Medycyna Weterynaryjna - Summary Med. Weter. 69 (8), 505-509, 2013

Praca oryginalna Original paper

Zaburzenia metaboliczne, które czêsto wystêpuj¹ u krów wysokomlecznych, sta³y siê czynnikiem ograni-czaj¹cym produkcyjnoœæ i efektywnoœæ chowu byd³a mlecznego (14, 20). Zdaniem Giesecke (9), metabo-liczna wydajnoœæ krów mlecznych ograniczona jest, z jednej strony, pobraniem sk³adników pokarmowych, a z drugiej – przez tzw. czynniki fermentacji (octan/ propionian, obci¹¿enie metabolitami problematycz-nymi – maœlan i NH₄) i zdolnoœci buforowe ¿wacza. W wielu krajach stwierdza siê zwiêkszenie liczby wy-stêpuj¹cych zaburzeñ metabolicznych, co wi¹¿e siê z niedostosowaniem nowych technologii chowu i ¿y-wienia do fizjologicznych i produkcyjnych potrzeb krów (4, 11). Do najczêstszych chorób metabolicznych zalicza siê ketozê i kwasicê (7, 21). Profilaktyka cho-rób metabolicznych generalnie polega na poprawie zdolnoœci pobrania paszy przez krowê w pierwszym okresie laktacji. Wielkoœæ pobrania paszy zale¿y od szybkoœci jej wyp³ywu ze ¿wacza (22). Steruj¹c zatem

procesami zachodz¹cymi w przed¿o³¹dkach mo¿emy wp³ywaæ na wielkoœæ pobrania paszy, zmniejszenie deficytu energetycznego i poprawê mlecznoœci krów.

Wed³ug Zawadzkiego (28), sterowanie procesami trawiennymi u prze¿uwaczy mo¿na przeprowadziæ za pomoc¹ zmiany kierunku lub natê¿enia fermentacji. G³ówne produkty fermentacji to krótko³añcuchowe kwasy t³uszczowe, które s¹ podstawowym Ÿród³em energii dla prze¿uwacza. Od kierunku fermentacji zale¿y stopieñ wykorzystania tych produktów oraz bardzo czêsto stan zdrowia zwierz¹t (1, 28, 29). Na przebieg fermentacji ¿waczowej oddzia³uje wiele czyn-ników œrodowiskowych, takich jak: rodzaj skarmianej paszy, iloœæ i rodzaj w³ókna w dawce, stosunek pasz treœciwych do objêtoœciowych i wreszcie czêstotliwoœæ zadawania pasz treœciwych (3, 22, 24, 28).

Celem badañ by³o okreœlenie wp³ywu sezonu ¿y-wienia i iloœci podawanych pasz treœciwych na prze-bieg fermentacji ¿waczowej u krów mlecznych.

Wp³yw sezonu i wielkoœci dawki pasz treœciwych

na przebieg fermentacji ¿waczowej u krów mlecznych

WITOLD CHABUZ

Katedra Hodowli i Ochrony Zasobów Genetycznych Byd³a, Wydzia³ Biologii i Hodowli Zwierz¹t, Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin

Chabuz W.

Effect of season and size of the concentrate dose on rumen fermentation in dairy cows

Summary

The aim of this study was to assess the effect of the feeding season and the quantity of concentrates served on the course of rumen fermentation in dairy cows. The research included 42 cows (21 heads in summer and 21 heads in winter) of the black-and-white variety of the Polish Holstein-Friesian breed, aged from 2 to 5 years (lactations I-III) with an average milk yield per lactation of approximately 7,000 kg. The animals were kept in a tether barn. Rumen content was collected four times, i.e. at the beginning of lactation and in the second half of lactation, both in the period of winter and summer feeding. A total of 84 samples of the rumen fluid were collected (42 samples in winter and 42 samples in summer). The samples were collected no later than 2 hours after the morning feeding by means of a stomach tube fitted with a Sorensen vacuum pump. During the winter feeding, the content of butyric acid in the pool of volatile fatty acids increased by 27%, and the production of volatile fatty acids was higher by 8%. Furthermore, an increased efficiency of microbial growth was noted without any significant change in fermentation performance. The application of a dose with a high share of concentrates significantly (p £ 0.05 and p £ 0.01) influenced the course of rumen fermentation, resulting in increased volatile fatty acid production, a higher rumen fermentation yield, and a greater efficiency of microbial growth, in both winter and summer. A large dose of concentrates also led to significant changes in the direction of fermentation by reducing the NGGR rate by 13-19% and narrowing the ratio of acetic acid to propionic acid (p £ 0.05 and p £ 0.01). In conclusion, it should be stated that the quantity of concentrates served was the most important factor affecting the course of rumen fermentation in dairy cows.

Materia³ i metody

Badaniami objêto 42 krowy (21 latem i 21 zim¹) rasy polskiej holsztyñsko-fryzyjskiej, odmiany czar-no-bia³ej, w wieku od 2 do 5 lat (I-III laktacja), o œred-niej wydajnoœci za laktacjê oko³o 7000 kg mleka, utrzy-mywanych w oborze uwiêziowej.

Zwierzêta ¿ywiono wed³ug norm INRA (12). ¯y-wienie zimowe oparte by³o na kiszonce z kukurydzy (20 kg) i sianokiszonce z TUZ (10 kg), wys³odkach buraczanych (15 kg) oraz m³ócie browarnianym (10 kg). W ¿ywieniu letnim podstawê stanowi³o pastwi-sko (30 kg) i sianokiszonka (10 kg) oraz siano (4 kg). Pasze treœciwe pochodzi³y g³ównie z w³asnego gospo-darstwa (œruta zbo¿owa 2-8 kg). Krowom o wydaj-noœci mlecznej powy¿ej 30 kg/dzieñ podawany by³ 40% koncentrat bia³kowy (0,5-2 kg). Przy wydajnoœci powy¿ej 15-17 kg mleka stosowano dodatek paszy tre-œciwej w iloœci 1 kg na 2 litry mleka (tab. 1). Iloœæ paszy treœciwej korygowano przy próbnym udoju. Pa-sze objêtoœciowe podawano w ¿ywieniu grupowym, natomiast pasze treœciwe indywidualnie. Zwierzêta mia³y sta³y dostêp do wody.

Treœæ ¿wacza pobierano czterokrotnie (wed³ug po-danego schematu – tab. 2) na pocz¹tku laktacji oraz w drugiej po³owie laktacji zarówno w okresie ¿ywie-nia zimowego, jak i letniego, ³¹cznie pobrano 84 próbki treœci ¿wacza (42 zim¹ i 42 latem). Na 7 dni przed pobieraniem treœci ¿wacza wszystkim krowom po-dawano jednakow¹ dawkê paszy treœciwej (tab. 2). Próbki pobierano do 2 godzin po rannym karmieniu za pomoc¹ sondy prze³ykowej typu Sorensena zaopa-trzonej w pompê pró¿niow¹.

W pobranej treœci ¿wacza oznaczono potencjono-metrycznie odczyn za pomoc¹ pehametru CP-411 Waterproof. Rozdzia³ poszczególnych LKT przepro-wadzono za pomoc¹ chromatografu gazowego 601 GC (unicam) na kolumnie kapilarnej DB FFAP (J&W Scientific) o d³ugoœci 30 m i œrednicy wewnêtrznej 0,25 mm.

Na podstawie oznaczonej iloœci poszczególnych kwasów okreœlono wed³ug wzorów podanych przez

Ørskova (18) i Zawadzkiego (28), nastêpuj¹ce para-metry fermentacji:

• wydajnoœæ fermentacji LKT (FE) (%) 0,62 kw.o. + 1,09 kw.p. + 0,78 kw.m. × 100

kw.o. + kw.p.

• wspó³czynnik nieglikogennych : glikogennych LKT (NGGR)

(wskaŸnik utylizacji)

kw.o. + 2 kw.m. + kw.w. kw.p. + kw.w.

• wydajnoœæ wzrostu mikroorganizmów (mg) (kw.o. + kw.p. + kw.m. + kw.w.) × 30

gdzie: kw.o. – kwas octowy, kw.p. – kwas propionowy, kw.m. – kwas mas³owy, kw.w. – kwas walerianowy.

Uzyskane wyniki opracowano statystycznie progra-mem Microsoft Excel 2003 i Statistica PL 9.0, poda-j¹c œrednie (–x) i odchylenie standardowe (SD). Ocenê istotnoœci ró¿nic badanych parametrów (na poziomie p £ 0,05 i p £ 0,01) przeprowadzono za pomoc¹ jed-noczynnikowej i dwuczynnikowej analizy wariancji z wykorzystaniem testu rozstêpu Duncana.

Wyniki i omówienie

W gospodarstwie ¿ywienie zimowe oparte by³o na du¿ej iloœci pasz zawieraj¹cych wêglowodany ³atwo i szybko rozk³adane w ¿waczu, w zwi¹zku z tym obserwowano kwasowoœæ ni¿sz¹ o 0,17 (p £ 0,05) (tab. 3). Zarówno latem, jak i zim¹ œrednie wartoœci pH dla sezonu by³y w³aœciwe i optymalne (25). M³oda

Tab. 1. Wartoœæ pokarmowa pasz stosowanych w ¿ywieniu badanych krów

a z s a P ₍S_%M₎ y s a m j e h c u s g k w h c y w o m r a k o p w ó k i n d a ³ k s æ œ o tr a w a Z M P J BTJN ) g ( B(TgJ)E JWK M(gO) S(%MO) B(gO) W(gS) o k s i w t s a P 16,6 0,97 108 195 0,98 889 77 172 244 a k n o z s i k o n a i S 45,9 0,81 187 181 0,74 897 63 142 309 y z d y r u k u k z a k n o z s i K 28,0 0,91 148 173 1,21 946 67 179 171 e w o k ¹ ³ o n a i S 86,3 0,65 180 176 1,21 906 53 127 292 . z s i k e n a z c a r u b i k d o ³ s y W 19,2 1,01 179 106 1,05 953 82 130 217 a w o ¿ o b z a t u r Œ 86,2 1,19 186 110 – 973 89 125 127 e n a i n r a w o r b o t ó ³ M 18,0 0,92 218 189 – 950 64 280 150 y w o k ³ a i b t a rt n e c n o K 90,0 0,96 438 325 – 917 88 400 184

Tab. 2. Schemat pobierania treœci ¿wacza do analizy

y rt e m a r a P ¯ywienie e w o m iz letnie ij c a t k a l c ¹ i s e i M 2-.3. 5-.6. 2-.3. 5-.6. æ œ o n j a d y w a n n e iz d a i n d e r Œ ) g k ( e i s e r k o m y n a d a b w a k e l m 27,75 23,57 26,74 21,71 ) g k ( j e w i c œ e rt y z s a p k e t a d o D 8 2 8 2

zielonka pastwiskowa ze wzglêdu na nisk¹ zawartoœæ w³ókna mo¿e powodowaæ obni¿enie kwasowoœci tre-œci ¿wacza (17, 23), jednak w badaniach w ¿ywieniu letnim oprócz pastwiska (20-30%) z pasz objêtoœcio-wych stosowano tak¿e sianokiszonkê (20-30%) i sia-no (15-20%).

Zawartoœæ kwasu octowego i propionowego oraz ich wzajemny stosunek by³y podobne w obu sezonach,

aczkolwiek zim¹ obserwowano nieco zwiêkszon¹ iloœæ tych kwasów. Na za-wartoœæ octanu i propionianu oraz ich wzajemny stosunek w ¿waczu wp³ywa g³ównie poziom paszy treœciwej oraz zawartoœæ w³ókna (17, 19, 28). Fermen-tacja octanowa jest korzystna dla pro-dukcji t³uszczu w mleku, ale towarzyszy jej z regu³y nasilona metanogeneza obni¿aj¹ca efektywnoœæ wykorzystania paszy, a metan uwa¿any jest za antago-nistê kwasu propionowego w ¿waczu (2). Kwas propionowy jest g³ównym Ÿród³em glukozy dla prze¿uwaczy, dla-tego zwiêkszenie propionianu w puli kwasów jest korzystne dla zwierz¹t wysokoprodukcyjnych (1, 28).

Wys³odki buraczane i odpady z prze-mys³u rolno-spo¿ywczego to pasze powoduj¹ce z regu³y wzrost udzia³u kwasu mas³owego w fermentacji ¿wa-czowej (1, 5), dlatego w ¿ywieniu zimowym zarówno zawartoœæ, jak i udzia³ tego kwasu w sumie LKT by³ statystycznie wy¿szy ni¿ w ¿ywieniu letnim (p £ 0,01). Kwas mas³owy na-zywany jest równie¿ kwasem ketogen-nym ze wzglêdu na jego przemianê w nab³onku przed¿o³¹dków w zwi¹zki ketonowe, a podwy¿szona zawartoœæ maœlanu i mleczanu mo¿e byæ przyczy-n¹ kwasicy i ketozy (1, 8, 13). W pra-wid³owych warunkach kwas mas³owy spe³nia jednak po¿yteczn¹ rolê, jako bardzo wa¿ne Ÿród³o energii.

W ¿ywieniu zimowym odnotowano 1% wzrost wydajnoœci fermentacji w wyniku czego nast¹pi³o zwiêkszenie produkcji LKT o 8,15%, a stosunek C₂/C₃ uleg³ zawê¿eniu. Zwiêkszenie fermentacji propionowej powoduje szybszy rozwój drobnoustrojów ¿wa-czowych (27) i prawdopodobnie jest to przyczyn¹ wiêkszej wydajnoœci wzrostu mikroorganizmów w ¿ywieniu zimowym (p £ 0,05). Wzrost udzia³u maœlanu w sumie kwasów nie spowo-dowa³ jednak negatywnego ukierunko-wania fermentacji. Wielkoœæ wspó³-czynnika NGGR by³a podobna zarów-no latem (2,86), jak i zim¹ (2,89). Zdaniem Ørskova (18) i Zawadzkiego (28), wskaŸnik ten powinien utrzy-mywaæ siê w granicach od 2,25 do 3,0. Pasze stoso-wane w ¿ywieniu zimowym wp³ynê³y istotnie na prze-bieg fermentacji ¿waczowej w badanym stadzie krów mlecznych. Zarówno jej intensywnoœæ, jak i kierunek by³y bardziej korzystne dla krów mlecznych w okre-sie ¿ywienia zimowego.

y rt e m a r a P y w o m iz n o z e S Sezonletni j e w i c œ e rt y z s a p a k w a D g k 2 8kg œrednio 2kg 8kg œrednio k e b ó r p a b z c i L 1 2 21 42 21 21 42 H p 6,82A 6,17B 6,50* 6,94A 6,40B 6,67* 0 3 , 0 0,28 0,43 0,30 0,26 0,39 y w o t c o s a w K )l m 0 0 1 /l o m m ( 2 9 , 6 A _7,69B _{7,92 6,65 7,23 7,46} 7 8 , 7 9,20 1,47 7,56 8,40 1,20 y w o n o i p o r p s a w K )l m 0 0 1 /l o m m ( 6 8 , 2 A _3,80B _{3,33 2,64}A _3,50B _3,07 5 6 , 0 0,73 0,83 0,51 0,55 0,68 y w o ³ s a m s a w K )l m 0 0 1 /l o m m ( 5 4 , 0 A _0,62B _{0,53** 0,34 0,41 0,37**} 9 1 , 0 0,14 0,19 0,13 0,15 0,14 y w o ³ s a m -o zi s a w K )l m 0 0 1 /l o m m ( 6 0 , 0 A _0,08B _{0,07* 0,05}A _0,07B _0,06* 1 0 , 0 0,03 0,02 0,01 0,02 0,02 y w o n a ir e l a w s a w K )l m 0 0 1 /l o m m ( 5 0 , 0 A _0,10B _{0,08 0,06 0,07 0,06} 3 0 , 0 0,05 0,05 0,04 0,04 0,04 y w o n o r p a k s a w K )l m 0 0 1 /l o m m ( 7 0 , 0 0,07 0,07 0,06 0,07 0,06 1 0 , 0 0,01 0,01 0,01 0,01 0,01 a m u s T K L )l m 0 0 1 /l o m m ( 8 8 , 0 1 A _13,10B _{11,99* 10,25}A _11,93B _11,09* 2 6 , 1 2,36 2,29 1,19 1,61 1,63 y w o t c o s a w K ) y n r a l o m % ( 6 2 , 9 6 A _65,58B _{67,42 70,37}A _66,49B _68,43 9 9 , 3 2,61 3,82 4,07 4,20 4,54 y w o n o i p o r p s a w K ) y n r a l o m % ( 4 6 , 6 2 A _29,52B _{28,08 26,23}A _30,00B _28,12 5 8 , 3 2,57 3,54 4,22 3,84 4,42 y w o ³ s a m s a w K ) y n r a l o m % ( 9 5 , 4 a _5,53b _{5,06** 3,90 4,07 3,99**} 5 4 , 1 1,35 1,46 1,35 1,31 1,32 C ( p w k / o w K ₂/C₃) 2,68a 2,25b 2,46 2,77A 2,28B 2,53 9 5 , 0 0,29 0,51 0,61 0,55 0,62 ij c a t n e m r e f æ œ o n j a d y W ) % ( 1 4 , 8 7 A _80,63B _{79,52* 77,51}A _79,47B _78,49* 5 2 , 2 1,65 2,25 2,11 2,41 2,44 R G G N k i n n y z c ³ ó p s W 3,07 2,71 2,89 3,12A 2,60B 2,86 2 6 , 0 0,35 0,53 0,68 0,61 0,69 u t s o r z w æ œ o n j a d y W ) g m ( w ó m zi n a g r o o r k i m 3 7 , 2 2 3 A _388,70B _{355,71* 304,14}A _353,80B _328,97* 8 1 , 8 4 69,83 68,01 35,34 47,68 48,47

Tab. 3. Parametry fermentacji ¿waczowej u krów w zale¿noœci od sezonu ¿y-wienia i wielkoœci dawki paszy treœciwej (–x ± SD)

Objaœnienia: a, b, c, A, B, C – istotnoœci ró¿nic w sezonie oznaczono ró¿nymi litera-mi: ma³ymi przy p £ 0,05, du¿ymi przy p £ 0,01, ró¿nice pomiêdzy dla sezonów oznaczono: * przy p £ 0,05, ** p £ 0,01

Dodatek paszy treœciwej wp³ywa na in-tensywnoœæ i kierunek fermentacji (1, 5, 15, 28). W badaniach w³asnych zarówno w okresie ¿ywienia letniego, jak i zimo-wego dodatek paszy treœciwej powodowa³ obni¿enie kwasowoœci ¿wacza (tab. 3) oraz by³ najistotniejszym czynnikiem wp³ywaj¹cym na przebieg fermentacji ¿waczowej (tab. 4). Zim¹ przy du¿ej dawce pasz treœciwych, kwasowoœæ treœci ¿wacza obni¿y³a siê do niebezpiecznej granicy pH 6 (10). Przyczyn¹ tak znacz-nego obni¿enia kwasowoœci w ¿waczu by³ 20% wzrost produkcji LKT (p £ 0,01). Zdaniem Sun i Gibbs (23), najwa¿niejsze czynniki kszta³tuj¹ce pH ¿wacza to inten-sywnoœæ fermentacji i rodzaj wytworzo-nych kwasów. W ¿ywieniu letnim wzrost produkcji kwasów t³uszczowych by³ o 4% ni¿szy ni¿ zim¹, a kwasowoœæ treœci ¿wa-cza zarówno przy du¿ej, jak i ma³ej daw-ce pasz treœciwych by³a na optymalnym poziomie. W obu sezonach odnotowano tak¿e statystycznie istotne zawê¿enie sto-sunku C₂/C₃ (p £ 0,05, p £ 0,01), co jest oczywiste przy zwiêkszeniu koncentracji

energii w dawce, a obni¿eniu zawartoœci w³ókna (1, 5, 6, 28). W ¿ywieniu zimowym odnotowano statystycznie istotny (p £ 0,01) wzrost wszystkich kwasów t³usz-czowych (z wyj¹tkiem kapronowego). Latem zawar-toœæ maœlanu i walerianu nie ulega³a wiêkszym zmia-nom. W zwi¹zku z tym stosunek nieglikogennych do glikogennych LKT w ¿ywieniu zimowym, w grupie krów otrzymuj¹cych wiêkszy dodatek pasz treœciwych by³ wy¿szy ni¿ latem. Natomiast wspó³czynnik NGGR przy niskim udziale pasz treœciwych w dawce zarów-no latem, jak i zim¹ nieznacznie przekracza³ 3. Wyni-kiem wiêkszej produkcji LKT w ¿waczu oraz zawê-¿enia stosunku octanu do propionianu by³a wiêksza wydajnoœæ zarówno fermentacji, jak i wzrostu mikro-organizmów (p £ 0,01).

Podawanie krowom pasz o du¿ej zawartoœci ³atwo fermentuj¹cych wêglowodanów (wys³odki buraczane, m³óto, kiszonka z kukurydzy) spowodowa³o istotne zmiany w przebiegu fermentacji ¿waczowej (p £ 0,05, p £ 0,01). W ¿ywieniu zimowym odnotowano 27% wzrost zawartoœci kwasu mas³owego w puli LKT, 8% wzrost produkcji lotnych kwasów t³uszczowych i wy-dajnoœci wzrostu mikroorganizmów, przy zbli¿onej wydajnoœci fermentacji. ¯ywienie krów dawk¹ pokar-mow¹ z du¿ym udzia³em pasz treœciwych wp³ynê³o istotnie na przebieg fermentacji ¿waczowej, powo-duj¹c zarówno zim¹, jak i latem wzrost produkcji lotnych kwasów t³uszczowych w ¿waczu, wiêksz¹ wydajnoœæ fermentacji i wzrostu mikroorganizmów (p £ 0,05, p £ 0,01). Du¿a dawka pasz treœciwych spowodowa³a tak¿e istotne zmiany w kierunku fer-mentacji poprzez obni¿enie wspó³czynnika NGGR

o 13-19% i zawê¿enie stosunku kwasu octowego do propionowego (p £ 0,05, p £ 0,01).

Reasumuj¹c, w œwietle przeprowadzonych badañ, iloœæ podawanych pasz treœciwych by³a decyduj¹cym czynnikiem wp³ywaj¹cym na przebieg fermentacji ¿waczowej u krów mlecznych.

Piœmiennictwo

1.Barej W.: Metabolizm energetyczny u wysokomlecznych krów. Przegl. Hod. 1990, 9-10, 12-15.

2.Beauchemin K. A., McGinn S. M., Benchaar C., Holtshausen L.: Crushed sunflower, flax, or canola seeds in lactating dairy cow diets: Effects on methane production, rumen fermentation, and milk production. J. Dairy Sci. 2009, 92, 2118-2127.

3.Bujòák L., Maska¾ová I., Vajda V.: Determination of buffering capacity of selected fermented feedstuffs and the effect of dietary acid-base status on ruminal fluid pH. Acta Vet. Brno 2011, 80, 269-273.

4.Colard B. L., Bottcher P. J., Dekkers J. C. M., Petitclerc D., Shaeffer L. R.: Relationships between energy balance and health traits of dairy cattle in early lactation. J. Dairy Sci. 2000, 83, 2683-2690.

5.Conea J. W., Beckerb P. M.: Fermentation kinetics and production of volatile fatty acids and microbial protein by starchy feedstuffs Anim. Feed Sci. Tech-nol. 2012, 172, 34-41.

6.Dymnicka M., £ozicki A.: Wp³yw systemu ¿ywienia oraz wysokoœci produk-cji mleka na poziom wybranych wskaŸników biochemicznych we krwi krów. Rocz. Nauk. Zoot. (Supl.), 2004, z. 19, 51-54.

7.Enemark J. M. D.: The monitoring, prevention and treatment of sub-acute ruminal acidosis (SARA): a review. Vet. J. 2008, 176, 32-43.

8.Filar J.: Schorzenia przemiany wêglowodanowo-t³uszczowej u prze¿uwa-czy. Wydawnictwo AR, Lublin 2001, 1-55.

9.Giesecke D.: Metabolische Leistungsgencen bei Kühen. Vet. Med. 1991, 46, 531-535.

10.Gozho G. N., Krause D. O., Plaizier J. C.: Ruminal lipopolysaccharide concentration and inflammatory response during grain-induced subacute ruminal acidosis in dairy cows. J. Dairy Sci. 2007, 90, 856-866.

11.Hansen L. B.: Consequences of selection for milk field from a geneticist’s view point. J. Dairy Sci. 2000, 83, 1145-1150.

12.Jarrige R.: ¯ywienie prze¿uwaczy. Zalecane normy i tabele wartoœci pokar-mowej pasz. Wyd. PAN, Jab³onna, Omnitech Press 1993, s. 405.

Objaœnienie: * p £ 0,05; ** p £ 0,01; *** p £ 0,00; ni – nie istotne

Tab. 4. Wp³yw badanych czynników na przebieg fermentacji ¿waczowej u krów

y rt e m a r a P a k i n n y z c w y ³ p W n o z e S a i n e i w y ¿ Dartweœkaciwpaesjzy Interakcja H p ** *** ni y w o t c o s a w K (mmo/l100m)l ni ** ni y w o n o i p o r p s a w K (mmo/l100m)l * *** ni y w o ³ s a m s a w K (mmo/l100m)l *** *** ni y w o ³ s a m -o zi s a w K (mmo/l100m)l * *** ni y w o n a ir e l a w s a w K (mmo/l100m)l * *** * y w o n o r p a k s a w K (mmo/l100m)l ni ni ni a m u s T K L (mmo/l100m)l * *** ni y w o t c o s a w K (%molarny) ni *** ni y w o n o i p o r p s a w K (%molarny) ni *** ni y w o ³ s a m s a w K (%molarny) *** ni ni p w k / o w K (C₂/C₃) ni *** ni ij c a t n e m r e f æ œ o n j a d y W (%) * *** ni R G G N k i n n y z c ³ ó p s W ni *** ni u t s o r z w æ œ o n j a d y W w ó m zi n a g r o o r k i m (mg) * *** ni

13.Jonkisz P., Nicpoñ J.: Wp³yw ketozy krów cielnych na stan zdrowia i poziom cia³ ketonowych we krwi u ciel¹t. Acta Acad. Agric. Tech. Olst. Vet. 1996, 23, 19-24.

14.Kleen J. L., Hooijer G. A., Rehage J., Noordhuizen J. P. T. M.: Subacute ruminal acidosis in Dutch dairy herds. Vet. Rec. 2009, 164, 681-684. 15.Kokkonen T., Tuori L., Syrjälä-Qvist L.: Effect of silage dry mater content

and rapeseed meal supplementation on dairy cows. 2. Rumen fermentation and digesta passage rate. Anim. Feed Sci. Technol. 2000, 84, 229-242. 16.Kowalski Z. M., Kamiñski J.: Niektóre aspekty ¿ywienia krów wysoko

wy-dajnych. Post. Nauk Rol. 2000, 4, 77-98.

17.McEvoy M., Delaby L., Murphy J. P., Boland T. M., O’Donovan M.: Effect of herbage mass and allowance on sward characteristics, milk production, intake and rumen volatile fatty acid concentration. Grass Forage Sci. 2010, 65, 335-347.

18.Ørskov E. R.: Manipulation of the rumen fermentation for maximum food utilization. Wrld. Rev. Nutr. Diet. 1973, 22, 152-182.

19.Owens D., McGee M., Boland T., O’Kiely P.: Rumen fermentation, micro-bial protein synthesis, and nutrient flow to the omasum in cattle offered corn silage, grass silage, or whole-crop wheat. J. Anim. Sci. 2009, 87, 658-668. 20.Saun R. J. Van: Metabolic profiling, [w:] Anderson D. E., Rings D. M. (wyd.):

Current Veterinary Therapy Food Animal Practice. WB Saunders Company, Philadelphia 2009, 153-164.

21.Seifi H. A., Leblanc S. J., Leslie K. E., Duffield T. F.: Metabolic predictors of post-partum disease and culling risk in dairy cattle. Vet. J. 2011, 188, 216--220.

22.Steen R. W. J., Gordon F. J., Dawson L. E. R., Park R. S., Mayne C. S., Agnew R. E., Kilpatrick D. J., Porter M. G.: Factors affecting the intake by cattle and prediction of silage intake of silage. Anim. Sci. 1998, 66, 115-127. 23.Sun X. Q., Gibbs S. J.: Diurnal variation in fatty acid profiles in rumen digesta from dairy cows grazing high-quality pasture. Anim. Feed Sci. Technol. 2012, 177, 152-160.

24.Trochowska E.: Wp³yw wybranych dodatków mineralnych na przebieg fer-mentacji ¿waczowej u owiec w badaniach in vitro. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw, Wet. 2000, 60, 101-138.

25.Winnicka A.: Wartoœci referencyjne podstawowych badañ laboratoryjnych w weterynarii. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2008.

26.Winnicki S., Ko³odziejczyk T., Karbowy T.: Efektywnoœæ ¿ywienia krów o wysokiej wydajnoœci mlecznej. Probl. In¿. Rol. 2010, 2, 83-89.

27.Wojciechowicz M.: Enzymy drobnoustrojów ¿waczowych katalizuj¹ce rozk³ad wielocz¹steczkowych sk³adników pokarmowych paszy w ¿waczu. Czêœæ I. Celuloza. Post. Nauk Rol. 1994, 2, 65-83.

28.Zawadzki W.: Wp³yw wybranych niekonwencjonalnych dodatków do paszy na przebieg procesów fermentacyjnych w ¿waczu owiec. Praca hab. AR, Wro-c³aw 1993, 1-75.

29.Zawadzki W., Trochowska E.: Wp³yw ró¿nych iloœci dolomitu dodawanych do p³ynu ¿waczowego pobranego od owiec na wybrane parametry fermenta-cji in vitro. Zesz. Nauk. AR Wroc³aw Wet. 1998, 58, 89-95.

Adres autora: dr Witold Chabuz, ul. Akademicka 13, 20-950 Lublin; e-mail witold.chabuz@up.lublin.pl