Rewolucja w edukacji i nauczaniu : neurodydaktyka

Kamil Gorzka

Rewolucja w edukacji i nauczaniu :

neurodydaktyka

Humanistyka i Przyrodoznawstwo 21, 451-454

REWOLUCJA W EDUKACJI I NAUCZANIU

- NEURODYDAKTYKA

M a r z e n a Ż y l i ń s k a ,

N eurodydaktyka. N auczanie

i uczenie się przyjazne mózgowi

Neurodydaktyki

452

istotne jest, aby ci, którzy kształcą je i wprowadzają w życie, dobrze zrozumieli

na czym polega działanie mózgu. Ważne też jest poznanie struktury rozwojowej

m ózgu w przeciągu życia człowieka. Przybliżyć to może do głównego celu, j a ­

kim je s t popraw ienie albo też zastąpienie starych schem atów edukacyjnych

i wkroczenie w now ą fazę nauczania, przyjazną dzieciom i młodzieży.

W pierwszym rozdziale, zatytułowanym Neurobiologiczne podstawy procesu

uczenia się

autorka pisze o korelacji mózgu i nauki. Czy szkoły wykorzystują

potencjał umysłu w celu rozwijania zdolności u dzieci? Czy nauka odbywa się

w sposób kreatywny? Czy model edukacji znany jeszcze z przeszłych wieków,

polegający na relacji uczeń-nauczyciel „z ławki”, jest w stanie wykształcić po­

kolenia o elastycznym umyśle? Odpowiedź na te pytania zazwyczaj jest nega­

tywna, w czym m uszę się z M arzeną Żylińską zgodzić. Dzieci w szkole są słu­

chaczami, a sposób funkcjonow ania szkoły dem otywuje je do działania. Co

zrobić, aby zmienić ten niepoprawny stan rzeczy? Przede wszystkim poznać dzia­

łanie mózgu - taką odpowiedź podsuwa autorka. Popiera j ą argumentami o wręcz

niepojętym działaniu mózgu. Szybkość przenikających impulsów z mózgu i do

mózgu, jego plastyczność przebijają nawet najlepszy komputer na świecie (s. 26-37).

Dlaczego nie wykorzystuje się zatem potencjału ludzkiego umysłu, tak jak w y­

korzystuje się potencjał komputerów? To mózg i jego możliwości są specyficz­

n ą siłą człowieka. Ważne, by od samego początku jak najpełniej go kształtować

i przystosowywać do dalszych zadań, przed którymi stanie. Uwzględniając oczy­

wiście fakt, że każdy mózg w swoisty dla siebie sposób przetwarza informacje.

Czy można w takim razie przyjąć pew ną główną zasadę sprzyjającą uczeniu

kilkunastu dzieci w jednej chwili w danym miejscu, aby wykorzystać w pełni

silne strony ich umysłów? Autorka proponuje, aby robić użytek z wrodzonych

talentów i predyspozycji, jakim i obdarzone są dzieci, a przy tym organizować

naukę w taki sposób, by mogły efektywnie przetwarzać informacje płynące ze

świata (s. 38-69). Aktywne podejście do nauki pobudza zarazem aktywność neu­

ronów, które tworząc sieci powiązań, ułatwiają mózgowi przyswajanie (antyprzy-

kładem jest nauka regułek, tzw. nauka na pamięć, niedająca możliwości neuro­

nom do tworzenia odpowiednich połączeń w mózgu). Aktywność uczenia się,

przysw ajania inform acji i ciekawość poznawcza są naturalnym i przym iotam i

człowieka, więc wystarczy go jedynie zachęcić i nie demotywować do zdobywa­

nia wiedzy. Nie przez przypadek od najmłodszych lat dziecko zadaje pytania:

dlaczego i co to? Poznawcza aktywność jest wspólna wszystkim ludziom, stąd

postulat Żylińskiej, by nauka rozbudzała ciekawość u dzieci zamiast podawać

gotowe niezapadające w pamięć rozwiązania (s. 85-91).

W kolejnych rozdziałach, zatytułowanych: Fascynujące neurony lustrzane

Cyfrowi tubylcy i cyfrowi imigranci

Szkoła przyjazna mózgowi, czyli poszukiwa­

nie alternatywy dla edukacji transmisyjnej, autorka pokazuje możliwe drogi ku

lu d z k ie i n o w o c z e s n e t e c h n o l o g ie . M ó z g i d z i e c i w c z a s a c h k o m p u t e r y z a c j i r o z ­ w ij a j ą s i ę w s w o i s t y s p o s ó b , o b c y c z ę s t o p o k o l e n i o m d o r a s t a j ą c y m p o z a e r ą k o m p u t e r ó w . C o w i ę c e j , w s z k o ł a c h n ie t w o r z y s i ę o d p o w ie d n ic h w a r u n k ó w i n ie d a je u c z n io m b o d ź c ó w d o z d o b y w a n ia w i e d z y (s . 1 7 4 - 1 9 5 ) , a ic h m ó z g i (a c o z a t y m id z i e - m y ś l e n i e ) r ó ż n ią s i ę z n a c z n ie o d n a s z y c h . Z d a r z a s i ę ta k , ż e r o d z ic e , n a u c z y c ie l e c z y w y c h o w a w c y p r ó b u ją n a r z u c ić , w p o i ć n a s i ł ę w i e d z ę z j a k i e j ś d z ie d z in y d z ie c i o m , a b y k s z t a łt o w a ć ic h w e d l e s w o i c h w y o b r a ż e ń . J e d ­ n a k b a d a n ia w s k a z u j ą n a to , ż e n ie s p o s ó b n a r z u c ić m ó z g o w i c e l ó w z z e w n ą tr z , k ie d y t e n w c h o ć b y m in im a ln y m s t o p n iu n ie j e s t z a g a d n ie n ie m z a in t e r e s o w a n y . M ó z g s e le k c j o n u j e in f o r m a c je , p r z e tw a r z a j e , a n a p e w n o te p o d a w a n e i n ie j a k o w m u s z a n e , n ie u ła t w ia j ą p r a c y m ó z g u . Ż y liń s k a p o d a je r o z w ią z a n ia , p o k a z u je m o ż l i w e s c e n a r iu s z e i u ś w ia d a m ia , ż e m o ż n a j e r e a liz o w a ć . W r e z u lt a c ie s z k o ła s ta ła b y s i ę n o w o c z e s n a , p o c ią g a j ą c a i u c z ą c a t e g o , c o d a n e m u d z ie c k u m o ż e o k a ­ z a ć s i ę p r z y d a tn e z e w z g l ę d u n a j e g o p r e d y s p o z y c j e . O d k r y c ie w c z e s n y c h t a le n ­ tó w , u k ie r u n k o w a n ie ic h ż y c io w e j d r o g i i d a w a n ie r a d o ś c i n a u k ą - ta k p o w in ie n w y g l ą d a ć p r z y s z ł y m o d e l e d u k a c y jn y . D o s k o n a ły m t e g o p r z y k ła d e m s ą k r a je s k a n d y n a w s k ie , ta k ie j a k S z w e c j a c z y F in la n d ia , g d z ie d z ie c i r a c z e j z a c h ę c a s i ę d o n a u k i, b e z o c e n ia n ia ic h d o p e w n e g o w ie k u . W p o ls k im s y s t e m ie e d u k a c ji j e s t w r ę c z o d w r o tn ie . Z a c h ę c a n ie j e s t b a r d z ie j p o c ią g a j ą c e d la d z ie c k a a n iż e li w y ­ m u s z a n ie , k tó r e z g ó r y j e s t n a c e c h o w a n e p e j o r a t y w n ie (s . 2 3 8 - 2 4 2 ) . Z b y tn ie p r z y k ła d a n ie w a g i d o b iu r o k r a c ji i s c h e m a t ó w m u s i z o s t a ć z a s t ą p io ­ n e n o w o c z e s n y m m o d e l e m , k tó r y w k s i ą ż c e z o s t a ł z a p r e z e n t o w a n y z z a s k a k u j ą ­ c ą t r a f n o ś c ią . O b e c n ie l i c z y s i ę w y ł ą c z n i e w e r y f ik o w a n ie „ w ie d z y ” z a p o m o c ą t e s t ó w , o c e n ia n i e , p u n k t o w a n ie , a to s i ł ą r z e c z y r o z m ij a s i ę z c e l e m r o z w o j u c z ł o w i e k a . D z i e c k o n i e j e s t p r z e c i e ż m a s z y n k ą , n a k tó r e j w y k o n u j e s i ę t e s t y i o c e n ia . Z d a n ie m a u to r k i, k a ż d y n a u c z y c ie l p o w in ie n z n a ć stru k tu ry f u n k c j o n o ­ w a n ia d z i e c i ę c y c h m ó z g ó w , s k o r o c h c e ic h n a u c z a ć - b e z w y j ą t k ó w . W ie l u z n ic h je d n a k n ie j e s t w s t a n ie z r o z u m ie ć d z i e c i w y c h o w y w a n y c h w „ e r z e k o m ­ p u t e r o w e j ” . M y ś l e n ie t e g o p o k o le n i a o p ie r a s i ę n a in n y c h s c h e m a t a c h m y ś l o ­ w y c h w y n ik a j ą c y c h z p a n o w a n ia in n e g o r o d z a ju k u ltu ry . R ó ż n ią s i ę w ię c w s p ó ł ­ c z e s n e d z i e c i o d s w o ic h r ó w ie ś n i k ó w z „ e r y p r z e d k o m p u t e r o w e j” p o d w ie lo m a w z g lę d a m i.

C z y w s z y s c y n a u c z y c ie l e p r z y g o t o w a n i s ą n a n a u c z a n ie u c z n ió w p o s ł u g u j ą ­ c y c h s i ę o d m ie n n y m i s c h e m a ta m i m y ś l o w y m i i c z y g o t o w y j e s t n a to p o ls k i s y s ­ t e m e d u k a c ji? O b a w ia m s ię , ż e o d p o w ie d ź b y ła b y n e g a t y w n a . Z w i e l k ą c h ę c ią z a p r o w a d z iłb y m d z ie c k o d o s z k o ł y fu n k c jo n u ją c e j w o p a r c iu o ta k ą id e ę , j a k ą z a p r e z e n t o w a ła M a r z e n a Ż y liń s k a . W in n y m w y p a d k u r o z w a ż y łb y m k s z t a łc e n ie g o n a w ł a s n ą r ę k ę , m a j ą c o b r a z t e g o , c o p r o p o n u je d z is ie j s z a s z k o ła , a c o n a j­ m n ie j p o s ta r a łb y m s i ę s p r a w d z ić s z k o ł y i p r z y g o t o w a n ie n a u c z y c ie l i, k tó r z y m i e ­ l i b y s p r a w o w a ć p i e c z ę n a d d z ie c k ie m . W y c h o w a w c y z a te m , z a r a d ą Ż y liń s k ie j , p o w in n i n ie j a k o „ w e j ś ć w ś w ia t u c z n i ó w ” , a n a jp ie r w p r z y s w o ić j ę z y k , k tó r y m

454

Kam il Gorzka