Pesticide residues in tomatoes grown under coversPozostałości środków ochrony roślin w pomidorach uprawianych pod osłonami

The Polish Society of Plant Protection

The Institute of Plant Protection – National Research Institute

Pesticide residues in tomatoes grown under covers

Pozostałości środków ochrony roślin w pomidorach uprawianych

pod osłonami

Adam Ławicki

1

_,

_{Izabela Hrynko}

2

_*

Summary

The tomatoes, commonly known as a tomatoes plant (Solanum lycopersicum L.) belongs to the family, Solanaceae. The cultivation of tomatoes is an important, rapidly developing sector of gardening in Poland. The aim of this study was to detect pesticide residues in the tomatoes cultivated under covers from the region of north-eastern Poland. Ninety two samples were tested using the chromatogra-phy technique with mass spectrometry (GC-MS/MS, LC-MS/MS) and spectrophotometrics. The control programme included the of 427 active substances od plant protection products. The results were compared with the maximum residue limits (MRLs). Over half (53.3%) of samples tested contained pesticide residues, and exceeding of MRLs values was stated in one samples.In five samples of tomatoes, fluopicolide, fluopyram and buprofezin residues were found, as an active substances of plant protection product not recommended for protection of this crop. The fungicides were the most frequently detected in the all analysed samples: dithiocarbamates (13.98% of sam-ples), azoxystrobine (11.83%), boscalid (10.75%), chlorothalonil (7.53%) and pyraclostrobin (6.45%).

Key words: pesticide residues; tomatoes; MRL Streszczenie

Pomidory (Solanum lycopersicum L.) należą do rodziny psiankowatych (Solanaceae), których uprawa jest ważną i dynamicz-nie rozwijającą się gałęzią ogrodnictwa w Polsce. Celem pracy była ocena występowania pozostałości środków ochrony roślin (ś.o.r.) w pomidorach pochodzących z regionu północno-wschodniej Polski. Analizie technikami chromatograficznymi z wykorzystaniem spektrometrrii mas (GC-MS/MS, LC-MS/MS) i spektrofotometryczną poddano 92 próbki pomidorów. Program badań obejmował 427 substancji czynnych. Uzyskane wyniki porównywano z najwyższymi dopuszczalnymi poziomami pozostałości (NDP). Ponad połowa (53,3%) przebadanych próbek zawierała pozostałości ś.o.r., natomiast przekroczenia normowanych limitów zanotowano w jednej próbce. W pięciu próbkach pomidorów wykryto fluopikolid, fluopyram i buprofezynę – substancje czynne ś.o.r., niezalecanych w tej uprawie. Najczęściej wykrywaną grupą ś.o.r. były fungicydy, a wśród nich ditiokarbaminiany (13,98% analizowanych próbek pomidorów), azoksy-strobina (11,83%), boskalid (10,75%), chlorotalonil (7,53%) i pyrakloazoksy-strobina (6,45%).

Słowa kluczowe: pozostałości środków ochrony roślin; pomidory; NDP 1_{Science & Technology Park}

Żurawia 71, 15-540 Białystok

2_{Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy}

Terenowa Stacja Doświadczalna w Białymstoku Chełmońskiego 22, 15-195 Białystok

*corresponding author: i.hrynko@iorpib.poznan.pl Received: 23.04.2018 / Accepted: 15.05.2018

Wstęp / Introduction

Pomidory (Solanum

lycopersicum L.) są jednym z naj-popularniejszych warzyw uprawianych w Polsce. Produkcja 

pomidorów w Polsce w 2016 roku wyniosła 867 tys. ton.

Z  danych  GUS  wynika,  że  przeciętne  spożycie  tych 

wa-rzyw  w  gospodarstwach  domowych  wyniosło  9,96  kg

w przeliczeniu na osobę, co stanowiło około 20% konsump-cji warzyw ogółem (GUS 2017). Według danych Eurostatu 

w 2016 roku w Unii Europejskiej wyprodukowano łącznie 

17,9  mln  ton  pomidorów.  Około  dwie  trzecie  pomidorów 

pochodziło  z  Włoch  i  Hiszpanii  (11,2  mln  ton).  Francja

i Holandia wyprodukowały odpowiednio 822 i 890 tys. ton 

pomidorów (ec.europa.eu/eurostat). 

Ta wysoka konsumpcja owoców pomidora w diecie jest 

powiązana z profilaktyką chorób układu sercowo-naczynio-wego, raka, cukrzycy i osteoporozy. Współczesny człowiek 

ceni pomidory nie tylko ze względu na ich walory smako-we, ale również z uwagi na to, że charakteryzują się wysoką 

wartością odżywczą, bardzo dobrymi właści wościami zdro-

wotnymi i dietetycznymi oraz niską wartością energetycz-ną  (Bhowmik  i  wsp.  2012).  Owoce  pomidora  są  źródłem 

witaminy C, której w 100 g części jadalnych jest od 15,0 do

25,0  mg  oraz  związków  należących  do  witamin  z  grupy 

B,  prowitamin A  i  soli  mineralnych.  Zawartość  likopenu

w  świeżych  owocach  pomidora  waha  się  w  granicach  od 

0,88 do 7,74 mg/100

g (Rao i Agarwal 1999).

Niemniej jednak, uprawy pomidora są podatne na szereg 

chorób i szkodników (Lozowicka i wsp. 2015). Największym 

problemem  w  ochronie  pomidorów  jest  występowanie

w tym samym czasie chorób grzybowych i bakteryjnych, ta-kich jak: zaraza ziemniaka Phytophthora infestans (Mont.), 

bakteryjna  cętkowatość  pomidora  Pseudomonas syringae

pv. tomato  (Okabe),  alternarioza  Alternaria solani,  szara 

pleśń Botrytis

cinerea, czy brunatna plamistość liści pomido-ra Cladosporium fulvum. Sprawcą zarazy ziemniaka, jednej 

z najgroźniejszych chorób roślin psiankowatych jest grzyb 

Phytophtora infestans. W wyniku porażenia, początkowo na 

liściach pomidora pojawiają się szarozielone, wodniste pla-

my, które brązowieją, a uner wienie blaszki staje się brunat-noczarne. Choroba szybko rozprzestrzenia się, przenosząc 

się na wszystkie nadziemne organy rośliny i prowadząc do 

całkowitego zwiędnięcia wszystkich  pomidorów  (Schoina 

i wsp. 2017). Bakteryjną cętkowatość pomidora wywołuje 

bakteria  Pseudomonas syringae pv. tomato.  Objawami  są 

drobne, nieregularne plamy, pojawiające się na wszystkich 

częściach rośliny (Veluchamy i Panthee 2015). Z kolei bru-

natna plamistość liści pomidora to choroba grzybowa wy-woływana przez gatunek Passalora fulva (Altin 2016).

W  celu  ochrony  upraw  pomidorów  przed  porażeniem 

chorobami  grzybowymi  konieczne  jest  stosowanie 

fungi-

cydów. W Polsce do kontroli patogenów grzybowych, a tak-że szkodników w uprawach pomidorów zarejestrowanych 

jest 206 środków ochrony roślin (ś.o.r.) (www.minrol.gov.pl).

Substancje wchodzące w ich skład to związki należące do 

różnych grup chemicznych o zróżnicowanym mechanizmie 

działania: kontaktowym (pozostają na powierzchni roślin) 

lub systemicznym (są wchłanianie przez liście, łodygi lub 

korzenie) (Jankowska i wsp. 2016). 

Składniki odżywcze, zawarte w owocach tych warzyw, 

aby zostały całkowicie wykorzystane i mogły pełnić swoje 

funkcje muszą być wolne od substancji toksycznych i in-nych  szkodliwych  związków.  Badania  pozostałości  ś.o.r. 

mają coraz większe znaczenie dla zapewnienia bezpieczeń-stwa żywności, a stosowanie tych chemicznych preparatów 

jest regulowane przez określenie najwyższych dopuszczal-nych poziomów pozostałości (NDP) pestycydów (Lee i Lee 

2012; Łozowicka i wsp. 2016). 

Celem  pracy  była  ocena  występowania  pozostałości

ś.o.r. w pomidorach uprawianych pod osłonami, pochodzą-cych z regionu północno-wschodniej Polski. 

Materiały i metody / Materials and methods

Analizie poddano 92 próbki pomidorów pochodzących

z  tuneli  lub  szklarni.  Program  kontroli  obejmował  ozna -

czenie  427  substancji  czynnych  (s.cz.)  ś.o.r.  (tab.  1). 

Badania  wykonano  akredytowanymi 

wielopozostałościo-wymi metoda mi analitycznymi, spełniającymi wymagania 

przewodnika SANTE (SANTE 2016), opartymi na techni-kach  chromatograficznych  sprzężonych  ze  spektrometrią 

mas  (GC-MS/MS,LC-MS/MS)  i  spektrofotometrycznych 

(pozostałości ditiokarbaminianów wyrażone jako CS

₂

).

Oznaczone  stężenia  s.cz.  porównano  z  najwyższymi 

dopuszczalnymi  poziomami  pozostałości  obowiązującymi 

w  Polsce  i  Unii  Europejskiej  (Rozporządzenie  WE  2005). 

Przekroczenia dopuszczalnych poziomów pozostałości oce-niano,  uwzględniając  50%  niepewność  pomiaru,  zgodnie

z dokumentem „Method validation and quality control pro-cedures  for  pesticide  residues  analysis  in  food  and  feed” 

(SANTE 2016). Przypadki przekroczeń NDP oraz stosowania 

niezalecanych ś.o.r. w danej uprawie (Ustawa 2004) były nie-zwłocznie zgłaszane w ramach europejskiego systemu Rapid 

Alert System for Food and Feed (RASFF) (Ustawa 2006). 

Wyniki i dyskusja / Results and discussion

Spośród przebadanych 92 próbek pomidorów w 53,3% 

(49  próbek)  wykryto  pozostałości  ś.o.r.  W  48  próbkach 

(52,2%) stężenie oznaczonych pozostałości było niższe od 

NDP.  Przekroczenie  NDP  zanotowano  tylko  w  1  próbce. 

Wolnych od pozostałości ś.o.r. było 46,7% próbek (rys. 1).

Spośród  427  pestycydów  objętych  programem  badań

oznaczono  25  s.cz.  (rys.  2).  Do  najczęściej 

wykrywa-nych  związków  należały  fungicydy:  ditiokarbaminiany

(13,98%  analizowanych  próbek  pomidorów), 

azoksystro-bina (11,83%), boskalid (10,75%), chlorotalonil (7,53%) i 

pyraklostrobina (6,45%) (rys. 2). Wyniki te korelują z wyni-kami podanymi przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa 

Żywności (EFSA – European Food Safety Authority), który 

informuje że najczęściej wykrywanymi związkami w prób-kach pomidorów w ostatnich latach są ditiokarbaminiany, 

boskalid,  piraklostrobina,  cyprodinil,  fludioksonil, 

piry-metanil i chlorotalonil (EFSA Journal 2015). W stężeniach 

przekraczających NDP, pozostałości wielu z tych związków 

mogą powodować zaburzenia, takie jak bóle głowy czy nud-ności, a także mogą prowadzić do skutków przewlekłych: 

raka, zaburzeń procesu reprodukcyjnego, zaburzeń endokry-

nologicznych. Często wykrywanymi substancjami w prób-kach  pomidorów  pochodzących  z  badań  polskich  płodów 

rolnych z roku 2013 były również azoksystrobina (15,9% 

próbek pomidorów) i ditiokarbaminiany (14,5%) (Nowacka 

i  wsp.  2015).  Świadczy  to  o  tym,  że  rolnicy  do  ochrony 

pomidorów  stosują  często  fungicydy  zawierające  te  dwie 

s.cz. Tylko w sześciu badanych próbkach stwierdzono pozo-

stałości insektycydów. Insektycydami wykrytymi w prób-Tabela 1. Oznaczane substancje czynne środków ochrony roślin Table 1. Determined active substances Mechanizm  działania Mode of action Substancja czynna Active substance

1

2 Akarycydy Acaricides  (10)

benzoximate2_{, bromopropylate}1_{, clofentezine}2_, dicofol1_, etoxazole1,2_{, fenbutation oxide}2_{, hexythiazox}1,2_{, propargite}1,2_, 

tebufenpyrad1,2_{, tetradifon}1

Insektycydy Insecticides 

(179)

3-hydroxycarbofuran1_, abamectin2_, acephate1,2_{, acetamiprid}1,2_{, acrinathrin}1_, aldrin1_{, alpha-cypermethrin}1_, aminocarb2_, 

amitraz1_{,  azinphos-ethyl}1_{,  azinphos-methyl}1_{,  bendiocarb}2_{,  benfuracarb}1,2_{,  bifenazate}1,2_{,  bifenthrin}1_{,  beta-cyfluthrin}1_, 

bromophos-ethyl1_{,  bromophos-methyl}1_{,  buprofezin}1,2_{,  cadusafos}1,2_{,  carbaryl}1,2_{,  carbofuran}1,2_{,  carbosulfan}1_, 

chlorantraniliprole1,2_{,  chlorfenvinphos}1_{,  chlorfluazuron}2_{,  chlorpyrifos}1_{,  chlorpyrifos-methyl}1_{,  chromafenozide}2_, 

clothianidin2_{,  crimidine}2_,cyfluthrin1_{,  λ-cyhalothrin}1_{,  cypermethrin}1_{,  dazomet}2_{,  DDT  (sum  of  op’-DDT}1_{,  pp’-DDD}1_, 

pp’-DDE1_{,  pp’-DDT}1_{),  dieldrin}1_{,  dithiocarbamates}3_{,  deltamethrin}1_{,  demeton-S}2_{,  demeton-S-methyl}2_, 

demeton-S-methyl  sulfone2_{,  diafenthiuron}2_{,  diazinon}1_{,  dichlorvos}1

,  dicrotophos1,2,  diethyltoluamide  (DEET)1,  diflubenzuron2, 

dimethoate1,2_{,  dinotefuran}2_{,  dioxacarb}2_{,  disulfoton}2_{,  disulfoton  sulfone}2_{,  doramectin}2_{,  emamectin  B1a}2_{,  emamectin} 

B1b2_{,  α-endosulfan}1_{,  β-endosulfan}1_{,  endosulfan-sulphate}1_{,  endrin}1_{,  EPN}1,2_{,  eprinomectin  B1a}2_{,  esfenvalerate/}

fenvalerate1_{,  ethiofencarb}2_{,  ethiofencarb  sulfone}2_{,  ethiofencarb  sulfoxide}2_{,  ethion}1_{,  ethiprole}2_{,  ethoprophos}1,2_, 

etofenprox1,2_{,  fenamiphos}1,2_{,  fenazaquin}1,2_{,  fenchlorphos}1,2_{,  fenitrothion}1_{,  fenobucarb}2_{,  fenoxycarb}1,2_{,  fenpropathrin}1_, 

fenpyroximate2_{, fensulfothion sulfone}2_, fenthion1_, fipronil1,2_{, flonicamid}1,2_, fluazuron2_{, flubendiamide}2_{, flufenoxuron}2_, 

formothion1_{, fosthiazate}1,2_{, furathiocarb}2_{, halofenozide}2_, α-HCH1_, β-HCH1_{, γ-HCH (lindane)}1_{, heptachlor}1_{, heptachlor} 

epoxide1_{,  heptenophos}1_{,  hexaflumuron}2_{,  hydramethylnon}2_{,  imidacloprid}2_{,  indoxacarb}1,2_{,  isocarbophos}1_{,  isofenphos}1_, 

isofenphos-methyl1_{,  isoprocarb}1,2_{,  ivermectin}2_{,  lufenuron}2_{,  malaoxon}1_{,  malathion}1_{,  mecarbam}1_{,  metaflumizone}2_, 

methacrifos1,2_{, methamidophos}1,2_{, methiocarb}2_{, methiocarb sulfone}2_{, methiocarb sulfoxide}2_{, methidathion}1_, methomyl2_, 

methoxychlor  (DMDT)1_{,  methoxyfenozide}2_{,  metolcarb}2_{,  mevinphos}1,2_{,  mexacarbate}2_{,  monocrotophos}2_{,  moxidectin}2_, 

naled2_{, nitenpyram}2_, novaluron2_, omethoate2_, oxamyl1,2_{, oxydemeton-methyl}2_, paraoxon1_{, paraoxon-methyl}1_, parathion1_, 

parathion-methyl1_{, permethrin}1_{, phenthoate}1,2_, phorate1_{, phorate sulfone}2_{, phorate sulfoxide}2_, phosalone1_, phosmet1,2_, 

phoxim2_{,  pirimicarb}1,2_{,  pirimicarb-desmethyl}2_{,  pirimiphos-ethyl}1_{,  pirimiphos-methyl}1_{,  profenofos}1_{,  promecarb}2_, 

propoxur1,2_{, prothiofos}1,2_{, pymetrozine}2_, pyridaben1,2_, pyridalyl2_{, pyriproxyfen}1,2_{, quinalphos}1_, rotenone2_{, spinosyn A}1_, 

spinosyn D1_{, spirodiclofen}1,2_{, spiromesifen}1,2_{, spirotetramat}2_{, τ-fluvalinate}1_{, tebufenozide}2_{, teflubenzuron}2_{, tefluthrin}1_, 

tetrachlorvinphos1_{, tetramethrin}1_{, thiacloprid}2_{, thiamethoxam}1,2_{, thiodicarb}2_{, thiofanox sulfone}2_{, thiofanox sulfoxide}2_, 

triazophos1_{, triflumuron}2_{, vamidothion}2_{, zeta-cypermethrin}1

Fungicydy  Fungicides 

(107)

2-phenylophenol1_{,  acibenzolar-S-methyl}2_{,  azaconazole}1,2_{,  azoxystrobine}1,2_{,  benalaxyl}1,2_{,  benthiavalicarb-isopropyl}2_, 

bitertanol1,2_, boscalid1,2_{, bromuconazole}1,2_{, bupirimate}1,2_, captafol1_, captan1_{, carbendazim}2_, carboxin1,2_{, chlorothalonil}1_, 

chlozolinate1_{, cyazofamid}2_{, cyflufenamid}1,2_, cymoxanil2_{, cyproconazole}1,2_{, cyprodinil}1,2_{, dichlofluanid}1,2_{, diclobutrazol}2_, 

dicloran1_{,  diethofencarb}1,2_{,  difenoconazole}1,2_{,  dimethomorph}1,2_{,  dimoxystrobin}1,2_{,  diniconazole}1,2_{,  diphenylamine}1_, 

dithiocarbamates*, epoxiconazole1,2_{, etaconazole}1,2_, ethirimol2_{, famoxadone}1,2_{, fenamidone}1,2_, fenarimol1_{, fenbuconazole}1,2_, 

fenfuram2_{,  fenhexamid}1,2_{,  fenpropidin}1,2_{,fenpropimorph}1,2_{,  fludioxonil}1,2_{,  fluopicolide}1,2_{,  fluopyram}2_{,  fluoxastrobin}2_, 

fluquinconazole1,2_{, flusilazole}1,2_{, flutolanil}1,2_{, flutriafol}1,2_, folpet1_{, fuberidazole}1,2_, furalaxyl2_{, hexachlorobenzene (HCB)}1_, 

hexaconazole1,2_{,  imazalil}1,2_{,  imibenconazole}1_{,  ipconazole}1,2_{,  iprodione}1_{,  iprovalicarb}1,2_{,  isoprothiolane}1,2_, 

krezoxim-methyl1,2_{, mendipropamid}2_{, mepanipyrim}1,2_, mepronil2_, metalaxyl1,2_{, metconazole}1,2_{, methabenthiazuron}2_{, methfuroxam}2_, 

metrafenone1,2_{, myclobutanil}1,2_, oxadixyl1,2_{, oxycarboxin}2_{, penconazole}1,2_{, pencycuron}1,2_{, picoxystrobin}1,2_{, prochloraz}1,2_, 

procymidone1,2_{, propamocarb}2_{, propiconazole}1,2_{, proquinazid}2_{, prothioconazole-desthio}1,2_{, pyracarbolid}2_{, pyraclostrobin}1,2_, 

pyrazophos1_{, pyrimethanil}1,2_{, quinoxyfen}1,2_{, spiroxamine}1,2_{, tebuconazole}1,2_, tecnazene1_{, tetraconazole}1,2_{, thiabendazole}2_, 

thiophanate-ethyl2_{,  thiophanate-methyl}2_{,  tolclofos-methyl}1,2_{,  tolylfluanid}1,2_{,  triadimefon}1,2_{,  triadimenol}1,2_{,  triazoxide}2_, 

1 2

Herbicydy Herbicides  (126)

acetochlor1_{,  alachlor}2_{,  ametryn}2_{,  amidosulfuron}2_{,  atrazine}1,2_{,  bensulfuron-methyl}2_{,  beflubutamid}2_{,  bromacil}1,2_, 

butafenacil2_{,  carbetamide}2_{,  cerfentrazone-ethyl}2_{,  chlorbromuron}2_{,  chloridazon}1,2_{,  chlorotoluron}2_{,  chloroxuron}2_, 

chlorpropham1_{,  chlorsulfuron}2_{,  cinosulfuron}2_{,  clethodim}2_{,  clodinafop-propargyl}2_{,  clomazone}1,2_{,  cyanazine}1_, 

cycloxydim2_{,  cycluron}2_{,  cyprazine}1,2_{,  desmedipham}1,2_{,  dichlobenil}1_{,  difenoxuron}2_{,  diflufenican  (DFF)}1,2_{,  dimefuron}2_, 

dimethachlor1,2_{, dimethenamid-P}1_, diuron2_{, ethametsulfuron-methyl}2_{, ethofumesate}1,2_{, ethoxysulfuron}2

, fenchlorazole-ethyl2_{,  fenoxaprop-ethyl}1,2_{,  fenuron}2_{,  flazasulfuron}2_{,  florasulam}2_{,  fluazifop-P-butyl}1_{,  flufenacet}1,2_{,  flumioxazin}2_, 

fluometuron2_{,  fluoroglycofen-ethyl}2_{,  fluridone}2_{,  flurochloridone}1,2_{,  fluroxypyr-1-meptylheptyl}1_{,  flurtamone}1,2_, 

fluthiacet  methyl2_{,  foramsulfuron}2_{,  halosulfuron-methyl}2_{,  haloxyfop-ethoxyethyl}2_{,  haloxyfop-methyl}1,2_{,  hexazinone}2_, 

iodosulfuron-methyl2_{,  isoproturon}2_{,  isoxaben}2_{,  isoxadifen-ethyl}2_{,  isoxaflutole}2_{,  lenacil}1,2_{,  linuron}2_{,  mefenacet}2_, 

mesosulfuron-methyl2_{,  mesotrion}2_{,  metamitron}1,2_{,  metazachlor}1,2_{,  methoprotryne}2_{,  metobromuron}1,2_{,  metolachlor}1_, 

metosulam2_{,  metoxuron}2_{,  metribuzin}1,2_{,  metsulfuron-methyl}2_{,  monolinuron}2_{,  monuron}2_{,  napropamide}1_{,  neburon}2_, 

nicosulfuron2_{,  nitrofen}1_{,  norflurazon}2_{,  oxyfluorfen}1_{,  pendimethalin}1,2_{,  pethoxamid}2_{,  phenmedipham}2_{,  picolinafen}2_, 

primisulfuron methyl2_{, profoxydim}2_, prometon2_, prometryn1,2_{, propachlor}1_{, propaquizafop}1,2_, propazine1_, propham1,2_, 

propoxycarbazone-sodium2_{,  propyzamide}1,2_{,  prosulfocarb}1,2_{,  prosulfuron}2_{,  pyridafol}2_{,  pyridate}2_{,  quinoclamine}1,2_, 

quizalofop-p-ethyl1,_{, rimsulfuron}2_{, secbumeton}2_, siduron2_, simazine1,2_, simetryn2_{, sulfentrazone}2_{, sulfometuron-methyl}2_, 

sulfosulfuron2_{,  tebuthiuron}2_{,  tepraloxydim}2_{,  terbumeton}2_{,  terbuthylazine}1,2_{,  terbutryn}1,2_{,  thidiazuron}2_, 

thifensulfuron-methyl2_{,  thiobencarb}2_{,  traloxydim  E}2_{,  traloxydim  Z}2_{,  triasulfuron}2_{,  tribenuron-methyl}2_{,  trifluralin}1_, 

triflusulfuron-methyl2_{,tritosulfuron}2 Regulatory  wzrostu Growth  regulators  (4)

flumetralin1_{, forchlorfenuron}2_{, paclobutrazol}1,2_{, trinexapac-ethyl}2

Inne – Others 

(1) piperonyl butoxide

2

1_GC-MS/MS, 2_LC-MS/MS

*oznaczane jako pozostałości CS₂ – determined as CS₂ residues

kach pomidorów były: acetamipryd, flonikamid, cyromazy-na, buprofezyna i spinosad (rys. 2). 

Szczegółowe  dane  dotyczące  występowania 

pozosta-łości  ś.o.r.  w  pomidorach  przedstawiono  w  tabeli  2.  Do 

najczęściej  wykrywanych  grup  pestycydów  w  próbkach 

pomidorów  należały:  karbaminiany,  strobuliny  i  anilidy. 

Fungicydy  karbaminianowe  (19  próbek)  reprezentowane 

przez  ditiokarbaminiany  i  propamokarb,  zakłócają 

synte-Rys. 1.  Pozostałości środków ochrony roślin w pomidorach Fig. 1.  Pesticide residues in tomatoes

zę  fosfolipidów  i  kwasów  tłuszczowych.  Wpływają 

rów-nież  na  wzrost  grzybni,  produkcję  i  kiełkowanie 

zarodni-ków.  Chociaż  ditio karbaminiany  wykryto  w  13  próbkach

(0,050–0,420 mg/kg) nie odnotowano próbek ze stężeniami 

powyżej NDP. Propamokarb wykryto w 6 próbkach pomi-dorów z zakresie stężeń 0,020–0,057 mg/kg. Związek ten 

szybko wnika w głąb tkanek i magazynowany jest w łodydze, 

dzięki czemu wyjątkowo skutecznie zwalcza formę łodygo-wą zarazy ziemniaka u pomidorów (Sharma i wsp. 2016). 

Boskalid należący do grupy chemicznej anilidów, stwierdzo-no w 10 próbkach (0,010–0,119 mg/kg). Jego właściwości 

polegają m.in. na natychmiastowym hamowaniu procesów 

życiowych grzybów pasożytniczych. Strobuliny (17 próbek) 

reprezentowane przez azoksystrobinę i pyraklostrobinę za-kłócają procesy energetyczne w wyniku wywołania zaburzeń 

w mitochondrialnym transporcie elektronów. Poziom tych 

fungicydów  wykrytych  w  próbach  pomidorów  wahał  się

w bardzo niskim zakresie stężeń od 0,005 do 0,200 mg/kg.

Związki z grupy benzamidów (4 próbki), takie jak flu-

opikolid i fluopiram są substancjami niezalecanymi w up-rawie  pomidorów  w  Polsce.  Fluopikolid  jest 

zarejestro-wany  do  stosowania  w  warzywach  korzeniowych  i 

bul-wiastych,  warzywach  liściastych  Brassica L.,  warzywach 

owocujących,  kabaczkach  i  chmielu  (Rupprecht  2006). 

Jest  związkiem  systemicznym,  który  przemieszcza  się

w kierunku wierzchołków łodyg za pośrednictwem ksyle-mu,  ale  nie  przemieszcza  się  w  kierunku  korzeni  (Sahoo

Rys. 2. Częstotliwość występowania pozostałości środków ochrony roślin w pomidorach Fig. 2.  Frequency of pesticide residues detected in tomatoes

i wsp. 2014). Charakteryzuje się nowym, biochemicznym 

trybem  działania  i  nie  wykazuje  oporności  krzyżowej

z  innymi  grupami  fungicydowymi  (Toquin  i  wsp.  2006). 

Związek  ten  wykryto  w  3  próbkach  (0,010–1,96  mg/kg), 

w  tym  w  1  próbce  stwierdzono  przekroczenie 

najwyż-szych dopuszczalnych poziomów pozostałości (1,960 mg/

kg przy NDP = 1 mg/kg). Fluopyram jest fungicydem ha-mującym  dehydrogenazę  bursztynianową  stosowanym 

przeciwko  chorobom  grzybowym,  takim  jak  szara  pleśń 

(Botrytis), mączniak prawdziwy, parch jabłoni, Alternaria, 

Sclerotinia i Monilinia. Jest zarejestrowany do stosowania 

w  uprawach  chmielu,  tytoniu,  truskawki,  maliny,  agrestu

i porzeczki. Związek ten wykryto w jednej próbce w stężeniu 

nieprzekraczającym NDP (0,062 mg/kg).

Uprawy  pomidorów  są  bardzo  wrażliwe  na  porażenie 

patogenami, dlatego mogą wymagać wielu aplikacji ś.o.r., 

co z kolei skutkuje obecnością w nich wielu pozostałości 

pestycydów. Spośród badanych próbek odnotowano prób-ki zawierające jedną substancję (28%) i kilka s.cz. (25,1%, 

od  dwóch  do  pięciu)  (rys.  3).  Najczęściej  wykrywanymi 

kombinacjami  było  połączenie  boskalid/pyraklostrobina

(w 6 prób kach). W dwóch próbkach wykryto po pięć pozo-

stałości pestycydów, w tym boskalid, chlorotalonil, cypro-dinil, fludioksonil i pyraklostrobinę w jednej próbce, oraz 

boskalid, bupirymat, ditiokarbaminiany, iprodion i pyraklo-strobinę w drugiej próbce. Również inni autorzy donoszą 

o  zanieczyszczeniach  próbek  pomidorów  wieloma 

Mouden i wsp. 2009; Łozowicka i wsp. 2016). W próbkach 

pomidorów z Kazachstanu, w jednej oznaczono 10 substan-cji: cztery fungicydy (azoksystrobinę, metalaksyl, flusilazol 

i  triadimefon)  i  trzy  insektycydy  (endosulfan,  buprofezin

i etoksazol) (Łozowicka i wsp. 2016). Wiele pozostałości

w jednej próbce pomidorów wykryto również w pomido-rach w Egipcie, Francji i Maroku (Dogheim i wsp. 2002; 

Guillet i wsp. 2009; Id El Mouden i wsp. 2009).

Wyniki niniejszej pracy wykazały, że nieprawidłowości 

związane ze stosowaniem preparatów niedopuszczonych do 

ochrony upraw pomidorów w Polsce są znikome. Niemniej 

jednak, obecność pozostałości ś.o.r. w ponad połowie pró-bek  wskazuje  na  konieczność  monitorowania 

zanieczysz-czeń chemicznych w próbkach pomidorów, co ma wpływ 

na bezpieczeństwo i zdrowie konsumentów.

Wnioski / Conclusions

W 53% przebadanych próbek pomidorów stwierdzono

1.

występowanie  pozostałości  ś.o.r.  na  poziomie  stężeń 

0,005–1,96 mg/kg.

Tabela 2. Występowanie pozostałości środków ochrony roślin w pomidorach Table 2.   Occurrence of pesticide residues in tomatoes

Grupa

Group Substancja czynnaActive substance

Próbki z pozostałościami Samples  with residues Zakres wykrywanych pozostałości Range of detected  residues NDP MRL [mg/kg] liczba number [%] min-max[mg/kg] Fungicydy – Fungicides Anilidy – Anilide boscalid 10 10,87 0,010–0,119 3,000 Anilino-pirymidyny – Anilinopyrimidine cyprodinil 1 1,08 0,02 0,500 pyrimethanil 1 1,08 0,04 1,000 Benzamidy – Benzamide fluopicolide1,2 3 3,23 0,010–1,96 1,000 fluopyram1 _{1 1,08 0,062 0,900} Benzimidazole – Benzimidazole thiophanate-methyl 3 3,23 0,042–0,090 1,000 Karbaminiany  – Carbamate dithiocarbamates 13 14,13 0,050–0,420 3,000 propamocarb 6 6,52 0,020–0,057 4,000 Dikarboksyimidy – Dicarboximide iprodione 3 3,23 0,060–0,414 5,000 Mandelamidy – Mandelamide mandipropamid 2 2,15 0,005–0,022 1,000 Morfoliny – Morpholine dimethomorph 2 2,17 0,010–0,015 1,000 Oksazole – Oxazole famoxadone 2 2,15 0,024–0,170 2,000 Fenylopirole – Phenylpyrrole fludioxonil 1 1,09 0,02 1,000 Fenyloamidy – Phenylamide metalaxyl 1 1,08 0,040 0,200 Pirymidyny – Pyrimidine  bupirimate 1 1,08 0,017 2,000 Strobiluryny  – Strobilurin azoxystrobin 11 11,96 0,020–0,200 3,000 pyraclostrobin 6 6,52 0,005–0,050 0,300 Ftalany – Phthalate chlorothalonil 7 7,61 0,010–0,550 2,000 Triazole – Triazole difenoconazole 3 3,26 0,020–0,105 2,000 tetraconazole 1 1,08 0,013 0,100 Insektycydy – Insecticides Neonikotynoidy – Neonicotinoid acetamiprid 2 2,15 0,072–0,190 0,200 Pirydyny – Pyridine  flonicamid 1 1,08 0,089 0,300 Triazyny – Triazine cyromazine 2 2,15 0,010–0,020 0,600 Niesklasyfikowany – Unclassified buprofezin2 _{1 1,08 0,026 1,000} Niesklasyfikowany – Unclassified spinosad 1 1,08 0,01 0,700 NDP – najwyższy dopuszczalny poziom pozostałości – MRL – maximum residue limit 1_{substancja, której stosowanie nie jest zalecane w danej uprawie – application of the substance was not recommended for that crop} 2_{substancja, której pozostałość przekroczyła najwyższy dopuszczalny poziom (NDP) – the substance which residue level exceeded the maximum residue}  limit (MRL)

Literatura / References

Altin N. 2016. Identification of race 2.5 of leaf mold (Passalora fulva, syn. Cladosporium fulvum) on tomato. Journal of Plant Diseases  and Protection 123 (6): 279–284. DOI: 10.1007/s41348-016-0040-1. Bhowmik D., Kumar K.P.S., Paswan S., Srivastava S. 2012. Tomato – a natural medicine and its health benefits. Journal of Pharmacognosy  and Phytochemistry 1 (1): 33–43. Dogheim S.M., El-Marsafy A.M., Salama E.Y., Gadalla S.A., Nabil Y.M. 2002. Monitoring of pesticide residues in Egyptian fruits and  vegetables during 1997. Food Additives & Contaminants: Part A 19 (11): 1015–1027. DOI: 10.1080/02652030210157655. ec.europa.eu/eurostat [dostęp: 10.05.2018]. EFSA Journal 2015. European Union report on pesticide residues in food. EFSA 13: 4038.  Guillet V., Fave C., Montury M. 2009. Microwave/SPME method to quantify pesticide residues in tomato fruits. Journal of Environmental  Science and Health, Part B 44: 415–422. GUS 2017. Wyniki produkcji roślinnej w 2016 r. Główny Urząd Statystyczny, Warszawa, 82 ss.  Id El Mouden O., Zougagh M., Lemerhyeratte A., Salgui R., Bazzi L., Hormatallah A., Chakir A., Ríos A. 2009. In-house pesticide residue  monitoring of tomatoes from Souss-Massa (Morocco) and pesticide residue levels in tomatoes grown in a greenhouse after multiple  applications of dicofol and difenoconazole. Italian Journal of Food Science 21 (4): 517–528. Jankowska M., Kaczynski P., Hrynko I., Lozowicka B. 2016. Dissipation of six fungicides in greenhouse-grown tomatoes with processing  and health risk. Environmental Science and Pollution Research International 23: 11885–11900. DOI: 10.1007/s11356-016-6260-x. Lee K.G., Lee S.K. 2012. Monitoring and risk assessment of pesticide residues in yuza fruits (Citrus junos Sieb. ex Tanaka) and yuza tea  samples produced in Korea. Food Chemistry 135 (4): 2930–2933. DOI: 10.1016/j.foodchem.2012.06.111. Lozowicka B., Abzeitova E., Sagitov A., Kaczynski P., Toleubayev K., Li A. 2015. Studies of pesticide residues in tomatoes and cucum-bers from Kazakhstan and the associated health risks. Environmental Monitoring and Assessment 187 (10): 609. DOI: 10.1007/ s10661-015-4818-6.

Łozowicka  B.,  Rutkowska  E.,  Jankowska  M.,  Hrynko  I.,  Kaczyński  P.  2016.  Toxicological  evaluation  of  multi-class  pesticide  resi-dues in vegetables and associated human health risk study for adults and children. Human and Ecological Risk Assessment 22 (7): 1480–1505. DOI: 10.1080/10807039.2016.1185690.

Nowacka A.,  Gnusowski  B., Walorczyk  S.,  Drożdżyński  D.,  Raczkowski  M.,  Hołodyńska-Kulas A.,  Frąckowiak  D.,  Ziółkowski A.,  Przewoźniak M., Rzeszutko U., Domańska I., Pszczolińska K., Łozowicka B., Kaczyński P., Rutkowska E., Jankowska M., Hrynko  I., Szpyrka E., Rupar J., Matyaszek A., Kurdziel A., Podbielska M., Słowik-Borowiec M., Szponik M. 2015. Pozostałości środków  ochrony roślin w płodach rolnych (rok 2013). [Pesticide residues in agricultural crops (2013)]. Progress in Plant Protection 55 (4):  423–439. DOI: 10.14199/ppp-2015-071. Rao A.V., Agarwal S. 1999. Role of lycopene as antioxidant carotenoid in the prevention of chronic diseases: A review. Nutrition Research  19 (2): 305–323. DOI: 10.1016/S0271-5317(98)00193-6. Rozporządzenie WE 2005. Rozporządzenie (WE) nr 396/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z dnia 23 lutego 2005 roku  z późniejszymi zmianami w sprawie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości pestycydów w żywności i paszy po-chodzenia  roślinnego  i  zwierzęcego  oraz  na  ich  powierzchni,  zmieniające  dyrektywę  Rady  91/414/EWG  (Dz.  Urz.  L  70,  str.  1 z 16.03.2005). Rupprecht J.K. 2006. Behaviour of fluopicolide in plants. Pflanzenschutz-Nachrichten Bayer 59 (2–3): 261–280. Sahoo S.K., Mandal K., Kumar R., Singh B. 2014. Analysis of fluopicolide and propamocarb residues on tomato and soil using QuEChERS  sample preparation method in combination with GLC and GCMS. Food Analytical Methods 7: 1032–1042. DOI: 10.1007/s12161-013-9709-2. SANTE/11945/2015. 2016. Guidance document on analytical quality control and method validation procedures for pesticides residues  analysis in food and feed. Supersedes SANCO/12571/2013. Implemented by 01/01/2016. Schoina C., Bouwmeester K., Govers F. 2017. Infection of a tomato cell culture by Phytophthora infestans; a versatile tool to study  Phytophthora-host interactions. Plant Methods 13: 88. DOI: 10.1186/s13007-017-0240-0. Sharma K.K., Shukla V.R., Patel A.R., Vaghela K.M., Patel H.K., Shah P.G., Banerjee H., Banerjee T., Hudait R.K., Sharma D., Sahoo  S.K., Singh B., Tripathy V. 2016. Multilocation field trials for risk assessment of a combination fungicide fluopicolide + propamocarb  in tomato. Environmental Monitoring and Assessment 188 (11): 604. DOI: 10.1007/s10661-016-5610-y. Toquin V., Barja F., Sirven C., Gamet S., Latorse M.P., Zundel J.L., Schmitt F., Beffa R. 2006. A new mode of action for fluopicolide:  modification of the cellular localization of a spectrin-like protein. Pflanzenschutz-Nachrichten Bayer 59: 171–184. Ustawa z dnia 18 grudnia 2003 r. o ochronie roślin. 2004. (Dz. U. z dnia 27 stycznia 2004 r. Nr 11, poz. 94 z późn. zm.). http://isap.sejm. gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20040110094 [dostęp: 19.03.2018]. Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia. 2006. (Dz. U. Nr 171, poz. 1225, z późn. zm.). http://isap.sejm. gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20061711225 [dostęp: 19.03.2018]. Veluchamy S., Panthee D.R. 2015. Differential expression analysis of a select list of genes in susceptible and resistant heirloom tomatoes with  respect to Pseudomonas syringae pv. tomato. European Journal of Plant Pathology 142 (4): 653–663. DOI: 10.1007/s10658-015-0621-z. www.minrol.gov.pl [dostęp: 17.04.2018].

Do najczęściej występujących s.cz. w próbkach pomi-2.

dorów należały: ditiokarbaminiany, azoksystrobina, bo-skalid, chlorotalonil, pyraklostrobina i propamokarb. 

Najczęściej  wykrywanymi  grupami  pestycydów  były 

3. 

karbaminiany, strobuliny i anilidy.

Nieprawidłowości  związane  ze  stosowaniem  ś.o.r.

4.

w trzech przypadkach dotyczyły zastosowania substan-

cji niezalecanych do ochrony pomidorów, a tylko w jed-nym przypadku odnotowano przekroczenie NDP.