Irena Kutyłowska
Zamość - Zamczysko, woj. zamojskie
Informator Archeologiczny : badania 20, 236-237
236
-wykonano p o ln ą d o k u m e n tacją p e o f i i l * l u M s u r y s a e j « r e l i k t ó w a r c h i t e k t u r y i t p . B a d a n ia i n a d z o ry a r c h e o lo g ic z n e b ąd ą k o n ty n iK w a n a .
2AMOSC - Zamczysko wo j » samo j a k i e
U n iw ersy tet M a rli C n rie-S k ło d o w sk ie j K atedra A rc h e o lo g ii
w l a b l i n U
B a d a n ia p r o w a d z iła d r Ir e n a K u ty ło w s k a . F in a n s o w a ł ffOAK w Z am o ś ciu , P i ą t y m s o p b ad a ń . f o r t y f i k a c j a n o w o ż ytn e j w i l l i p o d m ie ja k ie j.
B a d a n ia a r c h e o lo g ic z n e na Zamczysku w 1 Ш r , p o d ję t o w c e l u p e łn ie j s z e g o ro z p o z n an ia r e l i k t ó w murowanych o d s ło n ię t y c h w p o łu d n io w e j p a r t i i f o r t y f i k a c j i i u c h w y ce n ia ic h związków z budow lą m ie s z k a ln ą , po z n is z c z e n iu k t ó r e j p o z o s t a ł - w c e n t r a l n e j p a r t i i s ta n o w is k a - na-Ź ród łow e u p o w a ż n ia ją c e do p o n iż s z y c h s tw ie rd z e ń «
1, Z z a s ią g u w a rs tw gruzow ych z w iąz an ych z kopcem wnioskow ać n o ż n a , że budow la m ie s z k a ln a w p a r t i i c e n t r a l n e j s ta n o w is k a m ia ła o k o ło 60 w d łu g o ś c i ne o s i wschód-zachód i 36 n s z e ro k o ś c i na o s i p ó łn o c - p o łu d n ie , w s to su n k u do g łó w n e j o s i f o r t y f i k a c j i budynek te n p rz e s u n i ę t y b y ł o o k o ło 15-20 a na zach ó d .
2. Po d o b n ie j a k w l a t a c h u b ie g ły c h zaobserwowano duży s t o p ie ń z n is z c z e n ie s ta n o w is k a z w ią z a n y z rabunkowym ro z b ie r a n ie m murów o r a z wywożeniem z n a jd u ją c e g o s i ę w p o d ło ż u p ia c h u w c e la c h b u d o w la n ych . Spowodowa ł o t o c a łk o w it e z n is z c z e n ie w a rs tw k u ltu ro w y c h i poziomów u ż y t kowych _ It wykopach z a k ła d a n y c h poza z a s ią g ie m g ru z u z w iązan ego z budow lą m ie s z k a ln ą , na c a ły m t e r e n i e w o b r ą b ie muru f o r t y f i k a c y j n e g o , b e z p o ś re d n io pod w s p ó łc z e s n ą p o w ie r z c h n ią , w y s tę p u ją n ie n a ru s z o n e w a rs tw y c a lc o w e *
4.
P e łn a a n a l i z a zgrom adzonych Ź r ó d e ł a r c h e o lo g ic z n y c h , a r c h i t e k t © n ie ś n y c h , p is a n y c h 1 k a r t o g r a f le ś n y c h p ozw ala o d tw o rz y ć h i s t o r i ą s ie d z i b y Zam o ysk ich na Zam czysku. N l a t a c h 1628- -1635 Tomasz fa m o y s k l w z n osi na p o łu d n ie od murów t w ie r d z y Zam ość, s a s z t u c z n ie s p ię trz o n y m staw em , p o d m ie jsk ą r e z y d e n c ją . J a k p o d a ją s ie d e m n a sto w ie cz n e p rz e k a z y p o w staw a ła ona w dwóch e ta p a c h , w l a t a c h 1628-1632, z a t r u d n io n y na s t a ł e w Zam ościu b ud ow niczy Ja n Ja r o s z e w ic z wzno s i o b sz e rn y budynek m ie s z k a ln y d re w n ia n y lo b s z k ie le t o w y , wzorowany zapewne na tr a d y c y jn y m darni o r a z mur obwodowy na r z u c i e n o w o ż y tn e j f o r t y f i k a c j i b a s t io n o w e j. Dwór p o d m ie js k i n a b ie r a c e c h re n e sa n so w e j w i l l i i warownego zamku* Kimo t e e le m e a ty o bronne b a s tio n o w e j f o r t y f i k a c j i zredukowane z o s t a ł y do w rą c z d e k o ra c y jn e g o muru obwodowego, s y lw e t a c a ł o ś c i m a n if e s tu j e w ysoką ran g ą s p o łe c z n ą i b ogactw o w ł a ś c i c i e l i . R e z y d e n c ja , p o ło żo n a w p o b liż u m ia s t a , w o t o c z e n iu wody i la s u nazywana j * « t w dokum entach z X V I I w . zamkiem n a BKrasnym b r z e g u ". W zamku tym o d d z ia ły Bohdana C h m ie ln ic k ie g o z a ł o ż y ł y w 1648 roku obóz o b łą Z n ic z y . S p a lo n y p rze z n ic h z o s t a ł budynek m ie s z k a ln y . To p ie r w s z e o b lę ż e n ie t w ie r d z y fam o ść w y k a z a ło j a k n i e f o r t u n n i e z lo k a liz o w a n a z o s t a ła p o d m ie js k a r e z y d e n c ja . Zapewne ze w zglądów s t r a t e g i c z n y c h , wobec b u r z liw y c h w yd arzeń p o lit y c z n y c h d r u g i e j p o ło w y X V I I w . n f e odbudowano j e j , a mur o bro n ny c e lo w o r o z e b ra n o , p rz y g o to w u ją c s i ą do k o le jn e g o o b lę ż e n ia w 1656 r . Po ponad 300 l a t trw a ją c y m sukcesywnym r o z b ie r a n iu i r o z g r a b ia n iu j e j nu ró w , o d s ła n ia n e na Zamczysku f u n damenty s p r a w ia ją w r a ż e n ie r o z p o c z ą t e j i n ig d y n i e uk o ń cz o n e j b u d o w li. S to p n io w o z a c ie r a ł a s i ą p am ięć o p ie r w o t n e j f u n k c j i r e z y d e n c ji Zam o ysk ich na Zam czysku. Praw d op o do bn ie w Z l i v .* z Zam czyskiem z w iąz an a z o s t a ła t r a d y c j a o ro do w ej s i e d z i b i e ż&m oyskich - Sk o k ćw ce . В zgroma dzonych d o ty c h c z a s m a t e r ia ła c h ź ró d ło w y ch b ra k j e s t d a n y c h k t ó r e dow odnie p o t w ie r d z iły b y t e i d e n t y f i k a c j ą .
B a d a n ia a r c h e o lo g ic z n e na Zamczysku p o z w o liły z lo k a liz o w a ć 1 o d tw o rz y ć w m ia rą m o ż li w o ś c i form ą a r c h it e k t o n ic z n ą r e z y d e n c ji w z n ie s io n e j p rz e z Tomasza Zam o ysk ieg o , z n a n e j z l i c z nych pirzekasdw p is a n y c h d o ty c h c z a s w p e ł n i n i e w y k o rz y s ta n y c h w l i t e r a t u r z e p rze d m io tu 1 h i s t o r i i m ia s t a .
dworze p o ls k im . N d ru g im e t a p i e , w l a t a c h 1633-1635 w e d łu g p r o je k t u w ło s k ie g o a r c h i t e k t a A nd rea d e l i * Aqua p o w s ta je p r z y b u d o w li zw anej dworem lu b p ałacem d z i e d z i n i e c o to c z o n y a rk a
г л
-D okum entacją 1 z a b y t k i p rz e k a sa n o do W ojew ódzkiego Ośrodka A rch e o lo g ic z n o - K o n se rw a to r- a k le g o w t u o l c U « O s t a t n i е е zon b a d a ł. ZAWAŁÓW, gm .M iączyn w o j. z a m o js k ie S ta n o w is k o 1 t A K I w o j. E i « lo n o g ó r a k ie S ta n o w is k o l , 2 , i p a t r z p d ln a ś re d n io w ie c z a p a t r z p ó in e ś r e d n io w ie c z e iA R Y P P P ra c o w n ie K o n s e r w a c ji Zabytków ■ o j, z ie lo n o g ó r s k ie P ra c o w n ia A r c h e o lo g ic z n a S ta n o w is k o 5 O d d z ia ł w Po z n an iu
B a d a n ia p r o w a d z ili mgr mgr Edward K ra u se / a u t o r spraw oz d a n ia / , P i o t r Ś n ia d y , P i o t r W aw rzyniak o ra z s tu d e n t UAM P i o t r C h m ie le w s k i. K le c e n ie w ew nętrzne w ramach z le c e n ia Wojskowego Rejonowego Z arządu Kwaterunkowo-Budowlanego w Z ie l o n e j G ó r z e . P a ła c ogrodowy f l e t n i J /z р о сz . X V I I I w ./ S ta n o w is k o S t o X V III- w le c z n y p a ła c ogrodowy г w ia r an y f u n k c jo n a ln ie ze s ta n o w is k 1еи 1 1 2 w K a rach /zamek, p a ła c / . S ta n o w is k o p o ło to ne j e s t nad k ra w ę d z ie n i e w i e l k i e j ła g o d n e j do l i n y t ł o t e j S t r u g i , o b e c n ie c a łk o w ic i e a k a n a llz o w a n e j, w p ó łn o c n e j c z ę ś c i m ia s ta .
Celem badarf b y ł o ro z p o z n a n ie a r c h e o lo g ic z n e te r e n u p rz y p a ła c u , o k r e ś l e n i e sposobu 1 g łę b o k o ś c i fundam entow ania Je g o ś c ia n o r a z u z y s k a n ie d an ych o ew entualnym sta rs z y m o s a d n i c t w i e , k tó r e g o Ś la d y s p o ty k a S i e w n a j b l i ż s z e j o k o li c y / a ta n o w ls k a 1, 2 , 4 / .
P r a c e a r c h e o lo g iс zna poprzedzona b y ł y wykonaniem pom iarów do a z k lc u s y tu a c y jn e g o s t a no w isk a o r a z b ad a n iam i w ie r t n i c z y m i . W yn ikiem w ie r c e it b y ł o s t w ie r d z e n ie , że t e r e n sta n o w isk a noże byó I n t e r e s u j ą c y d la badarf a r c h e o lo g ic z n y c h z powodu c h o c ia ż b y w a rstw o s a d n ic z y c h i b u - —. d ow lanych o łą c z n e j g r u b o ś c i d o ch o d z ące j czaaam l naw et do I z ,
W ytycz o n o po dwa wykopy p r z y e le w a c ja c h p o łu d n io w e j 1 z a c h o d n ie j o łą c z n e j p o w ie rz c h n i 67,5 n2 .
Wykopy w yek sp loro w ano do c a l c a z w yb ran iem o d k r y t y c h o b ie k tó w n ie ru ch o m ych . S tw ie r d z o n o , że n a w a r s t w ie n ia 1 o b ie k t y s ą t y l k o n o w o ły tn e i pochodzą z X V I1 I- X X w ie k u . Fundamenty ś c ia n p a ła c u są wykonane z g ru z u i k a m ie n i na g łę b o k o ś c i o k o ło 1 m p o n iż e j obecnego poziomu t e r e n u 1 w ią z a n e s ą b a rd z o ekromną i l o ś c i ą zapraw y w a p ie n n e j. Wa s ta n o w is k u n i e s tw ie rd z o n o n i e s t e t y ż ad n y ch , n aw et lu ź n y c h ś la d ó w s t a r s z e g o n i ż X v i i l- w i e c z n e o s a d n ic tw a .
К m a t e r ia łu ruchomego z n a le z io n o o k o ło 800 ułamków naczyri g l in ia n y c h /w tym kam ionka, f a j a n s , p o r c e la n a / , fra g m e n ty k a f l i p ły t k o w y c h , k i l k a d z i e s i ą t zab ytk ó w m etalow ych / g łó w n ie g w o fd z ie k u t e / , a t a k ż e 2 fra g m e n ty f a j e k c e ra m ic z n y c h .
M a te r L a ły 1 d o k u m e n tacja z badarf z n a jd u ją s i e w o p ra co w a n iu w P ra c o w n i A r c h e o lo g ic z n e j PP P K I O d d z ia ł w P o z n a n ia .
