4. P a ł y в J. — Wodonośność karbomu i jego nad-kładu w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym (w druku).
5. P г о с h o r o w S. Р., К a с z u g i n E. G. — Mie-tadiczeskije rukowodztwo po gidrogieołogiiazeskim i inżenierno-gieołogiczeskim issledowaniam pri razwiedkie miestor oż d i eni i poleznych iskopaje-mych. Gosgieoizdat, 1956.
6. P r o c h o r o w S. P. — Trebowamia к gidrogieo-łogiczeskoj izuczennosti miestorożdienii poleznych iskopajemych. Gosgieoizdat, 1951i.
7. S z с z e g о 1 e w D. I. — Rudicznyje wody. Ugle-tieohizdat, 1948.
8. S z t e l a k J. — Zakres i mëtoda badań warun-ków hydrogeologicznych i
geołogiczno-inżynier-S U M M A R Y
The author discusses the problem ol hydrogeolo-gical classification of useful mineral deposits, so far not considered in Polish literature. Previous works concerning depositiona'l hydrogeology are for the most part ifocussed on the reconnaissance of the hydrogeological conditions in mines, particulary in the Upper Silesia. Recently, the methods of hydro-geological documentation of hard coal mines have
!been worked out by J. Pałys, and the methods of
hydrogeological investigations of brown coal deposits have been studied by J. Sztelak. The article deals with the results of these works and gives a gene-tical scheme of the hydrogeological classification of the deposits in sedimentary rocks.
skich złóż węgJli brunatnych. Mat. Konf. nauk.--Jtechn. pośw. dofcuman. złóż kopalin użyt. oraz kier. posizuk. nowych złóż, 1964.
9. T r o j a ń s k i S. W. — Kłasyfikacija miestoroż-dienii poleznych iskopajemydh po ustawiam otowodniennosti. Sow. Gieołogija, 1947, nr 19. 10. T r o j a ń s k i S. W., B i e l i c k i j A. S., C z e
-k i n A. I. — Gidrogieołogija i osulszendje miesto-rożdienii poleanych iskopajemych. Ugletiechizdat, 1906.
11. W i l k Z. — Zawodnienie a wielkość i głębokość kopalń we wschodniej części Górnośląskiego Za-głębia Węglowego. Pr. geol. Kom. Nauk. Geol. PAN Oddiz. w Krakowie, 1965, t. 24.
Р Е З Ю М Е Автор рассматривает проблему гидрогеологичес-кой классификации месторождений полезных ископаемых, которая до сих пор не затрагивалась в польской специальной литературе. Работы в об-ласти гидрогеологии месторождений состояли, глав-ным образом, в разведке их гидрогеологических условий, особенно в Верхней Силезии. В последнее время методика гидрогеологической разведки на месторождениях каменных углей разрабатывалась Я. Палысом, а методика и объем разведки гидро-геологических условий бурых углей — Я. Штеля-ком. В статье представлены итоги этих работ и по-мещается генетическая схема гидрогеологической классификации месторождений, приуроченных к осадочным толщам. LESZEK RUM Uniwersytet Poznański
OBSERWACJE WAHANIA LUSTRA WODY PODZIEMNEJ
W CZASIE ZAĆMIENIA SŁOŃCA
Zaćmienie Słońca w 1968 r. przypadło w Poznaniu w dniu 22IX w godzinach od 1028 do 1248. Kulminację
zaćmienia zaobserwowano o godz. III48. W czasie
kul-minacji około 58% powierzchni Słońca (wg danych Obserwatorium astronomicznego) zakryte zostało przez Księżyc. Korzystając ze zjawiska zaćmienia przepro-wadzono pomiary głębokości zalegania lustra wody podziemnej w celu zbadania ewentualnych wahań, a więc uchwycenia pewnych zależności. Wykonane pomiary stanowiły jedynie mały wycinek prac zapla-nowanych i zaprojektowanych przez prof, dr J. Go-łąba.
UZASADNIENIE W Y B O R U P U N K T U OBSERWACYJNEGO
Pnzy wyborze punktu obserwacyjnego uwzględniono morfologię i wykształcenie litologiczne obszaru. Dla uzyskania danych (z wybranego poziomu wodonośne-go) należało znaleźć taką studnię, w której zachodzące
zmiany (w wysokości zalegania lustra wody) byłyby charakterystyczne dla całego obszaru. Tjnm warunkom odpowiadała studnia obserwacyjna leżąca na sandiro-wej równinie akumulacyjnej (ryc. 1) ciągnącej się, od Jez. Kderskiego Dużego, z NW na SE. Wybrany obszar należy do zlewni Potoku Janikowskiego, a znajdująca się w podłożu kopalna dolina zasypana jest osadami klastycznymi.
Szkic hydrogeologiczny (ryc. 2) przedstawia sytuację wybranej studni na tle typów wód podziemnych w y -stępujących na omawianym terenie. Uwzględniono tu również typy wód podziemnych najbliższego otoczenia. Wody ujęte w omawianej studni należą do typu wód podziemnych występujących w osadach wysokich
tarasów dolinnych oraz w innych osadach
okrucho-UKD 551.491.54:523.78"1968.09.22.10.28/.12.48"(438.221)
wych pochodzenia lodowcowego i wodnolodowcowego. Wody tego typu charakteryzuje zazwyczaj wysoka jakość, obok znacznej wydajności oraz małe wahania zwierciadła. CeChy te miały istotne znaczenie dla wykonanych pomiarów.
Studnia obserwacyjna (ryc. 3) leży w strefie wód zalegających na głębokości 2—5 m od powierzchni terenu. Cały ten obszar rozpoznany dokładnie w la-tach 1965—1966 przez autora najbardziej odpowiadał założeniom stawianym przez prof. Gołąba. Najbliższa studnia (z zabudowaną pompą ręczną) znajduje się w odlegości 50 m na W od studni obserwacyjnej. W czasie pomiarów zarówno studnia obserwacyjna, jak i w sąsiedztwie nie były eksploatowane.
Profil geologiczny studni obserwacyjnej przedstawia się następująco:
0,00 — 0,30 m gleba piaszczysta,
0,30 — 7,00 m piaski gruboziarniste i pospółka, na-przemiianległe,
7,00 — 7,80 m ił plioceński, plastyczny, zielonożółty.
METODA P R A C Y
Na obuidowie studni umieszczono metalową po-przeczkę, stanowiącą zero pomiarowe. Termometr czerpakowy umieszczono w studni na 20 minuit przed rozpoczęciem pomiarów. W studni umieszczono rów-nież obciążony pływak połączony z taśmą mierniczą. Pomiarów dokonywano w odstępach 10 minutowych odczytując kolejno: 1) ciśnienie barometryozine, 2) tem-peraturę powietrza, 3) wilgotność powietrza, 4) głębo-kość zalegania zwierciadła wody, 5) temperaturę wody. Kolejności wykonywanych czynności przestrzegano
О 1 2 j 1 1 3 4 5km
Ryc. 1. Szkic geomorfologiczny.
F o r m y h o l o c e ń s k l e : 1 — dna dolin rzecznych, 2 — taras e r o z y j n o a k u m u l a c y ] n y niższy, 3 — taras e r o z y j n o a k u m u -l a c y j n y wyższy, 4: a — stopnie tarasowe, b — krawędzie wysoczyzn. F o r m y plejstoceńskie: 5 — równina sandrowa, a k u m u l a c y j n a , 6 — równina s a n d r o w a e r o z y j n o a k u m u l a
-c y j n a , 7 — wyso-czyzną morenowa, 8 — ozy.
Fig. 1. Geomorphological sketch.
Holocene ?orms: 1 — river valley bottoms, 2 — l o w e r e r o s i o n a c c u m u l a t i o n terrace, 3 — upper e r o s i o n a c c u m u lation terrace, 4 — a : terrace steps, b : upland edges. P l e i stocene f o r m s : 5 — accumulation outwash plain, в — e r o -sional-accumulation outwash plain, 7 — moralnie upland,
8 — oozes.
Ryc. 2. Szkic hydrogeologiczny płytkich wód pod-ziemnych.
1 — w o d y podziemne w osadach niższych tarasów d o l i n -nych, 2 — vrody podziemne w y s o k i c h tarasów d o l i n n y c h oraz w Innych osadach pochodzenia l o d o w c o w e g o , 3 — w o d y p o d z i e m n e na wysoczyżnie, 4 — studnia p o m i a r o w a ,
5 — granica miasta, 6 — jeziora.
Fig. 2. Hydrogeologieal sketch of shallow grenmd water.
1 — ground water In deposits of l o w e r valley terraces, 2 — ground water m high valley terraces and in other deposits of glacial origin, 3 — ground water in the upland
area, 4 — test well, 5 — town boundaries, 6 — lakes.
zmiany ciśnienia atmotferycznego mm Ну
—ai © © © €> О © О О О О О
H744* 7в
21.09.6Д.
Ryc. 4. Zmiany ciśnienia atmosferycznego w mm Hg.
,10u st и а u u st it а a a a ** a es. o9
<5S-' tfłS Godi S3.0963. Data —
Fig. 4. Changes in atmospheric pressure in mm Hg.
rygorystycznie. Dla uzyskania wyników kontrolnych pomiary przeprowadzono w dniach:
21IX 1968 r. w godz. od ll2 5 do 11«,
2 2 I X 1968 r. w godz. od 1028 do 1318,
23 I X 1968 r. w godz. od 11»8 do ll6 8.
Wyniki pomiarów przedstawiono na ryc. 4, 5 i 6.
A N A L I Z A W Y N I K Ó W
Obserwacje przeprowadzone w trzech kolejnych dniach wykazują, że poza czasem samego zaćmienia nie notuje się „szybkich" zmian w zaleganiu (a raczej pulsowaniu) lustra wody. Nie notuje się rówmież .^szybkich" zmian ciśnienia atmosferycznego. Różnice
Ryc. 3. Mapa hydrogeologiczna. Fig. 3. Hydrogeologie map. głębokość zalegania lustra wody u- cm
9M ter W m MO nr U2 «3 MS © C € ) € ) 0 0 0 0 0 0 0 t ' * za<rr}iffpi,a „в & u nU * * а „я а яг гв 2-f.09.63. 22 09.68.
cfLtbokoiŁ </o dna 7вОст 0 studni 80cm
a s <f s „sa a s* •и* 23.09.63
,.
.
.
.
....
'e~-~'~.'-1'~'~.'-1'~''-~~ 1oo't.j
'
••
,.
.... ..
-"'-4.~._._..
cemptl'acrJt'a
powietl'za
i wady 'c.
..
~----...
. .
1"; ~ ,s JO~ :l fJ ~ 1/H 11 i.I ~ '!I H 12eJ 11 l i ~ iJ
a
fJ 9!l 14~M~
NMM
y,:1 iI §l
230968 !OtlJ.po"':I1,,.d'o:: d4Jy pom~4"OW
Ryc. 6. Pomiar wilgotnosci powietrza, temperatur'll powietrza i wody.
temperatur powistrea i wody or,az wH!gotnosc po-wietrza Sq mnisj isJt'O~ne dla charalkteru zj,aJWIiska (ryc. 6). Natomrasit w 'dntu 22 WTiZes:nia w oZaSlie za-emienLa Slm'i.oa
zanotowano
zmiaJIly wyra~ne i szybkopo sobie nast~pujq'ce.
W pieJ.'!WSZ€lj fazJie obsel'Wacji do glodz. 1058
za-u'W'aZa si~ (['yc. 4 i 5) r6wnomiel1IlY W2'JrlOSt cisnlienila
atmosferyczmego
z
jednoc~esnym podnos:z.eniem si~l!usrtra wody. GdYlby w tJlffi miu na wy!Sokooc zale-gani:a lust'ra wody podz,iem:nej mialo wplJIW cis.nienie altrnosierY'OZIIle, to rproces ten poWliIl!ien przebiegac od-WlrOit!nIi!e, tj. ze ~'tem ciSnienli'a powiJIJ.no obni:iJac si~ lusrtro wody. Od godiZ. 1058 do 1158 cis:ndenie
ut'rzy-muje sd~ na n1e=ienionJlffi poziiomie '(['y'c. 4), gdy w tJlffi samJlffi OZJasie lrustro wady r6WinomiertIl!ie s,i~ podnosi (ry'c. 5). 0 godz. 1158 zaJIlQVowano kulminacj~
z.a6m!ienia, podczas k>t6rego 580/1) poWieI17JClhnd Slonca zalkryte zostalo pr!Zez Ksi~zY'c.
SUMMARY
The article gives the results of the observations of ground water table oscillations during the solar eclipse on Nov. 22 ,CH)28 ~11248 h) in Paznan. Duritng the culmination, ,which 'Was at ,J148 o'c,loClk (according to astronomical data)" approximately
5>8%
of the Sun area was covered by Moon. On the occasion of thisphenomenon, measurements have been made of the
depth of the ground water table to investigate its poss:Lble oscillations, and in consequence of this to detect some depende:nces in its behaviour.
Fig. 6. Measurement of air moisture, air temperature and water temperature.
. Druga faza zacmienia wykalZlUje pazornq z~dnosc
zJ'aIW,isik (spadelk: cismeni'a i wysok1o u1mzYffilujqce si~ zWiierciad}o wady). Z,godniOSc ba ibyl:aby r:zeczywista g>dylby nie pomiar ogodiZ. 1218, kiedy stwiertdmno' Sipadelk CJisn1eni,a 0 0,5
mm
RIg, a ~iertciadlo wodyw tym samym ~ie, obniiyro 'si~ 0 3 om. '
~wyzej podaJUe dbserwacje sitIWIierd:zajq niezalez-nosc dwuP'roces6w, a miWllOwilCie r6wn'om'ierny wzl'OlS't
oiSniienia aJtrnosferYlcz;nego nie przeszilrodlzH r6wnomier-nemu podn'OS!Zentu sli~ zwierciadl:a wady podz!iemnej.
Jest
00. dow6d "niezJaJlezuOO'oi" abydwu proces6w (r:J"c .. 4 1 5). Sposrt'rzeienia te pokrywaJjq s·i~ zbada-malml pmf. GIolqiba prtowadiZonyrrni w 1954 r. w czas'ie
callk:?Wiltego 1!aemienia g,~on(la
w
NE Polls·ce.Obser-wacJe pI1Z~ad,z,one w Poz;n:anru byly cz~'oiuwq
k'ontyn'U.8!cJq prac prof. Go1llba i m~aly sitanow,ic UlZ:U-pelinien:ie malterial6w zebr,aJIly,ch :w NE Polisce w 11954 r. Nd.€S'tety pr:zedwczesna smierc prof. Golqba uniemozli-wlla syn'tezE: obydlW'u zjaJWIilsik.
PE310ME
B CTaThe npMIBe,LI€HhI ,LIaHHhle no Ha6JIIOAeHMSiM 3epKaJIa rrOA3eMHhIX BOA BO BpeMH COJIHe'lHOrO 3aTMe-HMH 22 HOH6pH (BpeMH 1028 - 1248 'lac.) B r. ITo3HaHh. Bo BpeMH KyJIhM'MHa~M B 11 'laCOB 48 MMHJT (no aCTpOHOM'Jf'IeClKMM ,l\IlJHHhIM) OKOJIO 58% nOlBepXHOCTH CoJIHl..\a 6hIJIO 3aTooeHO JIYHO:lil:. Bo BpeMSI 3aTMem!H 6hIJIM npoBe,LIeHhI 3aMephI rJIy6HHhI 3arreraHMSI 3ep-KaJIa nOA3eMHhIX BOA C qeJIhIO BhISBJIeHMSI B03M02K-HhIX KOJIOOaHMH 3TOro 3epKarra U 'OIIpeAeJIeHMSI 3a-KOHoMepHoCTe:lil: TaKMX KOJle6aHMH.