Ziemniak Polski 2008 nr 3 1
E
E
E
F
F
F
E
E
E
K
K
K
T
T
T
Y
Y
Y
P
P
P
R
R
R
O
O
O
D
D
D
U
U
U
K
K
K
C
C
C
Y
Y
Y
J
J
J
N
N
N
E
E
E
I
I
I
J
J
J
A
A
A
K
K
K
O
O
O
Ś
Ś
Ś
C
C
C
I
I
I
O
O
O
W
W
W
E
E
E
S
S
S
T
T
T
O
O
O
S
S
S
O
O
O
W
W
W
A
A
A
N
N
N
I
I
I
A
A
A
G
G
G
O
O
O
R
R
R
C
C
C
Z
ZY
Z
Y
YC
C
C
Y
Y
Y
B
B
BI
I
IA
A
A
Ł
ŁE
Ł
E
EJ
J
J
N
N
N
A
A
A
Z
Z
ZI
I
I
E
EL
E
L
LO
O
ON
N
NY
Y
Y
N
N
N
A
A
A
W
WÓ
W
Ó
ÓZ
Z
Z
W
W
W
I
I
I
N
N
N
T
TE
T
E
EG
G
G
R
R
R
O
OW
O
W
WA
A
A
N
N
N
E
EJ
E
J
J
U
U
U
P
P
P
R
R
R
A
A
A
W
W
W
I
I
I
E
E
E
Z
Z
Z
I
I
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
I
I
I
A
A
A
K
K
K
A
A
A
dr hab. Anna Płaza, prof. dr hab. Feliks Ceglarek Akademia Podlaska, Katedra Szczegółowej Uprawy Roślin ul. B. Prusa 14, 08-110 Siedlce, e-mail: plaza@ap.siedlce.pl
iemniak to najważniejsza roślina towa-rowa uprawiana w rozwijającym się systemie rolnictwa integrowanego. Ma wiele zalet, przede wszystkim jest warto-ściową rośliną konsumpcyjną, pozostawia dobre stanowisko i działa odchwaszczająco. Ponadto ziemniak wyprodukowany w syste-mie integrowanym ze względu na dobrą ja-kość konsumpcyjną może być sprzedawany po wyższych cenach.
Podstawowym czynnikiem plonotwórczym decydującym o jakości ziemniaków jest na-wożenie, a zwłaszcza nawożenie organicz-ne. W integrowanej uprawie poza obornikiem można stosować też inne formy nawożenia organicznego. W tym systemie dąży się do obniżenia kosztów i pracochłonności nawo-żenia organicznego oraz ochrony środowi-ska rolniczego bez istotnego spadku plonów roślin następczo przychodzących w zmiano-waniu. Niezwykle cenne są tu międzyplony ścierniskowe przedłużające okres pozosta-wania pola pod okrywą roślinną. Międzyplo-ny ścierniskowe traktowane są tu jako „aku-mulatory” niewykorzystanych w przedplonie składników pokarmowych dla ziemniaka na-stępczo przychodzącego w zmianowaniu. Ich wymywanie do wód gruntowych z are-ałów pokrytych szatą roślinną jest wielokrot-nie słabsze niż z gleb pozostających w czar-nym ugorze, co ma istotne znaczenie w ochronie środowiska rolniczego.
Ponadto międzyplony ścierniskowe pełnią wiele ważnych dla środowiska glebowego i ziemniaka funkcji: ●wytwarzają dodatkowy
plon zielonej masy organicznej, która może być przyorana jesienią lub pozostawiona do wiosny w formie mulczu; ●chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną oraz przed utratą (wymywaniem) przyswajalnych skład-ników pokarmowych, a szczególnie azota-nów; ●przyczyniają się do biologicznego zwalczania szkodników i ograniczają wystę-powanie chorób; ●ograniczają rozwój chwa-stów; ●wzbogacają glebę w substancję or-ganiczną i składniki pokarmowe, poprawiając jej stan kultury przy niedoborze lub braku nawozów organicznych i naturalnych w go-spodarstwie; ●przedłużają podstawową funkcję gleby uprawnej związaną z wytwo-rzeniem masy roślinnej; ●pozostawione do wiosny w formie mulczu w okresie jesienno- -zimowym gromadzą wodę z opadów, spo-walniają proces mineralizacji substancji or-ganicznej i zapobiegają wymywaniu składni-ków pokarmowych w głąb gleby; ●zmniej-szają koszty uprawy poprzez wyeliminowa-nie orki przedzimowej. Należy podkreślić, że zielony nawóz pozostawiony do wiosny w formie mulczu powoduje niewielki spadek plonu, ale poprawę cech jakości rośliny na-wożonej w porównaniu z nawozem stosowa-nym w formie tradycyjnej.
Spośród uprawianych w międzyplonie ścierniskowym roślin niemotylkowych nie-zwykle cennym gatunkiem jest gorczyca biała. Wyróżnia się krótkim okresem wege-tacji, szybko wschodzi, wytwarza dużą ilość łatwo rozkładającej się (niezdrewniałej) masy nadziemnej, ale pod warunkiem, że będzie
Ziemniak Polski 2008 nr 3
2
późno wysiana, nawet w połowie sierpnia. Do późnej jesieni powinna tylko zakwitnąć. Jeśli do tego czasu przekwitnie i wyda owo-ce, nie nadaje się na zielony nawóz. Szybko drewnieje i rozkład takiej biomasy będzie utrudniony. Należy również pamiętać, że rośliny krzyżowe, w tym gorczyca biała, są żywicielami mątwika. Dlatego też niepowinno się ich uprawiać w międzyplonie ściernisko-wym rzepaku i rzepiku, zwłaszcza tam, gdzie odnotowano występowanie tego groźnego szkodnika. Jeśli chodzi o gorczycę białą, to obecnie zarejestrowana jest jedna mątwiko-bójcza odmiana – Matex.
Za uprawą gorczycy białej w międzyplonie ścierniskowym przemawiają również inne jej zalety: jest gatunkiem odpornym na suszę i przymrozki, może być uprawiana zarówno na glebach lekkich, jak i średnich. Niski koszt materiału siewnego sprawia, że jest po-wszechnie wysiewana przez rolników, lecz rzadko stosowana jako zielony nawóz pod ziemniak.
Mając powyższy problem na uwadze, w Katedrze Szczegółowej Uprawy Roślin Aka-demii Podlaskiej w Siedlcach przeprowadzo-no w latach 1999-2002 badania polowe nad oceną wartości nawozowej gorczycy białej stosowanej w uprawie ziemniaka jadalnego. Doświadczenie polowe założono na glebie kompleksu żytniego bardzo dobrego, o od-czynie obojętnym oraz średniej zasobności w fosfor, potas i magnez. Zawartość próch-nicy wynosiła 1,34%. Badano następujące kombinacje nawożenia międzyplonem ścier-niskowym:
• kontrola (bez nawożenia międzyplonem), • obornik (30 t/ha),
• międzyplon ścierniskowy przyorany jesie-nią (gorczyca biała 34,5 kg/ha),
• międzyplon ścierniskowy pozostawiony do wiosny w formie mulczu (gorczyca biała 34,5 kg/ha).
Gorczycę uprawiano w stanowisku po jęczmieniu jarym. Po zbiorze jęczmienia pod międzyplon stosowano nawozy mineralne, których ilość w przeliczeniu na 1 ha wynosi-ła: N 60 kg, P2O5 30 kg, K2O 60 kg.
Gorczy-cę odmiany Matex wysiewano w połowie sierpnia. Jesienią na wyznaczone poletka wywieziono obornik bydlęcy i wykonano orkę przedzimową, wcześniej rozdrabniając gor-czycę broną talerzową z wyjątkiem poletek,
na których międzyplon pozostawiono do wiosny w formie mulczu. Ziemniaki jadalne uprawiano w pierwszym roku po nawożeniu organicznego. Wczesną wiosną wysiano nawozy mineralne, których ilość w przelicze-niu na 1 ha wynosiła: N 90 kg, P2O5 90 kg,
K2O 120 kg. Na poletkach, na których
jesie-nią wykonano orkę przedzimową, nawozy mineralne wymieszano z glebą za pomocą kultywatora zagregatowanego z broną. Na-tomiast na poletkach z mulczem stosowano bronę talerzową i kultywator.
Ziemniaki odmiany Rywal wysadzano w III dekadzie kwietnia. Do wschodów co 7 dni obsypywano i bronowano, a tuż przed wschodami stosowano Afalon Dyspersyjny 450 SC w dawce 2 dm3/ha, zaś po wscho-dach (w fazie 15-20 cm wzrostu roślin), gdy stwierdzono występowanie chwastów jedno-liściennych, opryskiwano herbicydem Fusila-de Super 125 EC w dawce 2 dm3/ha. Zwal-czano również stonkę ziemniaczaną prepa-ratem Fastac 10 EC (0,1 dm3/ha) oraz zara-zę ziemniaka fungicydem Ridomil MZ 72 WP (2 dm3/ha). Zbiór ziemniaków przeprowa-dzono w II dekadzie września. Podczas zbio-ru określano plon ogólny i handlowy świeżej masy bulw, przyjmując za plon handlowy bulwy o średnicy powyżej 40 mm. W pobra-nych próbach oznaczano zawartość skrobi, witaminy C i smakowitość bulw.
Plon handlowy ziemniaków nawożonych gorczycą białą zarówno przyoraną jesienią, jak i pozostawioną do wiosny w formie mul-czu był wyższy od plonu na obiekcie kontrol-nym (bez nawożenia międzyplonem). Jed-nak tylko po gorczycy przyoranej jesienią plon handlowy kształtował się na poziomie zbliżonym do plonu na oborniku, po gorczycy stosowanej w formie mulczu był znacznie od niego niższy, o 12,2 t/ha (tab. 1).
Analizując oddziaływanie obornika i gor-czycy białej na kształtowanie się cech jako-ści bulw ziemniaka, należy stwierdzić, że i nawozy zielone, i naturalne powodowały wzrost zawartości skrobi, witaminy C i sma-kowitości bulw w porównaniu z ziemniakami uprawianymi na obiekcie kontrolnym. Wyją-tek stanowi tu oddziaływanie gorczycy białej przyoranej jesienią na smakowitość bulw. Po zastosowaniu tej formy nawożenia smakowi-tość była na podobnym poziomie jak na obiekcie kontrolnym (tab. 2).
Ziemniak Polski 2008 nr 3 3
Tabela 1 Wpływ nawozów zielonych i obornika na plon ziemniaków (RSD Zawady 2000-2002)
Nawożenie międzyplonem ścierniskowym Plon ogólny (t/ha) Plon handlowy (t/ha) Przyrost plonu handlowego w porównaniu z kontrolą (t/ha) Przyrost plonu handlowego w porównaniu z obornikiem (t/ha) Kontrola Obornik Gorczyca biała
Gorczyca biała – mulcz
28,0 43,0 42,2 39,5 18,0 38,8 38,1 26,6 0,0 +20,8 +20,1 +8,6 -20,8 0,0 -0,7 -12,2 Tabela 2 Wpływ nawożenia organicznego
na wybrane cechy jakości bulw (średnie z lat 2000-2002) Nawożenie międzyplonem ścierniskowym Zawartość skrobi (%) Zawartość witaminy C (mg%) Smakowitość bulw (skala 9-stop.) Kontrola Obornik Gorczyca biała
Gorczyca biała – mulcz
13,4 14,2 14,2 14,2 20,7 22,0 21,9 21,89 5,6 6,5 5,6 6,1
Reasumując, wielkość i jakość plonu ziemniaków uprawianych po gorczycy białej przyoranej jesienią dorównywała wielkości i jakości plonu ziemniaków uprawianych na oborniku. Pozostawienie gorczycy białej w formie mulczu spowodowało istotny spadek plonu, ale cechy jakości bulw były podobne jak w uprawie na oborniku. Ponadto stoso-wanie międzyplonu w formie mulczu znacz-nie obniża bezpośredznacz-nie koszty produkcji w porównaniu z obornikiem. Nie bez znaczenia jest też korzystne oddziaływanie międzyplo-nu na środowisko glebowe. Dlatego też na-wożenie gorczycą białą w integrowanej upra-wie ziemniaka powinno być regułą, zwłasz-cza przy niedoborze lub braku obornika. Plantator ziemniaków poprzez wprowadze-nie do uprawy międzyplonu ścierniskowego – gorczycy białej – może skorzystać ze
znacznych dopłat w ramach programu rolno-środowiskowego.
Literatura
1. Boligłowa., Dzienia S. 1996. Wpływ nawożenia organicznego i sposobu uprawy roli na plonowanie i jakość bulw ziemniaka. – Zesz. Nauk. AR Szczec. 172, Rol. (62): 37-42; 2. Nowacki W. 2006. Zasady inte-growanej produkcji ziemniaków. – Ziemn. Pol. 1: 19- -22; 3. Nowakowski M., Gutmański I., Kostka-Goś-ciniak D., Kaczorowski G. 1997. Międzyplony ścierni-skowe odmian gorczycy białej, rzodkwi oleistej i facelii błękitnej jako nawozy zielone i czynniki ograniczające mątwika burakowego w glebie. – Biul. IHAR 202: 201-211; 4. Spiertz J. H. J., Haverkort A. J., Vereijken P. H. 1996. Enviromentally safe and consumerfriendly potato production in The Nethrlands. 1. Development of ecologically sound productions systems. – Potato Res. 39: 371-378. 5. Songin W. 1998. Międzyplony w rolnictwie proekologicznym. – Post. Nauk Rol. 2: 43-51
