Ewelina Swora-Cwynar, Marta Gajewska, Marian Grzymisławski, Agnieszka Dobrowolska
DIETA I SUPLEMENTY ANTI-AGING Katedra Gastroenterologii, Dietetyki i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. A. Dobrowolska
Słowa kluczowe: dieta, suplementy, anti-aging, superżywność, superowoce, anty-oksydanty.
Key words: diet, dietary supplements, anti-aging, superfoods, superfruits, antioxi-dants.
Żyjemy w czasach kultu młodości. Odsetek ludzi starszych rośnie jednak wraz z wydłużającą się średnią życia i spadkiem rozrodczości (1). W biologii starzenie się organizmu określa się jako przewagę procesów katabolicznych, czyli rozpa-du związków organicznych o złożonej budowie, na związki prostsze o znacznie mniejszym potencjale energetycznym, nad procesami anabolicznymi, polegającymi na tworzeniu złożonych związków organicznych z tych mniej rozbudowanych. Skutkami dominacji katabolizmu nad anabolizmem w organizmie są: zwiększe-nie ryzyka występowania chorób i spadek aktywności fi zycznej. Starzezwiększe-nie się to inaczej stopniowy spadek potencjału czynnościowego narządów, który uniemoż-liwia zachowanie homeostazy (równowagi), gdy organizm zostaje narażony na fi zjologiczny stres oksydacyjny. Opisany proces jest ciągły i nieodwracalny, ale indywidualny dla każdego człowieka (2). Jednym z najważniejszych elementów, które pozwalają na „zatrzymanie czasu” jest odpowiednio zbilansowana dieta, na którą składają się:
• ekologiczne produkty wysokiej jakości, • podaż odpowiedniej ilości płynów, • suplementy diety,
• restrykcja kaloryczna,
• rezygnacja z żywności wysoko przetworzonej, • obróbka termiczna,
• aktywność fi zyczna (3).
Istotną zależnością, która może być motywacją do stosowania diet i suplementów diety anti-aging oraz prowadzenia zdrowego trybu życia są konsekwencje starzenia się, do których zaliczamy większą podatność na niektóre choroby cywilizacyjne (chorobę wieńcową; nadciśnienie tętnicze; nowotwory; anoreksję i bulimię; astmę oskrzelową i inne choroby alergiczne; otyłość; przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP); depresje, nerwice i inne zaburzenia afektywne; uzależnienia) (4).
Dieta okinawska – sekret długowieczności
„Długowieczność” w diecie okinawskiej łączy się z prowadzeniem zdrowego try-bu życia, w którego skład wchodzi dieta ubogokaloryczna, choć bogata w składniki odżywcze, najczęściej te pochodzenia roślinnego, do przygotowywania posiłków używa się dużej ilości przypraw (5). Na ryc. 1 przedstawiono w formie grafi cznej ogólne zasady żywienia człowieka i aktywności fi zycznej wg zasad diety okinaw-skiej, której realizacja daje duże szanse na długie życie z zachowaniem zdrowia intelektualnego i dobrej kondycji fi zycznej.
Ryc. 1. Piramida żywieniowa w diecie okinawskiej wg Willcox’a (5). Fig. 1. Okinawans’ health pyramid according to Willcox’s thesis (5).
Dominacja produktów roślinnych nad zwierzęcymi w diecie zmniejsza występo-wanie procesów zapalnych i tym samym zapewnia „długowieczność”. Produktami, którym przypisuje się działanie przeciwzapalne są: buraki, brukiew, pasternak i rze-pa. Bardzo istotnym elementem jest pochodzenie żywności. Zamiast produktów ze sklepów (z produkcji przemysłowej), preferowane są te pochodzące z gospodarstw. Posiłki powinny być przyrządzane w domu, gdyż jakość dań w miejscach, takich jak stołówki, bary czy restauracje, nie jest możliwa do zweryfi kowania przez konsumen-ta (6). Japończycy zamieszkujący te rejony kierują się maksymą „Hara hachi bu”, co oznacza – jedz do momentu, w którym poczujesz, że w 80% jesteś najedzony.
Dieta okinawska zmniejsza ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczynio-wego, nowotworów, cukrzycy oraz przewlekłych chorób związanych z wiekiem. Posiada wspólne cechy z dietą śródziemnomorską, dietą DASH i dietą portfolio, od-znacza się wysoką podażą składników biologicznie czynnych oraz antyoksydantów (5). Todoriki i współpr. wykazują pozytywny wpływ tradycyjnej diety okinawskiej na niższe wartości ciśnienia tętniczego krwi i rzadsze występowanie innych dole-gliwości będących następstwem choroby miażdżycowej. Długowieczność populacji okinawskiej w oparciu o badania kliniczne mieszkańców wyspy oraz zebrane wiady żywieniowe wykazują wyraźny związek między sposobem żywienia a wy-dłużaniem średniej życia ludzi (5).
Do grupy Niebieskich Sfer Długowieczności (ang. LBZ – Longevity Blue Zone) – czyli miejsc z największym zagęszczeniem stulatków, obszarów, w których śred-nia długość życia jest wyjątkowo wysoka – oprócz japońskiej wyspy Okinawa zalicza się również: Ikarię (wyspę w Grecji), Sardynię (wyspę we Włoszech), Loma Linda (miasto w Kalifornii) i półwysep Nicoya znajdujący się w Kostaryce (7, 8).
Antyoksydanty
Antyoksydanty, inaczej przeciwutleniacze, działają antagonistycznie do wolnych rodników, które przyczyniają się do niszczenia komórek organizmu poprzez uszko-dzenie błony komórkowej. Skutkiem tego jest zmniejszenie witalności tkanek spo-wodowane postępującym spadkiem liczby zdrowych komórek. Rezultatem przewagi wolnych rodników nad antyoksydantami w organizmie jest przyspieszenie procesu starzenia się (9).
Likopen
Likopen jest najsilniejszym przeciwutleniaczem zaliczanym do naturalnych barw-ników, zwanych karotenoidami. Jest syntetyzowany przez rośliny i mikroorganizmy, chroni organizm przed substancjami inicjującymi powstanie mutacji nowotworo-wych (RFT), jak i wycisza nienaturalne podziały komórek organizmu, indukując ich apoptozę. Pełni również istotną funkcję w metabolizowaniu cholesterolu: hamuje oksydację frakcji LDL-cholesterolu i wpływa na obniżenie poziomu cholesterolu całkowitego. Takie działania zmniejszają ryzyko zapadalności na choroby układu krążenia (10, 11). Fuhrman i współpr. wykazali, że likopen hamuje syntezę cho-lesterolu w hodowlach makrofagów przez obniżenie aktywności enzymu wątrobo-wego odpowiedzialnego za wytwarzanie złogów cholesterolowych. Wyniki badań wskazują, iż regularna podaż 60 mg likopenu na dobę obniża ryzyko zawału mięśnia sercowego o 30–40%, gdyż zmniejsza poziom cholesterolu (10). Alda i współpr. (12). wykazali, iż najwyższą zawartość likopenu wśród przebadanych produktów wykazują przetwory pomidorowe (pasta – 14 mg/100 g; sos spaghetti – 16 mg/100 g, ketchup pomidorowy – 17 mg/100 g).
Luteina i zeaksantyna
Antyoksydacyjne działanie luteiny i zeaksantyny korzystnie wpływa na siatków-kę oka i dzięki temu jest wykorzystywane w prewencji schorzenia ściśle związanego z procesem starzenia się organizmu: AMD (Age-related Macular Degeneration), czyli zwyrodnienia plamki związanego z wiekiem. Luteina i zeaksantyna redukują niszczące działanie wolnych rodników (szczególnie tlenu singletowego i wolnych rodników tlenowych) na siatkówce oka oraz niwelują zniszczenia, wywoływane najbardziej niebezpiecznym widzialnym światłem – niebieskim, absorbując jego cząsteczki. Ma i współpr. przeprowadzili badanie, w którym u 108 osób z wcześniej rozpoznanym AMD suplementowano luteinę (10 mg lub 20 mg/dobę) oraz zeaksan-tynę (10 mg/dobę) przez 48 tygodni. Skutkiem było zwiększenie ilości pigmentu plamkowego u badanych. Wyniki tego badania świadczą o korzystnym wpływie
su-plementowania luteiny i zeaksantyny w prewencji AMD (13). Najlepszymi źródłami tych związków są: żółtko jaja kurzego (luteina: 54, zeaksantyna: 35), kukurydza (l: 60, z: 26) i kiwi (l:54, z: 0) (14).
Niezbędne Nienasycone Kwasy Tłuszczowe
Do najważniejszych rodzajów Nienasyconych Kwasów Tłuszczowych, które wpływają na zahamowanie procesów starzenia, należą: kwasy omega-3 i omega-6. Organizm ludzki nie jest zdolny do syntezy NNKT, posiada jednak umiejętność przebudowy tych związków. Ich najbogatsze źródła to oleje roślinne: słoneczni-kowy, z wiesiołka, kukurydziany, sojowy, rzepasłoneczni-kowy, nieoczyszczony olej lniany tłoczony na zimno. Działanie kwasów omega-6 i omega-3 jest antagonistyczne względem siebie, a więc, łącząc się z tym samym układem enzymatycznym, dają przeciwny efekt, np.: produkty przemian kwasów omega-6 nasilają procesy zapalne i krzepnięcie krwi; z kolei metabolity kwasów omega-3 hamują procesy zapalne i działają przeciwkrzepliwie. NNKT warunkują prawidłowe funkcjonowanie każ-dego narządu w organizmie. Szczególną uwagę zwraca ich wpływ na układ krwio-nośny, siatkówkę oka i mózg. Odpowiednia proporcja podawanych z pożywieniem NNKT (omega-6:omega-3= 4-5:1) wskazuje na jakość diety. Żywienie przeciętnego mieszkańca Europy znacznie odbiega od zakresu referencyjnego norm (15–20:1), czego powodem jest zwiększony udział prozapalnych kwasów omega-6 i tłusz-czów zwierzęcych (nasycone kwasy tłuszczowe). Zwiększa to ryzyko występowania w populacji chorób cywilizacyjnych (15).
Resweratrol
Resweratrol jest fi toaleksyną, która występuje w tkance roślinnej (np. w winogro-nach). Związek należy do grupy fi toestrogenów dobrze rozpuszczalnych w alkoholu (powszechnie występuje w czerwonym winie). Działanie resweratrolu w prewencji i leczeniu chorób nowotworowych spowodowane jest zdolnością tego związku do hamowania wzrostu komórek rakowych i wzmaganiem ich apoptozy. Fitoestrogen wzmaga również ekspresję genu wyciszającego procesy nowotworowe, a obniża aktywność enzymu, który bierze udział w detoksykacji substancji rakotwórczych, jednocześnie blokując receptory dla szkodliwych, kancerogennych związków (np. węglowodorów aromatycznych). Właściwości przeciwutleniające zmniejszają wy-stępowanie reakcji zapalnych neutralizując wolne rodniki (16). Korzystne działanie resweratrolu na układ krwionośny udowodnili m. in.:
• Lekakis i współpr., którzy przeprowadzili doświadczenie z udziałem 30 pacjen-tów, u których zdiagnozowano chorobę wieńcową. Badani otrzymywali ekstrakt z czerwonych winogron w dawce 600 mg na dobę. Już po godzinie od podania roztworu odnotowano zwiększenie przepływu krwi w naczyniach krwionośnych (17).
• Vislocky i współpr., którzy wykazali korzystny wpływ resweratrolu na zdrowej populacji, podając zdrowym mężczyznom 36 g ekstraktu z pestek winogron dwa razy dziennie przez 3 tygodnie zaobserwowali zwiększenie przepływu krwi w tęt-nicy ramiennej wraz z poprawą funkcjonowania śródbłonka (18).
Superowoce
Superowoce (ang. superfruits) to produkty posiadające liczne wartości wital-ne dzięki kompowital-nentom, takim jak składniki odżywcze czy antyoksydanty. Jako podstawy do sklasyfi kowania owocu jako „superfruit” służą udokumentowane lub prawdopodobne efekty zdrowotne pojawiające się w następstwie ich spożycia (19).
Jagody Açai
Açai (łac. Euterpe oleracea Mart.) to drzewo palmowe zajmujące obszary Ama-zonii. Jego owoce to jednopestkowe jagody, wyglądem przypominające czarną po-rzeczkę. Są cennym źródłem antyoksydantów – polifenoli (antocyjanów, biofl awo-noidów) i fi tosteroli; NNKT; błonnika pokarmowego; wapnia; pełnowartościowego białka składającego się ze wszystkich aminokwasów, które trzeba dostarczyć z dietą (aminokwasy egzogenne w zalecanych proporcjach) (20). Co więcej, jagody açai podawane grupie dorosłych z nadwagą (których BMI wynosiło 25–30 kg/m²) poda-wane przez 30 dni (100 g pulpy z jagód açai dwa razy dziennie) obniżały poziom glukozy poposiłkowej do ok. 4,7%. Nastąpił również spadek insuliny na czczo (z 8,9 ± 54 μU/cm3 do 6,7 ± 33 μU/cm3) i wartości frakcji LDL (z 90,1 ± 29,1 na 78,1 ± 25,3) (21).
Jagody goji
Krzew goji, inaczej zwany kolcowojem pospolitym, wywodzi się z rodziny psian-kowatych (tak samo jak pomidor czy ziemniak) (22). O prozdrowotnym działaniu jego owoców decydują: kompleks sacharydowy, karotenoidy, tauryna i związki fe-nolowe (23).
Luo i współpr. (24) przeprowadzili badanie określające wpływ kompleksu sacha-rydowego na obniżenie poziomu glukozy we krwi. Doświadczenie przeprowadzono na 32 królikach, które wraz z dietą otrzymywały wodny roztwór ekstraktu jagód goji w dawce 0,25 g/kg/dobę przez 10 dni. Wykazano pozytywny efekt hipogli-kemizujący (spadek stężenia glukozy we krwi o 8,04 ± 2,51 mmol/dm3) (23, 24).
Song i współpr., Hu i współpr., a także Tang i współpr. w badaniach odnotowali, iż wyciąg z owoców goji, dzięki zawartości tauryny, może spowalniać rozwój reti-nopatii cukrzycowej. Tauryna chroni siatkówkę oka zwierząt chorych na cukrzycę przez przyspieszenie ekspresji genów wpływających na metabolizm luteiny i zeak-santyny (25, 26, 27). Yu i współpr., Shen i współpr. wykazali, że działanie neuropro-tekcyjne jagód goji na siatkówkę oka dotyczy także organizmu ludzkiego (28, 29). Chiu i współpr sugerują, iż dostarczanie kompleksu polisacharydowego w dawce 1mg/kg m.c./dobę również korzystnie wpływa na fi zjologię oka: przeciwdziała ja-skrze i wczesnym stadiom zwyrodnieniowym związanym z siatkówką oka (30).
Składniki jagód goji wykazują działanie prewencyjne i lecznicze w schorzeniach, których częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem (24).
Żurawina
Żurawina jest krzewem, który naturalnie występuje w Polsce (Bory Tucholskie, Lubelszczyzna, Podkarpacie, Pojezierze Mazurskie, Puszcza Białowieska i
Kny-szyńska). Owoce tej rośliny są źródłem wielu cennych składników: antocyjanów, fl awonoidów (kemferolu, kwercetyny), kwasów organicznych (cytrynowego, jabł-kowego, galusowego, benzoesowego), witamin i prowitamin (witaminy C, witaminy K, tiaminy, rybofl awiny, karotenów), luteiny i zeaksantyny, proantocyjanidyn (PAC) oraz pierwiastków, takich jak: potas, wapń, magnez, fosfor, mangan, jod, czy cynk.
Żurawina jest owocem o silnym działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwzapal-nym. Jest zalecana w leczeniu i profi laktyce ZUM (Zakażeń Układu Moczowego). Pacjentami o podwyższonym ryzyku wystąpienia infekcji dróg moczowych i nerek są osoby powyżej 65 r.ż.. U mężczyzn w podeszłym wieku przyczyną jest zwykle przerost lub zapalenie gruczołu krokowego, u kobiet – cukrzyca (31).
Obecność w żurawinie wysokiego stężenia antyoksydantów redukuje destruk-cyjne działanie wolnych rodników na organizm i dzięki temu zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób nowotworowych i hamuje procesy starzenia się organizmu (32).
Przez wysoką zawartość potasu w żurawinie, owoc ten zaleca się pacjentom z nadciśnieniem tętniczym. Ponadto, stosuje się ją w miażdżycy, zakrzepicy i w chorobach układu krążenia (dwie szklanki soku z żurawiny wypite w ciągu doby podnoszą poziom frakcji HDL-cholesterolu we krwi o ok. 10% minimalizując tym samym ryzyko wystąpienia schorzeń serca o 40%) (33).
Co więcej, przetwory z jagód żurawiny hamują rozwój bakterii H. pylori, która jest główną przyczyną choroby wrzodowej żołądka (32).
Superfoods
„Superfoods”, czyli superżywność to grupa produktów roślinnych o wysokiej zawartości składników odżywczych i bioaktywnych w małej masie. Jest to element jadłospisu stosowany w danej kulturze jako remedium na wybrane schorzenia, bądź powszechny prozdrowotny składnik podstawowej diety (34).
Komosa ryżowa
Komosa ryżowa (quinoa) to roślina pochodząca z Ameryki Południowej. Quinoa jest ekwiwalentem ryżu, można ją gotować, prażyć, by uzyskać z niej „popcorn”. Ze zmielonych ziaren robi się bezglutenową mąkę. Może być też spożywana w postaci kiełków.
Nasiona komosy ryżowej mają wyższą wartość odżywczą w porównaniu do większości zbóż (Matiacevich i współpr. (35), np. zawartość białka pełnowarto-ściowego w jej ziarnach jest wyższa niż w ryżu. Co więcej, quinoa jest cennym źró-dłem węglowodanów złożonych, NNKT oraz witamin (tiaminy, kwasu foliowego, witaminy C) i minerałów (wapnia, fosforu, magnezu, żelaza, cynku, potasu, miedzi).
Wysokie stężenie polifenoli w komosie ryżowej skutkuje silnym działaniem redu-kującym wolne rodniki, więc obniża ryzyko tworzenia zmian nowotworowych (36). Prozdrowotne właściwości kategoryzują to zboże do „supergrains”, czyli tzw. superzbóż o licznych właściwościach przeciwstarzeniowych (37).
Korzeń maca
Maca (łac. Lepidium meyenii) to roślina kapustna występująca pierwotnie w Ameryce Południowej. Jadalną częścią jest korzeń. Tradycyjnie jest używany do:
• obniżenia reakcji organizmu w sytuacjach stresowych, • zmniejszenia skutków przewlekłego zmęczenia i anemii,
• poprawienia funkcjonowania układu endokrynnego gonad (płodność), • przyspieszenia metabolizmu,
• zwiększenia witalności (wydolności fi zycznej, libido, koncentracji).
Wartościowe składniki zawarte w korzeniu maca to: magnez, miedź, cynk, wapń, żelazo, mangan, krzem, witaminy z grupy B (B1, B2), sterole (kampesterol, β-sitosterol i stigmasterol), ligniny, kwas askorbinowy, białka i węglowodany, glu-kozynolany (nadające swoisty smak roślinom kapustnym i cechujące się działaniem przeciwnowotworowym).
Stone i współpr. (38) przeprowadzili doświadczenia mające na celu sprawdzenie wpływu korzenia maca na sprawność fi zyczną i popęd seksualny. W badaniach zostało potwierdzone działanie zwiększające libido i poprawiające wyniki rowe-rzystów. Natomiast suplementacja sproszkowanym korzeniem maca nie wykazała żadnego wpływu na poziom hormonów płciowych u badanych (34).
Wprowadzenie korzenia maca do diety anti-aging przywróci witalność osobom starszym i znacznie zredukuje efekty starzenia się organizmu.
Pachnotka zwyczajna
Pachnotka zwyczajna (łac. Perilla frutescens) jest krzewem pierwotnie wystę-pującym w południowo-wschodniej Azji (Himalaje). Jej charakterystyczny (mięto-wo-bazyliowy) zapach spowodowany jest obecnością olejków eterycznych, które warunkują prozdrowotne działanie na starzejący się organizm człowieka (39) Jest to roślina wykorzystywana już w tradycyjnej medycynie jako antydepresant (40), śro-dek przeciwnowotworowy i przeciwbólowy, preparat na ból gardła, alergię, zatrucia, grypę, przeziębienie czy antyoksydant. W medycynie chińskiej opisuje się również jej pozytywne działanie w zapaleniu oskrzeli, nudnościach, wymiotach, kaszlu (39), stłuszczeniu wątroby (41) i zakrzepicy (42).Reguluje parametry metaboliczne krwi w otyłości (profi l lipidowy) (43).
Pachnotka zwyczajna jest bogatym źródłem NNKT, polifenoli (chryzoeriolu, lu-teoliny i apigeniny), które wykazują pozytywne działanie w profi laktyce i leczeniu częstych dolegliwości przychodzących wraz z wiekiem – próchnicy i paradontozy (39).
Lin i współpr. przeprowadzili badanie, w którym udowodnili działanie ekstraktu z liści perilli na wyizolowane komórki nowotworu wątroby (44). Preparat z pach-notki. Ito i współpr. (45) wykazali w doświadczeniu na myszach antydepresyjne działanie aldehydu perylowego (PAH) w wziewnej na regulację funkcjonowania układu nerwowego w sytuacjach stresowych (39).
Aktywność składników pachnotki gwarantuje pozytywne zmiany w organizmie, które nadają mu witalności i pozwalają zachować zdrowie. Jej wyjątkowy smak i zapach dodatkowo wzbogacą potrawy mięsne sałatki, zupy czy sosy.
Autorskie przepisy anti-aging
Koktajl
Składniki: Sposób przygotowania: · garść jagód acai (60g),
· ¼ szklanki mleka kokosowego (60 cm3),
· ¼ szklanki wody (60 cm3),
· ½ banana średniej wielkości (60 g).
· Obrać banana ze skórki. · Zblendować wszystkie składniki.
Tak skomponowany koktajl pomoże w zachowaniu prawidłowego funkcjono-wania wątroby.
Deser orzechowy
Składniki: Sposób przygotowania: · łyżka sproszkowanego korzenia maca (8 g),
· ½ garści orzechów włoskich całych (15 g), · łyżeczka miodu (8 g),
· ¼ szklanki komosy ryżowej (45 g), · ½ szklanki wody (120 cm3).
· Komosę opłukać kilkukrotnie zimną wodą, odce-dzić. Wsypać do garnka, dolać ½ szklanki wody i doprowadzić do wrzenia. Zmniejszyć ogień i go-tować na najmniejszym płomieniu przez 10–15 min. Odstawić na 10 min.
· Dodać miód i orzechy. · Wymieszać.
Ten deser to idealne rozwiązanie dla miłośników deserów, by dostarczyć skład-ników bioaktywnych, które usprawnią metabolizm, funkcjonowanie gospodarki hormonalnej i zredukują reakcje na stres.
Sałatka z perillą i cytrusami
Składniki: Sposób przygotowania: · dwie garści szpinaku (50 g),
· garść liści pachnotki zwyczajnej (25 g), · garść kwiatów pachnotki zwyczajnej (25 g), · pół grejpfruta średniej wielkości (120 g), · pół pomarańczy (100 g),
· 2 łyżki oleju lnianego (20 g),
· 4 małe sztuki mozzarelli – kulki (28 g).
· Grejpfruta i pomarańczę obrać ze skóry i pokroić w kostkę.
· Szpinak oraz kwiaty i liście perilli wypłukać w cie-płej (nie gorącej!) wodzie.
· Wymieszać mozzarellę, szpinak i cytrusy. · Całość skropić olejem lnianym.
Sałatka zrobiona wg tego przepisu dostarczy niezbędnych makroelementów i wzbogaci dietę o NNKT, witaminę C i inne drogocenne składniki, które spowol-nią procesy starzenia organizmu spowodowane destrukcyjnym działaniem wolnych rodników.
Podsumowanie
1. Dieta okinawska bazująca na ekologicznych produktach pochodzenia roślinne-go, rybach, owocach morza i restrykcji kalorycznej wydłuża średnią życia populacji i zmniejsza ryzyko występowania chorób cywilizacyjnych.
2. Likopen i NNKT dostarczane do organizmu w odpowiedniej proporcji (ome-ga-6:omega-3 = 4–5:1) redukują ryzyko występowania chorób krążenia, obniżając poziom cholesterolu całkowitego, poziom frakcji LDL-cholesterolu i parametry ci-śnienia tętniczego krwi.
3. Luteina i zeaksantyna to antyoksydanty, które chronią siatkówkę oka przed działaniem wolnych rodników, dlatego wykorzystywane są w prewencji zwyrod-nienia plamki związanego z wiekiem (AMD).
4. Resweratrol zawarty w czerwonym winie działa kardioprotekcyjnie i zmniej-sza ilość zgonów spowodowanych chorobami układu krążenia.
5. Jagody acai i owoce goji posiadają właściwości hipoglikemizujące.
6. Tauryna i kompleks sacharydowy w jagodach goji wykazują działanie profi -laktyczne względem retinopatii cukrzycowej, AMD i jaskry .
7. Silne działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne żurawiny jest wykorzysty-wane w leczeniu i profi laktyce zakażeń układu moczowego (ZUM), które nasilają się wraz z wiekiem.
8. Komosa ryżowa (quinoa) to bogate źródło witamin, minerałów i pełnowarto-ściowego białka w diecie.
9. Korzeń maca wycisza reakcje organizmu w sytuacjach stresowych, zmniejsza skutki przewlekłego zmęczenia i anemii, poprawia funkcjonowanie układu endo-krynnego gonad (płodność), przyspiesza metabolizm, zwiększa witalność (wydol-ność fi zyczną, libido, koncentrację).
10. Pachnotka zwyczajna (Perilla) ma działanie:
• przeciwnowotworowe, antyalergiczne (ekstrakt z nasion Perilla),
• antydepresyjne, antyoksydacyjne, wywierające korzystny wpływ w otyłości oraz dyslipidemii (ekstrakt z liści Perilla),
• profi laktyczne w próchnicy i paradontozie, przeciwbólowe,
• stabilizujące błony komórkowe, obniżające poziom trójglicerydów, hamujące agregację płytek krwi, wywierające korzystny wpływ w stłuszczeniu wątroby (olej Perilla).
E. S w o r a-C w y n a r, M. G a j e w s k a, M. G r z y m i s ł a w s k i, A. D o b r o w o l s k a ANTI-AGING DIET AND SUPPLEMENTS
PIŚMIENNICTWO
1. Błędowski P., Szatur-Jaworska B., Szweda-Lewandowska Z., Kubicki P.: Raport na temat sytuacji osób starszych w Polsce. grudzień 2012r. Instytut Pracy i Spraw Socjalnych Warszawa; SGH Warszawa. – 2. Talarska D., Wieczorowska-Tobis K.: Pozytywna starość. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Poznań, 2010; ISBN 978-83-7597-080-7: 25-26. – 3. Krasnowska G., Sikora T.: Suplementy diety a bezpieczeństwo konsumenta. ŻNTJ, 2011; 4(77): 1. – 4. Huber L.: Style adaptacyjne do sytuacji stresowych w różnych grupach wiekowych, a choroby cywilizacyjne XXI wieku. Probl. Hig. Epidemiol. 2010; 91(2): 271. – 5. Willcox D. C., Scapagnini G.,
Willcox B. J.: Healthy aging diets other than the Mediterranean: a focus on the Okinawan diet. Mech.
Ageing Dev., 2014; Mar-Apr; 136-137: 148-162. – 6. Żak-Cyran B.: Bądź twórcą swojego zdrowia, Ga-laktyka; Łódź, 2016; 978-83-7579-549-3. – 7. Pes G. M., Errigo A., Bitti A., Dore M. P.: Effect of age, period and birth–cohort on the frequency of glucose-6-phosphate dehydrogenase defi ciency in Sardinian
adults. Ann. Med. 2017; 1-6. – 8. Orzyłowska E. M., Jacobson J. D., Bareh G. M., Ko, E. Y., Corselli
J. U., Chan P. J.: Food intake diet and sperm characteristics in a blue zone: a Loma Linda Study. Eur.
J. Obstet Gynecol. Reprod. Biol. 2016; 203: 112-115. – 9. Karabasz-Radowiecka S.: Antyoksydanty w diecie – strażnicy młodości. Academy of Aesthetic and Antiaging Medicine, 2016; (1): 45-46. – 10.
Kwiatkowska E.: Likopen w profi laktyce chorób cywilizacyjnych. Post. Fitot. 2010; 1: 39-42.
11. Kosałka K., Kozłowska-Wojciechowska M.: Udokumentowane czynniki żywieniowe w profi lak-tyce chorób nowotworowych. Czyn. Ryz., 2010; (3): 8-14. – 12. Alda L. M., Gogoaşă I., Bordean D.,
Gergen I., Alda S., Moldovan C., Niţă L.: Lycopene content of tomatoes and tomato products. Journal
of Agroalimentary Processes and Technologies, 2009; 15(4): 540-542. – 13. Ma L., Dou H.L., Wu Y.Q.,
Huang Y.M., Huang Y.B., Xu X.R., Zou Z.Y., Lin X.M.: Lutein and zeaxanthin intake and the risk of
age-related macular degeneration: a systematic review and meta-analysis. British Journal of Nutrition, 2012; 107(3): 350-359. – 14. Nowak J. Z.: AMD, dieta i suplementy diety. Mag. Lek. Okul., 2012; 6(3): 129-145. – 15. Marczyński Z., Materac E., Bodek K. H.: Rola kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w organizmie człowieka. Bromat. Chem. Toksykol, 2013; 46(2): 225-233. – 16. Karabasz-Radowiecka S.: Antyoksydanty w diecie – strażnicy młodości. Academy of Aesthetic and Antiaging Medicine, 2016; (1): 48. – 17. Lekakis J., Rallidis L. S., Andreadou I., Vamvakou G., Kazantzoglou G., Magiatis P., Skaltsounis
A.L., Kremastinos D.T.: Polyphenols compounds from red grapes acutely improve endothelial function
in patients with coronary heart disease. European Journal of Cardiovascular Prevention & Rehabilita-tion, 2005; 12(6): 596-600. – 18. Vislocky L.M., Fernandez M.L.: Biomedical effects of grape products. Nutrition reviews, 2010; 68(11): 656-670. – 19. Felzenszwalb I., da Costa Marques M. R., Mazzei J. L.,
Aiub C. A.: Toxicological evaluation of Euterpe edulis: a potential superfruit to be considered. Food
and chemical toxicology, 2013; 58: 536-544. – 20. Cieślik E., Gębusia A.: Charakterystyka właściwości prozdrowotnych owoców roślin egzotycznych. Post Fitot, 2012; 2: 93-100.
21. Udani J. K., Singh B. B., Singh V. J., Barrett M. L.: Effects of Acai (Euterpe oleracea Mart.) berry preparation on metabolic parameters in a healthy overweight population: a pilot study. Nutrition Journal, 2011; 10(1): 45. – 22. Kulczyński B., Gramza-Michałowska A.: Kompleks polisacharydowy jagód Goji (Lycium barbarum) jako element fi toterapii – przegląd. Nauka Przyroda Technologie, 2014; 8(2): 247-251. – 23. Kulczyński B., Groszczyk B., Cerba A., Gramza-Michałowska A.: Owoce goi (Lycium barbarum) jako źródło związków bioaktywnych w żywności – przegląd literatury. Nauka Przyroda Technologie, 2014; 8(2): 19. – 24. Luo Q., Cai Y., Yan J., Sun M., Corke H.: Hypoglycemic and hypolipidemic effects and antioxidant activity of fruit extracts from Lycium barbarum. Life sciences, 2004; 76(2): 137-149. – 25. Song M.K., Salam N.K., Roufogalis B.D., Huang T.H.: Lycium barbarum (Goji Berry) extracts and its taurine component inhibit PPAR-γ-dependent gene transcription in human retinal pigment epithelial cells: possible implications for diabetic retinopathy treatment. Biochemical Pharmacology, 2011: 82(9): 1209-1218. – 26. Hu C.K., Lee Y.J., Colitz C.M., Chang C.J., Lin C.T.: The protective effects of Lycium barbarum and Chrysanthemum morifolum on diabetic retinopathies in rats. Veterinary ophthalmology, 2012; 15(2): 65-71. – 27. Ling T., Yunong Z., Yu J., Lloyd W., Edlin O., Logan
W., Denis M. D. L.: Dietary wolfberry ameliorates retinal structure abnormalities in db/db mice at the
early stage of diabetes. Experimental biology and medicine, 2011; 236(9): 1051-1063. – 28. Huifeng Y.,
Logan W., Hua J., Lloyd W., Yu J., Jing H., Hui H., Edlin O., Yunong Z., Denis M. M., Dingbo L.:
Di-etary wolfberry upregulates carotenoid metabolic genes and enhances mitochondrial biogenesis in the retina of db/db diabetic mice. Molecular nutrition & food research, 2013; 57(7): 1158-1169. – 29. Shen
Z.J., Wang J.J., Li G.L.: Effect of extract of Lycium barbarum L. on adult human retinal nerve cells.
Chinese journal of ophthalmology, 2012; 48 (9): 824-828. – 30. Kin C., Yuan Z., Sze-Chun Y., Carmen
K., Ming L., Owen O-Cheung C., Raymond Chuen-Chung C., Kwok-Fai S., Jin-Fu C.: Up-regulation of
crystallins is involved in the neuroprotective effect of wolfberry on survival of retinal ganglion cells in rat ocular hypertension model. Journal of cellular biochemistry, 2010; 110(2): 311-320.
31. Myśliwiec M.: Zakażenia układu moczowego u osób starszych. Klinika Nefrologii i Transplan-tologii, Uniwersytet Medyczny, Białystok Medycyna po Dyplomie, 2011; (20); 4(181): 88-92. – 32.
Nowak Z. T.: Księga owoców leśnych: kuracje i przetwory, Wydawnictwo AA; Kraków, 2013; ISBN
978-83-7864-452-1: 213-226. – 33. Flammer A. J., Martin E. A., Gössl M., Widmer R. J., Lennon R. J.,
Sexton, J. A.: Polyphenol-rich cranberry juice has a neutral effect on endothelial function but decreases
the fraction of osteocalcin-expressing endothelial progenitor cells. European journal of nutrition, 2013; 52(1): 289-296. – 34. Ekiert K., Dochniak M.: Superfoods – idealne uzupełnienie diety czy zbędny dodatek?. Pielęg Zdr Publ, 2015; 5 (4): 401-408. – 35. Matiacevich S. B., Castellión M. L., Maldonado
S. B., Buera M. P.: Water-dependent thermal transitions in quinoa embryos. Thermochimica acta,
2006; 448(2): 117-122. – 36. Dini, I., Tenore G. C., Dini, A.: Nutritional and antinutritional composi-tion of Kancolla seeds: an interesting and underexploited andine food plant. Food Chemistry, 2005; 92(1): 125-132. – 37. Jancurová, M., Minarovicová, L., Dandar, A.: Quinoa–a review. Czech Journal of Food Sciences, 2009; 27(2): 71-79. – 38. Stone M., Ibarra A., Roller M., Zangara A., Stevenson E.J.: A pilot investigation into the effect of maca supplementation on physical activity and sexual desire in sportsmen. Journal of ethnopharmacology, 2009; 126(3): 574-576. – 39. Bachheti, R. K., Joshi, A.,
Ahmed, T.: A phytopharmacological overview of Perilla frutescens. Int. J. Pharm. Sci. Rev. Res., 2014;
26(2): 55-61. – 40. Kim E. K., Lee S. J., Lim B. O., Jeon Y. J., Song M. D., Park T. K.: Antioxidative and neuroprotective effects of enzymatic extracts from leaves of Perilla frutescens var. japonica. Food Science and Biotechnology, 2008; 17(2): 279-286.
41. Igarashi M., Miyazaki Y.: A review on bioactivities of perilla: progress in research on the functions of perilla as medicine and food. Evidence-based complementary and alternative medicine, 2013. – 42.
Jang J. Y., Kim T. S., Cai J., Kim J., Kim Y., Shin K.: Perilla oil improves blood fl ow through inhibition
of platelet aggregation and thrombus formation. Laboratory animal research, 2014; 30(1): 21-27. – 43.
Kim M. J., Kim H. K.: Perilla leaf extract ameliorates obesity and dyslipidemia induced by high-fat diet.
Phytother Res., 2009; 23(12): 1685-1690. – 44. Lin C. S., Kuo C. L., Wang J. P., Cheng J. S., Huang Z.
W.: Growth inhibitory and apoptosis inducing effect of Perilla frutescens extract on human hepatoma
HepG2 cells. J. Ethnopharmacol, 2007; 112(3): 557-567. – 45. Shinsuke I., Li S., Qing D., Susan C. W.,
Leonard B. C., James A. S., Chuan H., Yi Z.: Tet proteins can convert 5-methylcytosine to
5-formylcy-tosine and 5-carboxylcy5-formylcy-tosine. Science, 2011; 333(6047): 1300-1303. Adres: 60-355 Poznań, ul. Przybyszewskiego 49