• Nie Znaleziono Wyników

Polscy piechurzy w Prusach Wschodnich. Z walk I batalionu 135 pułku piechoty w 1939 roku

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Polscy piechurzy w Prusach Wschodnich. Z walk I batalionu 135 pułku piechoty w 1939 roku"

Copied!
14
0
0

Pełen tekst

(1)

Kozłowski, Włodzimierz

Polscy piechurzy w Prusach

Wschodnich. Z walk I batalionu 135

pułku piechoty w 1939 roku

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 547-559

1980

(2)

W ło d z im ie rz K o z ło w s k i

POLSCY PIECHURZY W PRUSACH WSCHODNICH

Z walk I batalionu 135 pułku piechoty w 1939 roku

T y l k o n i e l i c z n e j e d n o s t k i p o l s k i e m o g ł y w e W r z e ś n i u w a l c z y ć n a t e r y ­ t o r i u m w r o g a . I t a k w d n i a c h 1— 2 w r z e ś n i a n i e w i e l k i c h w y p a d ó w d o k o n a ł y e l e m e n t y 55 p o z n a ń s k i e g o p u ł k u p i e c h o t y (14 D y w i z j a P i e c h o t y ) i 17 p u ł k u u ł a n ó w w i e l k o p o l s k i c h im . K r ó l a B o l e s ł a w a C h r o b r e g o z W i e l k o p o l s k i e j B r y ­ g a d y K a w a l e r i i , k t ó r e w d a r ł y s ię 8 k m w g ł ą b n i e m i e c k i e g o t e r y t o r i u m , d o ­ c i e r a j ą c d o r o g a t e k W s c h o w e j , z p o w o d u m a ł e j a k t y w n o ś c i w o j s k p r z e c i w n i k a w p a s i e d z i a ł a n i a a r m ii „ P o z n a ń ” . N a j w i ę c e j j e d n a k t a k i c h a k c j i p r z e p r o w a ­ d z i ł y j e d n o s t k i S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a c y j n e j „ N a r e w ” g e n . b r y g . C z e s ł a w a M ł o t a - F i j a ł k o w s k i e g o ‘. W p i e r w s z y c h d n i a c h w o j n y n a o b s z a r z e P r u s W s c h o d ­ n i c h z n a l a z ł y s ię n a j p i e r w p o d o d d z i a ł y P o d l a s k i e j ’2 i S u w a l s k i e j 3 B r y g a d K a w a l e r i i , p ó ź n i e j z a ś p i e r w s z y z w y m i e n i o n y c h z w i ą z k ó w t a k t y c z n y c h w c a ło śc i. W a r t o d o d a ć , ż e b l i s k a r e a l i z a c j i b y ł a t e ż w i ę k s z a a k c j a w k i e r u n ­ k u O l e c k a 3, p r z y g o t o w y w a n a p r z e z d r u g ą z b r y g a d . O b e c n i e p r z e d s t a w i a m y d z i a ł a n i a I b a t a l i o n u 135 p u ł k u p i e c h o t y , j a k i e p r o w a d z o n o n a p o c z ą t k u w r z e ś n i a 1939 r o k u n a p r z e d p o l u O s o w c a . G o d n y m s z e r s z e g o o p i s u w y d a r z e n i e m b y ł w ó w c z a s w y p a d t e g o p o d o d d z i a ł u n a P r o s t k i , z n a j d u j ą c e s i ę n a o b s z a r z e ó w c z e s n y c h P r u s W s c h o d n i c h . W i o s n ą 1939 r o k u , g d y z n a c z n i e w z r o s ł o z a g r o ż e n i e z e s t r o n y h i t l e r o w ­ s k i c h N i e m i e c , m a r s z a ł e k E d w a r d S m i g ł y - R y d z ( g e n e r a l n y i n s p e k t o r s ił z b r o j n y c h ) p o d j ą ł d e c y z j e , z m i e r z a j ą c e d o r o z p o c z ę c ia s z y b k i c h p r z y g o t o w a ń o b r o n n y c h . W d w a d n i p o p o n o w i e n i u n i e m i e c k i c h ż ą d a ń t e r y t o r i a l n y c h w o b e c P o l s k i , a w i ę c 23 m a r c a , n a j w y ż s z e w ł a d z e p a ń s t w o w e i w o j s k o w e n a k a z a ł y s t o p n i o w e p r z e s t a w i a n i e w o j s k a z e s t a n u p o k o j o w e g o n a w o j e n n y . P o l e g a ł o to m . in . na. i n t e n s y f i k a c j i p r a c z w i ą z a n y c h z p r z y g o t o w a n i e m p l a n u p r z y s z ł e j w o j n y , p o w o ł a n i u d o w ó d z t w a r m i i i S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a ­ c y j n e j „ N a r e w ” (sk ła d : 18 i 33 D y w i z j e P i e c h o t y , P o d l a s k a i S u w a l s k a B r y ­ g a d y K a w a l e r i i ) . J e j z a d a n i e m b y ł a o s ł o n a z a c h o d n i e g o s k r z y d ł a a r m i i „ M o ­ d l i n ” i s z l a k u k o l e j o w e g o W a r s z a w a — B i a ł y s t o k — G r o d n o . G ł ó w n ą l i n i ę o b r o n n ą s t a n o w i ł y r z e k i N a r e w i B i e b r z a . S z e r o k o ś ć p a s a d z i a ł a n i a g r u p y w y n o s i ł a 200 k m , co p i ę c i o k r o t n i e p r z e k r a c z a ł o m o ż l i w o ś c i je j w o j s k . W p r z e d e d n i u w o j n y w o j s k a g e n . C z e s ł a w a M ł o t a - F i j a ł k o w s k i e g o l i c z y ł y o k o ł o 50 t y s . ż o ł n i e r z y , 138 d z i a ł p o l o w y c h , 18 d z i a ł p r z e c i w l o t n i c z y c h i 24 1 O d 1929 r. d o w o d z i ł o n ł o m ż y ń s k ą 18 D y w iz j ą P i e c h o t y . W io s n ą 1939 r . z o s ta ł d o w ó d c ą n o w o u t w o r z o n e g o z w i ą z k u o p e r a c y j n e g o , k t ó r y — m i m o s k r o m n e j n a z w y — m i a ł s i ł y n i e ­ m a l t a k i e , j a k s ą s i e d n i a a r m i a „ M o d l i n ” . 2 S z e r z e j : W. K o z ł o w s k i , W y p a d F o d l a s k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i d o P r u s W s c h o d n i c h w 1939 r o k u . K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1977. n r 1, ss. 3—19, szk ic. 3 S z e r z e j : t e n ż e , D z i a ł a n i a S u w a l s k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i n a p o g r a n i c z u P r u s W s c h o d ­ n i c h w 1939 r o k u , i b id e m , 1978, n r 3, ss. 387—402, s z k ic . 4 I b i d e m , ss. 399—400. K o m u n i k o t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1980, n r 4 (150)

(3)

548

W ł o d z i m i e r z K oz ł ow s ki p r z e s t a r z a ł e s a m o l o t y s. P r z e c i w n i k i e m s t r o n y p o l s k i e j ( G r u p a O p e r a c y j n a „ W s c h ó d ” z a r m i i „ P o m o r z e ”, a r m ia „ M o d l i n ” i S a m o d z i e l n a G r u p a O p e ­ r a c y j n a „ N a r e w ” ) b y ł a 3 a r m ia p o ł o w a (320 t y s . ż o ł n i e r z y ) z G r u p y A r m i i „ P ó ł n o c ” . J e j z a d a n i e m b y ł o r o z b ic ie a r m i i „ M o d l i n ”, a n a s t ę p n i e m a r s z k u N a r w i i d a l e j n a O s t r ó w M a z. i M a ł k i n i ę . P o s f o r s o w a n i u B u g u 3 a r m ia m i a ł a d o t r z e ć do. r e j o n u S i e d l c e — Ł u k ó w , d o k o n a ć t a m z w r o t u n a z a c h ó d i w s p ó l n i e z 10 a r m ią ( G r u p a A r m i i „ P o ł u d n i e ” ) o p a n o w a ć W a r s z a w ę . W s k ł a d 3 a r m i i g e n . art. G e o r g a v o n K i i c h l e r a w c h o d z i ł o s i e d e m d y ­ w iz ji, w t y m j e d n a p a n c e r n a , t r z y b r y g a d y p i e c h o t y i' j e d n o s t k i S t r a ż y G r a ­ n i c z n e j . W o d w o d z i e a r m i i p o z o s t a w i o n o d w i e d y w i z j e p i e c h o t y , b r y g a d ę k a w a l e r i i , j e d n o s t k i g r a n i c z n e , b r y g a d ę p i e c h o t y i s z e r e g j e d n o s t e k a r m i j ­ n y c h . N a p r z e c i w o d c i n k a o b r o n n e g o S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a c y j n e j „ N a r e w ” z n a j d o w a ł a s i ę t y l k o n i e w i e l k a c z ę ś ć s i l 3 a r m ii. B y ł y t o — p o c z ą w s z y od z a c h o d u — n a s t ę p u j ą c e j e d n o s t k i n i e m i e c k i e : 1 B r y g a d a K a w a l e r i i , G r u ­ pa O p e r a c y j n a „ B r a n d ” (sk ła d : z a ł o g a f o r t e c z n a „ L o t z e n ” , b r y g a d a p i e c h o t y „ G o ł d a p ” , 41 i 61 o d c i n k i s t r a ż n i c z e W o j s k O c h r o n y P o g r a n i c z a 6). P o n a d t o n a d g r a n i c ą l i t e w s k ą p r z e b y w a ł a 206 D y w i z j a P i e c h o t y , s f o r m o w a n a w r e ­ j o n i e G o łd a p i. Z a d a n i e m g r u p y g e n . m j r a A l b e r t a B r a n d a , d o t y c h c z a s o w e g o k o m e n ­ d a n t a t w i e r d z y w K r ó l e w c u , b y ł a o s ł o n a l e w e g o s k r z y d ł a a r m i i p o p r z e z w i ą z a n i e s i ł p o l s k i c h w z d ł u ż g r a n i c y P r u s W s c h o d n i c h n a o d c i n k u P i s z — E łk — G o łd a p . J a k w i d a ć , N i e m c y n i e p r z e w i d y w a l i t a m d z i a ł a ń n a s z e r sz ą s k a lę . D o p i e r o p ó ź n ie j , g d y m u s i e l i z r e w i d o w a ć p i e r w o t n e u s t a l e n i a , d o k o ­ n a l i p r z e g r u p o w a n i a w o j s k i s k i e r o w a l i w i ę k s z e s i ł y m . in . w k i e r u n k u O s o w c a . P r z e d j e d n o s t k a m i ' p o l s k i m i w r e j o n i e O s o w c a z n a j d o w a ł y s i ę p o d o d d z i a ­ ł y z a ł o g i f o r t e c z n e j „ L ö t z e n ” p p ł k a F r a n z a G a l l a , s k ł a d a j ą c e s i ę z d w ó c h p u ł k ó w p i e c h o t y , p u ł k u i b a t a l i o n u s a p e r ó w . W s z y s t k i e je j j e d n o s t k i s f o r ­ m o w a n o z e s t a r s z y c h w i e k i e m r e z e r w i s t ó w , z a m i e s z k u j ą c y c h o k o l i c e G i ż y c ­ k a . B r y g a d ę s k o n c e n t r o w a n o w r e j o n i e P i s z — O r z y s z — E łk — G i ż y c k o . N a d s a m ą g r a n i c ą z n a j d o w a ł y s i ę p o d o d d z i a ł y G r e n z s c h u t z u . D z i a ł a n i a G r u p y A r m i i „ P ó ł n o c ” (3 a r m i a w P r u s a c h W s c h o d n i c h i 4 a r m i a n a P o m o r z u Z a c h o d n i m ) w s p i e r a ł a 1 F l o t a P o w i e t r z n a , li c z ą c a o k o ło 800 s a m o l o t ó w . Z n a c z n ą i c h c z ę ś ć s t a n o w i ł o z g r u p o w a n i e „ O s t p r e u s s e n ”, k t ó r e w y k o n y w a ł o z a d a n i a m . in . n a d o d c i n k i e m S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e ­ r a c y j n e j „ N a r e w ”. O d w i o s n y 1939 r o k u N i e m c y s t o p n i o w o w z m a c n i a l i s w o j e s i ł y w P r u ­ s a c h W s c h o d n i c h . W o s t a t n i c h d n i a c h s i e r p n i a w s z y s t k i e p r z e b y w a j ą c e t a m j e d n o s t k i o s i ą g n ę ł y g o t o w o ś ć b o j o w ą . W o j s k a n i e m i e c k i e , j a k i e z n a j d o w a ł y s ię w ó w c z a s n a p r z e c i w k o o d c i n k a S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a c y j n e j „ N a ­ r e w ”, n i e s t a n o w i ł y j e s z c z e p o w a ż n i e j s z e g o z a g r o ż e n i a d la o b r o ń c ó w . Z d e c y ­ d o w a n a p r z e w a g a p r z e c i w n i k a w z r o s n ą ć m i a ł a d o p i e r o p o p o ł ą c z e n i u się 3 a r m i i z w o j s k a m i 4 a r m ii, k t ó r e w tr a k c ie d z i a ł a ń w o j e n n y c h p l a n o w a n o 5 S z e r z e j : W. K o z ło w s k i, L o t n i c t w o S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a c y j n e j ,,N a r e w ” w 1939 r o k u , P r z e g l ą d W o js k L e t n i c z y c h i W o js k O b r o n y p o w i e t r z n e j K r a j u , R. 31, 1977, n r 8, ss. 58— 62; n r 9, ss. 48—54. 6 W o js k a O c h r o n y P o g r a n i c z a ( G r e n z s c h u t z ) s k ł a d a ł y s ię ze S t r a ż y G r a n i c z n e j ( G r e n z - w a c h t ) i S ł u ż b y N a d z o r u G r a n i c z n e g o ( V e r s t ä r k e r G r e n z a u f s i c h t s d i e n s t ) , z a j m u j ą c e j s ię o c h r o ­ n ą c e ln ą . O d c i n k i s t r a ż n i c z e s t a n o w i ł y m n i e j w i ę c e j o d p o w i e d n i k b r y g a d y p i e c h o t y .

(4)

Pol scy p i e c h u r z y w P r u s a ch W s c h o d n i c h

549

w y k o r z y s t a ć d o u d e r z e n i a z P r u s W s c h o d n i c h w k i e r u n k u B r z e ś c i a n a d B u ­ g i e m . W ś r ó d w o j s k g e n . M ł o t a - F i j a ł k o w s k i e g o b y ł j e d y n y z w i ą z e k t a k t y c z n y r e z e r w o w y , a s t a n o w i ł a g o 33 D y w i z j a P i e c h o t y . S f o r m o w a n o ją d o p i e r o p o d ­ c z a s d r u g i e j t a j n e j ( a l a r m o w e j ) m o b i l i z a c j i w k o ń c u s i e r p n i a 1939 r o k u . D o w o ­ d z i ł n ią p ł k d y p l . m g r i n ż . T a d e u s z Z i e l e n i e w s k i , d o t y c h c z a s o w y s z e f W o j s k o ­ w e g o I n s t y t u t u G e o g r a f i c z n e g o . D y w i z j a p o w s t a ł a g ł ó w n i e w o p a r c i u o j e d ­ n o s t k i K o r p u s u O c h r o n y P o g r a n i c z a , s t a c j o n u j ą c e w p ó ł n o c n o - w s c h o d n i e j c z ę ś c i II R z e c z y p o s p o l i t e j . W je j s k ł a d w e s z ł y 133, 134 i 135 p u ł k i p i e c h o t y o r a z 32 p u ł k a r t y l e r i i l e k k i e j . R a n o 2 4 s i e r p n i a w O s o w c u r o z p o c z ę ł a s i ę m o b i l i z a c j a a l a r m o w a . T a m ­ te j s z a C e n t r a l n a S z k o ł a P o d o f i c e r s k a K o r p u s u O c h r o n y P o g r a n i c z a p r z y ­ s t ą p i ł a d o s f o r m o w a n i a 135 p u ł k u p i e c h o t y . J e g o d o w ó d c ą z o s t a ł p p ł k T a ­ d e u s z T a b a c z y ń s k i , d o t y c h c z a s o w y - k o m e n d a n t s z k o ł y 7. C z a s p r z e z n a c z o n y n a o r g a n i z a c j ę I b a t a l i o n u w y n o s i ł 18 g o d z in , II — 32 g o d z i n y , III — 52 8. J a k w i d a ć , n a j p i e r w g o t o w o ś ć b o j o w ą o s i ą g n ą ł I b a t a l i o n . W ł a ś n i e d l a t e g o z o s t a ł n a j l e p i e j u z b r o j o n y i w y p o s a ż o n y , a t a k ż e z a s i l o n y d o b r z e w y s z k o l o ­ n ą k a d r ą z a w o d o w ą s z k o ł y , w y s e l e k c j o n o w a n ą z c a łe j a r m ii. S k ł a d a ł s i ę z P o l a k ó w (o k o ło 70%), p o d c z a s g d y r e s z t ę s t a n o w i l i Ż y d z i. W s z y s c y r e z e r w i ś c i I b a t a l i o n u ^ y l i m i e s z k a ń c a m i O s o w c a , co b y ł o s p o w o d o w a n e n a j k r ó t s z y m c z a s e m m o b i l i z a c j i . P o n a d t o w O s o w c u m i e j s c o w a b a t e r i a s z k o l n a a r m a t 75 m m w y s t a w i ł a II d y w i z j o n 32 p u ł k u a r t y l e r i i l e k k i e j , p o d p o r z ą d k o w a n y p p ł k o w i T a b a c z y ń - s k i e m u . D o w ó d c ą t e g o d o b o r o w e g o d y w i z j o n u b y ł m j r J a n W a l a s e k . P o n i e w a ż j e d n o s t k i w y s t a w i o n e p r z e z C e n t r a l n ą S z k o ł ę P o d o f i c e r s k ą s t a n o w i ł y s a m o d z i e l n e z g r u p o w a n i e „ O s o w i e c ” , d o m a c i e r z y s t e j 33 D y w i z j i P i e c h o t y n i g d y n i e d o ł ą c z y ł y . N a j p i e r w p o d l e g a ł y b e z p o ś r e d n i o g e n . M ł o t o - w i - F i j a ł k o w s k i e m u , p ó ź n i e j z a ś w e s z ł y w s k ł a d G r u p y O p e r a c y j n e j „ G r o d n o ” . Z a d a n i e m s ił p p ł k a T a d e u s z a T a b a c z y ń s k i e g o b y ł o o p ó ź n i a n i e d z i a ł a ń n i e p r z y j a c i e l a , p o s u w a j ą c e g o s i ę z P r u s W s c h o d n i c h n a O s o w i e c i G o n i ą d z . C h o d z i ł o w i ę c o z a b e z p i e c z e n i e s z o s y , p r o w a d z ą c e j z E ł k u p r z e z P r o s t k i p o s t r o n i e n i e m i e c k i e j d o G r a j e w a i O s o w c a , a w i ę c w k i e r u n k u B i a ł e g o s t o k u . P o n i e w a ż w O s o w c u s z o s a r o z g a ł ę z i a s i ę i p r o w a d z i d o G r o d n a , i s t n i a ł a t e ż k o n i e c z n o ś ć o b r o n y G o n i ą d z a , p o ł o ż o n e g o n a w s c h ó d o d O s o w c a . O b r o n a ta k s z e r o k i e g o o d c i n k a (G o n ią d z — S t r ę k o w a G ó r a ) m u s i a ł a p o l e g a ć — z e w z g l ę ­ d u n a s z c z u p ł o ś ć s i ł i ś r o d k ó w o b r o ń c ó w — n a o b r o n i e n i e t y l k o u m o c n i e ń w O s o w c u , a l e i c z ę ś c i l i n i i B i e b r z y p o S t r ę k o w ą G ó r ę . P r z y c z y n ą t a k i e g o s t a n u r z e c z y b y ł o w y s c h n i ę c i e b a g i e n , s t a n o w i ą c y c h i s t o t n y e l e m e n t p l a n o ­ w a n i a o b r o n n e g o . N a l e ż y p o d k r e ś l i ć , ż e p r z e d t e m z a m i e r z a n o j e d y n i e d o z o ­ 7 C e n t r a l n e A r c h i w u m W o js k o w e (d a l e j CA W ), t e c z k a p e r s o n a l n a 3567. p o d p u ł k o w n i k T a d e u s z J u l i u s z T a b a c z y ń s k i (3 IV 1C96—8 V I I 1971) b y ł le g i o n i s t ą . P o o d z y s k a n i u n i e p o d l e g ło ś c i s łu ż y ł k o l e j n o w 7 p u ł k u p i e c h o t y L e g i o n ó w , 32 i 33 p u ł k a c h p i e c h o t y , w l a t a c h 1926—1930 b y ł d o w ó d c ą k o m p a n i i w S z k o l e P o d c h o r ą ż y c h P i e c h o t y w O s t r o w i M az. — K o m o r o w i e ( S z k o ła P o d c h o r ą ż y c h P i e c h o t y . K s i ę g a p a m ią tk c - iu a . U z u p e ł n i e n i e , L o n d y n 1976, s. 69). O d 1931 r . j a k o m a j o r d o w o d z i ł b a t a l i o n e m 85 p u ł k u p i e c h o t y S t r z e l c ó w W il e ń s k i c h . W 1935 r . z o s ta ł w y k ł a ­ d o w c ą i k i e r o w n i k i e m p r z e d m i o t u w C e n t r u m W y s z k o l e n i a P i e c h o t y , a k r ó t k o p r z e d w o j n ą o b j ą ł k o m e n d ą s z k o ły w O s o w c u . B y ł o f i c e r e m — w g o p i n ii p ł k a M a r i a n a T u r k o w s k i e g o , k o ­ m e n d a n t a C e n t r u m — o w y b i t n y c h k w a l i f i k a c j a c h . W o k r e s i e o k u p a c j i d o w o d z i ł P o d o k r ę - g i e m P ó ł n o c A r m i i K r a j o w e j ( O b s z a r W a r s z a w s k i ) i O k r ę g i e m L w ó w . B y ł w i ę ź n i e m o b o z ó w k o n c e n t r a c y j n y c h w O ś w ię c im i u i G r o s s R o s e n . Z m a r ł w W a rs z a w i e . 8 CA W , s y g n . III/3/4, R e l a c j a p p ł k a J a n a K o n o p k i (w 1939 r. k a p i t a n ) , d o w ó d c y III b a t a ­ lio n u 135 p u ł k u p i e c h o t y , z 1947 r. M a s z y n o p is .

(5)

55 0

W ł o d z i m i e r z K oz ł ow s ki r o w a ć p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i b r z e g B i e b r z y . W c e l u w y k o n a n i a z a d a n i a II b a t a l i o n w r a z z b a t a l i o n e m f o r t e c z n y m „ O s o w i e c ” (b ez 3 k o m p a n i i w W iź - n ie ) i d y w i z j o n e m a r t y l e r i i (b ez 4 b a t e r ii) o b s a d z i ł o d c i n e k O s o w i e c — G o ­ n ią d z, s k u p i a j ą c w i ę k s z o ś ć sił w z a n i e d b a n y c h u m o c n i e n i a c h t w i e r d z y w O s o w c u , z b u d o w a n e j p r z e z R o s j a n w l a t a c h 1880— 1890, S t a n o w i ł a on a, l e ż ą c w ś r ó d b a g i e n z w y k l e s z e r o k o r o z l a n e j B i e b r z y , w a ż n e o g n i w o w s y s t e ­ m i e o b r o n n y m d a w n e g o i m p e r i u m c a r s k i e g o . C h o ć p o w o j n i e r o s y j s k o - j a ­ p o ń s k i e j z m o d e r n i z o w a n o f o r t y f i k a c j e , w a r t o ś ć t w i e r d z y b y ł a z n a c z n i e m n i e j s z a z p o w o d u r o z w o j u a r t y l e r i i i l o t n i c t w a . N i e b e z z n a c z e n i a b y ł y z n i s z c z e n i a z o k r e s u I w o j n y ś w i a t o w e j . N i e m n i e j w 1939 r o k u t w i e r d z a s t a ­ n o w i ć m i a ł a t r z o n u m o c n i e ń o d c i n k a „ O s o w i e c ” , b o w i e m p l a n o w a n o b u d o w ę d w u d z i e s t o k i l o m e t r o w e g o p a s a o b i e k t ó w o b r o n n y c h , r o z c i ą g n i ę t y c h w z d ł u ż B i e b r z y . P r z y g o t o w y w a n o z a l e w y w d o l i n i e r z e k i , k t ó r ą z a m i e r z a n o z a t o p i ć p o p r z e z b u d o w ę s y s t e m u t a m i g r o b li. J e d n a k n i e s p o t y k a n a s u s z a p o k r z y ż o ­ w a ł a t e p l a n y . S y t u a c j a u l e g ł a p ew n iej p o p r a w i e d o p i e r o p o z a s y p a n i u w i e l u r o w ó w o d w a d n i a j ą c y c h . W m o m e n c i e r o z p o c z ę c ia d z i a ł a ń w o j e n n y c h c a ł k o ­ w i c i e w y k o ń c z o n o j e d y n i e 8 s p o ś r ó d 68 p l a n o w a n y c h ' s c h r o n ó w b e t o n o w y c h . I n n e b y ł y j e s z c z e w t r a k c i e b u d o w y . N a t o m i a s t w s a m e j t w i e r d z y , k t ó r ą t w o r z y ł y 4 f o r t y p o ł ą c z o n e w a ł e m d la a r t y l e r i i , w p e ł n i o d b u d o w a n y z o s t a ł w o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m t y l k o f o r t n r 2. U ż y w a n o g o d o c e l ó w ć w i c z e b ­ n y c h ’. W p o z o s t a ł y c h o b i e k t a c h z n a j d o w a ł y s ię m a g a z y n y K o r p u s u O c h r o n y P o g r a n i c z a . G d y r o z p o c z ę ła s ię w o j n a , k o n t y n u o w a n o p r a c e f o r t y f i k a c y j n e w r e j o n i e O s o w c a . N i e p r z e r w a ł y i c h n a w e t b o m b a r d o w a n i a L u f t w a f f e . N a t o m i a s t III b a t a l i o n 135 p u ł k u p i e c h o t y b r o n i ł p i ę t n a s t o k i l o m e t r o w e g o o d c i n k a n a p o ł u d n i e o d O s o w c a . S i ę g a ł o n do w s i T r z c i a n n e . D a l e j n a p o ­ ł u d n i e w y s y ł a n o j e d y n i e p a t r o le , d o z o r u j ą c e l i n i ę B i e b r z y . J a k w s p o m n i a n o , r e j o n n a p r z e d p o l u O s o w c a m i a ł i s t o t n e z n a c z e n i e w o j ­ s k o w e . W ł a ś n i e d l a t e g o w o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m s t a c j o n o w a ł t a m 9 p u ł k s t r z e l c ó w k o n n y c h im . g e n . K a z i m i e r z a P u ł a s k i e g o , k t ó r e g o p o d o d d z i a ł y k w a ­ t e r o w a ł y w d w ó c h g a r n i z o n a c h . I t a k w G r a j e w i e z n a j d o w a ł o s i ę d o w ó d z ­ t w o p u ł k u , k w a t e r m i s t r z o s t w o , I d y w i z j o n w s k ł a d z i e 1 i 4 s z w a d r o n ó w , s z w a d r o n c i ę ż k i c h k a r a b i n ó w m a s z y n o w y c h i p l u t o n łą c z n o ś c i . N a t o m i a s t w o d l e g ł y m o. b l i s k o 25 k m O s o w c u p r z e b y w a ł II d y w i z j o n w s k ł a d z i e 2 i 3 s z w a d r o n ó w . P o n a d t o w t a m t e j s z y c h k o s z a r a c h z n a j d o w a ł y s ię m a g a z y n y p u ł ­ k o w e , r u s z n i k a r n i a i t p . 10 9 p u ł k s t r z e l c ó w k o n n y c h ( P o d l a s k a B r y g a d a K a w a l e r i i ) m i a ł z a z a d a n i e b r o n ić w a ż n e g o s z l a k u k o m u n i k a c y j n e g o m i ę d z y P r u s a m i W s c h o d n i m i a II R z e c z ą p o s p o l i t ą . P r z e c i e ż d o l e ż ą c e g o n a n i e m i e c k i m t e r y t o r i u m E ł k u b y ł o t y l k o 15 k m . M i a s t o to s t a n o w i ł o w a ż n y p u n k t k o m u n i k a c y j n y d l a N i e m ­ c ó w . K r z y ż o w a ł y s i ę t a m l i n i e k o l e j o w e i s z o s y . Z E ł k u p r o w a d z i ł a t e ż d w u ­ t o r o w a l i n i a k o l e j o w a , k t ó r a p r z e z n a d g r a n i c z n e P r o s t k i w i o d ł a d o G r a j e w a . O d t a m t e j s z e j s t a c j i k o l e j o w e j s z la k s t a w a ł s i ę j e d n o t o r o w y i k i e r o w a ł się 9 A r c h i w u m I n s t y t u t u P o l s k ie g o i M u z e u m im . g e n . W ł a d y s ł a w a S i k o r s k i e g o (d a l e j A IP iM ), T e c z k a d o w ó d z t w a S a m o d z i e l n e j G r u p y o p e r a c y j n e j „ N a r e w ” . R e l a c j e : p p ł k a d y p l. S t a n i s ł a w a P o d k o w i ń s k i e g o , s z e f a s z t a h u g r u p y ; p p ł k a d y p l . J ó z e f a S z y l li n g a , d o w ó d c y s a ­ p e r ó w g r u p y . M a s z y n o p i s y z 1945 r. W ła ś n i e w f o r c i e n r 2 z n a la z ła s ię l k o m p a n i a (d o w ó d c a k p t . W o jc i e c h R u d n i k ) b a t a l i o n u f o r t e c z n e g o „ O s o w ie c ” m j r a A n t o n i e g o K o r p a l a . P o z o s ta ł e k o m p a n i e b y ł y w G o n i ą d z u (2) i W iż n i e (CA W , s y g n . II/3/4. R e l a c j a k p t . S t a n i s ł a w a C z e r w i ń ­ s k ie g o , k w a t e r m i s t r z a b a t a l i o n u f o r t e c z n e g o „ O s o w ie c ” , z 1946 г.). ‘

10 I n f o r m a c j a p i s e m n a s t. w a c h m . M ic h a ł a P a r c h i m o w i c z a , s z e f a 2 s z w a d r o n u 9 p u ł k u s tr z e l c ó w k o n n y c h , z 16 V I I 1972 r . R k p s w p o s i a d a n i u a u t o r a .

(6)
(7)

552

W ł o d z i m i e r z Ko zł ow sk i n a p o ł u d n i o w y w s c h ó d k u O s o w c o w i . N i e m a l r ó w n o l e g l e z b u d o w a n o n a n a ­ s y p i e s zo są , b i e g n ą c ą w ś r ó d l a s ó w i p o d m o k ł y c h łą k . N a p ó ł n o c o d w s i B o - g u s z e s z o s a ł a g o d n i e o p a d a w k i e r u n k u P r o s t e k , d a j ą c P o l a k o m w 1939 r o k u d o b r y w g l ą d n à t e r y t o r i u m n i e m i e c k i e . N a t o m i a s t w p o b l i ż u O s o w c a s zo s a i t o r k o l e j o w y p r z e c h o d z i ł y p o m o s t a c h n a d B ie b r z ą . N a w y m i e n i o n y c h s z l a ­ k a c h k o m u n i k a c y j n y c h n i e b y ł o w i ę k s z y c h o b i e k t ó w d r o g o w y c h . N i e w i e l k i e m o s t k i z n a j d o w a ł y s ię t y l k o n a p ó ł n o c od G r a j e w a ( r e jo n w s i K o n o p k i ) i w R u d z ie . P r z e p ł y w a ł y t a m m a ł e r z e c z k i, d o p ł y w y E ł k u . E w e n t u a l n e ic h z n i s z c z e n i e n i e m o g ł o m i e ć w i ę k s z e g o z n a c z e n i a w o j s k o w e g o , b o w i e m n i e h a m o w a ł o r u c h u w o j s k n i e m i e c k i c h . N i e w i e l k i e P r o s t k i , o d l e g ł e o d g r a n i c y t y l k o o b l i s k o 3 k m , b y ł y d o s y ć w a ż n y m w ę z ł e m d r o g o w y m . P r o w a d z i ł a t a m s z o s a P i s z — B i a ł a P i s k a — P r o s t k i — E łk , d o k t ó r e j w B i a ł e j P i s k i e j d o ł ą c z a ł y s z o s y , w i o d ą c e — p r z e z D r y g a ł y — z O r z y s z a i E ł k u . W P r o s t k a c h z n a j d o w a ł a s i ę t e ż s t a c j a k o l e j o ­ w a , a t o r y b y ł y t a m p r z e r z u c o n e n a d s z o s ą E łk — G r a j e w o — O s o w i e c . N a t o m i a s t w p o b l i s k i m G r a j e w i e k r z y ż o w a ł y s ię s z o s y : Ł o m ż a — S t a w i ­ s k i — S z c z u c z y n — R a j g r ó d — A u g u s t ó w i E ł k — O s o w i e c — B i a ł y s t o k . T a k w i ę c 4 s z w a d r o n 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h p o z o s t a w i o n y c z a s o w o w G r a j e ­ w i e , a t a k ż e „ p o d p i e r a j ą c y ” go I b a t a l i o n 135 p u ł k u p i e c h o t y w r e j o n i e R u ­ d y , z a b e z p i e c z a ł y p o ś r e d n i o Ł o m ż ę . Z n a j d o w a ł s ię t a m n i e t y l k o w a ż n y g a r ­ n i z o n i d o w ó d z t w o 18 D y w i z j i P i e c h o t y , a l e i d o w ó d z t w o S a m o d z i e l n e j G r u ­ p y O p e r a c y j n e j „ N a r e w ” . W r a c a j ą c d o z a d a n i a z g r u p o w a n i a p p ł k a T a d e u s z a T a b a c z y ń s k i e g o , n a ­ l e ż y t e r a z s z e r z e j p r z e d s t a w i ć r o lę I b a t a l i o n u 135 p u ł k u p i e c h o t y . J e g o d o ­ w ó d c ą z o s t a ł m j r S t a n i s ł a w N o w i c k i u , d ł u g o l e t n i o f i c e r ł ó d z k i e g o 28 p u ł k u s t r z e l c ó w k a n i o w s k i c h i w a r s z a w s k i e g o 36 p u ł k u p i e c h o t y L e g i i A k a d e m i c ­ k ie j , k a w a l e r K r z y ż a V i r t u t i M i l i t a r i V k l a s y i d w u k r o t n i e K r z y ż a W a l e c z ­ n y c h . B y ł to ż o ł n i e r z I w o j n y ś w i a t o w e j i d o ś w i a d c z o n y o f ic e r , m a j ą c y w i e l ­ k ą r u t y n ę b o j o w o - d o w ó d c z ą 1!. W i e l e w y m a g a ł n i e t y l k o od p o d w ł a d n y c h , a l e i o d s i e b i e . P o s p r a w n y m p r z e p r o w a d z e n i u m o b i l i z a c j i I b a t a l i o n z o s t a ł s k i e r o w a n y w r e j o n G r a j e w a . J e g o z a d a n i e m b y ł o r o z p o z n a n i e i o p ó ź n i a n i e t y c h s i ł n i e ­ m ie c k i c h , j a k i e — w g p r z e w i d y w a ń — b ę d ą p o s u w a ć s i ę n a O s o w i e c . W p r z y ­ p a d k u n a t a r c i a p r z e r a s t a j ą c e g o m o ż l i w o ś c i o b r o ń c ó w , b a t a l i o n m j r a N o w i c ­ k i e g o p o w i n i e n w y c o f a ć s i ę d o t w i e r d z y , s t a n o w i ą c t a m o d w ó d d o w ó d c y z g r u ­ p o w a n i a . J a k w i d a ć , p o w s t a ł o d d z i a ł w y d z i e l o n y w c e l u d z i a ł a n i a n a p r z e d ­ p o l u z a s a d n i c z e j l i n i i o b r o n y , a w i ę c B i e b r z y . W j e g o s k ł a d w e s z ł y : I b a t a ­ l i o n 135 p u ł k u p i e c h o t y , k o m p a n i a p r z e c i w p a n c e r n a k p t . K a z i m i e r z a S z t e r n a - la, p l u t o n k o n n y c h z w i a d o w c ó w , d r u ż y n a p i o n i e r ó w i 4 b a t e r i a 32 p u ł k u a r t y ­ l e r i i l e k k i e j k p t . A n t o n i e g o L . Ł o t u s z k i 13. 11 R o c z n i k o f i c e r s k i 1923, W a r s z a w a 1923, ss. 206, 434; R o c z n i k o f i c e r s k i 1932, W a r s z a w a 1932, ss. 62, 566; L i s t a s t a r s z e ń s t w a o f i c e r ó w z a w o d o w y c h p i e c h o t y , i l i p i e c 1933 r ., W a r s z a w a 1933. s. 61; L i s ta s t a r s z e ń s t w a , 5 c z e r w i e c 1935 r . , W a r s z a w a 1935, s. 59; S. J e l l e n t a , W y p a d na P r o s t k i . P o l s k a p i e c h o t a w P r u s a c h W s c h o d n i c h , W T K , 1965, n r 38, s. 4; J. K u r o p i e s k a , O b o ­ z o w e r e f l e k s j e . O f la g U C, W a r s z a w a 1974, s. 261. M a j o r S. N o w ic k i (7 1X 1896—19 I I I 1964) b y ł o f i c e r e m r e z e r w y a r m i i r o s y j s k i e j , a n a s t ę p n i e s łu ż y ł w I K o r p u s i e P o l s k i m . W 1919 r. z o ­ s t a ł p o r u c z n i k i e m . D o p i e r o w 1927 r. o t r z y m a ł a w a n s n a k a p i t a n a . M a j o r e m z o s ta ł k r ó t k o p r z e d w o j n ą . W l a t a c h 1939—1945 p r z e b y w a ł w n i e w o li n i e m i e c k i e j . Z m a r ł w W a rs z a w i e . 12 CA W , s y g n . II/3/4, R e l a c j a p p ł k a J . K o n o p k i 13 I b id e m . T a k s a m o p o d a ł S. J e l l e n t a , op. c it., k t ó r y w y k o r z y s t a ł r e l a c j ę m j r a S. N o ­ w i c k ie g o . T y m c z a s e m i n n e ź ró d ł o p o d a j e , ż e k p t . A. L, Ł o tu s z k a - b y ł d o w ó d c ą p l u t o n u a r t y ­ l e r i i 135 p u ł k u p i e c h o t y . P o r . P i e c h o t a P o l s k a 1939— 1945 ( L o n d y n ), z. 12, s. 12.

(8)

Pol scy p i e c h u r z y w P r u s a c h W s c h o d n i c h

5 5 3

O d d z i a ł w y d z i e l o n y rajra N o w i c k i e g o z a j ą ł s t a n o w i s k a o b r o n n e p o o b u s t r o n a c h s z o s y G r a j e w o — O s o w i e c , w y k o r z y s t u j ą c o d l e g ł e o d g r a n i c y o 11 k m l a s y w r e j o n i e w s i R u d a . K o m p a n i e s t r z e l e c k i e p r z y g o t o w y w a ł y t a m o b r o n ę , k t ó r ą w z m a c n i a ł y d z i a ł k a p r z e c i w p a n c e r n e 37 m m . P o s z c z e g ó l n e d r u ż y n y 1 k o m p a n i i c ię ż k i c h k a r a b i n ó w m a s z y n o w y c h k p t. A n t o n i e g o K o g u t a z w i ę k s z a ł y z n a c z n i e s i ł ę ' o g n ia . J e s z c z e d a l e j o d g r a n i c y z n a l e ź l i s ię z w i a d o w c y k o n n i, k t ó r y c h r o z l o k o w a n o w B i a ł a s z e w i e . M i e l i s t a m t ą d m o ż l i w o ś ć s k r y t e g o p o d e j ­ ś c i a p r z e z l a s y n a t y ł y s t a n o w i s k p o l s k i c h w p o b l i ż u R u d y , s k ą d m o g l i p r o ­ w a d z i ć r o z p o z n a n i e w k i e r u n k u G r a j e w a . N a p ó ł n o c n y w s c h ó d o d B i a ł a s z e w a m i a ł a s t a n o w i s k a o g n i o w e 4 b a t e r i a a r t y l e r i i , k t ó r a z n a j d o w a ł a s ię w C i e m n o - s z y j a c h . W t e j ż e m i e j s c o w o ś c i , p o ł o ż o n e j w z d ł u ż s z o s y G r a j e w o — O s o w i e c , b y ł p u n k t ł ą c z n o ś c i, a w p o b l i s k i e j g a j ó w c e C i e m n o s z y j e r o z w i n i ę t o p u n k t o p a t r u n k o w y . W o s t a t n i c h d n i a c h s i e r p n i a w y k o n a n e s t a n o w i s k a o b r o n n e t y p u p o l o w e - g o . N a s z o s i e G r a j e w o — O s o w i e c z b u d o w a n o k i l k a z a w a ł p r z e c i w c z o ł g o w y c h , j a k i e p o w s t a ł y p o ś c i ę c i u d r z e w . G d y r o z p o c z ę ł a s i ę j n o b i l i z a c j a , 24 s i e r p n i a r a n o p i k T a d e u s z F a l e w i c z , d o w ó d c a 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h , w y s ł a ł d o r e j o n u w s i B o g u s z e II p l u t o n por. W y c h o w s k i e g o ( im i e n i a n i e u s t a l o n o ) z e s z w a d r o n u c i ę ż k i c h k a r a b i n ó w m a s z y n o w y c h . J a k o w z m o c n i e n i e d o łą c z o n o 2 d z i a ł k a p r z e c i w p a n c e r n e 37 m m . W k i l k a g o d z i n p ó ź n i e j s i ł y t e z a s t ą p i o n o n o w o z m o b i l i z o w a n y m p l u t o n e m o s t a n i e w o j e n n y m , co p o z w o l i ł o n a z o r g a n i z o w a n i e le p s z e j o s ł o n y w l e ż ą c y c h t u ż p r z y g r a n i c y B o g u s z a c h . P o o s i ą g n i ę c i u g o t o w o ś c i b o j o w e j p r z e z c a ł y p u łk , w n o c y z 2 5/26 s i e r p n i a n a s t ą p i ł a e w a k u a c j a r o d z i n w o j s k o w y c h z G r a ­ j e w a i O s o w c a , a n a s t ę p n i e o d e s ł a n o n a d w y ż k i r e z e r w i s t ó w 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h d o o ś r o d k a z a p a s o w e g o w B i a ł y m s t o k u 14. W o s t a t n i c h d n i a c h s i e r p n i a m i e j s c o w i N i e m c y j a k b y n i e c o p r z y c i c h l i . M i m o to m i e s z k a ń c y B o g u s z i o k o l i c z n y c h m i e j s c o w o ś c i b y l i m o c n o z a n i e p o ­ k o j e n i . W s z a k ż e z ic h w s i b y ł o d o b r z e w i d a ć P r o s t k i , l e ż ą c e p o d r u g i e j s t r o ­ n i e g r a n i c y . P a m i ę t a l i b o w i e m , j a k l a t e m d o s z l a b a n u g r a n i c z n e g o p o d c h o d z i ­ ł y n i e m i e c k i e b o j ó w k i i z n i e n a w i ś c i ą p a t r z y ł y n a s t r o n ę p o l s k ą . M i ę d z y w s i ą D ł u g o s z e a P r o s t k a m i c z ę s t o p r z e n i k a l i „ u c i e k i n i e r z y ” z P r u s W s c h o d n i c h , k t ó r z y u p r a w i a l i s z p i e g o s t w o , p e n e t r u j ą c m .in . g a r n i z o n y w G r a j e w i e i O s o w ­ cu. P o d o b n i e w y g l ą d a ł a s y t u a c j a w z d ł u ż c a łe j g r a n i c y p o l s k o - n i e m i e c k i e j . Od k i l k u m i e s i ę c y n a s z a S t r a ż G r a n i c z n a t o c z y ł a „ m a ł ą w o j n ę ” z d y w e r s a n t a m i , s t r a ż n i k a m i n i e m i e c k i m i i p a t r o l a m i W e h r m a c h t u . B a c z n i e t e ż o b s e r w o w a ł a p r z y g o t o w a n i a w o j e n n e w r o g a w p a s i e p r z y g r a n i c z n y m . W s p ó ł d z i a ł a ł a w t y m z a k r e s i e z w y w i a d e m p o l s k i m , k t ó r y 28 s i e r p n i a d y s p o n o w a ł m .in . i n f o r m a ­ c j a m i o s y t u a c j i w n a d g r a n i c z n y c h p o w i a t a c h P r u s W s c h o d n i c h . W ó w c z a s to N i e m c y b a r y k a d o w a l i d r o g i b it e , p r o w a d z ą c e o d g r a n i c y d o E ł k u i d o k o n y ­ w a l i o ż y w i o n e g o r o z p o z n a n i a w r e j o n i e P r o s t e k 15. J a k j u ż w s p o m n i a n o , w n o c y z 3 0/31 s i e r p n i a n a p r z e d p o l u G r a j e w a z n a j ­ d o w a ł s i ę t y l k o 4 s z w a d r o n 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h r t m . J a n a B i e l i c k i e g o , w z m o c n i o n y d z i a ł k i e m p r z e c i w p a n c e r n y m i 4 c i ę ż k i m i k a r a b i n a m i m a s z y n o -14 W . K o z ło w s k i, O ś r o d k i za p a s o w e S a m o d z i e l n e j С т и р у O p e r a c y j n e j ,,N a r e w ” w 1939 r., A c t a U n i v e r s i t a t i s L o d z ie n s is , s e r i a I, Ł ó d ź 1978, z. 40, ss. 213—214; A l P i M , T e c z k a P o d l a s k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i , L. K m i e i c - S k r z y ń s k i , K a l e n d a r z y k d z i a ł a ń P o d l a s k i e j B r y g a d y , m a s z y n o p i s . 15 P r z y g o t o w a n i a n i e m i e c k i e do a g r e s j i n a P o l s k ę w 1939 r . w ś w i e t l e s p r a w o z d a ń o d ­ d z i a ł u U S z t a b u G ł ó w n e g o ( d o k u m e n t y ) , p o d r e d . M . C i e p le w ic z a i M. Z g ó r n i a k a , W r o - ł c a w —W a r s z a w a —K r a k ó w 1969, s. 170. S p r a w o z d a n i e i n f o r m a c y j n e n r 171 z 30 s i e r p n i a 1939 r.

(9)

5 5 4

W ł o d z i m i e r z K oz ł ow s ki w y m i l t . J e g o z a d a n i e m b y ł o z a b e z p i e c z e n i e k i e r u n k u K o n o p k i — S z c z u c z y n n . S z w a d r o n o s ł a n i a ł t a m P o d l a s k ą B r y g a d ę K a w a l e r i i o d s t r o n y G r a j e w a , s k ą d s p o d z i e w a n o s ię — p o o p a n o w a n i u m i a s t e c z k a — d z i a ł a n i a N i e m c ó w . W t y m c z a s ie m a c i e r z y s t y p u ł k p r z e b y w a ł j u ż w o d l e g ł y m r e j o n i e k o n c e n t r a c j i b r y ­ g a d y ( W i l a m o w o — G l i n k i — W ą s o sz ), p r z y g o t o w a n e j d o s z e r o k i e j a k c j i r o z ­ p o z n a w c z e j n a p r z e d p o l u N a r w i . N a t o m i a s t k i e r u n e k B o g u s z e — P r o s t k i o b s a ­ d z i ł a k o m p a n i a S t r a ż y G r a n i c z n e j , m a j ą c a z a b e z p i e c z y ć te ż t o r k o l e j o w y . O b r o n ę s t a c j i k o le j o w e j , w G r a j e w i e p o w i e r z o n o m i e j s c o w e j p o l i c j i p a ń s t w o ­ w e j . P r a w d o p o d o b n i e w n o c y z 31 s i e r p n i a n a 1 w r z e ś n i a N i e m c y d o k o n a l i n ap ad ów ' n a p l a c ó w k i S t r a ż y G r a n i c z n e j , z n a j d u j ą c e s i ę n a z a c h ó d o d G r a j e ­ w a . Z a ł o g i s t r a ż n ic w C y p r k a c h (7 lu d z i ) i Z a c i e c z k a c h (9) z o s t a ł y w y m o r d o ­ w a n e . N i e w y k l u c z o n e , że w r ó g n a p a d ł t e ż n a s t r a ż n i c ę w B o g u s z a c h 18. G d y 1 w r z e ś n i a 1939 r o k u n a d r a n e m h i t l e r o w s k i W e h r m a c h t u d e r z y ł n a P o l s k ę b e z w y p o w i e d z e n i a w o j n y , w p a s i e o b r o n y S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e ­ r a c y j n e j „ N a r e w " p a n o w a ł w z g l ę d n y s p o k ó j . T r w a ł y t a m s t a r c i a p a t r o l i r o z ­ p o z n a w c z y c h i o b s e r w o w a n o w y p r a w y L u f t w a f f e , k i e r u j ą c e s ię w g ł ą b k r a ju . P o j e d y n c z e s a m o l o t y p r o w a d z i ł y r o z p o z n a n ie , n i e k t ó r e a t a k o w a ł y w y b r a n e o b i e k t y k o m u n i k a c y j n e . W t y m ż e c z a s i e g ł ó w n y w y s i ł e k 3 a r m i i b y ł s k i e r o ­ w a n y n a a r m i ę „ M o d lin " p o d M ł a w ą , s k ą d b y ł o n a j b l i ż e j d o s t o l i c y . W g o d z i n a c h r a n n y c h od s t r o n y P r o s t e k n a d j e c h a ł n i e m i e c k i p o c i ą g p a n ­ c e r n y , k t ó r y o s t r z e l a ł B o g u s z e i d o t a r ł p o d G r a j e w o . D o p i e r o t a m S t r a ż G r a ­ n ic z n a w y s a d z i ł a p r z e d n i m t o r y , w o b e c c z e g o N i e m c y — p o o s t r z e l a n i u G r a ­ j e w a — w y c o f a l i s i ę n a w ł a s n e t e r y t o r i u m 1D. N a t o m i a s t o b s a d a p o l i c j i p a ń ­ s t w o w e j s a m o w o l n i e o p u ś c i ł a z a j m o w a n e s t a n o w i s k a n a m i e j s c o w e j s t a c j i k o ­ l e j o w e j . N i e m o ż n a w p e ł n i p r z e d s t a w i ć r u c h ó w 4 s z w a d r o n u 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h , b o w i e m b r a k u j e o d p o w i e d n i c h m a t e r i a ł ó w . M o ż n a p r z y p u s z c z a ć , że s t r z e l c y k o n n i n a s t a w i e n i b y l i — z g o d n i e z o t r z y m a n y m z a d a n i e m — p r z e d e w s z y s t k i m n a z a b e z p i e c z e n i e r e j o n u k o n c e n t r a c j i . W ł a ś n i e d l a t e g o s z w a d r o n „ m a n e w r o w a ł ” w t r ó j k ą c i e G r a j e w o — M o d z e l e — P o p o w o 2°. W y k o r z y s t a ł to p a t r o l n i e m i e c k i c h m o t o c y k l i s t ó w , k t ó r y p r z e r w a ł s i ę p r z e z G r a j e w o i r u s z y ł s z o s ą n a O s o w i e c . N i e m c y p r z e j e c h a l i p r a w i e 14 k m i z o s t a l i z a t r z y m a n i o g ­ n i e m d o b r z e z a m a s k o w a n e j p l a c ó w k i o s ł o n o w e j w R u d z ie . Z g i n ą ł w ó w c z a s o f i c e r n i e m i e c k i i r a n i o n o k i l k u j e g o p o d w ł a d n y c h . W t e j s y t u a c j i p r z e c i w n i k w y c o f a ł s i ę w p o p ł o c h u n a w ł a s n e t e r y t o r i u m . W d r u g i m d n i u w o j n y d o s z ł o w G r a j e w i e d o p o n o w n e g o s t a r c ia . Możiąa p r z y p u s z c z a ć , iż N i e m c y z n o w u p o d j ę li p r ó b ę r o z p o z n a n i a s z o s y , p r o w a d z ą c e j d o O s o w c a . T y m ,r a z e m n i e m o g l i li c z y ć n a z a s k o c z e n i e , s k o r o w r e j o n i e G r a ­ 16 W o j s k o w y I n s t y t u t H i s t o r y c z n y (d a l e j ( W i l l) , s y g n . II/2/203, R e l a c j a m j r a (w 1939 r. r o t m i s t r z ) W a l e n t e g o P l e r z a k a , d o w ó d c y s z w a d r o n u c ię ż k i c h k a r a b i n ó w m a s z y n o w y c h 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h , z 1964 r. M a s z y n o p is . 17 A JP M , T e c z k a P o d l a s k i e j B r y g a d y K a w a le r ii , J . B i e li c k i, U z u p e ł n i e n i a d o „ K r o n i k i d z ia ł a ń P o d l a s k i e j B r y g a d y " , o p r a c o w a n e j p rz e z p i k a d y p l . W it o s ła w u P o r c z y ń s k i e g o . M a s z y ­ n o p is. 18 W IH , s y g n . II/2/18, w . P o r c z y ń s k i , K r o n i k a d z i a ł a ń P o d l a s k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i . T y m ­ c z a s e m m j r J . B i e li c k i (p o r. p r z y p i s 17) t w i e r d z ił ,, ż e n i e b y ł o w ó w c z a s ż a d n y c h z a j ś ć g r a n i c z ­ n y c h a ż d o m o m e n t u r o z p o c z ę c ia d z i a ł a ń w o j e n n y c h . N a t o m i a s t m j'r S. N o w i c k i (S. J e l i e n t a , o p cit.) p o d a ł, ż e b y ł a to s tr a ż n i c a n a p ó ł n o c n y m s k r a j u w s i B o g u s z e , z n a j d u j ą c a s ię p r z y m ie j s c o w y m U r z ę d z ie C e l n y m . 19 P o r . p r z y p i s 17; A . O m l lj a n o w i c z . z a n i k a j ą c e e c h a , W a r s z a w a 1977, s. 20. 20 AIP1M , T e c z k a P o d l a s k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i , L. K m i c l c - S k r z y ń s k l , K a l e n d a r z y k .

(10)

P ol scy p i e c h u r z y w P r u s a ch W s c h o d n i c h

555

j e w a z n a j d o w a ł s i ę p l u t o n z w i a d o w c ó w k o n n y c h z k o m p a n i i k p t . H i e r o n i m a C h a l a m o ń s k i e g o . D o s z ł o w i ę c d o w a l k i o m i a s t e c z k o , k t ó r e s t a n o w i ł o i n t e r e ­ s u j ą c y p u n k t d la o b u w a l c z ą c y c h s tr o n . G d y d o w ó d c a 135 p u ł k u p i e c h o t y o t r z y m a ł m e l d u n k i o s y t u a c j i n a p r z e d ­ p o lu s t a n o w i s k I b a t a l i o n u , z e z w o l i ł n a w y k o n a n i e n o c n e g o w y p a d u o d w e t o ­ w e g o n a P r o s t k i . M a j o r o w i N o w i c k i e m u z a l e ż a ł o g ł ó w n i e n a o s w o j e n i u ż o ł ­ n i e r z y z w a r u n k a m i w o j e n n y m i . P r z y g o t o w a n i a z a m i e r z a n o z a c h o w a ć w c a ł ­ k o w i t e j t a j e m n i c y n a w e t p r z e d w ł a s n y m i ż o ł n i e r z a m i . W y p a d m i a ł b y ć p r z e ­ p r o w a d z o n y w c i ą g u n o c y , w l i c z a j ą c c z a s p o t r z e b n y n a d o j ś c i e d o m i e j s c a p r z e z n a c z e n i a i o d w r ó t d o la s u p o d R u d ą . C h o d z i ł o o to, a b y o d d z i a ł m ó g ł p o w r ó c i ć d o m i e j s c a p o s t o j u p r z e d ś w i t e m z e w z g l ę d u n a z a g r o ż e n i e l o t n i c z e w c ią g u d n ia . N a l e ż y j e d n a k p a m i ę t a ć , ż e p l a n o w a n y w y p a d s t a n o w i ł j e d y ­ n i e e l e m e n t s k ł a d o w y s z e r s z e j a k c j i r o z p o z n a w c z e j , z a r z ą d z o n e j p r z e z g e n . C z e s ł a w a M ł o t a - F i j a ł k o w s k i e g o . W s z a k n a d a l o b o w i ą z y w a ł z a k a z w y k o n y w a ­ n ia w i ę k s z y c h d z i a ł a ń o f e n s y w n y c h p o z a g r a n i c a m i p a ń s t w a !1, p o d y k t o w a n y w z g l ę d a m i p o l i t y c z n y m i . W ł a ś n i e d l a t e g o d o P r u s W s c h o d n i c h s k i e r o w a n o n a j p i e r w p o d j a z d y n i e w i ę k s z e n iż s z w a d r o n . W t e j s y t u a c j i p l u t o n z w i a d o w c ó w k o n n y c h , d z i a ł a j ą c y n a p ó ł n o c o d G r a ­ j e w a , u s t a l i ł u g r u p o w a n i e N i e m c ó w . P o z w o l i ł o to m j r o w i N o w i c k i e m u n a p o d ­ j ę c i e d e c y z j i . 2 w r z e ś n i a o g o d z . 15.00 p r z e p r o w a d z i ł o n o d p r a w ę , p o d c z a s k t ó ­ rej p o d a ł r o z k a z d o w y p a d u n a P r o s t k i . M i a ł y g o w y k o n a ć t r z y g r u p y : z a ­ c h o d n i a — I p l u t o n p o r. J ó z e f a P a k u ł y z 1 k o m p a n i i k p t . K a r o l a J a n i u r k a o p a n u j e s t a c j ę k o l e j o w ą w P r o s t k a c h ; ś r o d k o w a — p o z o s t a ł e d w a p l u t o n y z d o ­ w ó d c ą k o m p a n i i n a c z e l e z l i k w i d u j ą p l a c ó w k ę n i e m i e c k ą w f o l w a r k u B o g u - s ze , p o ł o ż o n y m t u ż n a p o ł u d n i e od P r o s t e k i w t a r g n ą d o m i a s t e c z k a o d s t r o n y s z o s y , p r o w a d z ą c e j z G r a j e w a ; w s c h o d n i a — d w a p l u t o n y z 3 k o m p a n i i por. W ł a d y s ł a w a S a d o w s k i e g o o b e j d ą P r o s t k i o d w s c h o d u , o d e t n ą t a m d r o g ę o d ­ w r o t u n a E łk , p o c z y m r u s z ą n a s p o t k a n i e k o l u m n y k p t . J a n i u r k a . D z i a ł a n i e g r u p y p o r . S a d o w s k i e g o m i a ł o r o z p o c z ą ć s i ę z t a k i m w y p r z e d z e n i e m , k t ó r e w y s t a r c z y ł o b y n a o d c i ę c i e o d p ó ł n o c y p o ł ą c z e ń t e l e f o n i c z n y c h z E ł k i e m i z a ­ s y g n a l i z o w a n i e — p o p r z e z w y s t r z e l e n i e z i e l o n e j r a k i e t y — s w o j e g o d o j ś c ia d o m i e j s c a p r z e z n a c z e n i a . W ó w c z a s t o m i a ł a o t w o r z y ć o g i e ń ( d w a r a z y p o 1 m i n u c i e ) 4 b a t e r i a 32 p u ł k i a r t y l e r i i l e k k i e j , s t r z e l a j ą c n a p ó ł n o c n y s k r a j P r o ­ s t e k i s t a c j ę k o l e j o w ą . O d w ó d s t a n o w i ł p l u t o n 3 k o m p a n i i , k t ó r y m i a ł p o s u ­ w a ć s ię w ś l a d z a g r u p ą k p t . J a n i u r k a , d o w ó d c y 1 k o m p a n i . U s t a l o n o , iż po a k c j i b ę d z i e o n s t r a ż ą t y l n ą o d d z i a ł u w y p a d o w e g o . R e s z t a s ił I b a t a l i o n u p o ­ z o s t a ł a n a s t a n o w i s k a c h w r e j o n i e R u d y , t w o r z ą c t a m s w e g o r o d z a j u z a ł o g ę b e z p i e c z e ń s t w a . J a k p r z y s t a ł o n a d o ś w i a d c z o n e g o d o w ó d c ę , m j r S t a n i s ł a w N o w i c k i p o ­ s t a n o w i ł k i e r o w a ć tą p i e r w s z ą w i ę k s z ą a k c j ą s w o j e g o b a t a l i o n u . Z n a ł d o b r z e d u s z ę ż o ł n i e r z a , j e g o n i e p o k o j e w p i e r w s z y c h d n i a c h w o j n y . W i e d z i a ł , ż e o b e c ­ n o ś ć s t a r s z e g o o f i c e r a w p ł y n i e w ł a ś c i w i e n a p o s t a w ę p o d w ł a d n y c h . C h c ia ł w r e s z c i e z o b a c z y ć w d z i a ł a n i u d o w ó d c ę k o m p a n i i i m ł o d s z y c h d o w ó d c ó w p l u ­ t o n ó w . O z m i e r z c h u 2 w r z e ś n i a o d z i a ł w y p a d o w y b y ł g o t o w y d o m a r s z u . Ż o ł n i e ­ rz e m i e l i z e s o b ą k a r a b i n y , b a g n e t y i p o 2 g r a n a t y r ę c z n e . B y ł y t o s t a r e i w y ­ p r ó b o w a n e ś r o d k i p o d c z a s n o c n y c h w a l k . N i e z a b r a n o n a t o m i a s t o p o r z ą d z e -21 A I P iM , A k t a w o j e n n e , t e c z k a 1. D e p e s z a p ł k a d y p l . J ó z e f a J a k l i c z a , I I z a s t ę p c y sz e f a s z t a b u N a c z e ln e g o W o d z a , d o d o w ó d z t w a S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a c y j n e j „ N a r e w " z 1 IX, go d z. 15.15.

(11)

556

W ł o d z i m i e r z Ko zł ow sk i

n ia z e w z g l ę d u n a j e g o cię ża r . M a j o r .ch ciał, a b y p o d w ł a d n i m i e l i n i e s k r ę p o ­ w a n e r u c h y i m o g l i w c i e m n o ś c i a c h w y k o n y w a ć p o s t a w i o n e z a d a n ia . O k o ł o g o d z . 20.00 o d d z i a ł o s i ą g n ą ł o p u s t o s z a ł e k o s z a r y 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h , z n a j d u j ą c e s i ę n a p o ł u d n i o w y m s k r a j u G r a j e w a . W d w i e g o d z i n y p ó ź n ie j , a w i ę c p o o d p o c z y n k u , r u s z o n o d a l e j . M a s z e r o w a n o p r z e z . w y m a r ł e u li c e . •W m i e ś c i e n i e b y ł o j u ż w ł a d z i p o li c j i, a l u d n o ś ć u k r y w a ł a s i ę w p i w n i c a c h , w o b a w i e p r z e d N i e m c a m i . N a p ó ł n o c n y c h w y j ś c i a c h z G r a j e w a p o s z c z e g ó l n e g r u p y w y p a d o w e r o z e s z ł y s i ę w w y z n a c z o n y c h k ie r u n k a c h . I t a k por. J ó z e f P a k u ł a p o p r o w a d z i ł s w ó j p l u t o n w z d i u z t o r u k o l e j o w e g o , k p t . K a r o l J a n i u r e k w r a z z d o w ó d c ą b a t a l i o n u i 1 k o m p a n i ą (b ez p l u t o n u ) m a s z e r o w a l i s z o s ą w k i e r u n k u . P r o s t e k , p o d c z a s g d y w p r a w o o d n i c h p o s u w a ł a s ię — o m i j a j ą c B o g u s z e — k o l u m n a p o r. W ł a d y s ł a w a S a d o w s k i e g o . O k o ł o g o d z . 24.00 g r u p a ś r o d k o w a o s i ą g n ę ł a p o d s t a w y w y j ś c i o w e w o d ­ l e g ł o ś c i 40 0 m n a p o ł u d n i e od f o l w a r k u B o g u s z e . W k r ó t c e p o t e m u j r z a n o u m ó ­ w i o n y s y g n a ł z i e l o n ą r a k i e t ą i u s ł y s z a n o w y b u c h y p o c i s k ó w a r t y l e r y j s k i c h b a t e r i i k p t . A n t o n i e g o Ł o t u s z k i , s p a d a j ą c y c h n a p ó ł n o c n y s k r a j P r o s t e k i s t a ­ c j ę k o l e j o w ą . W ó w c z a s (3 w r z e ś n i a o g o d z . 0.30) w s z y s t k i e g r u p y r ó w n o c z e ś n i e z a a t a k o w a ł y w y z n a c z o n e c e l e . Z f o l w a r k u B o g u s z e N i e m c y s t r z e l a l i z c i ę ż ­ k i e g o k a r a b i n u m a s z y n o w e g o , l e c z z o s t a l i w y b i c i p o k r ó t k i e j , z a c i ę t e j w a l c e g r a n a t a m i i p o u d e r z e n i u n a b a g n e t y g r u p y k p t . J a n i u r k a 22. Z a r a z p o t e m d o ­ w ó d c a b a t a l i o n u z a a t a k o w a ł o d p o ł u d n i a P r o s t k i , s k ą d ju ż d o b i e g a ł y o d g ł o s y w a l k i w r e j o n i e s t a c j i k o l e j o w e j . J a k w i a d o m o , w a l c z y ł t a m j u ż I p l u t o n 1 k o m p a n i i p o r . P a k u ł y , w i ą ż ą c z n a c z n ą c z ę ś ć s ił p r z e c i w n i k a . P ł o n ę ł y l i c z n e z a b u d o w a n i a . P o z d o b y c i u d w o r c a k o l e j o w e g o , N i e m c y b r o n i l i s ię w k i l k u m n i e j s z y c h , i z o l o w a n y c h p u n k t a c h o p o r u . U d e r z e n i e g r u p y d o w o d z o n e j p r z e z m j r a N o w i c k i e g o z a k o ń c z y ł o s ię p e ł n y m p o w o d z e n i e m i n a s t ą p i ł o s p o t k a n i e z p o d w ł a d n y m i p o r. S a d o w s k i e g o , d o w ó d c y 3 k o m p a n i i . P o d c z a s w a l k i , t r w a ­ j ą c e j p o n a d g o d z in ę , N i e m c y p o n i e ś l i s t r a t y , o k o ł o 20 z a b i t y c h i r a n n y c h . Z n i ­ s z c z o n o d w o r z e c k o l e j o w y , p o c z t ę , u r z ą d c e l n y , s tr a ż n ic ę , k i l k a s a m o c h o d ó w i m o t o c y k l i . P r z e k o n a n o s ię t e ż , ż e n i e m a w t y m r e j o n i e p o w a ż n i e j s z y c h s ił n i e m i e c k i c h . S t r a t y w ł a s n e : 2 r a n n y c h i 3 z a g i n i o n y c h ż o ł n i e r z y . P o w o d z e n i e w y p a d u p r z y p i s y w a ł m j r. N o w i c k i s k r o m n i e k a r n o ś c i , b r a w u r z e i b i t n o ś c i p o d w ł a d n y c h . W i a d o m o j e d n a k , ż e te j n o c y w y r ó ż n i ł s ię o n r a z j e s z c z e o d w a ­ g ą i u m i e j ę t n y m d o w o d z e n i e m . P o m a g a l i m u w t y m d z i e l n i e p o r . S a d o w s k i i p o r . W a c ł a w S o b o c i ń s k i , d o w ó d c a I p l u t o n u 4 k o m p a n i i . T e n w a r t o ś c i o w y o f i c e r z II b a t a l i o n u z g ł o s i ł s ię n a o c h o t n i k a i w y r ó ż n i ł m ę s t w e m 23. P o p ó ł n o c y n a m i e j s c e w a l k i p r z y b y ł p p ł k T a b a c z y ń s k i , d o w ó d c a z g r u ­ p o w a n i a 2i. W y d a ł o n w k r ó t c e r o z k a z j a k n a j s z y b s z e g o o d w r o t u , a b y j e s z c z e p r z e d ś w i t e m — z e w z g l ę d u n a z n a n e z a g r o ż e n i e z e s t r o n y L u f t w a f f e — o d ­ d z i a ł w y p a d o w y z n a l a z ł s i ę w l e s i e R u d a . M a r s z r o z p o c z ę t o o k o ł o g o d z . 2.00 i p o t r z e c h g o d z i n a c h P o l a c y z n a l e ź l i s ię w n a k a z a n y m m i e j s c u . B y ł a to n a j w i ę k s z a z a k c j i r o z p o z n a w c z y c h , j a k i e p r z e p r o w a d z i ł y d o t ą d j e d n o s t k i S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a c y j n e j „ N a r e w ” . J e j d o w ó d c a , g e n . M ło t - - F i j a i k o w s k i , p r z e k a z a ł m j r o w i N o w i c k i e m u p o d z i ę k o w a n i e za s p r a w n e w y ­ k o n a n i e w y p a d u . M a ł e P r o s t k i s t a ł y s i ę w ó w c z a s p e w n y m s y m b o l e m , a ic h n a z w ę z a p a m i ę t a l i ż o ł n i e r z e , s p r a g n i e n i c h o ć b y t a k i e g o s u k c e s u . S z e f s z t a b u 22 S. J e U e n t a , op. cit. 23 CA W , s y g n . 11/3/4, R e l a c j a p p ł k a J . K o n o p k i . 24 Z. K o s z t y ła , W r z e s i e ń 1939 r o k u n a B i a l o s t o c c z y ź n i e , w y d . II, W a r s z a w a 1976, s. 116.

(12)

Pol scy p i e c h u r z y w P r u s a ch W s c h o d n i c h

5 5 7

g r u p y z a p is a ł: „ P p ł k T a b a c z y ń s k i r o b i ł a d n y w y p a d n a P r o s t k i ” 2S, a 4 w r z e ­ ś n i a g e n . M ł o t - F i j a ł k o w s k i m e l d o w a ł d o N a c z e l n e g o D o w ó d z t w a m .i n . i o tej a k c j i 26. W t y m s a m y m c za s ie , g d y I b a t a l i o n 135 p u ł k u p i e c h o t y r e a l i z o w a ł s w o j e z a d a n ie , n a t e r y t o r i u m w r o g a z n a l a z ł s i ę t e ż 4 s z w a d r o n 9 p u ł k u s t r z e l c ó w k o n n y c h , r o z s z e r z a j ą c z a s i ę g d z i a ł a n i a p o d j a z d ó w n a p o g r a n i c z u P r u s W s c h o d ­ n ic h . J e s t t o e p i z o d d o t ą d n i e z n a n y , o k t ó r y m j e d n a k b r a k s z e r s z y c h i n f o r ­ m a c j i . O tó ż w n o c y z 2 /3 w r z e ś n i a s z w a d r o n r t m . J a n a B i e l i c k i e g o d o k o n a ł w y p a d u n a p r z y s i ó ł e k P i l c h o w s k i e 27 w p o b l i ż u P r o s t e k , w s p ó ł d z i a ł a j ą c p o ­ ś r e d n i o z p i e c h u r a m i S t a n i s ł a w a N o w i c k i e g o . W y d a j e się, ż e d z i a ł a n i e to b y ł o z s y n c h r o n i z o w a n e z w y p a d e m I b a t a l i o n u , s t a n o w i ą c t a k ż e i e l e m e n t a k c j i r o z p o z n a w c z e j p o d o d d z i a ł ó w P o d l a s k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i g e n . b r y g . L u d w i k a K m i c i c a - S k r z y ń s k i e g o . T y m c z a s e m 3 w r z e ś n i a , g d y I b a t a l i o n 135 p u ł k u p i e c h o t y - w y p o c z y w a ł p o u d a n y m d z i a ł a n i u na t e r y t o r i u m n i e p r z y j a c i e l s k i m , N i e m c y p o d j ę l i p r ó b ę k o l e j n e g o w y p a d u . Z a m i e r z a l i z e m ś c i ć s ię z a r z e k o m e k r z y w d y , a w p o d s y c a ­ n i u t a k i c h n a s t r o j ó w c e l o w a ł K o n r a d O c h m a n n , s z e f p l a c ó w k i w y w i a d u g r a ­ n i c z n e g o w P r o s t k a c h . N i e n a w i ś ć h i t l e r o w c ó w d o s z ł a d o z e n i t u p o w k r o c z e ­ n i u ż o ł n i e r z y m j r a N o w i c k i e g o . W a k c j i w z i ę ł y u d z i a ł b o j ó w k i S A , ż o ł n i e r z e G r e n z s c h u t z u i W e h r m a c h t u . W n i e d z i e l n y r a n e k N i e m c y p r z e k r o c z y l i g r a n i c ę i w e s z l i d o w s i B o g u s z e . W ś r ó d n a p a s t n i k ó w b y ł o w i e l u c y w i l ó w — m i e s z k a ń ­ c ó w P r o s t e k . R a b o w a l i d o b y t e k P o l a k ó w , p l ą d r o w a l i d o m y , z a b i e r a l i b y d ł o . C z y n i l i to z p e d a n t y c z n ą d o k ł a d n o ś c i ą , id ą c o d z a g r o d y d o z a g r o d y . W i e ś p e ł ­ n a b y ł a w r z a s k u h i t l e r o w c ó w , s t r z e l a j ą c y c h n a p o s t r a c h . M i e s z k a ń c ó w B o g u s z b it o , i c h d o m y p o d p a l a n o . D o w i e c z o r a w i e ś , li c z ą c a o k o ł o 70 z a g r ó d , p r z e s t a ł a i s t n i e ć 2t. R ó w n o c z e ś n i e i n n a g r u p a N i e m c ó w w k r o c z y ł a d o p o b l i s k i e g o G r a j e w a , o p a n o w u j ą c p r z e j ś c i o w o m i a s t e c z k o 2S. S i ł y p r z e c i w n i k a w y n o s i ł y o k o ł o 2 k o m ­ p a n i i p i e c h o t y , k t ó r e w s p i e r a ł p o c i ą g p a n c e r n y 30. T a k ż e i t u t a j w r ó g r a b o ­ w a ł d o b y t e k i u p r o w a d z a ł n i e k t ó r y c h m i e s z k a ń c ó w . N i e m c y s z c z e g ó l n i e i n t e ­ r e s o w a l i s i ę s k l e p a m i , w ł a m u j ą c s i ę d o w i ę k s z o ś c i z n i c h . R o s ł a i c h w ś c i e k ł o ś ć , g d y n i e z n a j d o w a l i t a m t o w a r ó w . J a k j u ż w s p o m n i a n o , w ł a d z e a d m i n i s t r a c y j n e z o s t a ł y w c z e ś n i e j e w a k u o ­ w a n e . N i e b y ł o t e ż p o l i c j i . L u d n o ś ć u k r y w a ł a s i ę w p i w n i c a c h i n a s t r y c h a c h . W t e j s y t u a c j i m j r N o w i c k i , c z u j ą c s ię o d p o w i e d z i a l n y z a l o s m i e s z k a ń c ó w G r a j e w a , z w r ó c i ł s i ę d o d o w ó d c y p u ł k u z p r o ś b ą o z e z w o l e n i e o b s a d z e n i a m i a s t e c z k a c z ę ś c i ą p o s i a d a n y c h sił. P o d p u ł k o w n i k T a b a c z y ń s k i p o p a r ł t e n z a m i a r i 3 w r z e ś n i a w i e c z o r e m d o G r a j e w a w k r o c z y l i ż o ł n i e r z e p o l s c y . N i e m ­ 25 A I F iM , T e c z k a d o w ó d z t w a S a m o d z i e l n e j G r u p y O p e r a c y j n e j „ N a r e w ” , R e l a c j a p p ł k a d y p l. S. P o d k o w iń s k i e g o . 26 A l P i M , A k t a w o j e n n e , t e c z k a 4 A. M e l d u n e k s y t u a c y j n y z a d z ie ń 3 1X 1939 г., w y s ł a n y n a s t ę p n e g o d n i a z e Ś n i a d o w a d o W a r s z a w y . 27 A I P iM , T e c z k a P o d l a s k i e j B r y g a d y K a w a l e r i i , L. K m i c i c - S k r z y ń s k i , K a l e n d a r z y k . J e s t t a m e n i g m a t y c z n a w z m i a n k a o w y p a d z i e n a P r e u s s i c h e H b h e . S t a n i s ł a w R o s p o n d ( S lo u m tk n a z y i g e o g r a f i c z n y c h P o l s k i z a c h o d n i e j i p ó ł n o c n e j w e d ł u g u c h w a ł K o m i s j i U s t a l a n i a N a z w M i e j s c o ­ w y c h p o d p r z e w o d n i c t w e m S t a n i s ł a w a S r o k o w s k i e g o , W r o c ł a w —W a r s z a w a 1951 cz. I I, s. 657) p o d a ł, ż e to P i l c h o w s k i e . P o r . t e ż J . T y m i ń s k i , T e n w r z e s ie ń t r w a ł sześć la t . ( W s p o m n i e n i a z l a t 1939— 1946), W a r s z a w a 1980, s 23. 28 A. O m i lj a n o w i c z , o p . cit., s. 21. 29 P o ł s k ie S i ł y Z b i o j n e to d r u g i e j w o j n i e ś w i a t o w e j , t. l, K a m p a n i a w r z e ś n i o w a 1939, cz. 2, L o n d y n 1954, s. 28. 30 A I P iM , A k t a w o j e n n e , t e c z k a 4 A, M e l d u n e k s y t u a c y j n y za d z i e ń з I X 1939 r.

Cytaty

Powiązane dokumenty

Wyeksplorowano 14 obiektów, w tym 6 grobów kultury przeworskiej da- towanych na fazy B1b-B2, 3 groby kultury wielbarskiej datowane na młodszy okres rzymski, l lub 2 groby

patrz: młodszy okres przedrzymski - okres wpływów rzymskich • cmentarzysko z okresu wczesnego średniowiecza (XI-XII w.?).. Ratownicze badania wykopaliskowe, przeprowadzone od 7 do

Badania ankietowe w Internecie najbardziej przypom inają ankietę pocztową, choć w niektórych przypadkach m ożna też doszukać się podobieństw a do ankiety

– fragmenty elewacji frontowej oraz elewacji bocznych budynku wraz z po- zostałościami okienek piwnicznych,.. – zespół ścianek działowych wraz z

Raport z wyników badań statutowych Zakładu Transportu Międzyna- rodowego Kolegium Gospodarki Światowej na temat „Transformacja rynkowa w Polsce i Europie Środkowej i Wschodniej

Następnie autor podaje „negatywną" definicję luksusu, twierdząc, że należą doń dobra nie znajdujące się w żadnej z powyższych czterech kategorii, by w dalszej

Według moich obliczeń we współczesnym języku rosyjskim istnieje ponad 70 000 skrótowców, zaś w ję-... Istniejąca zaś już kilka lat

Wielka Wieś jest osadą wiejską położoną na obszarze współczesnej gminy Szadek, której dotyczy najstarszy zapis źródłowy, gdyż odnosi się on do doku­ mentu z 1295