Ginter Dzierżon
"La rilevanza giuridica del metus
nella consumazione del matrimonio",
L. Ghisoni, Roma 2000 : [recenzja]
Ius Matrimoniale 10 (16), 271-276
L. Ghisoni, La rilevanza giuridica del metus nella
consumazione del matrimonio, Roma 2000, ss. 209
S z c z e g ó ln y m p r z e d m io te m z a in te r e s o w a ń k a n o n is tó w cie sz y się p r o b le m a ty k a d o ty c z ą c a d e f e k tó w k o n s e n s u m a łż e ń s k ie g o (k a n n . 1 0 9 5 -1 1 0 3 K P K ) . Z a a w a n s o w a n y s ta n b a d a ń w te j d z ie d z in ie z w ią z a n y j e s t m .in . z p r y n c y p ia ln y m z n a c z e n ie m z g o d y m a łż e ń s k ie j w p r o c e sie p o w s ta w a n ia m a łż e ń s tw a ( k a n . 1057 §§ 1-2 K P K ). Z r e g u la c ji z a w a r ty c h w k a t a lo g u w a d z g o d y m a łż e ń s k ie j w y n ik a , iż n ie w a ż n o ś ć m a łż e ń s tw a m o ż e p o w s ta ć m .in . w s k u te k b o ja ź n i z a is t n ia łej u p r z y n a jm n ie j je d n e j z e s tr o n k o n t r a k t u ( k a n . 1103 K P K ) . N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż w lit e r a tu r z e k a n o n is ty c z n e j p r o b le m a ty k a w p ły w u b o ja ź n i n a w a ż n o ś ć z a w ie ra n e j u m o w y m a łż e ń s k ie j d o c z e k a ła się lic z n y c h o p r a c o w a ń . Z d ru g ie j z a ś s tr o n y n a le ż y j e d n a k za u w aż y ć, iż w te j d z ie d z in ie w ie d z y s p o r a d y c z n ie p o d e j m u je się k w e s tie z w ią z a n e z o d d z ia ły w a n ie m b o ja ź n i n a p o d ję c ie t a k s p e c y fic z n e g o a k tu , j a k im j e s t d o p e ł n ie n i e m a łż e ń s tw a . Z a g a d n ie n i a to s ta ło się p r z e d m io t e m z a in te r e s o w a n ia L. G h is o n i. P o d ję ła o n a b o w ie m t ę te m a ty k ę w sw ej d y s e rta c ji d o k to r s k ie j, n a p is a n e j n a W y d z ia le P ra w a K a n o n ic z n e g o P a p ie s k ie g o U n iw e r s y te tu G r e g o r ia ń s k ie g o w R z y m ie .P r e z e n to w a n a m o n o g r a f ia s k ła d a się z tr z e c h cz ęści. P ie rw s z a z n ic h z o s ta ła p o ś w ię c o n a k w e s tii o d d z ia ły w a n ia b o ja ź n i n a w a ż n o ś ć a k t u p r a w n e g o z a r ó w n o w s y s te m ie p r a w a rz y m sk ie g o , j a k i w sy s te m ie p r a w a k a n o n ic z n e g o .
W je j s k ła d w e sz ły trz y ro z d z ia ły . W r o z d z ia le I A u to r k a p r z e d s t a w iła p r o b le m a ty k ę w p ły w u b o ja ź n i n a w a ż n o ś ć d z ia ła n ia p r a w n e g o w s y s te m ie p r a w a rz y m sk ie g o . W ro z d z ia le I I n a t o m ia s t u k a z a ła k w e s tię w p ły w u b o ja ź n i n a w a ż n o ś ć a k t u p r a w n e g o w tr a d y c ji k a n o n i- sty c z n e j.
P r a g n ę z a r a z e m d o d a ć , iż p o d e j m u j ą c p r ó b ę o c e n y te j c z ę ś c i o p r a c o w a n ia c e lo w o p r z y to c z y łe m d o s ło w n e b r z m i e n ie d w ó c h p ie rw s z y c h r o z d z ia łó w r o z p r a w y , a lb o w ie m w y d a je się , iż z o s ta ły o n e u j ę t e w s p o s ó b n ie z b y t p re c y z y jn y . D o k o ń c a b o w ie m n ie w i a d o m o , d la c z e g o w t y tu ł a c h p r z y to c z o n y c h r o z d z ia łó w p o ja w ia s ię r o z
b ie ż n o ś ć te r m in o lo g ic z n a z w ią z a n a z p o ję c ia m i f u n k c jo n u ją c y m i w t e o r i i p r a w a . O tó ż w p ie rw s z y m z n ic h w y s tę p u je o d n ie s ie n ie d o k a t e g o r ii d z i a ła n ia p r a w n e g o , w d r u g im n a t o m i a s t w s k a z a n o n a k a t e g o r i ę a k t u p r a w n e g o . C o w ię c e j, L . G h is o n i w r o z d z ia le I o p e r u j e w s p o s ó b z a m ie n n y o k r e ś le n ia m i a k t p r a w n y o r a z d z ia ła n ie p r a w n e (ss. 1 8 -1 9 ). W te o r ii p r a w a n a t o m ia s t n ie u to ż s a m ia się ty c h k a te g o r ii p o ję ć . P o te j d y g re sji, w r a c a ją c d o z a s a d n ic z e g o w ą tk u p ra c y n a le ż y p o d k re ś lić , iż w r o z d z ia le I A u to r k a p o d d a j ą c s z c z e g ó ło w e j a n a liz ie ź r ó d ła p r a w a rz y m s k ie g o d o w io d ła , iż w s y s te m ie ty m d o p ie r o w o k r e s ie p o s tk la s y c z n y m u z n a n o d e s tru k c y jn y w p ły w b o ja ź n i n a n ie w a ż n o ś ć p o d e jm o w a n e g o d z ia ła n ia p r a w n e g o . W ię k s z o ś ć r o m a n i s tó w s to i j e d n a k n a s ta n o w is k u , iż t a k r a d y k a l n y c h n a s tę p s t w n ie p o w o d o w a ła j e d n a k b o ja ź ń w o d n ie s ie n iu d o u m o w y m a łż e ń s k ie j. P ra w n ic y rz y m sc y b o w ie m b y li p r z e k o n a n i, iż m a łż e ń s tw o z a w a r te n a s k u te k ta k ie g o d e f e k t u j e s t z w ią z k ie m w a ż n y m . Z k o le i p r z e p r o w a d z o n e w ro z d z ia le I I d o c ie k a n ia n a d n a ź r ó d ła m i p r a w a k a n o n ic z n e g o o r a z lit e r a tu r y k a n o n is ty c z n e j w y k az ały , iż w m y śl g e n e r a ln y c h z a s a d f u n k c jo n u ją c y c h w ty m p o r z ą d k u b o ja ź ń n ie g o d z i w w a ż n o ś ć p o d e jm o w a n e g o p r z e z p o d m io t a k t u p r a w n e g o (k a n . 103 § 2 K P K z 1917 r., k a n . 125 § 2 K P K ) . O tó ż k a n o n iś c i a n a li z u ją c y t e n w ą te k s to ją n a s ta n o w is k u , iż t a w a d a a k t u p r a w n e g o n ie z n o s i w o ln o ś c i p o d e jm o w a n e j d e c y z ji d o te g o s to p n ia , iż m o g ła b y s p o w o d o w a ć n ie w a ż n o ś ć a k tu . W r o z d z ia le I I I L . G h is o n i s k o n c e n tr o w a ła sw ą u w a g ę n a k w e stii p r z y m io tó w d e f e k tu k o n s e n s u m a łż e ń s k ie g o w y n ik a ją c e g o z b o ja ź n i. W p o d ję ty c h b a d a n ia c h p o d d a ł a o n a z je d n e j s tr o n y a n a liz ie ź r ó d ła o r a z l i t e r a t u r ę k a n o n is ty c z n ą , z d ru g ie j z a ś d o k o n a ł a o n a w y k ła d n i b r z m ie n ia k a n n . 1087 § 1 K P K z 1917 r. o r a z 1103 K P K .
W y d a je się, iż o k r e ś lo n y w d ru g ie j c z ę ś c i d y s e rta c ji p r z e d m io t b a d aw c zy j e s t lo g ic z n y m n a s tę p s tw e m z a s a d n ic z e g o t e m a t u o p r a c o w a n ia . W c z ę ś c i te j b o w ie m A u to r k a z a p r e z e n to w a ł a p r o b le m a ty k ę z n a c z e n ia p r a w n e g o d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a . C z ę ś ć t a s k ła d a się z c z te r e c h ro z d z ia łó w . R o z d z ia ł I V z o s ta ł p o ś w ię c o n y te m a ty c e z w ią z a n e j z e w o lu c ją k o n c e p c y jn ą ju ry d y c z n y c h p o ję ć a k u m a ł ż e ń s k i (c o p u la p e r f e c ta ) o r a z d o p e ł n i e n i e m a łż e ń s tw a . P r z e d m i o te m z a in te r e s o w a ń A u to r k i s ta ł się w ty m p r z y p a d k u b o g a ty d o r o b e k d o k tr y n a ln y m y śli K o ś c io ła , o b e j
m u ją c y sw ym z a s ię g ie m c z a s o k re s o d c z a s ó w p a try s ty c z n y c h a ż p o p r o m u lg a c ję K o d e k s u P io - B e n e d y k ty ń s k ie g o z 1917 r.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie p o d k r e ś lić , iż ta k i s p o s ó b p o d e jś c ia w ią z a ł się z a p e w n e z p o d ę c ie m o g r o m n e g o w y siłk u b a d a w c z e g o . W ro z d z ia le ty m b o w ie m L. G h is o n i p o d d a ł a sz c z e g ó ło w e j a n a liz ie o b s z e r n y m a t e r ia ł d o ty c z ą c y z a r ó w n o ź r ó d e ł p a try sty c z n y c h , k la sy cz n ej d o k try n y ka- n o n is ty c z n e j o r a z te o lo g ic z n e j, j a k ró w n ie ż o d n o s z ą c y się d o z n a c z ą cy c h d o k u m e n tó w M a g is te riu m K o ś c io ła w te j d z ie d z in ie , ta k ic h ja k : B r e v e C u m fr e q u e n te r w y d a n e w d n iu 2 7 .0 6 .1 5 8 7 r. p r z e z p a p i e ż a S y k s tu s a V, czy te ż D e k r e t K o n g re g a c ji D o k tr y n y W iary , o p u b lik o w a n y w d n iu 1 3 .0 5 .1 9 7 7 r. Z w ie ń c z e n ie p o d ję ty c h b a d a ń s ta n o w i sy s te m a ty z a c ja d o k try n y k la sy cz n ej w k w e stii d o p e łn ie n ia m a łż e ń s tw a . K o n c e p c je w y p ra c o w a n e w w ie k a c h p o p r z e d n ic h w p ły n ę ły n a p o w s ta n ie s z e ro k ie j g a m y n u r tó w in te r p r e ta c y jn y c h w r o z u m i e n iu m a ł ż e ń s k ie g o a k t u d o p e łn ia ją c e g o m a łż e ń s tw o . S tą d te ż w r o z d z ia le V A u to r k a p o ś w ię c iła sw ą u w a g ę p r o b le m a ty c e k ie ru n k ó w i n t e r p r e ta c y jn y c h w y s tę p u ją c y c h p o p r o m u lg a c ji K o d e k s u z 1917 r., d o ty c z ą cy c h k a n o n is ty c z n e g o k o n c e p tu a k t u m a łż e ń s k ie g o .
W y k a z a ła o n a , iż w k a n o n is ty c e ó w c z e sn e j w y s tę p o w a ło w ie le n u r tó w in te r p r e ta c y jn y c h . W je d n y m z n ic h , o z a b a r w ie n iu s k ra jn y m , p o j m o w a n o p o ję c ie c o p u la p e r fe c ta w k a t e g o r ia c h a k t u z d o ln e g o p r z e z się d o z r o d z e n ia p o to m s tw a , W d r u g im n a t o m ia s t, r e p r e z e n to w a n y m p r z e z k a n o n is tó w n ie m ie c k ic h , u w y d a tn ia n o a s p e k t p s y c h o lo g ic z n o - a fe k ty w n y a k tu . Z k o le i w tr z e c im k i e r u n k u w sk a z y w a n o n a w a lo r e l e m e n tó w fiz jo lo g ic z n y c h . Z a b a r d z o in te r e s u ją c ą n a le ż y u z n a ć p r o b le m a ty k ę p o d j ę t ą p r z e z L . G h is o n i w r o z d z ia le V I. W ro z d z ia le ty m b o w ie m u k a z a ł a o n a z je d n e j s tr o n y w k ła d k a n o n is ty k i, z d ru g ie j z a ś z a p r e z e n to w a ł a o n a d o k u m e n ty M a g is te r iu m K o ś c io ła , k t ó r e w p ły n ę ły n a k o d y f ik a c ję r o z w ią z a ń n o r m a ty w n y c h w K o d e k s ie J a n a P a w ła II z 1983 r.
W sw ych d o c ie k a n ia c h p o d d a ł a o n a a n a liz ie D e k r e t K o n g re g a c ji św. O fic ju m , o p u b lik o w a n y w d n iu 2 .0 2 .1 9 4 9 r. d o ty c z ą c y m o ż liw o śc i u ż y c ia a fr o d y z ja k ó w w c e lu d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a . P o n a d to p r z e d sta w iła o n a o p in ie w k w e s tii d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a , t a k w y b itn y c h a u to ry te tó w , ja k : F. C a p p e llo , J. B e r n h a r d czy U . N a v a r r e te .
N a le ż y je d n o c z e ś n ie z a u w aż y ć, iż w r o z d z ia le ty m z n a la z ła ró w n ie ż sw o je m ie js c e a n a liz a w y p o w ie d z i K o n g re g a c ji K u ltu B o ż e g o i D y sc y p lin y S a k r a m e n tó w , z k w ie tn ia 1986 r. w k tó r e j s tw ie rd z o n o , iż w c e lu k o n s u m a c ji m a łż e ń s tw a w y sta rc zy , a b y a k t p o d ję ty p r z e z m a łż o n k ów
z o s ta ł d o k o n a n y w s p o s ó b w o ln y w ir tu a ln ie (v ir tu a lm e n te v o lu n ta r io ) . W y d a je się, iż z p u n k t u m e to d o lo g ic z n e g o p o d ję c ie te g o w ą tk u n a le ż y u z n a ć z a n ie z b y t f o r tu n n e . P o d ję ta b o w ie m p r o b le m a ty k a w y k ra c z a p o z a z a k r e s te m a ty c z n y p r e z e n to w a n e g o ro z d z ia łu . W r o z d z ia le V I I L. G is h o n i s k u p iła sw ą u w a g ę n a k w e s tii d o p e ł n i e n ia m a łż e ń s tw a w k o d y fik a c ji z 1983 r. A u to r k a p o d d a ł a a n a liz ie tr e ś ć k a n n . 1061 § 1, 1141 o r a z 1 1 4 2 K P K . P r z e d m io te m je j sz c z e g ó ln e j u w a g i s ta ło się n o r m a ty w n e o k r e ś le n ie a k t m a łż e ń s k i p o d j ę t y w s p o s ó b
lu d z k i . D o w io d ła o n a , iż p o ję c ie t o n a le ż y w ią z a ć z a k t e m in te le k tu a l- n o - w o lity w n y m , sp e c y fik u ją c y m lu d z k ie d z ia ła n ie .
Z k o le i c z ę ś ć tr z e c ia ro z p r a w y z o s ta ła p o ś w ię c o n a p r o b le m a ty c e w s p ó łz a le ż n o ś c i z a c h o d z ą c e j p o m ię d z y b o ja ź n ią c ię ż k ą a d o p e ł n i e n ie m m a łż e ń s tw a .
W r o z d z ia le V I I I A u to r k a p o d d a ł a sz c z e g ó ło w e j a n a liz ie r o z w ią z a n ia w y p ra c o w a n e w k la sy c z n e j ju ż d ziś in s ty tu c ji B im e s tr e a d d e lib e
r a n d u m , z w ią z a n e j z z a m ia r e m w s tą p ie n ia d o z a k o n u je d n e j z e s tro n . O tó ż w m y śl z a ło ż e ń w y s tę p u ją c y c h w te j in s ty tu c ji, o s o b a p r a g n ą c a p o ś w ię c ić się ży c iu z a k o n n e m u m ia ła d w a m ie s ią c e d o n a m y s łu w c e lu p o d ję c ia o s ta te c z n e j d ec y zji. P r o b le m r o d z ił się z w ła sz c z a w ó w cza s, je ś li n a s k u te k c ię ż k ie j b o ja ź n i p o d ję ła o n a w ty m c z a s ie a k t m a łż e ń ski. O tó ż w ś r ó d d e k r e ty s tó w o r a z d e k r e ta lis tó w n ie w y s tę p o w a ła z g o d n o ś ć w o c e n ie te g o f a k tu . To z n a cz y , j e d n i n ie p o jm o w a li te g o d z ia ła n ia w k a t e g o r ia c h a k t u d o p e łn ia ją c e g o m a łż e ń s tw o , in n i n a t o m ia s t w y ra ż a li o p in ię p rz e c iw n ą .
F u n k c jo n u ją c a w ś re d n io w ie c z u in s ty tu c ja n ie z n a la z ła sw e g o m ie j sc a z a r ó w n o w k o d y fik a c ji P io - B e n e d y k ty ń s k ie j z 1917 r, j a k ró w n ie ż w k o d y fik a c ji J a n a P a w ła I I z 1983 r. Z d a n i e m L . G h is o n i, n a le ż a ło b y j ą tr a k t o w a ć ja k o j e d e n z p r z y k ła d ó w u jm u ją c y c h w p ły w b o ja ź n i n a w a ż n o ś ć a k t u d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a .
T rz o n d o c ie k a ń r o z d z ia łu I X s ta n o w ią a n a liz y z z a k r e s u a n t r o p o l o g ii ju ry d y c z n e j. Z o s ta ł o n b o w ie m p o ś w ię c o n y k w e s tii u d z i a łu e l e m e n tó w in te le k tu a ln y c h o r a z w o lity w n y c h w a k c ie d o p e ł n ie n i a m a ł ż e ń s tw a .
P u n k te m w y jśc ia p o d ję ty c h b a d a ń s ta ła się w y k ła d n ia tr e ś c i k a n . 1061 § 1 K P K , a sz c z e g ó ln ie p r z y ta c z a n e g o ju ż n o r m a ty w n e g o o k r e ś le n ia h u m a n o m o d o . Z d a n i e m A u to r k i p o ję c ie to n a le ż y w ią z a ć z k a t e g o r i ą a k t u lu d z k ie g o . P o d ję ty b o w ie m p r z e z s tr o n y a k t m a łż e ń s k i d o m a g a się w łaśc iw e j w s p ó łp r a c y d w ó c h z a s a d n ic z y c h s f e r p sy c h ik i lu d z k ie j, tz n . r o z u m u j a k i w o li.
Z w ie ń c z e n ie p o d ję te j e k s p lo r a c ji b a d a w c z e j s ta n o w i r o z d z ia ł X . W r o z d z ia le ty m b o w ie m L. G h is o n i u s to s u n k o w a ła się d o p r o b l e m a ty k i z a s a d n ic z e j d la p r e z e n to w a n e g o o p r a c o w a n ia , tz n . d o k w e stii w p ły w u b o ja ź n i n a k o n s u m a c ję m a łż e ń s tw a . N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż w ty m p r z y p a d k u o b ie k te m je j sz c z e g ó ln e j u w a g i s ta ł się w a lo r p r a w n y b o ja ź n i c ię ż k ie j. P o d e jm u ją c z a m y sł n a d ty m n ie ła tw y m z a g a d n ie n ie m s ta n ę ł a o n a w o b e c in te r e s u ją c e g o p y ta n ia n a t u r y te o r e ty c z n o p r a w n e j, a m ia n o w i cie: czy d o p e ł n ie n i e m a łż e ń s tw a n a le ż y p o jm o w a ć w k a t e g o r ia c h f a k t u p r a w n e g o , czy te ż j e s t o n o a k t e m p r a w n y m ? B io rą c p o d u w a g ę w s p ó łu d z ia ł z a r ó w n o sfe ry in te le k tu a l n e j j a k i w o lity w n e j w p o w s ta n iu te g o a k t u s ta n ę ł a o n a n a s ta n o w is k u , iż w ty m p r z y p a d k u s p o ty k a m y się z k a t e g o r ią a k t u p r a w n e g o o c h a r a k te r z e b ila te r a ln y m .
T ra f n ie z a u w a ż y ła z a te m , iż a k t t e n p o w in ie n b y ć a k t e m c z ło w ie k a n a p ła s z c z y ź n ie a n a to m ic z n o - fiz jo lo g ic z n e j. T a k ie u ję c ie n ie w y c z e r p a ł o j e d n a k c a łe j z ło ż o n o ś c i z a g a d n ie n ia . A lb o w ie m u w a ż a o n a , iż a k t t e n p o w in ie n b y ć p r z e d e w sz y s tk im a k t e m lu d z k im , g o d n y m o s o b y lu d z k ie j, a ty m s a m y m g o d n y m r ó w n ie ż s a m y c h m a łż o n k ów . W m y śl L . G is h o n i, z a m y sł n a d n o r m a ty w n y m p o ję c ie m h u m a n o m o d o d o m a g a się n ie ty lk o p o d ję c ia i n t e r p r e ta c ji ju ry d y c z n e j, le c z r ó w n ie ż p o s ia d a sw ój w a lo r p r a k ty c z n y . Z p o ję ty c h p r z e z A u to r k ę a n a liz w y n ik a , iż w k a n o n is ty c e w s p ó ł c z e s n e j n ie m a z g o d n o ś c i o p in ii w ty m , czy b o ja ź ń c ię ż k a w p ły w a n a w a ż n o ś ć p o w z ię te g o p r z e z s tr o n y a k t u d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a . O tó ż j e d n i a u to r z y u tr z y m u ją , iż a k t d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a d o k o n a n y w ta k ic h o k o lic z n o ś c ia c h j e s t n ie w a ż n y , in n i n a t o m ia s t są p r z e k o n a n i, iż j e s t o n w aż n y . L . G h is o n i s to i n a s ta n o w is k u , iż a k t d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a je s t a k t e m p ra w n y m s u i g e n e s is . D la t e g o te g o te ż w te j sy tu a c ji p o w in n y z n a le ź ć sw ą a p lik a c ję r e g u ły g e n e r a ln e c o d o w p ły w u b o ja ź n i n a w a ż n o ś ć p o d ję te g o a k t u p r a w n e g o u ję te w k a n . k a n . 125 §. 2 K P K . O z n a c z a to z a te m , iż w p r z y p a d k u i n te r p r e ta c ji p r o b le m a ty k i o d d z ia ły w a n ia b o ja ź n i n a f a k t k o n s u m a c ji m a łż e ń s tw a n ie m o ż n a o d n ie ś ć się d o ro z w ią z a n ia z a w a r te g o w k a n . 1103 K P K . U w a ż a o n a je d n a k , iż o n i e w a ż n o ś c i p o d ję te g o a k t u d o p e ł n ie n i a m a łż e ń s tw a n a le ż a ło b y m ó w ić je d y n ie w ó w c z a s, g d y c o n a jm n ie j j e d n a z e s tr o n n a s k u te k z a is tn ia łe j b o ja ź n i z o s ta ła b y p o z b a w io n a u ż y w a n ia r o z u m u . Z a p r e z e n t o w a n a r o z p r a w a s ta n o w i c e n n y w k ła d w ro z w o ju b a d a ń w o b s z a r z e k a n o n ic z n e g o m a te r ia ln e g o p r a w a m a łż e ń s k ie g o . P o d ję ta
p r z e z L. G is h o n i p r o b le m a ty k a w y m a g a ła z a p e w n e o d a u t o r k i p o d j ę c ia o g r o m n e g o w y siłk u b a d a w c z e g o z w ią z a n e g o z a n a liz ą o b s z e r n e g o m a t e r i a ł u ź r ó d ło w e g o , j a k i d o k tr y n a ln e g o . P r a g n ę je d n o c z e ś n ie z a zn a cz y ć, iż w a lo r u o p r a c o w a n ia n ie p o m n ie js z a ją p r z y to c z o n e n ie lic z n e u c h y b ie n ia n a t u r y m e to d o lo g ic z n e j.
