Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 62 (8), 900-904, 2006

Praca oryginalna Original paper

Niewiele jest badañ opisuj¹cych wystêpowanie nowo-tworów u zwierz¹t domowych w Polsce. Ponadto bada-nia te najczêœciej wykonywane s¹ przez autorów na po-pulacji zwierz¹t ró¿nej pod wzglêdem liczebnoœci, w ró¿-nych przedzia³ach czasowych i z wykorzystaniem nie-jednolitej nomenklatury nowotworów. Uwarunkowania te powoduj¹, ¿e uzyskane w ró¿nych oœrodkach badaw-czych wyniki trudno jest dok³adnie porównaæ i wyci¹g-n¹æ ostateczne wnioski. Mimo tych zastrze¿eñ badania nt. wystêpowania nowotworów na danym terenie u po-szczególnych gatunków zwierz¹t towarzysz¹cych cz³o-wiekowi nale¿y uznaæ za wartoœciowe. Dostarczaj¹ one bowiem wiele istotnych informacji, m.in. o nasileniu wystêpowania okreœlonego procesu nowotworowego w danej populacji zwierz¹t w powi¹zaniu z wiekiem, p³ci¹, gatunkiem, ras¹, jak równie¿ z dok³adnym umiej-scowieniem nowotworzeni (3, 5).

Celem badañ by³o przeprowadzenie dok³adnej anali-zy czêstoœci wystêpowania i lokalizacji nowotworów u zwierz¹t domowych na terenie Dolnego Œl¹ska oraz porównanie uzyskanych wyników z wynikami analogicz-nych badañ przeprowadzoanalogicz-nych na tym samym terenie w latach ubieg³ych.

Materia³ i metody

Materia³ do badañ stanowi³o 960 nowotworów pobranych od psów, kotów, koni i byd³a w czasie zabiegu operacyjnego, sekcji lub biopsji, a skierowanych do Katedry Anatomii Pato-logicznej Akademii Rolniczej we Wroc³awiu celem weryfi-kacji histopatologicznej. Wycinki guzów utrwalano w 10% zbuforowanej formalinie, odwadniano, a nastêpnie zatapiano

w bloczki parafinowe. Materia³ barwiono rutynowo HE, a tak-¿e metod¹ van Giesson, Masona oraz b³êkitem toluidyny.

Nowotwory podzielono na 6 typów histologicznych: 1 – zarodkowe, 2 – zawi¹zków narz¹dów, 3 – nab³onkowe, 4 – tkanki nerwowej i barwnikotwórczej, 5 – mezenchymalne i mezodermalne, 6 – z³o¿one.

Wyniki i omówienie

W okresie 5 lat (2000-2004) stwierdzono na terenie Dolnego Œl¹ska 960 nowotworów u zwierz¹t domowych, czyli œrednio 192 przypadki rocznie. W analogicznych badaniach przeprowadzonych na tym samym terenie, Houszka i Kaszubkiewicz (3) stwierdzili w latach 1957--1967 œrednio 33 nowotwory rocznie, a Michalska i Mi-chalski (5) w latach 1976-1995 jedynie 23 przypadki nowotworzenia w ci¹gu roku. Wyniki badañ mog¹ œwiad-czyæ o wyraŸnym wzroœcie zapadalnoœci na nowotwory u zwierz¹t z terenu Dolnego Œl¹ska, jak równie¿ mog¹ byæ przejawem wiêkszej troski w³aœcicieli o zdrowie swoich podopiecznych. Ogromny wp³yw na taki stan rze-czy ma œwiadomoœæ lekarzy, a dziêki nim i w³aœcicieli, szczególnie psów i kotów, o du¿ym znaczeniu rozpoz-nania histopatologicznego w doborze odpowiedniej te-rapii oraz rokowaniu w chorobie nowotworowej.

W przeprowadzonej analizie najliczniejsz¹ grupê sta-nowi³y nowotwory psów – 855 przypadków (89,1%), nastêpnie kotów – 86 (8,9%), koni – 18 (1,9%) oraz byd-³a – 1 (0,1%).

Spoœród 855 przypadków nowotworów stwierdzonych u psów, 61% (523 przypadki) to formy z³oœliwe, a 39% (332 przypadki) to formy niez³oœliwe. Najwiêcej, bo 430

Wystêpowanie nowotworów u zwierz¹t domowych

na terenie Dolnego Œl¹ska w latach 2000-2004

MARCIN NOWAK, JANUSZ A. MADEJ

Katedra Anatomii Patologicznej, Patofizjologii, Mikrobiologii i Weterynarii S¹dowej Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej AR, ul. Norwida 31, 50-375 Wroc³aw

Nowak M., Madej J. A.

Prevalence of neoplasms in domestic animals in Lower Silesia between 2000-2004 Summary

The aim of research was to analyze neoplasm location and its frequency of occurrence in domestic animals in the Lower Silesia area. The material used for the study consisted of 960 neoplasms obtained during operation procedures, postmortem examinations or biopsies which were sent to the Department of Pathologic Anatomy at the Wroclaw Agricultural University for histopathology verification. The most numerous group appearing during the course of analysis was canine neoplasm’s – 855 cases (89.1%), next was feline neoplasm’s – 86 (8.9%), horse neoplasm’s – 18 (1.9%) and cattle neoplasm’s – 1 (0.1%). A definite increase in the incidence of neoplasm’s in domestic animals was visible, compared to analogous studies carried out in the same area between 1957-1995 , and skin neoplasm’s with subcutaneous tissue (principally fibro sarcomas) and mammary gland neoplasm’s (principally Aden carcinomas) dominated.

przypadków (50,3%) stanowi³y u psów nowotwory na-b³onkowe, w tym 283 (66%) to formy z³oœliwe, a 147 (34%) niez³oœliwe. Nowotworów mezenchymalnych i mezodermalnych stwierdzono 336 przypadków (39,3%), w tym 200 (60%) to formy z³oœliwe, a 136 (40%) niez³oœliwe. Trzeci¹ najliczniej reprezentowan¹ grup¹ nowotworów by³y nowotwory z³o¿one – 48 przy-padków (5,6%), z czego 2 to formy z³oœliwe (4%), a 46 (96%) niez³oœliwe. Pozosta³e grupy nowotworów repre-zentowane by³y przez ok. 2,4 i mniej procent przypad-ków (ryc. 1).

W podobnym procencie nowotwory wystêpowa³y za-równo u samców – 417 przypadków (49%), jak i u sa-mic – 438 przypadków (51%). Wystêpowanie nowotwo-rów u psów w zale¿noœci od p³ci i wieku przedstawiono na ryc. 2. U obu p³ci stwierdzono wyraŸny wzrost zapa-dalnoœci na nowotwory miêdzy 5. a 6. rokiem ¿ycia ze szczytem oko³o 8.-9. roku. W porównaniu do badañ z prze³omu lat 50./60., w których autorzy stwierdzili naj-wiêksz¹ zapadalnoœæ na nowotwory u psów w przedzia-le wiekowym 10-12 lat (3), aktualne badania w³asne wskazuj¹ na obni¿enie siê wieku najwiêkszej zapadal-noœci na chorobê nowotworow¹ o 2 do 4 lat. W bada-niach przeprowadzonych w latach 1957-1967 na terenie Dolnego Œl¹ska (3) nowotwory u m³odych psów do dru-giego roku ¿ycia stwierdzono u 4,3% osobników, nato-miast w latach 1976-1995 u 4,8% (5). W badaniach w³as-nych z ostatnich 5 lat zaobserwowano zbli¿ony obraz, gdy¿ liczba m³odych psów z chorob¹ nowotworow¹ nie przekracza³a 4,3% wszystkich osobników z chorob¹ no-wotworow¹.

Najwiêksz¹ liczbê nowotworów – 308, odnotowano u mieszañców, co stanowi³o 36% ogó³u przebadanych psów. Wœród psów rasowych najwiêcej przypadków cho-roby nowotworowej stwierdzono u jamników – 101 (11,8%), nastêpnie u owczarków niemieckich – 77 (9%), bokserów – 76 (8,9%), sznaucerów olbrzymich – 31 (3,6%), cocker spanieli – 25 (2,9%), rottweilerów – 24 (2,8%), pudli – 21 (2,5%), foksterierów – 20 (2,3%), do-bermanów – 20 (2,3%), amstaffów – 10 (1,2%) i dogów niemieckich – 9 (1,1%). U pozosta³ych ras zapadalnoœæ na nowotwory nie przekracza³a 1% ogó³u przebadanych psów (tab. 1). Obecnoœæ mieszañców na pierwszym miej-scu pod wzglêdem wystêpowania nowotworów jest zgod-ne z wynikami innych autorów, wg Michalskiej i Mi-chalskiego (5) stanowi¹ one 35,7% psów z nowotwo-rem, zaœ wed³ug Malickiej i wsp. (4) 27%, natomiast ró¿nice pojawiaj¹ siê w przypadku psów rasowych. We Wroc³awiu w latach 1976-1995 (5) najbardziej podatne na kancerogenezê by³y owczarki niemieckie (12,9%), nastêpnie cocker spaniele (8,5%) i boksery (8,3%). W Warszawie w latach 1976-1995 (4) za rasê najbardziej wra¿liw¹ uznano równie¿ owczarki niemieckie (13%), nastêpnie pudle (10%) i jamniki (6%). Ta rozbie¿noœæ wynika prawdopodobnie ze stale zmieniaj¹cej siê mody na hodowlê okreœlonej rasy na danym terenie.

Najliczniejsz¹ grupê stanowi³y nowotwory skóry i tkanki podskórnej – 354 przypadki, co stanowi³o 41,4% ogó³u nowotworów u psów, nastêpnie nowotwory gru-czo³u sutkowego – 276 (32,3%), nowotwory

zlokalizo-wane w obrêbie przewodu pokarmowego – 74 (8,7%) oraz nowotwory uk³adu ch³onnego – 44 (5,1%). Pozo-sta³e lokalizacje nie przekracza³y 4%. Uzyskane wyniki s¹ zbie¿ne z danymi przedstawionymi przez badaczy z in-nych oœrodków (9, 10), jedynie badania Pietraszka i Par-fieniuka (6) oraz Adamu (1) wskazuj¹ na przewagê no-wotworzenia w gruczole sutkowym nad nowotworami skóry.

Wœród nowotworów zlokalizowanych w obrêbie skó-ry i tkanki podskórnej zdecydowan¹ wiêkszoœæ stanowi-³y w³ókniakomiêsaki – 56 przypadków (15,8%), nastêp-nie ch³oniaki – 37 (10,5%), gruczolaki – 35 (9,9%), raki p³askonab³onkowe rogowaciej¹ce – 28 (7,9%), gruczo-lakoraki – 20 (5,6%), brodawczaki – 17 (4,8%), nowo-twory wywodz¹ce siê z histiocytów – 16 (4,5%), raki podstawnokomórkowe – 15 (4,2%), czerniaki z³oœliwe – 14 (4,0%), t³uszczaki 13 (3,7%) oraz nowotwory wy-wodz¹ce siê z komórek tucznych skóry – 12 (3,4%). Czêstotliwoœæ wystêpowania pozosta³ych nowotworów nie przekracza³a 3%.

Drugim co do czêstoœci wystêpowania nowotworów narz¹dem u psów by³ gruczo³ sutkowy. Najczêœciej po-jawiaj¹cym siê w tym narz¹dzie nowotworem by³ gru-czolakorak – 156 przypadków, co stanowi³o 56,5% wszystkich nowotworów w tym gruczole. Znacznie rza-dziej spotykano gruczolaka – 45 przypadków (16,3%), ³agodnego guza mieszanego – 31 (11,2%), gruczolako-chrzêstniakoraka – 11 (4,0%), gruczolakow³ókniaka – 7 (2,5%), w³ókniakomiêsaka – 5 (1,8%) i t³uszczaka – 3 (1,1%). Czêstotliwoœæ wystêpowania pozosta³ych no-wotworów nie przekracza³a 1%.

Kolejne miejsce pod wzglêdem czêstoœci wystêpowa-nia nowotworów u psów zajmowa³ uk³ad pokarmowy

2,3 0,0 50,3 2,4 39,3 5,6 0 10 20 30 40 50 60 zarodkowe zawi¹zków narz¹dów nab³onkowe tkanki nerwowej i barwnikotwórczej mezenchymalne i mezodermalne z³o¿one

wartoϾ w %

rodzaj

nowotworu

Ryc. 1. Procentowy udzia³ poszczególnych grup nowotworów u psów

Ryc. 2. Wystêpowanie nowotworów u psów w zale¿noœci od p³ci i wieku 0 10 20 30 40 50 60 70 80 do 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 wiek w latach samiec samica iloœæ osobników z nowotworem

wraz z w¹trob¹ i trzustk¹. Najwiêcej nowotworów zlo-kalizowanych by³o w obrêbie jamy ustnej – 55 (74,3%). Dominuj¹cym rozrostem by³ nadzi¹œlak w³óknisty (34,5%), nastêpnie w³ókniakomiêsak (20%), brodawczak (9,1%), czerniak z³oœliwy (5,5%), nadzi¹œlak miêsako-waty (5,5%), rak p³askonab³onkowy rogowaciej¹cy (3,6%) oraz rak p³askonab³onkowy nierogowaciej¹cy (3,6%). W jelitach stwierdzono 9,4% nowotworów ze wszystkich przypadków zlokalizowanych w przewodzie pokarmowym, z czego ponad 43% to miêœniaki g³adko-komórkowe. ¯o³¹dek by³ miejscem lokalizacji nieca³ych 6,7% nowotworów z przewodu pokarmowego i tu, po-dobnie jak w jelitach, dominowa³y miêœniaki g³adkoko-mórkowe – 60% przypadków. W w¹trobie stwierdzono 4% z nowotworów przewodu pokarmowego, z czego ponad 60% to gruczolakoraki wywodz¹ce siê z hepato-cytów, a 30% to gruczolakoraki wywodz¹ce siê z prze-wodów ¿ó³ciowych.

Kolejnym miejscem lokalizacji no-wotworów u psów by³ uk³ad ch³onny. Najwiêcej nowotworów stwierdzono w obrêbie wêz³ów ch³onnych – 27 przypadków, co stanowi³o 61,3% ogó-³u nowotworów uk³adu ch³onnego, z czego oko³o 50% to ch³oniaki cen-troblastyczne. Œledziona by³a miejscem lokalizacji 17 przypadków nowotwo-rów, co stanowi³o 38,6%, zaœ dominu-j¹cym rozrostem by³ równie¿ ch³oniak – 47%, nastêpnie naczyniak jamisty – 29%, naczyniakomiêsak – 17,6% oraz w³ókniak – 5,8%.

W obrêbie uk³adu rozrodczego mês-kiego stwierdzono 32 przypadki no-wotworów, co stanowi³o 3,7% wszyst-kich nowotworów psów i 7,7% nowo-tworów samców. G³ównym miejscem lokalizacji nowotworów by³y j¹dra – 7,2% nowotworów samców. Najczêst-szym nowotworem w obrêbie j¹der by³ nasieniak – 66,7%, nastêpnie guz z ko-mórek Leydiga – 26,7%, oraz nowo-twór z komórek Sertoliego – 6,7%. Nowotwory prostaty stanowi³y nieca³e 0,5% z nowotworów, z czego po³owa sklasyfikowana by³a jako gruczolaki, zaœ druga po³owa jako gruczolakoraki. Gruczo³y oko³oodbytowe by³y miej-scem lokalizacji 27 nowotworów. Naj-czêœciej diagnozowanymi nowotwora-mi by³y gruczolaki – ponad 66% przy-padków, nastêpnie gruczolakoraki 22,2% oraz w³ókaniakomiêsaki – 11,1%.

W obrêbie uk³adu rozrodczego ¿eñ-skiego stwierdzono 19 przypadków nowotworów, co stanowi³o 2,2% wszystkich nowotworów psów i 4,3% nowotworów samic. Najwiêcej nowo-tworów umiejscowionych by³o w poch-wie – 1,8%. W tej lokalizacji dominowa³ miêœniak g³ad-kokomórkowy – 50% nowotworów pochwy, nastêpnie guz Stickera, brodawczak, w³ókniak i w³ókniakomiêsak po 12,5%. Jajnik by³ miejscem lokalizacji 1,6% nowo-tworów, z czego wiêkszoœæ, bo 86% stanowi³y gruczola-koraki, natomiast 14% gruczolaki torbielowate. W maci-cy stwierdzono 0,9% nowotworów suk, z dominacj¹ miêœ-niaka g³adkokomórkowego – 75% przypadków, nato-miast w³ókniakomiêsak stanowi³ tu 25% guzów macicy. Stosunkowo rzadko u psów wystêpowa³y nowotwory uk³adu moczowego – 0,8% przypadków (rak jasno-komórkowy w nerce oraz rak, brodawczak, miêœniak g³adkokomórkowy w pêcherzu moczowym), nastêpnie uk³adu oddechowego – 0,7% (gruczolakorak, miêsak, chrzêstniakokostniakomiêsak), ga³ki ocznej – 0,7% (gru-czolakorak, gruczolak, czerniak z³oœliwy), uk³adu ner-wowego – 0,6% (sk¹podrzewiak, ob³oniak, nerwiako-w³ókniak), koœci 0,4% (chrzêstniakokostniak, kostnia-a s a R _zwLi_ic_ez_rb_za_¹t Procent Rasa _zwLi_ic_ez_rb_za_¹t Procent c e i n a z s e i M 308 36,01 Chatrangielski 3 0,4 k i n m a J 101 11,81 Goñczypolski 3 0,4 i k c e i m e i n k e r a z c w O 77 9,0 Ogarpolski 3 0,4 r e s k o B 76 8,9 Beagle 2 0,2 i m y z r b l o r e c u a n z S 31 3,6 Berneñskipiespasterski 2 0,2 i k s l e i g n a l e i n a p s r e k c o C 25 2,9 Dogdebordeaux 2 0,2 r e li e w tt o R 24 2,8 Elkhund 2 0,2 l e d u P 21 2,5 Goldenretirever 2 0,2 n a m r e b o D 20 2,3 Labradorretirever 2 0,2 r e ir e t s k o F 20 2,3 Nowofunland 2 0,2 ff a t s m A 10 1,2 Owczarekpodhalañski 2 0,2 i k c e i m e i n g o D 9 1,1 Owczarekszkocki 2 0,2 i k c e i m e i n ³ e ¿ y W 8 0,9 Sznaucerœredni 2 0,2 i k z d n a lr i r e t e S 7 0,8 Wy¿e³weimarski 2 0,2 i k s j y s o r r e ir e T 7 0,8 Alaskanmalamut 1 0,1 r e ir e tl u B 6 0,7 Basset 1 0,1 k y z c ñ y t a m l a D 6 0,7 Bernardyn 1 0,1 i e P r a h S 6 0,7 BouvierdesFlandres 1 0,1 r e ir e t e ri h s k r o Y 6 0,7 Fliabraslierio 1 0,1 y w o r u t a i n i m r e z c n i P 5 0,6 Bobtali 1 0,1 y w o r u t a i n i m r e c u a n z S 5 0,6 Pekiñczyk 1 0,1 i k c o k z s r e ir e T 5 0,6 Pinczerœredni 1 0,1 i k s u c n a rf g o d l u B 4 0,5 Rhodesian irdgeback 1 0,1 i k s j y s o r tr a h C 4 0,5 Seterangielski 1 0,1 i k z a k u a k k e r a z c w O 4 0,5 Shih-ztu 1 0,1 y n n iz i n k e r a z c w o i k s l o P 4 0,5 Spirngerspanielangielski 1 0,1 i k s j y r e b y s y k s u H 4 0,5 Teirertybetañski 1 0,1 r e ir r e t e l a d e ri A 3 0,4 Teirerwaljiski 1 0,1 d r a ir B 3 0,4 WelshCorgi 1 0,1

kow³ókniak), serca 0,1% (naczyniakomiêsak) oraz gra-sicy 0,1% (naczyniak jamisty).

Nowotwory u kotów stanowi³y prawie 9% ze wszyst-kich rozpoznanych guzów, co wskazuje na ponad czte-rokrotnie wiêksz¹ zapadalnoœæ na chorobê nowotworo-w¹ u tego gatunku w porównaniu do lat 60., w których wykazano na tym samym terenie, ¿e nowotwory kotów stanowi¹ jedynie 2,1% ze wszystkich diagnozowanych zmian nowotworowych (3).

Spoœród 86 przypadków nowotworów u kotów stwier-dzonych w badaniach w³asnych, 64% (55 przypadków) to formy z³oœliwe, a 36% (31 przypadków) to formy nie-z³oœliwe. Najwiêcej zdiagnozowanych przypadków – 43 (50%) stanowi³y u kotów nowotwory nab³onkowe, w tym 35 (81,4%) to formy z³oœliwe, a 8 (18,6%) niez³oœliwe. Nowotworów mezenchymalnych i mezodermalnych stwierdzono 36 przypadków (42%), w tym 19 (52,8%) to formy z³oœliwe, a 17 (47,2%) niez³oœliwe. Trzeci¹, najliczniej reprezentowan¹ grup¹ nowotworów u kotów by³y nowotwory z³o¿one – 7 przypadków (8%), z czego tylko 1 przypadek nowotworu z³oœliwego (14,3%), a 6 (85,7%) to postacie niez³oœliwe. Nie stwierdzono w ba-daniach w³asnych u kotów nowotworów nale¿¹cych do innych grup z przyjêtego podzia³u (ryc. 3).

W przeciwieñstwie do psów, nowotwory u kotów po-jawia³y siê czêœciej u samic – 59 przypadków (68,6%), ni¿ u samców – 27 (31,4%). Wystêpowanie nowotwo-rów u kotów w zale¿noœci od p³ci i wieku przedstawio-no na ryc. 4. Nie stwierdzoprzedstawio-no zarówprzedstawio-no u samic, jak i u samców wyraŸnego szczytu w pojawianiu siê choroby nowotworowej, jak mia³o to miejsce w przypadku psów, natomiast zaobserwowano zwiêkszon¹ zapadalnoœæ na nowotwory u samców w przedziale wiekowym 5.-9. rok ¿ycia (r.¿.) i u samic w przedziale 5.-12. r.¿. Liczba m³o-dych kotów (do 2. r.¿) z chorob¹ nowotworow¹ nie prze-kracza³a 6% z przebadanych zwierz¹t.

Najwiêksz¹ liczbê nowotworów – 76, odnotowano u kotów europejskich, co stanowi³o 88,4% ogó³u prze-badanych kotów. Wœród zwierz¹t rasowych najwiêcej przypadków choroby nowotworowej stwierdzono u ko-tów perskich – 5 (5,8%), nastêpnie u koko-tów brytyjskich – 2 (2,3%) oraz pojedyncze przypadki u kota kartuskie-go, norweskiego leœnego i maine coon. Podobnie jak u psów, tak¿e i u kotów ogromna przewaga diagnozo-wanych nowotworów u zwierz¹t nierasowych wi¹¿e siê ze znaczn¹ przewag¹ mieszañców nad zwierzêtami ra-sowymi w ca³ej populacji hodowanej w Polsce.

Najliczniejsz¹ grupê stanowi³y nowotwory gruczo³u sutkowego – 40 przypadków, co stanowi³o 46,5% ogó³u nowotworów u kotów, nastêpnie nowotwory skóry wraz z tkank¹ podskórn¹ – 31 (36%) oraz nowotwory zlokali-zowane w obrêbie przewodu pokarmowego – 10 (11,6%). Pozosta³e lokalizacje nie przekracza³y 2,5%.

Wœród nowotworów gruczo³u sutkowego wiêkszoœæ stanowi³y gruczolakoraki – 25 przypadków, co stanowi-³o 62,5% nowotworów tego narz¹du, nastêpnie gruczo-laki – 4 (10%), gruczolakoœluzaki – 3 (7,5%) oraz ³a-godne guzy mieszane – 2 (5%). Czêstotliwoœæ wystêpo-wania pozosta³ych nowotworów nie przekracza³a 2,5%.

Drug¹ co do czêstoœci wystêpowania nowotworów lokalizacj¹ u kotów by³a skóra wraz z tkank¹ podskór-n¹, a najczêœciej stwierdzanym nowotworem by³ w³ók-niakomiêsak – 9 przypadków (29%). Trzykrotnie rza-dziej pojawiaj¹cym siê nowotworem by³ rak p³asko-nab³onkowy nierogowaciej¹cy – 3 przypadki (9,7%), nastêpnie rozpoznano po 2 przypadki w³ókniaka i miêœ-niaka g³adkokomórkowego (13%). Pozosta³e nowotwo-ry wystêpowa³y sporadycznie.

Kolejne miejsce pod wzglêdem czêstoœci wystêpowa-nia nowotworów u kotów zajmowa³ uk³ad pokarmowy. Podobnie jak u psów, najwiêcej nowotworów zlokalizo-wanych by³o w obrêbie jamy ustnej – 9, co stanowi³o 90% nowotworów. Dominuj¹cym rozrostem w tej czêœ-ci przewodu pokarmowego by³ nadzi¹œlak w³óknisty (33,3%), w kolejnoœci nadzi¹œlak miêsakowaty (22,2%), rak p³askonab³onkowy nierogowaciej¹cy (22,2%), w³ók-niakomiêsak (11,1%) oraz ch³oniak (11,1%). W jelitach czczych stwierdzono jeden przypadek miêœniaka g³ad-kokomórkowego. W pozosta³ych narz¹dach i uk³adach u kotów stwierdzono jedynie pojedyncze przypadki no-wotworów, tj. w pêcherzu moczowym brodawczaka i t³uszczakomiêsaka, w p³ucach raka wywodz¹cego siê z nab³onka oskrzeli, w jamie nosowej kostniakochrzêst-niaka, natomiast w macicy miêœniaka g³adkokomórko-wego.

Od koni dostarczono do badañ 18 guzów nowotworo-wych, co stanowi³o 1,9% ogó³u zdiagnozowanych zmian Ryc. 4. Wystêpowanie nowotworów u kotów w zale¿noœci od p³ci i wieku 0,0 0,0 43,0 0,0 36,0 7,0 0 10 20 30 40 50 zarodkowe zawi¹zków narz¹dów nab³onkowe tkanki nerwowej i barwnikotwórczej mezenchymalne i mezodermalne z³o¿one wartoœæ w % rodzaj nowotworu

Ryc. 3. Procentowy udzia³ poszczególnych grup nowotworów u kotów 0 2 4 6 8 10 12 do 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 wiek w latach iloœæ osobników z nowotworem samiec samica

nowotworowych u zwierz¹t domowych. W badaniach w³asnych 33,3% (6 przypadków) to formy z³oœliwe, a 66,6% (12 przypadków) to formy niez³oœliwe. Najwiê-cej zdiagnozowanych przypadków – 12 (66,6%) stano-wi³y u koni nowotwory mezenchymalne i mezodermal-ne, w tym 8,4% to formy z³oœliwe, a 91,6% niez³oœliwe. Nowotworów nab³onkowych stwierdzono 4 przypadki (22,2%), w tym 75% stanowi³y formy z³oœliwe, a 25% niez³oœliwe. Trzeci¹ pod wzglêdem liczby przypadków grup¹ nowotworów u koni by³y nowotwory tkanki ner-wowej i barwnikotwórczej, gdzie wszystkie postacie wykazywa³y cechy z³oœliwoœci. Nie stwierdzono u koni nowotworów nale¿¹cych do innych grup z przyjêtego podzia³u. W 72,3% przypadków diagnozowane nowo-twory pojawi³y siê u samców, a w 27,7% u klaczy. Naj-wiêksz¹ zapadalnoœæ na nowotwory u koni stwierdzono w wieku oko³o 7 lat bez wzglêdu na p³eæ.

Najwiêcej, bo 90% nowotworów u koni zlokalizowa-nych by³o w obrêbie skóry i tkanki podskórnej. Domi-nuj¹cym nowotworem okaza³ siê w³ókniakomiêsak – 27,7%, nastêpnie w³ókniak – 16,6%, sarkoid – 11,1%, czerniak z³oœliwy – 11,1% oraz pojedyncze przypadki brodawczaka, gruczolakoraka, raka podstawnokomór-kowego rogowaciej¹cego, jak równie¿ w³ókniakoœluza-ka. Wœród innych lokalizacji nowotworów u koni stwier-dzono po jednym przypadku w³ókniakomiêsaka w ob-rêbie ga³ki ocznej oraz b³oniaka ziarnistego w jajniku u klaczy.

Stwierdzono jeden przypadek ch³oniaka macicy u kro-wy w wieku 5 lat, co stanowi³o zaledwie 0,1% z ogólnej liczby zdiagnozowanych nowotworów u zwierz¹t. Na prze³omie lat 50./60. nowotwory u byd³a stanowi³y 10% z badanych guzów (3), a wiêc iloœæ diagnozowanych obecnie nowotworów u tego gatunku jest znikoma.

Podsumowuj¹c przedstawione wyniki badañ z okresu ostatnich 5 lat i porównuj¹c je do przeprowadzonych w latach wczeœniejszych (3, 5) mo¿na stwierdziæ, ¿e licz-ba nowotworów diagnozowanych u zwierz¹t domowych (szczególnie u psów), z obszaru Dolnego Œl¹ska znacz-nie wzros³a. Podobznacz-nie u ludzi, B³aszczyk i wsp. (2) ana-lizuj¹c przypadki nowotworzenia na wymienionym te-renie w latach 1985-2003, stwierdzili u mê¿czyzn 2,2%, a u kobiet 2,9% roczny przyrost zachorowañ na nowo-twory. Z opracowania wym. autorów wynika, ¿e w 2003 r. zarejestrowano w województwie dolnoœl¹skim blisko 10 tys. zachorowañ na nowotwory z³oœliwe, z czego 50,4% u mê¿czyzn, a 49,6% u kobiet. Oprócz wzrostu zapadalnoœci na nowotwory zarówno u ludzi, jak i u zwierz¹t, mo¿na zauwa¿yæ pewne ró¿nice i podobieñ-stwa w lokalizacji procesu rozrostowego. W przeciwieñ-stwie do zwierz¹t, jednym z najczêstszych miejsc loka-lizacji procesu nowotworowego u ludzi s¹ p³uca – 26,8% nowotworów u mê¿czyzn i 10,7% u kobiet. U zwierz¹t nowotwory p³uc nie przekraczaj¹ 1% ogó³u diagnozo-wanych zmian neoplastycznych. Zasadnicz¹ okolicznoœ-ci¹ ró¿nicuj¹c¹ te dwa gatunki jest fakt palenia tytoniu przez ludzi, gdzie kancerogenne dzia³anie niektórych sk³adników dymu tytoniowego, takich jak np. wielopierœ-cieniowe wêglowodory aromatyczne (np. benzopiren,

di-benzoantracen, N-nitrozaminy) jest naukowo udowod-nione. Nie uda³o siê natomiast wywo³aæ doœwiadczalnie raka oskrzeli u zwierz¹t przy pomocy dymu tytoniowe-go (8). Podobnie czêstotliwoœæ wystêpowania nowotwo-rów w¹troby u ludzi jest zdecydowanie wiêksza ani¿eli u zwierz¹t. Przyczyn¹ kancerogenezy jest zapalenie na-rz¹du wywo³ane przez wirus HBV, dzia³anie aflatoksyn, zw³aszcza B1, nitrozoamin, zwi¹zków chloru oraz prze-wlek³y alkoholizm (8). W przeciwieñstwie do nowotwo-rzenia w p³ucach i w¹trobie czêstotliwoœæ wystêpowa-nia nowotworów uk³adu ch³onnego zarówno ludzi, jak i zwierz¹t (psów) jest bardzo zbli¿ona. U mê¿czyzn bia-³aczki i ch³oniaki stanowi¹ 5,5%, a u kobiet 5,1% wszyst-kich nowotworów, co jest wynikiem identycznym z uzys-kanym w badaniach w³asnych, wg których nowotworze-nie w obrêbie uk³adu ch³onnego u psów stanowi³o rów-nie¿ w 5,1% ogó³u stwierdzonych nowotworów. Kolej-nym podobieñstwem jest dominacja nowotworzenia w gruczole sutkowym zarówno u kobiet (ponad 20% no-wotworów), jak i u suk (ponad 30% nowotworów). Przyj-muje siê, ¿e etiopatogeneza nowotworzenia u obu ga-tunków jest wspólna i sprowadza siê do nadmiernej sty-mulacji estrogenowej i progesteronowej (wspó³czyn-nik R) oraz dzia³ania onkowirusów (7).

Mimo ¿e badania dotycz¹ce zapadalnoœci na chorobê nowotworow¹ u zwierz¹t domowych, jak ka¿de inne ba-dania statystyczne, obci¹¿one s¹ doœæ du¿ym b³êdem, dodatkowo w tym aspekcie obarczone wp³ywem zmie-niaj¹cej siê mody na dan¹ rasê, jej dostêpnoœci¹, cen¹, jak równie¿ zamo¿noœci¹ spo³eczeñstwa, to jednak s¹ one bardzo potrzebne i powinny byæ cyklicznie powta-rzane. Wa¿ne jest, aby wykonywane by³y na obszarze w okreœlonych, du¿ych przedzia³ach czasowych oraz na odpowiednio licznej populacji zwierz¹t celem minima-lizowania b³êdów. Analiza statystyczna, lokalizacja itp. wiedza o nowotworach pozwala bowiem lepiej poznaæ etiopatogenezê ontogenezy, a tak¿e ukierunkowaæ ba-dania molekularne nad nowotworzeniem.

Piœmiennictwo

1.Adamu D.: Ocena patomorfologiczna i klasyfikacja samoistnych nowotwo-rów u psów. Medycyna Wet. 1992, 48, 200-201.

2.B³aszczyk J., Pude³ko M., Cisar¿ K.: Nowotwory z³oœliwe w województwie dolnoœl¹skim w roku 2003. Biologica Silesiae, Wroc³aw 2005.

3.Houszka M., Kaszubkiewicz Cz.: Nowotwory zwierz¹t domowych. Medycy-na Wet. 1969, 25, 6-10.

4.Malicka E., Piusiñski W., Sendecka H., Bielecki W., Osiñska B., Lenarto-wicz-Kubrat Z.: Nowotwory psów stwierdzane w badaniach anatomopatolo-gicznych w latach 1985-1993. Medycyna Wet. 1996, 52, 103-106. 5.Michalska Z., Michalski Z.: Wystêpowanie nowotworów u zwierz¹t

domo-wych we Wroc³awiu i na Dolnym Œl¹sku w latach 1976-1995. Medycyna Wet. 1997, 53, 263-267.

6.Pietraszek T., Parfieniuk A.: Nowotwory psów w materiale diagnostycznym ZHW w Bia³ymstoku. Medycyna Wet. 1989, 45, 395-397.

7.Roses D. F.: Breast cancer. Churchill Livingstone, Philadelphia 1999. 8.Stachura J., Domaga³a W.: Patologia znaczy s³owo o chorobie. Tom II –

patologia narz¹dowa. PAU, Kraków 2005.

9.Szaflarska-Stojko E.: Morfologia i statystyka nowotworów psów na terenie Katowic ze szczególnym uwzglêdnieniem nowotworów skóry. Medycyna Wet. 1970, 26, 20-22.

10.Zembrzycka H., Borkowska E.: Analiza wystêpowania i przebiegu choroby nowotworowej u psów. Medycyna Wet. 1976, 32, 609-612.

Adres autora: dr M. Nowak, ul. Boñczyka 6/1, 51-138 Wroc³aw; e-mail: martin75@ozi.ar.wroc.pl