K
R
O
N
I
K
A
IN ST Y T U T H IST O R II N A U K I, OŚW IATY I T E C H N IK I
D Z IA Ł A L N O Ś Ć IN S T Y T U T U H IS T O R II N A U K I, O Ś W IA T Y I T E C H N IK I P A N
W R O K U 1979
Z adania badaw cze Problem u M iędzyresortow ego I I I - 11 N auka i oświata w dziejach
Polski jako czynnik postępu społecznego, gospodarczego i kulturalnego w roku 1979 realizow ane
były zarów no przez pracow ników etatowych jak i w spółpracow ników Instytutu — członków zespołów naukowych.
Część zadań na mocy umów, przy zawieraniu których Instytut występował w roli koordynatora II stopnia, realizow ano w ram ach prac naukow o-badaw czych takich placówek ja k : Uniwersytet W arszawski, U niw ersytet im. A dam a M ickiewicza w Poznaniu, U niw ersytet im. M ikołaja K opernika w T oruniu, Wyższa Szkoła Pedagogiczna w O polu, Instytut Odlewnictwa w Krakowie.
P r o g r a m b a d a w c z y n a r o k 1979
Zasygnalizow ana powyżej problem atyka rozw iązywana była poprzez realizow anie tem atów podporządkow anych takim zagadnieniom j a k : I — D zieje nauki polskiej ze szczególnym uwzglę
dnieniem nauki nowożytnej oraz je j roli w upowszechnianiu oświaty i rozwoju m yśli technicz nej; II — Dzieje edukacji narodowej ja k o warunku postępu nauki i ja k o czynnika kształto wania świadomości narodowej; III — Najważniejsze osiągnięcia badawcze uczonych polskich i ich oddziaływanie w nauce światowej.
G rupa p i e r w s z a obejmuje następujące tem aty: 1) Historia nauki polskiej X IX i X X
wieku (kierow nik: prof. Bogdan Suchodolski, 2) Historia wybranych dyscyplin — opraco
wania syntetyczne (kierow nik: doc. Irena Stasiewicz-Jasiukowa), 3) Dzieje nauczania his
torii nauki i techniki (kierow nik: doc. Irena Stasiewicz-Jasiukowa), 4) Dzieło M ikołaja Kopernika i jego społeczne znaczenie. Podstawy firm ow ania się środowiska naukowego epoki Kopernika (kierow nik: prof. Paweł C zartoryski), 5) Wybrane zagadnienia : wiązków nauki polskiej z nauką europejską — do końca X V I wieku (kierow nik: doc. M ałgoizata Terlecka),
6) Zdobycze nauki polskiego Oświecenia i epok graniczących na tle rozwoju nowożytnej
nauki europejskiej (kierow nik: doc. Irena Stasiewicz-Jasiukowa), 7) Problemy interdyscyplinarne i metodologiczne historii nauki (kierow nik: dr Janusz Skarbek), 8) Histeria organizacji nowożytnej nauki polskiej (kierow nik: doc. Bohdan Jaczewski), 9) Główne kierunki badawcze
222 Kronika
i szkoły w naukach matem atyczno-fizycznych X IX i X X wieku (kierow nik: pröf. Jerzy
D obrzycki), 10) Wybrane zagadnienia z dziejów poznania ziem polskich (kierow nik: prof. Józef Babicz), 11) Problemy polskiej i światowej geografii (kierow nik: prof. Józef Babicz), 12) Uwarunkowania społeczne i polityczne rozwoju polskich nauk medycznych i wybrane zagadnienia z historii m edycyny (kierow nik: prof. Stanisław Szpilczyński), 13) Genealogia współczesnej form acji polskiej (kierow nik: d r B arbara K użnicka), 14) Historia wybranych gałęzi techniki polskiej (kierow nik: d r Bolesław Orłowski), 15) Studia nad staropolską techniką hutniczą (kierow nik: d r Bolesław Orłowski).
G ru p a d r u g a : 1) Szkolnictwo okresu staropolskiego (kierow nik: doc. Tadeusz Bieńkowski), 2) Komisja Edukacji Narodowej ja ko czynnik rozwoju oświaty i nauki (kierow nik: d r hab. K alina Bartnicka), 3) Szkolnictwo i oświata dorosłych na ziemiach polskich p od zaborami (kierow nik: prof. Józef M iąso), 4) Rola nauczycieli w rozwoju oświaty i kultury od X V I II
do X X wieku (kierow nik: doc. Stanisław M auresberg), 5) Reform y oświatowe, szkolnictwo, oświata pozaszkolna i popularyzacja nauki (kierow nik: doc. Stanisław M auersberg), 6) Tajna oświata i nauka w latach 1939— 1945 (kierow nik: d r W anda G arbow ska), 7) Rozwój oświaty i wychowania w Polsce Ludowej (kierow nik: doc. Stanisław M auerserg).
G ru p a t r z e c i a : 1) Polskie środowisko naukowe za granicą (kierow nik: prof. Józef M iąso), 2) Środowisko inżynierów na emigracji w X I X wieku (kierow nik: prof. Józef M iąso), 3) Najważniejsze osiągnięcia badawcze uczonych polskich i ich oddziaływania w nauce światowej (kierow nik: prof. Jerzy D obrzycki i doc. Tadeusz Kowalik).
W roku sprawozdawczym wyżej wymienione tem aty zgodnie z ich wieloletnim cyklem opracow yw ania znajdow ały się w fazie realizacji. N atom iast niektóre spośród indyw idualnie rozwiązywanych zadań stanowiących o ich zakresie, stopniu rozbudow ania zostały zakończone.
I tak ukończona została praca zbiorow a autorów polskich i czechosłowackich, pod naukow ą redakcją Ireny Stasiewicz-Jasiukowej i LuboSa N ovy’ego, pt. The problems o f teaching
the history o f science. K siążka powyższa om aw iając problem y nauczania historii nauki
i techniki przybiera charakter interdyscyplinarny — m a się ona ukazać w ram ach wydawnictw CSAV.
P on ad to przekazana została do druku rozpraw a doc. Ireny Stasiewicz-Jasiukowej tra k tująca o roli ja k ą M itzler de K o lo f odegrał w życiu umysłowym polskiego Oświecenia — praca ta wchodzi w skład książki Werbereiter der deutsch-slawischen Wechselseitigheit, której wydawcą jest Niemiecka A kadem ia N auk. T ą sam ą grupę tem atyczną — Zdobycze nauki
polskiego Oświecenia i epok graniczących na tle rozwoju nowożytnej nauki europejskiej —
reprezentują prace: m gr Joanny Jarzęckiej o polonikach w „N eue Zeitungen von gelehrten Sachen”, m gr M ałgorzaty Kinowskiej o życiu umysłowym polskiego Oświecenia, m gr Jana K ozłow skiego O „Lexicon derer itztlebenden G elehrten in Polen” J. D. Jarockiego, które złożyć się m ają na zeszyt „Studiów i M ateriałów z Dziejów N auki Polskiej” (Seria A — H istoria nauk społecznych).
Problem y interdyscyplinarne i metodologiczne historii nauki znalazły swe odbicie w za kończonej pracy prof. W aldem ara Voise na tem at francuskiej myśli utopijnej oraz w pracy doc. Stefana A m sterdam skiego pt. N auka a wartość, zaś dzieje organizacji w zespołowo opracow anej pozycji Stacja naukowa P A N w Paryżu — historia i teraźniejszość (autorzy: doc. B ohdan Jaczewski, d r D an u ta Rederow a, d r W aldem ar Rolbiecki).
T em at Główne kierunki badawcze i szkoły w naukach m atem atyczno-fizycznych X I X i X X
wieku w śród prac zakończonych reprezentuje praca m gr D anuty H upałow skiej pt. M atem atyka w warszawskim ośrodku naukowym początków X X wieku i praca m gr Andrzeja A rendarskiego Relacje aparatu pojęciowego nauk m atem atyczno-fizycznych i przyrodniczych; tem aty, których
treścią są dzieje poznania ziem polskich i problem y polskiej i światowej geografii repre zentują prace: Dzieje kartografii Z a to ki Gdańskiej doc. Jana Szeligi, Poznanie, wykorzystanie
i ochrona zasobów przyrody nieożywionej w Polsce w latach 1919— 1939 dr Janusza Skoczylasa
(współpracownicy Instytutu).
W ram ach studiów z historii medycyny prof. Stanislaw Szpilczyński zakończył prace, z których jedna pośw ięcona jest dziełu Jana U rsinusa De ossibus humanis tractatus tres
Kronika 223
[...] (1603) — pierwszej rozpraw y anatom icznej z polskim nazewnictwem , d ru g a om aw ia wpływ m ecenatu Stanisława Leszczyńskiego n a rozw ój nauk lekarskich w N ancy (Lotaryngia).
P raca doc. Lecha M okrzyckiego (w spółpracownik) Problem atyka m orska w dawnej nauce
gdańskiej — od schyłku X V I do końca X V I I I wieku reprezentuje tem at H istoria wybranych gałęzi techniki.
Pozostałe tem aty, związane z w zm iankow aną drugą i trzecią grupą znajdują się w to k u opracow yw ania — spośród zadań tw orzących je zakończona została praca dotycząca stanu i zakresu oświaty robotniczej w K rólestw ie Polskim w latach 1870— 1905 p ió ra prof. Józefa M iąso.
K a d r a n a u k o w a
W roku 1979 R ad a N aukow a Instytutu H istorii N auki, Oświaty i Techniki n adała d r K alinie Bartnickiej stopień d o k to ra habilitow anego, zaś R ad a N aukow a W ydziału N auk Ekonomicznych U niw ersytetu W arszawskiego taki sam stopień d r Jerzem u Osiatyńskiem u.
Także w tym ro k u R ad a N aukow a Instytutu H istorii N auki, Oświaty i Techniki n a d ała stopień d o k to ra m gr Janinie C hodakow skiej za pracę Rozw ój szkolnictwa wyższego
w Polsce Ludowej w latach 1944— 1951 i m gr K rzysztofowi Szym borskiem u za pracę Relacje eksperymentu i teorii w genezie fiź y k i kwantowej.
D y d a k t y k a
Podobnie jak w latach ubiegłych grupa pracow ników Instytutu prow adziła zajęcia dydak tyczne zarów no w uczelniach warszawskich, ja k i pozaw arszaw skich: prof. p ro f .: Jerzy D obrzycki, Józef M iąso; docenci: Stanisław M auersberg, Irena Stasiewicz-Jasiukowa, M ałgorzata Terlecka w Uniwersytecie W arszaw skim ; doc. Stanisław M auersberg i d r L eonard G rochow ski w Wyż szej Szkole Pedagogiki Specjalnej im. M arii Grzegorzewskiej w W arszaw ie; d r B arbara K użnicka w Akademii Medycznej w. W arszawie; doc. Tadeusz Bieńkowski w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Olszytnie; d r M ałgorzata M alewicz w Uniwersytecie im. M ikołaja K opernika w T oruniu; prof. Paweł C zartoryski w Uniwersytecie im. M arii Curie-Skłodow skiej w L ublinie; doc. K arolina Targosz w Wyższej Szkole T eatralnej w K rakow ie.
K r a j o w e s e s je n a u k o w e
W roku 1979 Zespół H istorii K artografii przy współudziale M uzeum Ż up Solnych w Wieliczce zorganizował V O gólnopolską K onferencję H istoryków K artografii. O brady poświęcone planom kopalni soli odbyły się na terenie M uzeum Ż up Solnych w dniach
12— 13 października.
Agnieszka D ziurlikowska
(Warszawa)
P u b l i k a c j e k s i ą ż k o w e i w y d a w n i c tw a c ią g ł e
W roku 1979 Instytut opublikow ał 5 pozycji książkow ych i 3 wydawnictw a ciągłe o łącznej objętości 247,50 arkuszy wydawniczych.
W serii „M onografie z Dziejów N auki i Techniki” został opublikow any przez W ydaw nictw o Ossolineum tom XCIV. Jest to m onografia pió ra Bolesława O rłow skiego p t:
Antoni Krauz (1801— 1831?) — zapomniany pionier nauk technicznych, wynalazca i popularyzator.
