KS. TADEUSZ ZADYKOWICZ
ISTOTA I CECHY MI@OS´CI CHRZES´CIJAN
´ SKIEJ
W BIBLIJNYM OBRAZIE NAS´LADOWANIA CHRYSTUSA
W POSZUKIWANIU FUNDAMENTU PERSONALISTYCZNEJ KONCEPCJI MI@OS´CI
Ludzka miKos´c´ stoi w centrum wspóKczesnego nauczania Kos´cioKa. NajwazW-niejsze dokumenty Benedykta XVI1 oraz inne jego wypowiedzi zawieraj \a gKe\bok \a analize\ tej postawy. Potrzeba takiej analizy wynika z licznych przejawów deformacji miKos´ci w zWyciu osobistym i spoKecznym. Termin „miKos´c´” – jak mówi Benedykt XVI – staK sie\ dzis´ jednym ze sKów naj-cze\s´ciej uzWywanych i takzWe naduzWywanych2. Istot \a tych naduzWyc´ jest – jak sie\ wydaje – oderwanie miKos´ci od podmiotu; od czKowieka jako osoby. Cha-rakterystyczne dla naszych czasów, a sie\gaj \ace swymi korzeniami filozofii Kanta, oderwanie porz \adku moralnego od porz \adku ontycznego, znalazKo bo-wiem swoje reperkusje takzWe w postrzeganiu fenomenu miKos´ci. Nast \apiKa dzis´ swoista depersonalizacja tej postawy. Jakby zapomniano, zWe miKos´c´ wyrasta z osobowego istnienia. Dlatego Kos´cióK stawia sobie za cel ukazanie z´ródeK ludzkiego bytu i jego dziaKania, w tym takzWe z´ródeK miKos´ci, która winna przenikac´ wszelkie dziaKania.
PeKne uje\cie fenomenu miKos´ci wymaga jednak umieszczenia jej nie tylko w perspektywie antropologicznej, ale takzWe etycznej i teologicznej. NamysK nad miKos´ci \a w perspektywie antropologicznej musi zostac´ zwien´czony
pers-Ks. dr hab. TADEUSZ ZADYKOWICZ – adiunkt Katedry Teologii Moralnej Ogólnej KUL; adres do korespondencji: Al. RacKawickie 14, 20-950 Lublin; e-mail: tadeuszz@kul.pl
1Chodzi tu gKównie o dwie encykliki: Deus caritas est (2005) oraz Caritas in veritate (2009).
pektyw \a moraln \a i teologiczn \a. Dopiero ta filozoficzno-teologiczna analiza miKos´ci jest w stanie ukazac´ jej wielkie bogactwo i najgKe\bsze korzenie. Nie sposób oczywis´cie wszystkie te aspekty uj \ac´ w jednym artykule, wie\c z ko-niecznos´ci przyjdzie skupic´ sie\ tylko na wybranych zagadnieniach, które – jak sie\ wydaje – pomog \a odsKonic´ sam fundament chrzes´cijan´skiej koncepcji mi-Kos´ci.
Katolicka refleksja nad miKos´ci \a, choc´ odwoKuje sie\ do naturalnego do-s´wiadczenia oraz do mys´li filozoficznej, takzWe przedchrzes´cijan´skiej, czerpie inspiracje nade wszystko z Biblii, która nie stanowi wprawdzie systematycz-nego wykKadu na ten temat, ale w charakterystyczny dla siebie sposób, posKu-guj \ac sie\ obrazami, symbolami, przedstawia istote\ miKos´ci i jej cechy. Jednym z takich obrazów jest nas´ladowanie Chrystusa, które zdaje sie\ odsKaniac´ pod-stawowe elementy personalistycznej koncepcji miKos´ci. Analiza tego wezwa-nia, zawartego zarówno w Ewangeliach jak i w innych pismach Nowego Tes-tamentu, pomozWe uwydatnic´ istotne cechy miKos´ci. Jest to jednak mozWliwe tylko w oparciu o znajomos´c´ biblijnej terminologii oraz kontekstów, w któ-rych to wezwanie wyste\puje.
I. KONTEKST I TERMINOLOGIA
Nas´ladowanie Chrystusa stanowi niew \atpliwie jeden z podstawowych tema-tów Nowego Testamentu. Mimo zWe doczekaK sie\ on wielu opracowan´3, do dzisiaj budzi pewne trudnos´ci w interpretacji, zwKaszcza ze wzgle\du na uzWy-wan \a terminologie\, która nie jest jednoznaczna, a co wie\cej tKumaczenia (nie
3Por. M. H. F r a n z m a n n. Follow me. Discipleship according to Saint Matthew. St. Louis, Mo.: Concordia Publishing House 1961; A. S c h u l z. Nachfolgen und Nachahmen. Studien über das Verhältnis der neutestamentlichen Jüngerschaft zur urchristlichen Vorbildethik. München: Kösel Verlag 1962; H. D. B e t z. Nachfolge und Nachahmung Jesu Christi im Neuen Testament. Tübingen: Mohr 1967; M. H e n g e l. Nachfolge und Charisma. Eine exege-tisch-religionsgeschichtliche Studie zu Mt 8, 21f. und Jesu Ruf in die Nachfolge. Berlin: Veflag Alfred Töpelmann 1968; R. S c h n a c k e n b u r g. Die sittliche Botschaft des Neuen Tes-taments. Bd. 1-2. Freiburg–Basel–Wien: Herder 1986-1988; E. B e s t. Disciples and disci-pleship. Studies in the Gospel according to Mark. Edinburgh: T. & T. Clark 1986; t e n zW e. Following Jesus. Discipleship in the Gospel of Mark. Sheffield: JSOT Press 1981; J. D. G. D u n n. Jesus’ call to discipleship. Cambridge: University Press 1992; P. J. van O o l. Befreiende Praxis der Nachfolge. Biblische, historische und befreiungstheologische Impulse zur Nachfolge Jesu, des Christus. Würzburg: Seelsorge Echter Verlag 2000; Discipleship in the New Testament. Red. F. F. Segovia. Philadelphia: Fortress Press 1985.
tylko polskie) nie zawsze dokKadnie oddaj \a tres´c´ tekstu oryginalnego. W zna-czeniu potocznym nas´ladowanie oznacza bowiem dziaKanie oparte na jakims´ wzorze, modelu lub przykKadzie. Biblia okres´la ten wzór terminem „typ” (gr. typos, Kac. figura), oznaczaj \acym namacaln \a figure\ pewnej duchowej rzeczy-wistos´ci4, która kryje w sobie zapowiedz´ przyszKos´ci; czy tezW – jak mówi s´w. PaweK – jest cieniem (gr. skia) spraw przyszKych (por. Kol 2, 17; por. takzWe: Hbr 8, 5; 10, 1). Ten wzór mozWe miec´ charakter osobowy, ale mozWe byc´ tak-zWe rzecz \a, ide \a, a nawet wyobrazWeniem. Co wie\cej, osoba, któr \a sie\ nas´laduje, mozWe byc´ postaci \a konkretn \a, obecn \a, ale mozWe pochodzic´ takzWe ze s´wiata fikcji, uKudy, legendy. Tak \a tres´c´ terminu „nas´ladowanie” oddaje greckie sKowo mimeisthai (Kac. imitare). To sKowo jednak w Ewangeliach nie wyste\-puje ani razu; tym bardziej nie jest uzWyte ono na okres´lenie dziaKania czKowieka jako dziaKania opartego na wzorze Jezusa. Ewangelie jednak za-wieraj \a inne zwroty, które obejmuj \a tres´c´ znaczeniow \a sKowa „nas´ladowanie” (gr. mimesis), a nawet j \a przekraczaj \a. Chodzi tu gKównie o kontekst po-woKania i zwrot „pójdz´ za mn \a”, który w powi \azaniu z kategori \a ucznia (gr. mathetes) odsKania sam \a istote\ oraz szczegóKowe aspekty nas´ladowania i jego konsekwencje. Inne pisma Nowego Testamentu uzWywaj \a równiezW sKowa mi-meisthai, choc´ jego znaczenie przekracza zwykKe odwzorowywanie, jak to zdaje sie\ sugerowac´ polski czasownik „nas´ladowac´”.
Pierwszym sKowem, które w Ewangeliach wyrazWa wezwanie do nas´ladowa-nia Chrystusa, jest grecki zwrot deute opiso mou, który egzegeci tKumacz \a jako „HejzWe, za mn \a!”5. Tymi sKowami Jezus powoKuje swoich pierwszych apostoKów (por. Mk 1, 17; Mt 4, 19; @k 5, 11). W tym samym konteks´cie powoKania uczniów pojawia sie\ takzWe sKowo akolouthein. To sKowo, a do-kKadniej zwrot: akolouthei moi, Jezus kieruje do celnika Mateusza (por. Mk 2, 14; Mt 9, 9; @k 5, 27), a takzWe do bogatego mKodzien´ca (por. Mk 10, 21; Mt 19, 21; @k 18, 22). Oznaczaj \a ono tyle, co „towarzyszyc´” komus´, „byc´ z” kims´. Oba te zwroty (byc´ mozWe bardziej drugi z nich) wyrazWaj \a wspólnote\ z Jezusem, która w przyszKos´ci ma doprowadzic´ takzWe do odwzorowywania Jego postaw. Zawieraj \a wie\c one równiezW mys´l o nas´ladowaniu w s´cisKym
4Por. J a n P a w e K II. Kat. Maryja figur &a i wzorem Kos´cio'a (6.08.1997) nr 1. 5Por. F. M i c k i e w i c z. Wspólnota uczniów Jezusa. Powo'anie – formacja – pos'an-nictwo. Z \abki: Apostolicum 2008 s. 45-50; t e n zW e. Nas´ladowanie Mistrza w dzia'alnos´ci Jezusa oraz s´w. Paw'a. „Communio” 25:2005 nr 5 s. 70. Por. takzWe: J. J. V i n c e n t. Dis-ciple and Lord. The Historical and Theological Significante of DisDis-cipleship in the Synoptic Gospels. Sheffield: Academy Press 1976 s. 25-28.
znaczeniu (gr. mimesis; Kac. imitatio), jednakzWe podkres´laj \a przede wszystkim fundament tego nas´ladowania, jakim jest bycie „z” Jezusem i kroczenie „za” Nim. Jezus jest zatem wzorem (gr. hosper), ale najpierw jest przewodnikiem (gr. hodegos), liderem, pionierem, wodzem (gr. archegos), który poprzedza (gr. proago) tych, których sam wzywa. Dopiero jako przewodnik mówi On „Wez´cie moje jarzmo na siebie i uczcie sie\ ode Mnie, bo jestem cichy i po-korny sercem” (Mt 11, 29). Tym samym przedstawia siebie jako zobowi \ azu-j \acy do nas´ladowania wzór. Nas´ladowanie jako „pójs´cie za” osob \a ukazuje swoje specjalne oblicze w pewnym szczególe z drogi krzyzWowej, na który zwraca uwage\ s´w. @ukasz. Opisuj \ac pomoc Szymona z Cyreny, Ewangelista ten podaje, zWe zWoKnierze wKozWyli na Szymona krzyzW, „aby go niósK za Jezu-sem” (23, 26). Owo „za” z jednej strony zdaje sie\ odpowiadac´ caKej ewange-licznej terminologii nas´ladowania, a z drugiej jest podkres´leniem, zWe au-tentyczny uczen´ Jezusa „nas´laduje Go” („idzie za Nim”) we wszystkich Jego postawach, a zwKaszcza w Jego cierpieniu i me\ce podje\tej z miKos´ci6.
Drugim kontekstem ewangelicznego wezwania do nas´ladowania s \a ukazy-wane przez Jezusa ideaKy doskonaKos´ci moralnej, zawarte w bKogosKawien´-stwach i innych Jego pouczeniach. IdeaKy te zyskuj \a tu range\ wzoru (gr. typos, Kac. figura), przykKadu do nas´ladowania (gr. hypodeigma, Kac. exem-plum), modelu poste\powania (gr. hypogrammon7 tKumaczone na Kacine\ takzWe
jako exemplum). NalezWy jednak pamie\tac´, zWe i one wskazuj \a ostatecznie na Osobe\, w której zostaKy juzW zrealizowane. Zatem nawet wzór, zawarty w Jego nauce (gr. hypotyposis8; Kac. forma), ostatecznie wskazuje na Niego samego jako na Wzór najdoskonalszy. Ten wzór zawarty jest zreszt \a nie tylko w Jego poste\powaniu, nie tylko w Jego nauce, ale takzWe w tym, kim On jest. St \ad, na przykKad, Jego relacja do Kos´cioKa stanowi wzór ofiarnej, wiernej i wy-K \acznej miKos´ci maKzWen´skiej (por. Ef 5, 21-33), zas´ Jego zjednoczenie z Ojcem czyni widzialnymi Jego przymioty. Ws´ród tych przymiotów, które s \a stawiane jako wzór poste\powania uczniom, najwazWniejsze miejsce zajmuje Jego dosko-naKa miKos´c´ i miKosierdzie: „B \adz´cie wie\c wy doskonali, jak doskonaKy jest Ojciec wasz niebieski” (Mt 5, 48) oraz „B \adz´cie miKosierni, jak Ojciec wasz
6Por. H. S K a w i n´ s k i. Nas´ladowanie Chrystusa ukrzyz/owanego wed'ug synoptyków „Studia WKocKawskie” 2:1999 s. 254.
7Ten rzeczownik zostaK uzWyty w Nowym Testamencie tylko jeden raz, w pierwszym Lis´-cie s´w. Piotra, który przypomina: „Chrystus przeLis´-ciezW Lis´-cierpiaK za was i zostawiK wam wzór, abys´cie szli za Nim Jego s´ladami” (2, 21).
8Terminem hypotyposis s´w. PaweK okres´la wzór zawarty w „zdrowej nauce” (por. 2 Tm 1, 13). Wskazuje on raczej na pewien model, wzorzec poste\powania.
jest miKosierny” (@k 6, 36). Wzorem, który nalezWy odzwierciedlac´, jest nade wszystko sam Chrystus, a zwKaszcza Jego me\ka i zmartwychwstanie (por. Flp 2, 5-11)9.
Ewangeliczne wezwanie do nas´ladowania Chrystusa osi \aga swój punkt kul-minacyjny w sKowach, które przedstawiaj \a Go jako now \a miare\ miKos´ci: „To jest moje przykazanie, abys´cie sie\ wzajemnie miKowali, tak jak Ja was umiKowaKem” (J 15, 12). Przykazanie miKos´ci, a tym samym caKa moralnos´c´, uzyskuje tu nowy, konkretny wzorzec, mianowicie przykKad Jezusa. Miar \a tej miKos´ci jest Jego miKos´c´ do uczniów. Nas´ladowanie Chrystusa wyrazWa sie\ wie\c w odtwarzaniu przykKadu Jego miKos´ci. Jakkolwiek wie\c sam termin „nas´ladowanie” nie pojawia sie\ ani w Ewangeliach synoptycznych, ani w Ewangelii wedKug s´w. Jana, to jednak nalezWy stwierdzic´, zWe caKe zWycie i poste\powanie Chrystusa, uwien´czone ofiar \a krzyzWa z miKos´ci „za braci”, jest w nich ukazane jako trwaKy wzór i ideaK, na co wyraz´nie wskazuje Chrystus, mówi \ac w Wieczerniku po umyciu nóg ApostoKom: „DaKem wam bowiem przykKad, abys´cie i wy tak czynili, jak Ja wam uczyniKem” (J 13, 15). SKowa te zreszt \a – jak twierdzi Jan PaweK II – odnosz \a sie\ nie tylko do gestu obmycia nóg, ale do caKego zWycia, które Chrystus uwazWa za pokorn \a sKuzW-be\10. I jak z tego wnioskuje PapiezW: „KazWdy z uczniów otrzymuje wezwanie, by is´c´ w s´lady Syna CzKowieczego, który «nie przyszedK, aby Mu sKuzWono, lecz aby sKuzWyc´ i dac´ swoje zWycie na okup za wielu» (Mt 20, 28)”11.
Termin mimeisthai uzWywany jest dopiero w konteks´cie popaschalnym, gdzie z kolei nie stosuje sie\ w zasadzie sKowa akolouthein12. Zmiana ta naste\puje w zwi \azku ze zmian \a adresata wezwania do nas´ladowania. Po Zmartwychwstaniu jest nim kazWdy wierz \acy, który na równi z powoKanymi bezpos´rednio przez Jezusa – Jego apostoKami i uczniami – jest zobowi \azany do kroczenia duchow \a drog \a, czego istotnym elementem jest ksztaKtowanie swojego zWycia na wzór wywyzWszonego Pana. W takim znaczeniu sKowa mi-meisthai (nas´ladowac´) i mimetes (nas´ladowca) wyste\puj \a w listach s´w. PawKa, który wi \azWe te\ postawe\ z obrazem umierania i zmartwychwstania chrzes´cijan
9 Por. W. S. K u r z. Kenotic Imitation of Paul and of Christ in Philippians 2 and 3. W: Discipleship in the New Testament s. 103 nn.
10Por. Kat. Jezus Chrystus – wzór zbawczej przemiany cz'owieka (17.08.1988) nr 3. 11TamzWe.
12Wyj \atek stanowi \a jedynie dwa testy nowotestamentalne, w których pojawia sie\ ten zwrot po zmartwychwstaniu Chrystusa (J 21, 19; Ap 14, 4). W listach s´w. PawKa wyste\puje on tylko raz (por. 1 Kor 10, 4).
razem z Chrystusem (por. 2 Kor 4, 10-11) oraz z tematem obrazu Boga (gr. eikon, Kac. imago) wpisanym w czKowieka, z podkres´leniem jednak, zWe ten obraz zostaK czKowiekowi przywrócony przez Chrystusa, be\d \acego doskonaKym obrazem Ojca13. Nas´ladowanie Chrystusa – w s´wietle listów PawKowych – jest wie\c niczym innym, jak uzewne\trznieniem, pos´wiadczeniem w codzien-nym zWyciu tej wspólnoty, której z´ródKem jest Chrystus, a któr \a wyrazWa „nowe zWycie w Chrystusie”14. ZW ycie – zgodne z tym darem – oznacza równiezW od-wzorowywanie postaw Jezusa, które streszczaj \a sie\ w stwierdzeniu, zWe „nie zWyK On dla siebie”, ale dla braci (por. Rz 15, 1-7; Flp 2, 5). Wzajemna miKos´c´ i przebaczenie s \a – zdaniem s´w. PawKa – konkretn \a form \a nas´lado-wania Chrystusa (por. Kol 3, 13; Ef 4, 32–5, 2). Zas´ celem tego nas´ladowania jest wspólnota z Nim, któr \a PaweK okres´la jako „przyoblekanie sie\ w Chrystusa” (por. Rz 13, 14).
Obie te idee – pójs´cia za Jezusem (Kac. sequela) i nas´ladowania (Kac. imitatio) – K \aczy wyraz´nie Pierwszy List s´w. Piotra: „Chrystus przeciezW cierpiaK za was i zostawiK wam wzór, abys´cie szli za Nim Jego s´ladami” (2, 21). Przez swoje caKkowite oddanie Bogu staK sie\ On doskonaKym wzorem do nas´ladowania, st \ad trzeba pójs´c´ po Jego s´ladach, by sie\ do Niego upodob-nic´15. Dopiero w s´wietle tak rozumianego nas´ladowania Chrystusa, jako je-dynego Mistrza i jeje-dynego Wzoru, mozWliwe jest równiezW nas´ladowanie wzo-rów ludzkich, o czym s´wiadcz \a zwKaszcza liczne wezwania s´w. PawKa, odno-sz \ace sie\ zreszt \a równiezW do jego przykKadu (por. 1 Tes 2, 1-12; 1 Kor 11, 1; 4, 16; Flp 3, 17; Ga 4, 12).
Termin „nas´ladowanie”, „nas´ladowac´” przyjmuje w Biblii rózWne znaczenia. WyrazWa on zarówno fizyczne pójs´cie za osob \a, jak i postawe\ duchow \a wzgle\-dem osoby. W powi \azaniu z takimi terminami, jak „wzór”, „przykKad”, a zwKaszcza w odniesieniu do kategorii ucznia, odsKania on istotne elementy chrzes´cijan´skiej koncepcji miKos´ci. MozWna pójs´c´ tylko za kims´, kogo uczyni sie\ najpierw „przedmiotem” wKasnej miKos´ci, rozpoznaj \ac akt miKos´ci w jego
13Por. S. T. P i n c k a e r s. Z´ród'a moralnos´ci chrzes´cijan´skiej. Jej metoda, tres´c´, historia. TK. A. Kurys´. Poznan´: W drodze 1994 s. 129; F. G. Mc L e o d. The image of God in the Antiochene tradition. Washington, DC: The Catholic University of America Press 1999 s. 49.
14Por. J. N a g ó r n y. Teologiczna interpretacja moralnos´ci Nowego Przymierza. Red. K. JezWyna, J. Gocko, W. Rzepa. Lublin: Wydawnictwo KUL 2009 s. 275. Por. takzWe: R. A. W i l d. ‘Be Imitators of God’. Discipleship in the Ephesians. W: Discipleship in the New Testament s. 133 nn.
zaproszeniu. Trwanie przy nim i poste\powanie za nim be\dzie zas´ oznaczaKo stopniowe przeksztaKcanie swego zWycia na wzór, którego dostarcza osoba umi-Kowana. Ten wzór – jak wskazuj \a teksty Nowego Testamentu – dotyczy zas´ rózWnych przejawów miKos´ci oraz rózWnych sytuacji, w których ma sie\ wyrazic´ miKos´c´ do Boga i do czKowieka.
II. MI@OS´C´ JAKO RELACJA MIE\DZYOSOBOWA
Biblijna terminologia oraz kontekst, w jakim wyste\puje wezwanie do na-s´ladowania Chrystusa, wskazuje, zWe miKos´c´ urzeczywistnia sie\ w relacjach mie\dzyosobowych. Nie jest ona zatem jak \as´ statyczn \a dyspozycj \a czKowieka, ale rodzi sie\ w wolnej odpowiedzi na dar i wezwanie Chrystusa, który za-praszaj \ac do wspólnoty ze sob \a, wskazuje zarazem na wzór miKos´ci zawarty przede wszystkim w Jego Osobie, a nie tylko w gKoszonej nauce czy w ja-kims´ bezosobowym ideale. W peKni angazWuj \aca osobe\ odpowiedz´ czKowieka dynamizuje wszystkie jego dziaKania zarówno w wymiarze wertykalnym, jak i horyzontalnym.
… oparta na wezwaniu i darze Chrystusa
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa wskazuje najpierw na szczególne relacje mie\dzy Nauczycielem a uczniem. Relacje te oparte s \a na wzajemnej miKos´ci, choc´ prymat w ich nawi \azaniu nalezWy zawsze do Nauczyciela. To On szuka sobie uczniów, którzy pójd \a za nim, pozostan \a z Nim i dopiero na tej wspólnocie w przyszKos´ci powstanie relacja nas´ladowania w s´cisKym znacze-niu. Wszyscy Ewangelis´ci podkres´laj \a ten podstawowy charakter inicjatywy Chrystusa. To On szuka sobie uczniów-nas´ladowców. On wykazuje sie\ caKko-wit \a inicjatyw \a, w której objawia sie\ nie tylko Jego suwerenna wola, ale równiezW – co podkres´la Jan PaweK II – gKe\boka miKos´c´16. On wychodzi ze swego miejsca pobytu, szuka, powoKuje (por. J 1, 35-37). Uczen´ nie musi speKnic´ zWadnych warunków wste\pnych; nie musi miec´ okres´lonych pre-dyspozycji moralnych, spoKecznych. Nie musi posiadac´ specjalnych cnót ani pochodzic´ z odpowiedniego s´rodowiska. Co wie\cej, jest to zawsze czKowiek konkretny, a nie jakas´ jego idea. Ten czKowiek ma swoj \a historie\ zWycia, swój
zawód, swoj \a pKec´. Nas´ladowanie rodzi sie\ wie\c z miKos´ci do konkretnej osoby i jest to najpierw miKos´c´ Nauczyciela. Te\ miKos´c´ pozwalaj \a dostrzec opisy powoKania apostoKów, a byc´ mozWe jeszcze wyraz´niej przekaz o powoKa-niu bogatego mKodzien´ca. Kiedy ten os´wiadczyK, izW zachowywaK przykazania od najmKodszych lat, Jezus – jak podkres´la Ewangelista – „spojrzaK z miKos´ci \a na niego” (Mk 10, 21). To przenikliwe spojrzenie, peKne miKos´ci, towarzyszy zaproszeniu: „Idz´, sprzedaj wszystko, co masz, i rozdaj ubogim, a be\dziesz miaK skarb w niebie. Potem przyjdz´ i chodz´ za Mn \a!”. Z tej ewangelicznej sceny, a zwKaszcza ze wzmianki o miKos´ci Mistrza, Jan PaweK II wyprowadza wniosek: „Ta Boska i ludzka miKos´c´ Jezusa objawia sie\ w kazWdym wezwaniu do zKozWenia caKkowitego daru z siebie na drodze nas´ladowania, która ma odzwierciedlac´ odwieczn \a miKos´c´ Ojca”17.
MiKos´c´, tak jak nas´ladowanie, jest dzieKem Kaski. W szkole Jezusa nie wystarczy zapKacic´ za wyksztaKcenie, by je zdobyc´. Bycie uczniem uwarun-kowane jest tutaj uprzedzaj \acym spojrzeniem i sKowem zaproszenia18. Wszelkie zaangazWowanie ucznia jest juzW odpowiedzi \a na Jego obdarowanie. Tym szkoKa Jezusa odrózWniKa sie\ od innych typów szkóK, które w Jego cza-sach, wczes´niej i póz´niej, powstawaKy w Egipcie, Asyrii, Babilonii, Grecji, Rzymie, a takzWe od tych, jakie powstaj \a dzisiaj. RózWnica ta polega równiezW na tym, zWe Jezus, w odrózWnieniu od innych nauczycieli, wi \azWe swego ucznia nie tyle z gKoszon \a przez siebie nauk \a, ile z sob \a samym. Obdarowuj \ac mi-Kos´ci \a, oczekuje adekwatnej do tego odpowiedzi – odpowiedzi miKos´ci19.
Istot \a daru, jakiego Chrystus udziela wybranym przez siebie uczniom, jest wspólnota oparta na miKos´ci, która – jak podkres´la zwKaszcza s´w. Jan – ma swój niedos´cigKy model w tej wspólnocie, jak \a Syn tworzy z Ojcem (por.
17Por. tamzWe.
18Por. M i c k i e w i c z. Wspólnota uczniów Jezusa s. 18; S K a w i n´ s k i, Nas´ladowa-nie Chrystusa ukrzyz/owanego s. 253; W. B r a c h t. Jüngerschaft und Nachfolge. W: Kirche im Werden. Studien zum Thema Amt und Gemeinde im Neuen Testament. Red. J. Hainz. Mün-chen–Paderborn–Wien: Verlag Ferdinand Schöningh 1976 s. 143-165; T. G o f f i. Seque-la/Imitazione. W: Nuovo dizionario di teologia morale. Red. F. Compagnoni, G. Piana, S. Privitera. Cinisello Balsamo: Editrice San Paolo 1990 s. 1213; H e n g e l. Nachfolge und Charisma s. 56.
19Por. J. W e i s m a y e r. Nachfolge Christi. W: Lexikon der christlichen Moral. Red. K. Hörmann. Innsbruck–Wien–München kol. 1105; R. R i e s n e r. Jesus als Lehrer. Eine Un-tersuchung zum Ursprung der Evangelien-Überlieferung. Tübingen: J. C. B. Mohr 1988 s. 246; S. H e ß e. Berufung aus Liebe zur Liebe. Auf der Spurensuche nach einer Theologie der Beru-fung, unter besonderer Berücksichtigung des Beitrags von Hans Urs von Balthasar. St. Ottilien: EOS-Verlag 2001 s. 221.
J 5, 19). TakzWe cel tej wspólnoty ma charakter nadprzyrodzony. Wykracza on dalece poza cele doczesne. ZwKaszcza przez autora Listu do Hebrajczyków zostaje on umiejscowiony w wiecznej ojczyz´nie, do której zmierza sie\ po-przez konkretne sytuacje zWycia na ziemi. Cel ten jednak nie mozWe byc´ osi \agnie\ty przez czKowieka jako wyK \aczny skutek jego wysiKków. On takzWe jest darem, którego zadatek stanowi obraz BozWy udzielony czKowiekowi juzW w akcie stworzenia oraz dar nowego zWycia jako owoc odkupienia. S´w. PaweK, wi \azW \ac tematyke\ nas´ladowania Chrystusa z tymi prawdami, podkres´la jego Kaskawy charakter. W tym s´wietle nas´ladowanie jest zWyciem na miare\ obrazu BozWego i uzewne\trznianiem daru nowego zWycia20. Nie jest ono zatem wy-K \acznym wysiKkiem czKowieka, ale owocem Kaski. Jeszcze mocniej ten Kaskawy charakter nas´ladowania zdaje sie\ podkres´lac´ s´w. PaweK wzywaj \ac chrzes´cijan: „B \adz´cie wie\c nas´ladowcami Boga, jako dzieci umiKowane i poste\pujcie drog \a miKos´ci, bo i Chrystus was umiKowaK i samego siebie wydaK za nas w ofierze i dani na wdzie\czn \a wonnos´c´ Bogu” (Ef 5, 1-2). Wskazuje tym samym na miKos´c´ Boga jako fundament i pocz \atek nas´ladowania, a zarazem jako na fun-dament i z´ródKo postawy czKowieka.
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa ukazuje, zWe miKos´c´ ludzka winna byc´ odniesiona najpierw do swego najgKe\bszego z´ródKa, jakim jest bezin-teresowna miKos´c´ Boga objawiona w darze Syna. W nim wyrazWa sie\ najgKe\b-sza istota Boga, który jako MiKos´c´ pozostaje niewyczerpanym z´ródKem ob-darowywania21. Jednak ten istotny aspekt miKos´ci mozWliwy jest do odkrycia jedynie w perspektywie peKnego obrazu nas´ladowania. Sprowadzenie go bo-wiem do prostej imitacji zaowocowaKoby prawdopodobnie bardzo jednostron-nym obrazem miKos´ci jako wyK \acznego dziaKania czKowieka. To tymczasem jest juzW czyms´ wtórnym; jest bowiem odpowiedzi \a na dar podobien´stwa do Boga oraz „nowego zWycia”. W wyjas´nianiu fenomenu miKos´ci jako daru nie-zbe\dne jest takzWe odwoKanie sie\ do tajemnicy i roli Ducha S´wie\tego. Na obecnym etapie dziejów zbawienia to On „przynagla”, „wewne\trznie pobu-dza”, „porusza” do pójs´cia za Chrystusem i nas´ladowania Go, ale przede wszystkim uczestniczy w obdarowaniu czKowieka obrazem BozWym oraz
„no-20Por. G. B i e m e r. Das Vorbild Gottes. Zur theologischen Bedeutung des Vorbildes. W: Christ werden braucht Vorbilder. Beiträge zur Neubegründung der Leitbildthematik in der religiösen Erziehung und Bildung. Red. G. Biemer, A. Biesinger. Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag 1983 s. 84; J. W e r b i c k. Bilder sind Herausforderungen. Gottebenbildlichkeit – Imitatio Christi – Nachfolgebilder. W: Vor-Bilder. Realität und Illusion s. 188.
wym czKowieczen´stwem”, które domaga sie\ odpowiedzi w postawie pójs´cia za Chrystusem i nas´ladowania Go w miKos´ci.
CzKowiek, stworzony z miKos´ci i powoKany do miKos´ci, odczytuje w tym swoje zobowi \azanie. W dar wpisane jest bowiem zadanie. Tym samym miKos´c´ jest dziaKaniem w peKni ludzkim, ale w perspektywie biblijnego obrazu nas´ladowania Chrystusa jest ona nade wszystko darem Boga. Ten dar zostaje powierzony wolnos´ci i odpowiedzialnos´ci czKowieka, który cel swojej egzys-tencji upatruje w nieustannym d \azWeniu do jak najdoskonalszego upodobnienia sie\ w miKowaniu Boga i ludzi do swego Prawzoru. Na tym tezW zasadza sie\ jego godnos´c´ oraz status osoby jako daru i zobowi \azania.
… dope!niaj "aca sie" w wolnos´ci i ofierze cz!owieka
WKas´ciw \a odpowiedzi \a czKowieka na wezwanie Mistrza jest zWycie z Nim i tak jak On. Taka postawa mozWe byc´ motywowana jedynie miKos´ci \a. Oznacza ona bowiem caKkowite zwi \azanie swojego losu z losem Nauczyciela, którego misja byKa przeciezW takzWe wyrazem miKos´ci. Postawa ucznia ma byc´ zatem uczestnictwem w tej samej miKos´ci. Kieruj \ac sie\ miKos´ci \a do ludzi, których umiKowaK Jezus, takzWe Jego uczen´ winien podj \ac´ cierpienie, a nawet s´mierc´ z miKos´ci do braci. Taka postawa wymaga jednak najpierw zaangazWowania ludzkiej wolnos´ci. To zaangazWowanie tej wKas´nie wKadzy uruchamia caKy proces, który ma zmierzac´ do coraz peKniejszej jednos´ci z Nauczycielem i ze wspóKuczniami. Pierwsz \a decyzje\ o pójs´ciu za Mistrzem wyrazWa ewangeliczny obraz rozstania sie\ z posiadanymi dobrami materialnymi, a nawet z najblizW-szymi osobami (por. @k 14, 26). Jak decyduj \ace znaczenie w odpowiedzi na miKos´c´ posiada ludzka wolnos´c´, pokazuje decyzja bogatego mKodzien´ca, który – jak mówi \a Ewangelie – „odszedK zasmucony, poniewazW miaK wiele posiad-Kos´ci” (por. Mk 10, 22; Mt 19, 22; @k 18, 23), mimo zWe wczes´niej Chrystus spojrzaK na niego z miKos´ci \a. Do nas´ladowania, podobnie jak do miKos´ci, nie mozWna nikogo przymusic´. Ewangelie podkres´laj \a, zWe do dania takiej odpowie-dzi miKos´ci na miKos´c´ Mistrza zdolni s \a zwKaszcza ludzie ubodzy, pokrzyw-dzeni. Z racji swego poKozWenia s \a oni szczególnie bliscy Chrystusowi i Jego losowi.
Wolnos´c´ i bezinteresownos´c´ ucznia dochodzi do gKosu zwKaszcza w obliczu cierpien´ i przes´ladowan´, a nawet s´mierci, które przyjdzie mu podj \ac´ w owym caKkowitym zjednoczeniu z Mistrzem na drodze nas´ladowania (por. Mk 8, 34;
Mt 16, 24; 10, 38; @k 9, 23; 14, 27)22. Teksty te mówi \a o krzyzWu jako nie-odK \acznym elemencie nas´ladowania. NalezWy pamie\tac´, zWe krzyzW Chrystusa byK przede wszystkim objawieniem Jego miKos´ci. Dlatego zaproszenie do dz´wiga-nia go jest tak naprawde\ zaproszeniem do udziaKu w Jego miKos´ci, a nie do cierpienia, umartwienia czy wyrzeczenia, co zdaj \a sie\ sugerowac´ niektóre klasyczne interpretacje imitatio Christi23. Prawda o miKos´ci ucznia, jako wKas´ciwej odpowiedzi na miKos´c´ Nauczyciela, wybrzmiewa wie\c szczególnie w podkres´leniu zwi \azku nas´ladowania z cierpieniem. To wKas´nie w ofierze skKadanej na wzór Chrystusa osi \aga swój szczyt nas´ladowanie i miKos´c´ jako jego istota24. Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa ukazuje w jaki sposób tworzy sie\ osobowa wie\z´ czKowieka z Bogiem oraz z innymi ludz´mi. Przyje\ty w duchu wolnos´ci i odpowiedzialnos´ci dar jest pocz \atkiem relacji, w któr \a zostanie zaangazWowany caKy czKowiek.
… angaz#uj "aca ca! "a osobe"
CaKkowite zwi \azanie swego losu z losem Nauczyciela oznacza zaangazWo-wanie w te\ relacje\ caKego swego bytu. W nas´ladowaniu – jak je ukazuje ewangeliczny obraz sequela oraz imitatio Christi – nie wystarcza bowiem zaangazWowanie rozumu, wyrazWaj \ace sie\ w przyje\ciu intelektualnych pouczen´. Nie wystarcza takzWe samo zaangazWowanie uczuc´, które – jak pokazuje przy-kKad Nikodema (por. J 3, 1-21) – choc´ peKni \a role\ motywacyjn \a wywoKuj \ac zachwyt, fascynacje\ Osob \a Nauczyciela – nie zawsze prowadz \a do nas´ladowa-nia. Tym bardziej nie wystarcza zaangazWowanie cielesnos´ci, gdyzW to ozna-czaKoby „s´lep \a” imitacje\.
„Pójs´cie za” wzorem i nas´ladowanie Nauczyciela oznacza swoiste przywi \ a-zanie do Jego Osoby caKym sob \a25. Poznanie Go i bycie z Nim, angazWuj \ace
22Por. R. D i l l m a n n. Christlich handeln in der Nachfolge Jesu. Beispiele aus dem Markusevangelium, ausgearbeitet für die Gemeinde, Schule und Erwachsenenbildung. Mainz: Mattias-Grünewald-Verlag 1989 s. 46-48, L. O b e r l i n n e r. Hat Jesus seine Jünger zur „Leidensnachfolge” berufen? Zum Problem einer historischen Begründung der Todeserwartung und Todesgewißheit Jesu. Freiburg: Universität, Dissertationen 1979 s. 3-19; J. Z i n k. Jesus. Meister der Spiritualität. Freiburg–Basel–Wien: Herder 2001 s. 196.
23Por. R. S c h n a c k e n b u r g. Nachfolge Christi – heute. Antworten und Weisungen aus dem Neuen Testament. Freiburg–Basel–Wien: Herder 1976 s. 44.
24Por. U. F e e s e r - L i c h t e r f e l d. Berufung. Eine praktisch-theologische Studie zur Revitalisierung einer pastoralen Grunddimension. Münster: LIT Verlag 2005 s. 246.
25Por. F. N ö t s c h e r. Gotteswege und Menschenwege in der Bibel und in Qumran. Bonn: Peter Hanstein Verlag 1958 s. 115; A. B i e s i n g e r. Empirisch-ethische Grundzüge
zarówno ciaKo jak i rozum, a przede wszystkim wole\, ma prowadzic´ do ksztaKtowania swego zWycia na Jego wzór. Bycie z Nim nie ma wie\c na celu jedynie poznania prawdy, ale wspólnote\ osób. Jest to wspólnota o charakterze totalnym, bez zWadnych wyj \atków i zastrzezWen´. Ten charakter najlepiej wyrazWa wezwanie do udziaKu w posKannictwie Mistrza. CaKos´ciowe zaangazWowanie ucznia ukazuje równiezW wymaganie, jakie Jezus kieruje w zwi \azku z koniecz-nos´ci \a rozluz´nienia dotychczasowych relacji rodzinnych i przyjacielskich, ze specyficznym podejs´ciem do dóbr i bogactw (por. Mt 8, 19-22; 10, 37; 19, 16-22). Uczen´ zatem to nie tylko ktos´, kto poznaje, ale takzWe wypeKnia te\ sam \a misje\, dzieli los ze swoim Mistrzem. PoniewazW ten los wi \azWe sie\ ze sprzeciwem innych, a nawet z nienawis´ci \a i przes´ladowaniem, mozWna go pod-j \ac´ tylko w imie\ wielkiej miKos´ci, której podmiotem jest caKy czKowiek. Tak jak w swej integralnos´ci czKowiek jest obje\ty miKos´ci \a Chrystusa, tak miKos´c´ – jako odpowiedz´ czKowieka – winna obejmowac´ caK \a jego osobe\. Jego dar winien byc´ równiezW caKkowity i nie mozWe zawierac´ jakichs´ ograniczen´.
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa ukazuje miKos´c´ czKowieka jako akt osoby, a wie\c jako dziaKanie s´wiadome i wolne, nie pozbawione takzWe ele-mentów uczuciowych oraz wyrazWaj \ace sie\ poprzez sfere\ cielesn \a. Wprawdzie poszczególne elementy tego obrazu, np. w postaci specyficznych akcentów rozKozWonych przez autorów przywoKywanych opisów powoKania uczniów, kKa-d \a nacisk na któr \as´ z tych sfer26, ostatecznie jednak chodzi zawsze o zWycie wiary i miKos´ci, w które zaangazWowany jest caKy czKowiek. Nas´ladowanie nie jest rodzajem relacji o charakterze intelektualnym czy emocjonalnym, ale now \a egzystencj \a w Chrystusie, która obejmuje caK \a osobe\ przy zaKozWeniu wszakzWe jej dynamizmu i zdolnos´ci coraz peKniejszego otwarcia na dar i coraz peKniejszej nan´ odpowiedzi.
… oparta na dynamizmie osoby
Nas´ladowanie Chrystusa – jak to ukazuje Nowy Testament – jest proce-sem, który podlega pewnemu dynamizmowi, zwi \azanemu nade wszystko z sy-tuacj \a czKowieka. Ten dynamizm jest widoczny zarówno w uje\ciu nas´lado-wania jako towarzyszenia osobie i kroczenia jej s´ladami, jak tezW nas´ladonas´lado-wania jako odwzorowywania, imitacji postaw nauczyciela. Proces ten odpowiada
des Nachahmungslernens. Humanwissenschaftliche Orientierung. W: Christ werden braucht Vorbilder s. 56-57.
strukturze czKowieka, który – jako byt dynamiczny – nieustannie sie\ staje i realizuje poprzez s´wiadome i wolne, ukierunkowane na Boga, dziaKanie.
CzKowiek wprawdzie „od wieków” zostaK przeznaczony na to, „by sie\ staK na wzór obrazu Jego Syna, aby On byK pierworodnym mie\dzy wielu brac´mi” (por. Rz 8, 29), jednak to przeobrazWenie wedle wzoru Chrystusa dokonuje sie\ stopniowo. „My wszyscy – jak mówi s´w. PaweK – wpatrujemy sie\ w jasnos´c´ Pan´sk \a jakby w zwierciadle; za spraw \a Ducha Pan´skiego, coraz bardziej jas´-niej \ac, upodabniamy sie\ do Jego obrazu” (2 Kor 3, 18). Owo „coraz bardziej” wskazuje, zWe upodobnienie do Chrystusa poprzez Jego nas´ladowanie nigdy nie osi \aga swojego kresu. „Jest to – jak mówi Jan PaweK II – proces duchowy, zWyciodajny – proces, w którym owocuje s´mierc´ Chrystusa, przeprowadzaj \ac nas w paschalny wymiar Jego zmartwychwstania. Proces ten zapocz \atkowuje w kazWdym z nas chrzest jako sakrament s´mierci i zmartwychwstania Chrys-tusa […]. Proces tej zbawczej przemiany w Chrystusie rozwija sie\ w nas «azW dojdziemy wszyscy razem […] do czKowieka doskonaKego, do miary wielkos´ci wedKug PeKni Chrystusa» (Ef 4, 13)”27.
Niektóre teksty ewangeliczne mogKyby wprawdzie sugerowac´, zWe uczen´ Chrystusa jest niejako „skazany” na Jego dos´wiadczenia, a wie\c nas´ladowanie Go jest wyrazem pewnego automatyzmu: „SKuga nie jest wie\kszy od swego pana. JezWeli Mnie przes´ladowali, to i was be\d \a przes´ladowac´” (J 15, 20). Nas´ladowanie nie jest jednak postaw \a biern \a. Wymaga ono odpowiedzialnego zaangazWowania nas´ladowców. Kieruj \ac do nich sKowa „pójdz´cie za mn \a”, Je-zus zapowiedziaK, zWe ich dopiero nimi uczyni. Jak wskazuj \a Ewangelie, ten proces nie przebiegaK bez problemów. Wzrastanie w posKannictwie oznaczaKo nie tylko coraz gKe\bsz \a wiare\ i miKos´c´, ale takzWe nawrócenie. Byc´ mozWe najbardziej ten dynamizm dochodzi do gKosu w obliczu niezdrowej rywali-zacji, licytowania sie\ i rózWnych sprzeczek, jakie miaKy miejsce w gronie uczniów (por. Mk 9, 34; 10, 35-41; @k 9, 46; 22, 24; Mt 18, 1; 20, 20-24), które wskazuj \a na niedoskonaKos´c´ miKos´ci i koniecznos´c´ jej nieustannego oczyszczania.
Dynamizm nas´ladowania wyrazWa sie\ takzWe i w tym, zWe uczen´ musi odnaj-dowac´ ci \agle nowe drogi nas´ladowania Mistrza. ZwKaszcza w konteks´cie po-paschalnym musi niejako dokonac´ metaforyzacji wezwania zawartego w Ewan-geliach. Uzyskuj \ac miano ucznia – rózWni \acego sie\ przeciezW od apostoKa czy ucznia bezpos´rednio powoKanego przez Chrystusa – musi odnalez´c´ wKas´ciwe
27J a n P a w e K II. Kat. Jezus Chrystus – wzór zbawczej przemiany cz'owieka (17.08.1988) nr 10.
sobie formy kroczenia za Nim i przeksztaKcania swego zWycia na Jego wzór. Ten dynamizm wyrazWa wezwanie Jezusa do przyje\cia i dz´wigania krzyzWa w relacji s´w. @ukasza. Ewangelista ten, uzupeKniaj \ac relacje\ s´w. Mateusza (16, 24) i s´w. Marka (8, 34), zaznacza, zWe nalezWy to czynic´ „co dnia” (9, 23). Tym samym obowi \azek nas´ladowania wykracza poza dz´wiganie historyczne-go, drewnianego krzyzWa, który Jezus niósK na Golgote\. Me\ka i krzyzW staj \a sie\ raczej pewnym symbolem, którego tres´c´ nalezWy odczytac´ w konkretnych uwa-runkowaniach wKasnego zWycia. Co wie\cej, zobowi \azania z tym zwi \azane doty-cz \a nie tylko relacji wertykalnych, ale takzWe obowi \azków wzgle\dem innych ludzi.
III. SPO@ECZNY WYMIAR MI@OS´CI
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa i zwi \azanego z nim obowi \azku miKos´ci zawiera bardzo wyraz´ne aspekty spoKeczne i nie mozWe byc´ w zWadnym wypadku interpretowany w duchu indywidualistycznym. Ten spoKeczny cha-rakter nas´ladowania polega najpierw na tym, zWe jest ono powszechnym obo-wi \azkiem. Wskazuje na to juzW biblijna terminologia. Wprawdzie ws´ród rózW-nych interpretacji byKy i s \a w dalszym ci \agu takie, które postawe\ te\ wi \azW \a wyK \acznie z form \a zWycia uczniów Jezusa ziemskiego, którzy poste\puj \a „jak On”, „poste\puj \a „za Nim”, dziel \a Jego los i Jego posKannictwo. JednakzWe niemal od pocz \atku dziejów Kos´cioKa nas´ladowanie Chrystusa byKo takzWe rozumiane jako sposób poste\powania wszystkich uczniów, którzy kiedykol-wiek mieli przyK \aczyc´ sie\ do Jego wspólnoty, a wie\c takzWe po Jego zmart-wychwstaniu28.
Ten powszechny charakter wezwania do nas´ladowania zostaK juzW w jakis´ sposób zaznaczony w tym, zWe ws´ród uczniów Jezusa s \a takzWe kobiety (por. Mk 15, 40-41; Mt 27, 55-56; @k 10, 38-42; 8, 1-3; 23, 49; J 11, 1-44; 12, 2-11)29. RówniezW s´w. PaweK podkres´la, zWe nas´ladowanie Chrystusa w miKos´ci
28Por. U. L u z. Nachfolge Jesu. I. Neues Testament. W: Theologische Realenzyklopädie. Red. G. Krause, G. Müller. Bd. 1-36. Berlin [u.a.]: de Gruyter 1977-2004; Bd. 23 s. 678-686; B e t z. Nachfolge und Nachahmung Jesu Christi s. 5-6; E. G r ä s s e r. Der Alte Bund im Neuen. Exegetische Studien im Neuen Testament. Tübingen 1985 s. 168169; M. H o n e c -k e r. Einführung in die Theologische Ethi-k. Grundlagen und Grundbegriffe. Berlin–New Yor-k: Walter de Gruyter 1990 s. 146.
29Por. H. M e l z e r - K e l l e r. Jesus und die Frauen. Eine Verhältnisbestimmung nach den synoptischen Überlieferungen. Freiburg–Basel–Wien: Herder 1997; L. S c h o t t r o f f.
ma charakter powszechny, choc´ jednoczes´nie wskazuje on na szczególne za-dania pasterzy (por. 1 Tm 4, 12; Tt 2, 7; 1 Tes 2, 14). Jednak najwyraz´niej odsKania ten charakter wpisanie wezwania do „pójs´cia za” Chrystusem i na-s´ladowania Go w kontekst zwi \azany z wypeKnieniem sie\ BozWych obietnic i przyblizWeniem sie\ Królestwa BozWego (por. Mk 1, 15). Wraz z pokut \a i wiar \a w Jezusa ma stac´ sie\ ono drog \a osi \agnie\cia tegozW Królestwa, którego pod-stawowym prawem jest miKos´c´. SpoKeczny wymiar miKos´ci nie ogranicza sie\ wie\c do faktu, zWe wszyscy s \a wezwani do nas´ladowania Chrystusa, ale po-twierdza sie\ takzWe i w tym, zWe nas´ladowanie tworzy wspólnote\, jest jej z´ródKem. Jest to mozWliwe dzie\ki miKos´ci, która nalezWy do istoty nas´ladowania. Biblijna koncepcja nas´ladowania wi \azWe je z posiadaniem tych samych d \azWen´, tej samej miKos´ci i wspólnego ducha (por. Flp 2, 2). D \azWenie, które byKo w Jezusie Chrystusie, powinno ozWywiac´ wszystkich Jego uczniów (por. Flp 2, 5).
Jak juzW wspomniano, s´w. PaweK ukazuje, zWe celem nas´ladowania Chrystusa jest wspólnota z Nim, któr \a okres´la on jako „przyoblekanie sie\ w Chrystusa” (por. Rz 13, 14). Jednoczes´nie w s´wietle listów PawKowych mozWna stwierdzic´, zWe za szczególny rodzaj miKos´ci spoKecznej uznaje on bycie wzorem dla in-nych. PaweK bowiem nie tylko zache\ca do nas´ladowania Chrystusa, ale tezW wielokrotnie stawia siebie za wzór (por. 1 Tes 2, 1-12; 1 Kor 11, 1; Flp 3, 17; por. takzWe: 1 Kor 4, 16; Ga 4, 12). Jak wskazuje zwKaszcza Drugi List do Tesaloniczan, ta wzorczos´c´ odnosi sie\ do miKos´ci oraz szczególnej jej cechy, jak \a jest bezinteresownos´c´ (por. rozdz. 3). PaweK stawia za wzór wspólnotom nie tylko swoj \a miKos´c´, ale takzWe miKos´c´ innych wspólnot (por. 2 Tes 1, 1-8; 3, 13-14; 2 Kor 8, 1-5). Tymoteusza zache\ca: „B \adz´ raczej wzorem dla wierz \acych – w mowie, w zachowaniu, w miKos´ci, w wierze, w czystos´ci” (1 Tm 4, 12). NalezWy przy tym jednak mocno podkres´lic´, zWe PaweK ukazuj \ac wzory ludzkie, powoKuje sie\ na ich praktyke\ nas´ladowania Chrystusa (por. 1 Kor 11, 1; Ef 5, 1-2). CzKowiek, be\d \ac nas´ladowc \a Chrys-tusa, staje sie\ manifestantem prawdziwych wartos´ci, ws´ród których pierwsze miejsce zajmuje miKos´c´: „pokazaKem wam, zWe tak pracuj \ac trzeba wspierac´ sKabych i pamie\tac´ o sKowach Pana Jezusa, który powiedziaK: «Wie\cej szcze\s´-cia jest w dawaniu anizWeli w braniu»” (Dz 20, 35). We wzorczos´ci zawarta
Women as Followers of Jesus in the New Testament. An Exercise in Social-Historical Exegesis of the Bibel. W: The Bible and Liberation. Political and social hermeneutics. New York: Maryknoll 1983 s. 418-427.
jest – jak to nazywa PaweK – szczególna „moc przekonuj \aca MiKos´ci” (Flp 2, 1).
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa nie ogranicza miKos´ci do relacji indywidualnych osób („ja”–„ty”), ale wskazuje na jej wymiar spoKeczny grun-towany na relacjach spoKecznych („my”). Oczywis´cie w relacjach tych obo-wi \azuje prymat osoby. MiKos´c´ Chrystusa, który wzywa do pójs´cia za sob \a, dotyczy zawsze konkretnej osoby. Nikt takzWe nie mozWe zast \apic´ osoby w od-powiedzi na te\ miKos´c´. Jednoczes´nie obraz ten ukazuje w jaki sposób na bazie tego wezwania tworzy sie\ wspólnota powoKanych, wspólnota nas´ladowców. Wspólnota ta nie niszczy indywidualnos´ci osoby, która zawsze pozostanie centrum wszelkich relacji spoKecznych. Ostatecznie jej dobru podporz \ adkowa-ne jest caKe zWycie spoKeczadkowa-ne i wszelkie struktury. Nas´ladowanie Chrystusa nie jest jednak niemozWliwe bez wspólnoty i poza wspólnot \a. To wspólnota staje sie\ tezW miejscem objawienia podstawowych zasad i konsekwencji zwi \azanych z osobistym pójs´ciem za Mistrzem. Id \ac za Mistrzem kazWdy uczen´ poznaje i jest zobowi \azany do zachowania zasad, które stoj \a u podstaw zWycia spo-Kecznego i odniesienia juzW nie tylko do wspóKnas´ladowców, ale takzWe do osób, które nie przyje\Ky tego wezwania. Wszystkie te zasady skupiaj \a sie\ wokóK obowi \azku miKos´ci, która ma stworzyc´ zre\by nowej cywilizacji – cywilizacji miKos´ci.
Jezus, wzywaj \ac swoich uczniów do kroczenia za sob \a, zaprasza ich tym samym do wspólnoty, która przekracza relacje z Nim. Wspólne nas´ladowanie Jego wzoru prowadzi do zawi \azania wspólnoty nas´ladowców, która wpraw-dzie jest ci \agle wystawiana na próby30, ale stanowi naturalne s´rodowisko indywidualnej odpowiedzi osoby31. PowoKuj \ac uczniów Jezus przedstawia tezW konsekwencje z tym zwi \azane, które odnosz \a sie\ równiezW do wspólnoty nas´ladowców (por. @k 9, 57-10, 12). Wspólnota ta obejmuje caKe zWycie, a Nowy Testament ukazuje j \a takzWe w obrazie relacji rodzinnych oraz wspólnoty drogi. Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa niesie wie\c
prze-30Przeszkody w tworzeniu tej wspólnoty w najbardziej realistyczny sposób przedstawia s´w. Marek. Podczas gdy s´w. Mateusz i s´w. @ukasz staraj \a sie\ idealizowac´, przedstawiac´ model doskonaKego ucznia Pana, Ewangelia wedKug s´w. Marka ukazuje wspólnote\ uczniów tak \a, jaka ona w rzeczywistos´ci byKa. Por. M i c k i e w i c z. Wspólnota uczniów Jezusa s. 32.
31Por. G. W e n z e l m a n n. Nachfolge und Gemeinschaft. Eine theologische Grund-legung des kommunitären Lebens. Stuttgart: Calwer Verlag 1994 s. 23; T. H o f f m a n n. Jüngerschaft und Gemeinde. Eine praktisch-theologische Studie über die Erziehung zur Nachfolge in evengelikal-freikirchlichen Gemeinden im postmodern-urbanen Umfeld. [b.m.w.] 2005 s. 87-88.
sKanie, zWe czKowiek nie mozWe inaczej urzeczywistnic´ siebie, jak tylko we wspólnocie z innymi. Co wie\cej, nie mozWe on urzeczywistnic´ siebie inaczej jak tylko czyni \ac z siebie dar oraz przyjmuj \ac dar drugiego czKowieka.
IV. MI@OS´C´ JAKO NORMA PERSONALISTYCZNA
MiKos´c´ jest najwazWniejszym dziaKaniem czKowieka jako nas´ladowcy Chrys-tusa. W niej skupiaj \a sie\ wszystkie jego pozostaKe akty. W niej odnajduj \a one takzWe swoj \a najgKe\bsz \a tres´c´ i sens. Jako norma poste\powania nas´ladowców Chrystusa zostaKa ona zawarta w pouczeniach, jakich On im udziela, zwKasz-cza w scenie rozesKania (por. Mt 10). Z mowy tej wynika wyraz´nie, zWe ich zWycie ma byc´ przedKuzWeniem formy zWycia Mistrza. Jest to misja zwi \azana z funkcj \a „rybaków ludzi”. Jest ona skierowana zwKaszcza ku ludziom po-krzywdzonym, ale takzWe opanowanym przez zKo, ku grzesznikom. MiKos´c´, jak \a winien kierowac´ sie\ nas´ladowca Chrystusa, sie\ga wie\c samego poziomu god-nos´ci tego, kogo nalezWy kochac´. Kocha sie\ osobe\ ze wzgle\du na to, kim jest, a nie na to, co posiada. Ponadto kocha sie\ caK \a osobe\, a nie jej szczegóKowe wartos´ci. Ta zasada, obecna jak widac´ w obrazie nas´ladowania Chrystusa, zostaKa wspóKczes´nie sformuKowana w postaci tzw. normy personalistycznej, która gKosi, zWe „Osoba jest takim dobrem, zWe wKas´ciwe i peKnowartos´ciowe odniesienie do niej stanowi tylko miKos´c´”32, zas´ w formie negatywnej za-brania ona traktowania osoby jako przedmiotu uzWycia, jako s´rodka do celu.
MiKos´c´, jako norma poste\powania uczniów, zostaKa równiezW zawarta w przykKadach miKos´ci, jakich w ci \agu swego zWycia dostarczyK im Nauczyciel. PrzykKady te stanowi \a pewien obraz odniesienia do Boga i do ludzi. Ten sposób odniesienia, sformuKowany takzWe w postaci przykazania miKos´ci, tutaj zyskuje swoje urzeczywistnienie i jako taki stanowi wezwanie moralne. Po-ste\powanie Jezusa wobec chorych, ope\tanych, umarKych pokazuje, zWe kazWdej osobie nalezWy sie\ miKos´c´ i kazWda z nich zasKuguje na to, by byc´ „przedmio-tem” miKos´ci. Samo nas´ladowanie Chrystusa jest drog \a, która jest ukierun-kowana na miKos´c´ bliz´nich. Jezus, który zW \ada miKos´ci dla siebie, oczekuje takzWe miKos´ci dla bliz´niego. RówniezW PawKowa nauka o miKos´ci jest wyraz´nie odniesiona do poste\powania Jezusa. ApostoK uczyniK z poste\powania Jezusa, ze wzoru Jego miKos´ci, najwyzWsz \a norme\ poste\powania moralnego. Oparcie
sie\ na Jego wzorze byKo jednoczes´nie pogKe\bieniem motywacji tej miKos´ci (Rz 15, 2-3. 7; 2 Kor 8, 9; Kol 3, 13). Tym samym cel nas´ladowania – inaczej nizW w Lis´cie do Hebrajczyków – zostaK umiejscowiony nie w wiecznej ojczyz´-nie, do której sie\ zmierza, ale w konkretnych sytuacjach zWycia na ziemi.
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa w istotny sposób oddaje prawde\, zWe „CzKowiek be\d \ac jedynym stworzeniem, które Bóg chciaK dla niego same-go, nie mozWe odnalez´c´ sie\ w peKni inaczej, jak poprzez bezinteresowny dar z siebie samego”33. Prawda o wartos´ci i godnos´ci osoby ludzkiej staje sie\ podstawow \a norm \a ludzkiej moralnos´ci. Osoba ludzka domaga sie\ w sensie moralnym afirmacji, uznania, szacunku ze strony wszystkich innych osób. Stanowi ona dobro najbardziej godne pragnienia i wyboru oraz wyrazWenia tego czynem miKos´ci. Kochaj \ac, czKowiek najbardziej urzeczywistnia siebie, doskonali sie\, staje sie\ coraz peKniej czKowiekiem dobrym. Przez czyn miKos´ci osoba ludzka tworzy sie\ najbardziej. MiKos´c´ jest najwazWniejsz \a form \a dyna-mizmu ludzkiego. KazWdy czKowiek ze swej natury powoKany jest do miKowa-nia. Sam decyduje o jego formie i kierunku. Jezus przedstawiaj \ac zasady, jakie maj \a panowac´ we wspólnocie nas´ladowców, zaznacza, zWe winien to byc´ nade wszystko duch wzajemnej odpowiedzialnos´ci i prawdziwej sKuzWby, a nie che\c´ zaszczytów i walka o stanowiska (por. Mt 20, 25-27). Pójs´cie za tym samym Mistrzem winno wi \azac´ sie\ ze wzajemn \a miKos´ci \a i gotowos´ci \a sKuzWby (por. @k 22, 24-30)34. TakzWe wspólnota, której twórcami maj \a byc´ ucznio-wie Jezusa, winna bazowac´ nade wszystko na miKos´ci, która wyrazWa sie\ w pokorze, woli pojednania, gotowos´ci do przebaczenia, a takzWe do brater-skiego upomnienia.
Obraz nas´ladowania Chrystusa wskazuje równiezW bardzo wyraz´nie na po-rz \adek miKos´ci. PowoKuj \ac swoich uczniów, Jezus domaga sie\ caKkowitej bezwarunkowos´ci i bezkompromisowos´ci. Wyraz´nie zaznacza, zWe „kto kocha bardziej ojca lub matke\ nizW Jego, nie jest Go godzien” (por. Mt 10, 37). Koniecznos´c´ rozluz´nienia wie\zi rodzinnych i przyjacielskich, jako warunek pójs´cia za Nim i przyst \apienia do wspólnoty Jego nas´ladowców, jest równiezW tego potwierdzeniem. Nas´ladowanie Chrystusa jest rzeczywistos´ci \a, która winna caKkowicie i natychmiast podporz \adkowac´ ucznia Mistrzowi i Jego dzieKu. To podporz \adkowanie wyklucza jakikolwiek kompromis czy
niejedno-33Sobór Watykan´ski II. Konstytucja duszpasterska o Kos´ciele w s´wiecie wspóKczesnym Gaudium et spes nr 24.
34Por. P. K. N e l s o n. Leadership and Discipleship. A Study of Luke 22:24-30. Atlanta: Scholars Press 1994.
znacznos´c´. St \ad na drodze nas´ladowania musi byc´ przywrócony wKas´ciwy po-rz \adek miKos´ci – ordo caritatis. Obszary, w które nalezWy wprowadzic´ ten porz \adek, obejmuj \a gKównie dziedzine\ posiadania dóbr materialnych oraz relacji do blizWszych i dalszych osób. Nas´ladowanie Jezusa jest wie\c „miKos´ci \a ponad wszystko” i dopiero na tym „pierwszen´stwie” mozWe byc´ budowana caKa hierarchia wzorów i ideaKów, za którymi czKowiek idzie w swoim zWyciu. Ten porz \adek widoczny jest równiezW w zache\cie s´w. PawKa, który wzywaj \ac do nas´ladowania siebie zaznacza jednoczes´nie, zWe sam jest nas´ladowc \a Chrystusa. „CzKowiek – jak mówi Jan PaweK II – nie mozWe zWyc´ bez miKos´ci. CzKowiek pozostaje dla siebie istot \a niezrozumiaK \a, jego zWycie jest pozbawione sensu, jes´li nie objawi mu sie\ MiKos´c´, jes´li nie spotka sie\ z MiKos´ci \a, jes´li jej nie dotknie i nie uczyni w jakis´ sposób swoj \a, jes´li nie znajdzie w niej zWywego uczestnictwa. I dlatego wKas´nie – kontynuuje PapiezW – Chrystus-Odkupiciel, «objawia w peKni czKowieka samemu czKowiekowi»”35. Miejscem tego obja-wienia staK sie\ niew \atpliwie biblijny obraz nas´ladowania. Odczytywany ca-Kos´ciowo jest on nos´nikiem prawdy o miKos´ci Boga, ale takzWe o miKos´ci czKowieka, jej istocie i cechach.
*
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa pozwala skoncentrowac´ sie\ w re-fleksji nad miKos´ci \a na osobie, jako indywidualnym i niepowtarzalnym bycie wezwanym takzWe do zWycia spoKecznego. Jest to zatem uje\cie gKe\boko perso-nalistyczne. MiKos´c´, jaka przebija z tego obrazu, jest zarówno osobistym przyje\ciem daru, ale takzWe pozostaje w sKuzWbie innym. Oznacza wysiKek, ale jest takzWe Kask \a. Ma charakter osobisty, ale nie da sie\ jej zrozumiec´ bez uwzgle\dnienia pewnych elementów wspólnotowych. Jest obowi \azkiem po-wszechnym, ale niektórzy s \a bardziej do niej zobowi \azani. Jej celem jest osobista doskonaKos´c´ w tym zWyciu, ale takzWe cel nadprzyrodzony: Królestwo BozWe, zbawienie, zWycie wieczne. Posiada znaczenie etyczne, ale wyraz´nie je przekracza i nie ogranicza sie\ tylko do peKnienia dobrych czynów wzorowa-nych na kims´ lub na czyms´. Znajduje swój wyraz w czynach, ale prawdzi-wym jej adresatem jest osoba (Bóg, czKowiek).
Biblijny obraz nas´ladowania Chrystusa ukazuje, zWe moralnos´c´ chrzes´ci-jan´ska nie realizuje abstrakcyjnego wzoru, nie polega na podporz \adkowaniu
sie\ bezosobowemu prawu. Jej istot \a jest miKos´c´ do osoby. Ta miKos´c´, prze-jawiaj \ac sie\ w mys´lach, uczuciach i dziaKaniu, staje sie\ wymogiem dla wszystkich uczniów i nas´ladowców. To wKas´nie w s´wietle tej miKos´ci „na-s´ladowanie” Chrystusa staje sie\ zobowi \azaniem dla wszystkich Jego uczniów i wyznawców. W s´wietle zas´ tej miKos´ci nas´ladowanie wykracza poza jakie-kolwiek imitatorstwo. W tym s´cisKym zwi \azku nas´ladowania i miKos´ci mozWna dostrzegac´ istote\ ewangelicznego, chrzes´cijan´skiego „etosu”36.
BIBLIOGRAFIA
Sobór Watykan´ski II: Konstytucja duszpasterska o Kos´ciele w s´wiecie wspóKczesnym Gaudium et spes. W: Sobór Watykan´ski II. Konstytucje. Dekrety. Deklaracje. Tekst polski – nowe tKumaczenie. Poznan´: Pallottinum 2002 s. 526-606. J a n P a w e K II: Encyklika Redemptor hominis. Watykan 1979.
J a n P a w e K II: Encyklika Dominum et Vivificantem. Watykan 1986. B e n e d y k t XVI: Encyklika Deus caritas est. Watykan 2005. B e n e d y k t XVI: Encyklika Caritas in veritate. Watykan 2009.
J a n P a w e K II: Kat. Jezus Chrystus – wzór zbawczej przemiany cz'owieka (17.08.1988).
J a n P a w e K II: Kat. Wola Chrystusa fundamentem z/ycia konsekrowanego (12.10.1994).
J a n P a w e K II: Kat. Maryja figur &a i wzorem Kos´cio'a (6.08.1997).
B e s t E.: Following Jesus. Discipleship in the Gospel of Mark. Sheffield: JSOT Press 1981.
B e s t E.: Disciples and discipleship. Studies in the Gospel according to Mark. Edinburgh: T. & T. Clark 1986.
B e t z H. D.: Nachfolge und Nachahmung Jesu Christi im Neuen Testament. Tübin-gen: Mohr 1967.
B i e m e r G.: Das Vorbild Gottes. Zur theologischen Bedeutung des Vorbildes. W: Christ werden braucht Vorbilder. Beiträge zur Neubegründung der Leitbildt-hematik in der religiösen Erziehung und Bildung. Red. G. Biemer, A. Biesinger. Mainz: Matthias-Grünewald-Verlag 1983 s. 11-24.
B i e s i n g e r A.: Empirisch-ethische Grundzüge des Nachahmungslernens. Hu-manwissenschaftliche Orientierung. W: Christ werden braucht Vorbilder s. 53-66.
36J a n P a w e K II. Kat. Jezus Chrystus – wzór zbawczej przemiany cz'owieka (17.08.1988) nr 3.
B r a c h t W.: Jüngerschaft und Nachfolge. W: Kirche im Werden. Studien zum Thema Amt und Gemeinde im Neuen Testament. Red. J. Hainz. München–Pader-born–Wien: Verlag Ferdinand Schöningh 1976 s. 143-165.
D i l l m a n n R.: Christlich handeln in der Nachfolge Jesu. Beispiele aus dem Markusevangelium, ausgearbeitet für die Gemeinde, Schule und Erwachsenenbil-dung. Mainz: Mattias-Grünewald-Verlag 1989.
D u n n J. D. G.: Jesus’ call to discipleship. Cambridge: University Press 1992. F e e s e r - L i c h t e r f e l d U.: Berufung. Eine praktisch-theologische Studie
zur Revitalisierung einer pastoralen Grunddimension. Münster: LIT Verlag 2005. F r a n z m a n n M. H.: Follow me. Discipleship according to Saint Matthew. St.
Louis, Mo.: Concordia Publishing House 1961.
G o f f i T.: Sequela/Imitazione. W: Nuovo dizionario di teologia morale. Red. F. Compagnoni, G. Piana, S. Privitera. Cinisello Balsamo: Editrice San Paolo 1990 s. 1212-1222.
G r ä s s e r E.: Der Alte Bund im Neuen. Exegetische Studien im Neuen Testament. Tübingen: Mohr 1985.
H e n g e l M.: Nachfolge und Charisma. Eine exegetisch-religionsgeschichtliche Studie zu Mt 8, 21f. und Jesu Ruf in die Nachfolge. Berlin: Verflag Alfred Töpelmann 1968.
H e ß e S.: Berufung aus Liebe zur Liebe. Auf der Spurensuche nach einer Theo-logie der Berufung, unter besonderer Berücksichtigung des Beitrags von Hans Urs von Balthasar. St. Ottilien: EOS-Verlag 2001.
H o f f m a n n T.: Jüngerschaft und Gemeinde. Eine praktisch-theologische Studie über die Erziehung zur Nachfolge in evengelikal-freikirchlichen Gemeinden im postmodern-urbanen Umfeld. [b.m.w.] 2005.
H o n e c k e r M.: Einführung in die Theologische Ethik. Grundlagen und Grund-begriffe. Berlin–New York: Walter de Gruyter 1990.
K u r z W. S.: Kenotic Imitation of Paul and of Christ in Philippians 2 and 3. W: Discipleship in the New Testament s. 103-126.
L u z U.: Nachfolge Jesu. I. Neues Testament. W: Theologische Realenzyklopädie. Red. G. Krause, G. Müller. Bd. 1-36. Berlin [u.a.]: W. de Gruyter 1977-2004; Bd. 23 s. 678-686.
M c L e o d F. G.: The image of God in the Antiochene tradition. Washington, DC: The Catholic University of America Press 1999.
M e l z e r - K e l l e r H.: Jesus und die Frauen. Eine Verhältnisbestimmung nach den synoptischen Überlieferungen. Freiburg–Basel–Wien: Herder 1997.
M i c k i e w i c z F.: Nas´ladowanie Mistrza w dzia'alnos´ci Jezusa oraz s´w. Paw'a. „Communio” 25:2005 nr 5 s. 68-84.
M i c k i e w i c z F.: Wspólnota uczniów Jezusa. Powo'anie – formacja – pos'an-nictwo. Z \abki: Apostolicum 2008.
N a g ó r n y J.: Teologiczna interpretacja moralnos´ci Nowego Przymierza. Red. K. JezWyna, J. Gocko, W. Rzepa. Lublin: Wydawnictwo KUL 2009.
N e l s o n P. K.: Leadership and Discipleship. A Study of Luke 22:24-30. Atlanta: Scholars Press 1994.
N ö t s c h e r F.: Gotteswege und Menschenwege in der Bibel und in Qumran. Bonn: Peter Hanstein Verlag 1958.
O b e r l i n n e r L.: Hat Jesus seine Jünger zur „Leidensnachfolge” berufen? Zum Problem einer historischen Begründung der Todeserwartung und Todes-gewißheit Jesu. Freiburg: Universität, Dissertationen 1979.
O o l P. J. van.: Befreiende Praxis der Nachfolge. Biblische, historische und befreiungstheologische Impulse zur Nachfolge Jesu, des Christus. Würzburg: Seelsorge Echter Verlag 2000.
P i n c k a e r s S. T.: Z´ród'a moralnos´ci chrzes´cijan´skiej. Jej metoda, tres´c´, historia. TK. A. Kurys´. Poznan´: W drodze 1994.
R i e s n e r R.: Jesus als Lehrer. Eine Untersuchung zum Ursprung der Evan-gelien-Überlieferung. Tübingen: J. C. B. Mohr 1988.
S c h n a c k e n b u r g R.: Die sittliche Botschaft des Neuen Testaments. Bd. 1-2. Freiburg–Basel–Wien: Herder 1986-1988.
S c h n a c k e n b u r g R.: Nachfolge Christi – heute. Antworten und Weisungen aus dem Neuen Testament. Freiburg–Basel–Wien: Herder 1976.
S c h o t t r o f f L.: Women as Followers of Jesus in the New Testament. An Exercise in Social-Historical Exegesis of the Bibel. W: The Bible and Liberation. Political and social hermeneutics. New York: Maryknoll 1983 s. 418-427. S c h u l z A.: Nachfolgen und Nachahmen. Studien über das Verhältnis der
neu-testamentlichen Jüngerschaft zur urchristlichen Vorbildethik. München: Kösel Verlag 1962.
S K a w i n´ s k i H.: Nas´ladowanie Chrystusa ukrzyz/owanego wed'ug synoptyków „Studia WKocKawskie” 2:1999 s. 253-265.
V i n c e n t J. J.: Disciple and Lord. The Historical and Theological Significante of Discipleship in the Synoptic Gospels. Sheffield: Academy Press 1976. W e i s m a y e r J.: Nachfolge Christi. W: Lexikon der christlichen Moral. Red.
K. Hörmann. Innsbruck–Wien–München kol. 1105-1110.
W e n z e l m a n n G.: Nachfolge und Gemeinschaft. Eine theologische Grundle-gung des kommunitären Lebens. Stuttgart: Calwer Verlag 1994.
W e r b i c k J.: Bilder sind Herausforderungen. Gottebenbildlichkeit – Imitatio Christi – Nachfolgebilder. W: Vor-Bilder. Realität und Illusion s. 165-197. W i l d R. A.: ‘Be Imitators of God’. Discipleship in the Ephesians. W:
Discip-leship in the New Testament s. 127-142.
W o j t y K a K.: Mi'os´c´ i odpowiedzialnos´c´. Lublin: TN KUL 2001.
THE ESSENCE AND CHARACTERISTICS OF CHRISTIAN LOVE IN THE BIBLICAL IMAGE OF IMITATING CHRIST
LOOKING FOR THE FOUNDATION OF THE PERSONALISTIC CONCEPTION OF LOVE
S u m m a r y
Catholic reflection on love is a synthesis of natural experience, philosophical – including pre-Christian – thought, and the message contained in the Bible. The Holy Scripture does not, in fact, constitute a systematic lecture on love, but in a way that is characteristic of it, using its own terminology, images and symbols, presents the essence and characteristics of love. One of such images is imitating Christ that reveals the basic elements of the personalistic concep-tion of love. As the Biblical terminology and the context of imitating Christ show, love is born of His call and gift. Hence it has a supernatural character. It puts in order all the dimensions of human life. In its light no area of human existence is autonomous. In a fundamental way it defines human behavior. Love that is shown in the image of imitating Christ engages all the person and is based on its dynamics. It assumes involving human freedom. Also sacrifice is its expression. This love has the ability to create a community not only with God, but with other people as well. In the light of imitating Christ it is the most adequate attitude towards the recognized value of the person of the Teacher and His disciples. Hence the image of imitating Christ contains everything that contemporary personalism tries to formulate in the philosophical language.
Translated by Tadeusz Kar'owicz
S"owa kluczowe: miKos´c´, nas´ladowanie Chrystusa, cnota, personalizm. Key words: love, imitating Christ, virtue, personalism.
