. P onadto p racow nikom tym p rz y -słu giw ały rów nież inne dodatki, np. m istrzow ski — w w ysokości 500— 1000 zł m iesięcznie — o trzy m y w ali m istrzow ie (m ajstrow ie) p o -sia d ając y ty tu ł m istrza d y p lo m o w an eg o 18. K ierow nikom budow y (robót) o raz ich zastępcom n ależał się d o d a te k za n a d zo ro w an ie p ra c y na d ru g iej lub trzeciej zm ianie, k tó ry w ynosił 25% p ła c y zasadniczej za n a d zorow anie na d ru g iej zm ianie, a 40% na trzeciej zm ianie. Za p ro w a -dzenie ro b ó t rozru ch o w y ch przez p ó łto rej zm iany p raco w n icy n ad zo ru otrzym yw ali d o d atek 20% staw k i p łacy zasadniczej. D odatek był obliczany od 1/25 części p łacy zasadniczej za k a żd y dzień p ra c y w ro z ru c h u 19. Pracow nikom n ad zo ru p rzy słu g iw ały d o d atk i za godziny n a d liczbow e20, za p ran ie i rep e ra cję odzieży. Podobnie ja k robotnicy, o trz y
-18 Z arząd zen ie n r 15 m in istra b u d o w n ictw a i p rzem y słu m a te ria łó w b u d o w lan y ch z 28 m a ja 1977 r. w sp ra w ie z asad p rz y z n a w a n ia d o d a tk ó w do w y n a g ro d z e n ia m istrza, „D zien n ik U rzędow y M in istra B udow nictw a i P rzem y słu M a te ria łó w B udo-w la n y c h ” 1977, n r 4, poz. 10.
l> Z arząd zen ie n r 39 m in is tra b u d o w n ictw a i p rzem y słu m a te ria łó w b u d o w lan y ch z 24 listo p a d a 1973 r. w sp ra w ie z a sa d w y n a g ra d z a n ia p rac o w n ik ó w p rzy p ra c a c h ro z ru c h o w y c h o b iek tó w o d d a w a n y c h do e k sp lo a ta c ji, „D ziennik U rzędow y M in istra B udow nictw a i P rzem y słu M a te ria łó w B u d o w lan y ch " 1973, n r 9, poz. 33; z a rząd ze-n ie ze-n r 37 m ize-n istra b u d o w ze-n ictw a i p rzem y słu m a te ria łó w b u d o w la ze-n y c h z 21 sie rp ze-n ia 1975 r.
m yw ali dodatki za w y k o n a n ie zadań in w e sty c y jn y c h o szczególnym znaczeniu dla g o spodarki n a ro d o w ej21. W 1981 r. w y stąp ił dodatek reg u la c y jn y 1150 zł, rek o m p e n sata 160 zł za w zrost cen na p rzetw ory zibożowo-mączne oraz dodatek stażo w y 22.
W lata ch 1975— 1977 praco w n icy um ysłow i prem iow ani byli z dw óch niezależnych funduszy, przy czym p racow nicy nadzoru z w ygo sp o d a-ro w an eg o zysku n e tto 2-1. W y p ła ta a-rocznego funduszu prem iow ego w p e ł-nej w ysokości zależała od term inow ego w y k o n an ia zadań rzeczow ych, k tó re w p rodukcji p o dstaw ow ej mogą stanow ić: w ielkość pow ierzchni uży tk o w ej m ieszkań, obiekty, e tap y robót, w ęzły, ro b o ty w n a jw a ż -n iejszy ch aso rty m en tach . W skaźnik udziału funduszu prem iow ego w kw ocie z y sk u u sta la ł d y rek to r Zjednoczenia. P racow nicy nadzoru u czestniczyli w puli prem ii p rzy p a d ają c ej dla p ro d u k cji pod staw o w ej w ten sposób, że 70% prem ii dzieliło się na poszczególne k iero w n ic tw a g ru p ro b ó t p ro p o rcjo n aln ie do w y g o sp o d aro w an eg o zysku w c a łej p ro d u k cji podstaw ow ej, a 30% pozostałej p rem ii ro zd y sp o n o w y -w ało się p ro p o rcjo n aln ie do osiąg n ięteg o przero b u przez poszczególne k iero w n ic tw a g ru p y ro b ó t w sto su n k u do pro d u k cji podstaw ow ej w danym k w a rta le. P odstaw ę do naliczenia prem ii stanow iła p łaca zasadnicza, przy czym w n ie k tó ry c h p rzed sięb io rstw ach dla k ie ro w n i-k ó w g ru p ro b ó t stosow ano m nożnii-k do płac zasadniczych 1,2 (z uw agi n a do d atk i funkcyjne).
Z dniem 1 stycznia 1978 r. w szedł w życie now y reg u lam in p rem io w y, k tó ry obow iązyw ał do 1982 r.24 Zm ieniono w nim z a sa d y p rem io -w ania p raco-w nikó-w nadzoru. Poziom funduszu prem io-w ego nie m ógł przek raczać 20% płac zasadniczych i uleg ał zm niejszeniu do 50%, je -żeli nie w szystkie zad an ia rzeczow e zo stały w ykonane. W strzy m an ie lub zm niejszenie prem ii m ogło n a stąp ić rów nież w p rz y p a d k u p rz e -k ro czen ia -kosztów bezpośrednich, plan o w an eg o funduszu płac i n iezad o w a lają c ej jak o ści robót. Je ż e li jeiezad n a k w n a ra stają c y m rac h u n k u ro cz -nym n astęp o w a ła p o praw a w pow yższych w skaźnikach, prem ia b yła w y p ła c an a w późniejszym okresie.
U — ■ II
i try b u o k re ś la n ia k iero w n ic z y c h i in n y ch sam o d zieln y ch sta n o w isk p ra c y d la celów zw iązan y ch z u p o w ażn ien iem do o d d zieln eg o w y n a g ro d z e n ia za p ra c ę w g o dzinach n ad liczb o w y ch , „D ziennik U staw ” 1974, n r 37, poz. 215.
Pod w aru n k iem u zy sk a n ia o ce n y d o b rej ja k o śc i w y k o n y w a n y c h zadań. Por. u c h w a łę n r 157 R ad y M in istró w z 27 g ru d n ia 1976 r., „ M o n ito r P o lsk i" 1976, n r 43, poz. 211.
22 P rzep isy ja k w p o w y ższy ch sp ra w a c h d o ty c z ą c y c h ro b o tn ik ó w .
85 Por. p ro to k ó ł d o d a tk o w y z 4 sie rp n ia 1973 r. do u.z.p. d la b u d o w n ictw a z 15 m a rc a 1958 r.; zarząd zen ie n r 31 m in istra b u d o w n ictw a i p rzem y słu m a te ria łó w b u d o w la n y c h z 4 sie rp n ia 1973 r.
*4 O p ra c o w a n y n a p o d staw ie: u c h w a ły n r 4 R ady M in istró w z 6 sty c z n ia 1978 r.
2. PRÓBA OCENY
Jeżeli w yższej k a te g o rii zaszereg o w an ia nie o d p o w iad ają w yższe płace, to znaczy, iż staw k a płac nie ma p ożądanego w p ły w u na płacę ogółem , a nieraz i na p łacę zasadniczą.
W p rz y p a d k u p rzed sięb io rstw b u d o w lanych w y stęp o w a ł a k o rd z ry -czałtow any, k tó re g o p o d staw ą może być, ale n ie ste ty nie była, staw ka osobistego zaszeregow ania. Stosow ano n ato m ia st przeliczniki, k tó re w y n ik ały z p ro stej zasady: ile k to w bry g ad zie m a zarobić. T akie sp o -soby rozliczania w y n ag ro d zen ia p rz y ję te g o w um ow ie z a w a rtej m iędzy p raco d aw cą a b ry g a d ą by ły dopuszczane za zgodą w szy stk ich człon-kó w b ry g a d y w y ra ż an ą na piśm ie przed rozpoczęciem p ra c y 25. Ta fo r-m a płac pow odow ała, że ro botnik nie był z a in tere so w a n y k a te g o rią zaszeregow ania, a więc i sta w k ą płac. P ra k ty k a w y k azu je, że tru d n o jed n a k spotkać um ow ę, z k tó re j w ynikałoby, że ro b o ty nie zostały w y k o n a n e w term inie, czyli zaw sze ro b o tn icy m ieli zapew nione w y -n a g ro d ze-n ie zgod-nie z z a w a rtą um ow ą.
W p rzedsiębiorstw ach, gdzie sto so w an y był a k o rd p ro sty , płaca zasadnicza nie zaw sze w y n ik a ła ze staw ki płac i norm p ro d u k cji u s ta -lo n y ch do w ykonania. Stosow ano różne norm y (resortow e, branżow e, zakładow e), a p ro ce n t w y k o n an ia ich b y ł b ardzo w ysoki, o czym św iadczy po w stan ie nadw yżki akordow ej. P ow odow ało to rozb u d o w anie ruchom ej części płac. T ak w ysoki stopień w y k o n a n ia norm w p rze d sięb io rstw ach b u d o w la n y c h niew iele m iał w sp ólnego z norm am i te c h nicznie uzasadnionym i. S tosow anie rozluźnionych norm w y n ik ało z w a d liw ej gosp o d ark i fun d u szu płac. N ie zaw sze m ógł on b y ć w y k o rz y stany, bo sz ty w n e — p rzy p isa n e poszczególnym k a te g o rio m i sta n o -w iskom — sta-w ki p łac nie poz-w alały na p o d-w yższenie zarobkó-w . D latego m anipulow ało się norm am i p ra c y w celu p o dniesienia z a ro b -ków bez uzasadnienia w e w zroście w y d ajn o ści p rac y . S p rzy jały tem u rów nież przep isy o norm ow aniu, k tó re po zw alały na dużą dow olność zarów no w fazie opracow ania, ja k i w p ro w ad zen ia norm .
W sy stem ie dniów kow ym , gdzie p raco w n icy o trzy m u ją w y n a g ro -dzenie w edług staw ek o d p o w iad ający ch k ateg o rio m indyw idualnego zaszeregow ania, sto su n k o w o w ysoki o d setek płac stan o w ią d o płaty za p racę w g o d zinach nadliczbow ych oraz prem ie.
O dch y len ia w ilości p rzep ra co w an y c h godzin (płatnych na innych zasadach), a zw łaszcza w z a k re sie poziom u w y k o n a n ia norm , o d d ziału-
*-■'1 1 ^
b u d o w la n y c h z 15 lu te g o 1978 r. „D ziennik U rzęd o w y M in istra B udow nictw a i P rze-m ysłu M a te ria łó w B u d o w lan y ch " 1978, n r 4, poz. 6); u c h w a ły n r 44 R ady M in istró w z 7 k w ie tn ia 1978 r. („M onitor P o lsk i" 1978, n r 14).
ją z n ieje d n ak o w ą siłą n a poszczególne k a te g o rie i stan o w isk a p racy , różnicując zarobki. Z różnicow anie to je st źródłem zniekształceń w o brazie s tru k tu ry płac w edług b ad a n y ch podziałów .
To, że „ w y k o rz y stu je się" część ruchom ą p ła c y do w zro stu p łacy ogółem w ynika z m ankam entów sy stem u taryfow ego, k tó re g o zadaniem je s t u sta le n ie p o d staw różn ico w an ia płac w zależności od w arto ści p ra
-cy w y d atk o w an ej. O b ejm u je on ta ry fik a to ry k w a lifik ac y jn e i tab ele płac. T a ry fik a to ry k w a lifik ac y jn e pow in n y w p ełn i o k reśla ć zespół w y -m agań, k tó ry -m -m usi o d p o w iad ać p racow nik; p rzed te-m n ależy je d n a k praw id ło w o w y w arto ścio w ać p rac ę i w zależności od w yników tej o
cen y kw alifik o w ać p ra c ę cena d acen y m sta cen o w isk u do o d pow iedceniej k a te g o -rii zaszereg o w an ia. K ateg o rie zasz e reg o w an ia o k re śla ć w in n y w o p a rciu o „zaw arto ść" p ra c y e k w iw a le n t za p racę, czyli staw k i p łac z a sa d -niczych. O b o w iązujące w b ad an y m o k resie ta ry fik a to ry k w a lifik a c y j-n e j-n ie by ły ak tu alizo w aj-n e, choć j-n a stę p o w a ły zm iaj-ny w o rg aj-n izacji pro d u k cji, w tec h n ice i technologii w y tw a rz an ia . S taw ki p łac n a to m iast rosły, p rzy czym w la ta c h 1975— 1979 ty lk o w n ajn iż szy c h k a te g o -riach zaszeregow ania, by zabezpieczyć p łacę m inim alną w zw iązku ze w zrostem kosztów u trzy m an ia. Zm iany w yso k o ści sta w ek w w yższych k a te g o ria c h z a sz e reg o w an ia m iały m iejsce w la ta c h 1979— 1981, ale też bez pow iązania z ta ry fik a to re m kw alifik acy jn y m . W sum ie staw ki płac nie były e k w iw a len te m za w y d a tk o w a n ą p racę. S tan o w isk a by ły p rzy p isa n e na s ta łe tzw. odpow iednim k ateg o rio m zaszereg o w an ia, co w k o n se k w e n c ji zm uszało p rze d sięb io rstw a do szu k an ia in n y ch dróg w z ro stu płac (sy g n alizow anych już w cześniej, a zw ią za n y c h częściow o z form ą w ynagrodzenia).
C zęsto nie b y ły p rze strz e g an e w a ru n k i prem iow ania, a i w zasadach ich p rzy zn aw an ia rów nież tk w iły błędy. D odatki i d o p łaty do p łacy z a -sadniczej nierzad k o by ły częściow ym uzupełnieniem dla p łacy z a sa d n i-czej, a p o n adto d aw ały pew ne „p rzy w ileje", różnie w poszczególnych branżach. Je d n e sk ładniki płac w y n ik a ły z tzw. k a rt, inne z uk ład ó w branżow ych, a to d ezo rien to w ało praco w n ik ó w i budziło poczucie b ra k u sp raw ied liw o ści i n ied o c e n ia n ia p rac y . N astęp o w ało w ięc podw
yższa-nie poziom u płac przez w zro st ich części ruchom ej.
W ta ry fik a to ra c h k w a lifik ac y jn y ch dla stan o w isk n iero b o tn ic z y ch b ra n o pod u w a g ę ty lk o w y k sz ta łc e n ie i staż p racy , co nie w y sta rc z a ło już do różn ico w an ia stan o w isk i nie zn ajd o w ało odbicia w w ysokości p łac y zasadniczej, a n a w e t w d o d a tk a c h fu n k cy jn y c h (inżynier na w y -dziale pro d u k cy jn y m , na p lacu budow y a in ży n ier w ad m in istra cji czy p rze d sięb io rstw ie n ieprodukcyjnym ).
w y n ik a ją c y z P orozum ienia G dańskiego i rek o m p e n sata zbożow o-m ącz- na (w ypłacana na całą rodzinę).
W sp o m n ian e u p rzednio czynniki z n ie k sz ta łca ły p raw id ło w ą s tru k tu -r ę płac, m iały w pływ na -ró żn ico w an ie p lac n iezależn ie od k a te g o -rii i staw ki płac. W y n ik a stąd, iż słabło o d d z ia ły w a n ie p o te n c ja ln y c h m oż-liw ości zatru d n io n y ch , co zm niejszało z a in te re so w a n ie tym , co ma być po d staw ą w ynagrodzenia, a w ięc p łacą zasadniczą. Z arobki zróżnico-w ane b y ły poprzez ruchom ą część płac, a przecież zróżnico-w inna ona o d z zróżnico-w ie r-ciedlać sposób w y k o rzy stan ia m ożliwości, natężenia, efektów pracy. J a k
w y n ik a z badań, była ona n a d m ie rn ie rozbudow ana.
P raw idłow a s tru k tu ra płac w ym aga usu n ięcia m an k am en tó w , k tó re zakłóciły jej popraw ność. Form y płac zaw sze pow inny być pow iązane z k a te g o rią i staw k ą o so bistego zasz e reg o w an ia , ale w yso k o ść sta w e k i różnice ich w w ielk o ściach bezw zględnych p o w in n y dopingow ać p ra cow ników do podn o szen ia sw ych k w alifik acji w celu o trzy m an ia w y ż -szej k a te g o rii zaszereg o w an ia. A w ans nie m oże o g ran iczać się do zbyt m ałej liczby szczebli (kategorii zaszeregow ania), gdyż osłabia bodźce do d o sk o n alen ia sw ych um iejętności. M ało d o c e n ia n e je st d o św iad cze-nie zaw odow e, k tó re u m y k a uw adze, co cze-nie sp rz y ja stab ilizacji załóg. Brak ludzi w pew nych zaw odach, zw iązan y ch często z lok aln y m r y n -kiem p racy , pow odow ał, że p rac o w n ic y now o p rzy ję ci o trz y m y w a li zaro b k i za w ysokie, co d em oralizow ało p o zo stały ch p rac o w n ik ó w i zn ie-k sz ta łca ło s tru ie-k tu rę płac. P ra co w n ic y now o p rzy ję ci często po rzu cali p ra c ę bez w y p o w iedzenia. M im o sa n k cji w y n ik a ją c y c h z u c h w a ły n r 68 R ady M inistrów , o p łacało im się zm ieniać pracę. Są to p aradoksy, k tó re jeszcze raz p o tw ierd z ają , że poprzez p łace nie m ożna b y ło sty m u -low ać ani aw ansu zaw odow ego w danym przed sięb io rstw ie, ani sta b i-lizacji załóg.
T en d en cja do spłaszczania p łac m iędzy stan o w isk am i n ie m iała w pływ u na z a in te re so w a n ie stanow iskam i w y m ag ający m i o k reślo n y c h kw alifikacji, zdobycia zaw odu, ukończenia kursu, a jeżeli z a in te re s o w a -nie tak ie w y stęp o w a ło to n ajc z ę śc iej by ło ono sp o w o d o w an e takim i przyczynam i, jak np. w przedsięb io rstw ach b u d o w lan y ch p e rsp e k ty w a
p ra c y na in w e sty cjac h p rio ry te to w y c h lub eksp o rto w y ch .
W g ru p ie p rac o w n ik ó w in ży n ie ry jn o te c h n ic z n y ch płaca nie s tw a rz a -ła k o n k u ren c y jn o ści zatru d n ie n ia. W y so k a ran g a m istrza nie pow inna zniech ęcać do objęcia tego sta n o w isk a przez ro b o tn ik a w y k w a lifik o -w anego, lecz z d ru g iej stro n y st-w a rz a n o -w ątpli-w ości (z u-w ag i na zbyt n isk ie płace) co do opłacaln o ści zdobycia sta n o w isk a kiero w n iczeg o w yższego szczebla przez m istrza.
-bio rstw ach budow lano-m ontażow ych w 1982 r.28 P olegają one głów nie na:
1) zastosow aniu jed n o litej tab e li płac zasad n iczy ch dla w szystkich praco w n ik ó w (zw iększono liczbę k a te g o rii do 22);
2) u p roszczeniu tary fik a c ji plac ro b o tn iczy ch w ram a ch 4 p o d sta w ow ych g ru p k w a lifik ac y jn y ch o d p o w ia d ają c y ch k a te g o rio m z a sz e re -g o w an ia od III do XVI;
3) u sta la n iu sam odzielnie przez przed sięb io rstw o sy stem u prem ii
i nagród; . .
4) p rzekazaniu d y rek to ro m p rzed sięb io rstw u p raw n ie ń do u stalan ia norm p rac y i cen akordow ych;
5) um ożliw ieniu p rzedsiębiorstw om w yb o ru form y płac.
W n iniejszym o p rac o w an iu p rze d staw io n e zostały, zgodnie z zało że-niem , in stru m e n ty p o lity k i p łac w o k resie p o p rzed zający m reform ę go-spodarczą, stąd tylko zasygnalizow anie bieżących zmian. Szczegółow e
om ów ienie now ych zasad w y n a g ra d za n ia i ich efek tó w będzie przed m io -tem b adań a u to rk i w n a stęp n y c h o p racow aniach.
Bożena M i k o ła j c z y k
INSTRUM ENTS O F W A G E POLICY IN C ON STRU CTION COM PAN IES BETWEEN 1975— 1981
The a rtic le c o n ta in s a d e ta ile d a n a ly s is of w ag e p rin cip les a p p lie d by c o n stru -ctio n co m p an ies o v e r th e perio d 1975— 1981. A g ain st th e ex am p le of se le c te d com panies, it d iscu sses sp ecific atio n of w o rk e rs' q u alificatio n s an d positions, w ag e scales, w ag e form s, prem ium a n d b o nus system , an d th u s su ch in s tru m e n ts of w age policy, w hich d e te rm in e th e w ag e s tru c tu r e in th e e n te rp rise .
26 N a p o d staw ie: u c h w a ły n r 60 R ady M in istró w z 19 m a rc a 1982 r. (nie o pu-b lik o w an a); z a rząd zen ia n r 3 m in istra pu-b u d o w n ictw a i p rzy m y słu m a te ria łó w pu-b u d o w la-n y ch z 29 m arca 1982 r. (la-nie o p u b lik o w ala-n e); u c h w a ły la-n r 243 R ady M ila-n istró w z 30 listo p a d a 1981 r., „M o n ito r P o lsk i" 1981, n r 32, poz. 287; u sta w y z 26 lu te g o 1982 r. O gospodarce fin a n s o w e j p rzedsiębiorstw p a ń s t w o w y c h , „D ziennik U staw " 1982, n r 7, poz. 54,- u c h w a ły n r 148/81 R ady M in istró w z 7 g ru d n ia 1981 r., Karta p ra co w n ika
