Oracovia - Kraköw, 9: 2004, 259-263
F r a n c i s c u s B A R G I E L
ADAMUS QUIRINUS KRASNODJ^BSKI SJ (1628-1702)
EIUSQUE PHILOSOPHICUM OPUS
Introductio
S u b hoc t i t u l o , sed l i n g u a polona, p u b l i c a t a est i n ephemeride , A r c h i w u m H i s t o r i i F i l o z o f i i i M y s l i Spolecznej" ( W a r s z a w a 1981, t. 27, p. 291-332) 40 p a g i n a r u m dissertatio de uno e bene m e r i t i s i n philoso-phico campo Societatis J e s u auctoribus saeculi X V I L C u i u s brevis l a t i n a synthesis pro „ F o r i P h i l o s o p h i c i " lectoribus hic proponitur. A u c t o r e n i m i l l e breves s o l u m hucusque obtinebat notitias, ast ipsius Philosophia Aristotelis explicata [...], anno 1678 p u b l i c i i u r i s facta, accuratiorem v i s a
est m e r e r i ac p o s t u l a r i considerationem. A p e r t e d i c t u m est i t a i n q u a d a m ex eius recensionibus. E n ratio praesentis a r t i c u l i de v i t a textuque publicato ab A d a m o Q u i r i n e K r a s n o d ^ b s k i .
V i t a e c u r r i c u l u m
N a t u s est i l l e die 8 Decembris 1628 a. i n Poloniae regione L i t h u a n i a e v i c i n a , S u b s i l v a n i a dicta, unde „ S u b s i l v a n u s " nominabatur. M o r t u u s est a u t e m V a r s a v i a e 14 M a r t i i a. 1702. Societatem J e s u i n L i t h u a n a P r o v i n c i a ingressus est V i l n a e 8 A u g u s t i 1645, u b i e t i a m religiosae vitae t i r o c i n i u m per b i e n n i u m peregit. P h i l o s o p h i a m scholasticam (logicam, p h y s i c a m et metaphysicam) i n P u l t o v i e n s i S J Collegio (Pultusk) studuit annis 1647-1650. T r i e n n i o philosophico peracto g r a m a t i c a m docuit e t i a m per t r i e n n i u m i n m i n o r i b u s scholis Plocensis CoUegii (Plock; 1650¬ 1653). D e i n d e B r u n s b e r g a e (Braniewo) theologiae incoepit s t u d i u m , sed biennio solummodo persoluto, b e l l i c a e n i m Suecorum incursio i n P o l o n i a m (,J)iluvium suecicum") devastavit dissipavitque Brunsbergense C o l l e g i u m eiusque incolas exsulare coegit. K r a s n o d ^ b s k i r e f u g i u m d e m u m T3a-naviae i n S l a v i a (Slovaquia, Slowacja) i n a u s t r i a c a S J
P r o v i n c i a obtinuit, u b i theologiae c u r s u m c o n t i n u a v i t ac finivit (1655¬ 1657), sacerdotalem suscepit o r d i n a t i o n e m atque aliquot a n n i s (ad 1661 a.) pastoralem agebat c u r a m .
I n P a t r i a m s u a m i n L i t h u a n a P r o v i n c i a reversus, a d paedagogicum directus est m i n i s t e r i u m , a d v a r i a s d i s c i p l i n a s diversis i n scholis tradendas. D e c e m a n n i s (1661-1670) r h e t o r i c a m docuit i n coUegiis P u l t o v i e n s i , R e s l e n s i et P l o c e n s i ( P u l t u s k , Reszel, Plock). T r i e n n i o sequenti collegium Lomsense (Lomza) q u a eius rector g u b e r n a v i t . Reversus P u l t o v i a m ( P u l t u s k ) t r i b u s annis p h i l o s o p h i a m docuit: l o g i c a m , p h y s i c a m , m e t a p h y s i c a m (1674-1677), sequenti vero anno D i o e c e s a n u m rexit S e m i n a r i u m . A n n o 1680 V a r s a v i a m est t r a n s l a t u s a d theologiam docendam, a t t a m e n q u a r t u m h u i u s cursus a n n u m i n V i l n e n s i peregit A c a d e m i a suae doctoralis promotionis causa. I t e r u m V a r s a v i a m reversus est q u a theologiae i u r i s q u e canonici professor (1684-1686). P e r sex ulteriores annos (1686-1692) rectoris m u n u s i n N i e s w i e z (nunc i n A l b a R u s s i a ) et i n P l o c k successive gerebat. U l t i m u m a u t e m decennium (1692-1702) V a r s a v i a e transegit i n i u r i s c a n o n i c i cathedra atque t a m q u a m s t u d i o r u m scholarumque praefectus.
I n eius m u l t i f a r i a operosaque activitate p r i m u m evidenter l o c u m tenet docendi v a r i i s i n d i s c i p l i n i s m u n u s , quocum p a r i t e r s t u d i o r u m , s c h o l a r u m , coUegiorum a d m i n i s t r a t i o n e m iungebat. N o n a l i e n a ei erat e t i a m a n i m a r u m c u r a sacraque praedicatio i n foro p r a e s e r t i m i n t e r n o religiosae domus peragenda q u a pater s p i r i t u a l i s , confessarius domesti-cus, exhortator v a r i i s i n locis. I n o f f i c i a l i de ipso testimonio R o m a m misso anno 1665 dictus est: „ a p t u s ad docendum i n h u m a n i o r i b u s ac superioribus gradibus, a d c o n t i o n a n d u m , a d c o l l o q u i u m , a d g u b e r n a n -d u m , a -d res oeconomicas et a -d missiones". A n n o a u t e m 1700 brevius concinniusque est recensitus: „ a p t u s a d speculationem, canones et gubernationem".
S c r i p t a edita
E philosophico magisterio p r a e c i p u u m i p s i u s opus s c r i p t u m p r o d i i t t y p i s p r o m u l g a t u m sequenti anno post e x p l e t u m c u r s u m , a d p r e l u m a p p r o b a t u m 10 J u n i i 1677 sub t i t u l o : Philosophia Aristotelis explicata per P, Adamum Quirinum Krasnod^bski Societatis Jesu, V a r s a v i a e ,
T y p i s E l e r t i a n i s 1678, 12°, 436 foHa. E theologica s i m i l i t e r d i d a c t i c a activitate aliquot orta s u n t m i n o r a s c r i p t a t y p i s e d i t a t h e s i u m q u e collectanea pro disputationibus scholaribus, sei.: Assertiones ex universa theologia, V a r s a v i a e 1683, 4 ° , 166; Corona divinae sapientiae ex theologica quadriennalis studiiprivilegio contexta, 1683; Theologicae SS. Patrum et Doctorum Ecclesiae assertiones de Verbi Divini Incarnatione
propugnatae, A . D . 1683; Suspensio indulgentiarum, remissionum, facul-tatum sub magno Anni Sacri Jubilaeo explicata per P. A. Qu. Krasno-d^bski S. J. (sine loco et anno).
P r o p r i u s philosophicus textus, de quo h i c et nunc p o t i s s i m u m agitur, p e c u l i a r i praeceditur s i n g u l a r u m operis p a r t i u m Coeli Incolis dedicatio-ne i n so l i d ar i t at i s i n t e r s c i e n t i a m et devotiodedicatio-nem t e s t i m o n i u m . Itaque L o g i c a D i v i n a e T r i n i t a t i consecrata est, P h y s i c a Deo H o m i n i D e i p a -raeque V i r g i n i et M e t a p h y s i c a ( a n i m a omneque ens) - M a r i a e , Reginae Poloniae ac P a t r o n a e i n h e r e d i t a r i i s D o m i n i F . B i e l i n s k i , E n s i f e r i s regalis (Regni Poloniae) bonis. I p s u m philosophicum s c r i p t u m sex partibus-tractatibus construitur, q u i u l t e r i u s i n assertiones, paragra-phos et numeros dispescunt. Q u o r u m p r i m u s et secundus logicam attinent, tres ulteriores - p h y s i c a m , sextus vero - m e t a p h y s i c a m omnesque a d convenientia S t a g i r i t a e scripta referunt.
E t r i p a r t i t a peripatetico-scholastica philosophia i n K r a s n o d ^ b s k i scripto p l u r i m u m s p a t i i considerationisque P h y s i c a obtinuit ( d i m i d i u m textus i n t r i b u s tractatibus), m i n u s L o g i c a (duos tractatus), m i n i m u m -M e t a p h y s i c a ( u n u m t r a c t a t u m i n centum paginis). N o n d a t u r t a m e n p l e n a i n t e r dictas problematicas segregatio; metaphysicae interiectiones t a m i n L o g i c a q u a m i n P h y s i c a i n v e n i u n t u r . N o n adest p a r i t e r p l e n a i n t e r philosophicas theologicasque conceptiones sententiasque discretio; i n thesibus probandis d i f f i c u l t a t i b u s q u e resolvendis biblico-ecclesiatici textus i n v o c a n t u r a d intellectuales rationes iuvandas.
D o c t r i n a p h i l o s o p h i c a
L o g i c a - A d a m i Q u i r i n i per se est f o r m a l i s naturae - sd. dialectica, quae circa tres mentis actus v e r s a t u r considerans explicansque con-ceptus, i n d i c i a , r a t i o c i n i a modosque ipsis i n cognoscitiva p r a c t i c a u t e n d i . F e r e n o n d a t u r i n ea stricte d i c t a criteriologia, v e r i t a t i s , certitudinis ac obiectivismi cognoscitivi quaestio, quae o m n i a i n d u b i a scholasticae et A r i s t o t e l i s praesupposita constituunt. I n f o r m a l i et methodologico aspectu attentionem gignit a l i a a t r a d i t i o n a l i operationum m e n t a l i u m dislocatio, quatenus p r i m o loco r a t i o c i n i a ac syllogismi ponuntur, deinde i n d i c i a , conceptus vero loco u l t i m o ; i n i u d i c i o r u m a u t e m ac conceptuum a m b i t u p r i u s eorum s i g n a externa a t t e n d u n t u r , sei. propositiones et t e r m i n i , quo i n procedendi modo f a t u r a r u m logicae f o r m a r u m i n d i c i a v i d e r i licet.
P h y s i c a - n o n est experimentalis sensu moderne scientia, sed n a t u r a e p h i l o s o p h i a (cosmologia, etiologia, psychologia). E x experientia solummodo exempla d e s u m u n t u r ad consideratum p r o b l e m a m e l i u s
e n u c l e a n d u m apta. Successive t r a c t a t u r i n ea: de corpore n a t u r a l i , eius s t r u c t u r a et proprietatibus; de m u l t i m o d a causalitate i n m u n d o create ( m a t e r i a l i , f o r m a l i , efificienti, f i n a l i , exemplari), eius realitate, n a t u r a legibusque, quibus r e g i t u r nec n o n de d i v i n a activitate a d e x t r a , de Deo agente et causante, creante et conservante i n esse m u n d u m a n i m a m q u e h u m a n a m atque divino de concursu c u m c r e a t u r a r u m operationibus; u l t e r i u s de entis m a t e r i a l i s categoriis: de quantitate, m o t u , loco ac tempore; de corporum m u t a b i l i t a t e v i v e n t i u m et a n o r g a n i c o r u m s u b s t a n t i a l i accidentalique (ortus, i n t e r i t u s , n a t i v i t a s , mors, t r a n s m u -tatio, auctio, i n t e n s i f i c a t i o , corporum compositio); t a n d e m de a n i m a e problemate t a m i n genere q u a v i t a e motusque i m m a n e n t i s p r i n c i p i o q u a m i n p e c u l i a r i de r a t i o n a l i ac l i b e r a a n i m a h u m a n a . U t r a q u e a n i m a e species d e f e n d i t u r et explicatur; i n unoquoque h o m i n e u n a t a n t u m a n i m a esse asseritur, quae corpus i n f o r m a t s i m u l q u e praeter r a t i o n a l e m s e n s i t i v a et vegetativa p r a e d i t a est v i r t u t e . E s t i l l a i m m a t e r i a l i s , s p i r i t u a l i s i m m o r t a l i s q u e e s u a n a t u r a , per se i p s a m operans cognosci-tive ac affeccognosci-tive. Potentias facultatesque rationales, i n t e l l e c t u m seil, ac v o l u n t a t e m quoque possidet, i d e n t i f i c a t a s t a m e n c u m seipsa, c u m i p s i u s essentia.
E speculativa p h y s i c a r u m q u a e s t i o n u m tractatione tales p h a n t a s t i cae conceptiones provenerunt ut „ q u i n t a essentia" a d coelum e x p l i c a n -d u m , s t e l l a r u m i n quo-dam coelesti f l u i -d o i m m e r s i o , quattuor corporum c o n s t i t u t i v a elementa (terra, aqua, aer, ignis) ab antiquitate h e r e d i t a t a , i n psychologia vero „ s p i r i t u s a n i m a l e s seu vitales". E m p i r i c a e contra p r o v e n i e n t i a conspici potest i n i n t e l l e c t u a l i s cognitionis genesi evolutio-neque, quae a sensitivis i m p r e s s i o n i b u s procedit tenditque a d abstracta et generalisata, a m a t e r i a l i b u s a d s p i r i t u a l i a , ab accidentibus a d sub-stantias, n o n deductive ergo modo, sed i n d u c t i v e .
M e t a p h y s i c a - p a u p e r r i m a est valdeque concisa, delineans so-l u m m o d o motas i n i p s a quaestiones: entis conceptum, eius proprietates ( u n u m , v e r u m , bonum), essentiae a d e x i s t e n t i a m h a b i t u d i n e m (distinc-tio logica perfecta), suppositi et personae necnon a c c i d e n t i u m n a t u r a m . N o n h a b e t u r i n ea f u n d a m e n t a l e entis problema, i d est eius analogiae quaestio, c u i q u i n e t i a m c o n t r a r i a r i v i d e t u r thesis recepta de perfecta entis conceptus unitate, quae a d eius u n i v o c i t a t e m potius q u a m a d ana-l o g i a m ducit.
K r a s n o d ^ b s k i p h i l o s o p h i a contextu historico-discussivo est p r a e d i t a , quatenus variae sententiae i n a l i q u a quaestione propositae attenduntur; nec n o n d i f f i c u l t a t e s , a r g u m e n t a pro et contra diligenter explorantur, u t ex i s t a r u m o p i n i o n u m r a t i o n u m q u e concertatione distinctionis ope sententia thesisque p r o p r i a d e m u m t r a h a t u r , persaepe probabilis t a n t u m .
„ R i d i c u l i t a t e s " - i u x t a h o d i e r n u m i u d i c a n d i m o d u m - quae i n Phi-losophia Aristotelis explicata i n v e n i u n t u r , n o n sunt peculiares i p s i u s K r a s n o d ^ b s k i conceptiones, sed gener ales istius temporis doctrinae ab a n t i q u i t a t e hereditatae nec tantae sunt, u t valore scientifico t o t u m eius opus s c r i p t u m orbare possent, quod i l l i s defectibus n o n obstantibus solidum, c r i t i c u m ac pro tempore progressivum censeri potest ac debet, t a m quoad i p s a m d o c t r i n a m , q u a m e t i a m i n e a m proponendi modo.
B i b l i o g r a p h i c a
De Krasnod^bski amplius spatiosiusque praeter F. Bargiei scripserunt: W. W^sik in sua Historia filozofii polskiej [Philosophiae Polonae Historia], t. I, Warszawa 1958, p. 69-70; R. Darowski, Stan obecny i perspektywy badan nad filozofiq w szkolach jezuickich w Polsce (XVI-XVHI w.) [Hodiernus status perspectivaeque inquisitionum circa philosophiam in scholis SJ in Polonia (XVI-XVIII s.)], ,Archiwum Historii Filozofii i IVIysli Spolecznej", t. 24: 1978, p. 242¬ 243; Z. Ogonowski in opere cui titulus: 700 lat mysli polskiej. Filozofia i mysl
spoleczna XVH wieku, t. II, Warszawa 1979, p. 255-257; L. Grzebien, Siownik
Polskich Teologöw Katolickich, t. II, Wwa 1982, 414-415.
Ex auctoribus et publicationibus extraneis citare oportet: R. Pleckaitis, Feodalismo laikotarpio filosofia Lietuvoje [Philosophia aetatis feudalismi in Lithuania], Vilnius 1975, p. 153-154; J . et W. Jadacki, Encyclopedic
philoso-phique universelle, t. III, p. 1, Paris 1992, p. 1250-1251.
F r a n c i s z e k B A R G I E L S J
A D A M K W I R Y N K R A S N O D ^ B S K I S J (1628-1702) I J E G O F I L O Z O F I C Z N E D Z I E L O
P o d t y m t y t u l e m u k a z a l a s i ^ r o z p r a w a monograficzna w , A r c h i w u m H i s t o r i i F i l o z o f i i i M y s U Spolecznej", T . 27, 1981, s. 291-332. Powyzszy tekst podaje jej streszczenie w j y z y k u l a c i n s k i m d l a tych c z y t e l n i k ö w „ F o r u m Philosophicum", k t ö r z y n i e znajg^ j y z y k a polskiego. J e s t to z a r a z e m poszerzony p r z e k l a d z polskiego n a lacing biogramu-hasla o K r a s n o d ^ b s k i m przygotowanego d l a Powszechnej Encyklopedii Filo-zofii, w y d a w a n e j w L u b l i n i e ( K U L ) .
