___________________________________________________________________________
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem
zakładu górniczego
Michał KUCHARCZYK
ORCID ID https://orcid.org/0000-0002-6144-0785 Uniwersytet Opolski, Opole, e-mail: mk.kucharczyk@gmail.com
Streszczenie
W artykule podjęto problematykę regulacji prawnych dotyczących odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego, które zostały zawarte w Dziale VIII (art. 144-152) ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze.
Zaprezentowano pojęcie zakładu górniczego oraz podjęto próbę zdefiniowania pojęcia ruchu zakładu górniczego. Przeprowadzono analizę zasad, dotyczących odpowiedzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego, z uwzględnieniem przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny. Przedstawiono sposoby naprawiania szkód, z uwzględnieniem zasad postępowania ugodowego, oraz zaprezentowano procedurę docho-dzenia roszczeń dotyczących szkód, powstałych w wyniku ruchu zakładu górniczego. Artykuł oparto na literaturze przedmiotu, opracowaniach komentarzowych, skorzystano także z zasobności orzeczeń, przede wszystkim z aktualnej linii orzeczniczej, wypracowanej przez Sąd Najwyższy, aktualnych tez sądów apelacyjnych oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Słowa kluczowe: odpowiedzialność za szkody, zakład górniczy, ruch zakładu górniczego,
prawo geologiczne i górnicze
The responsibility for damage caused by the operations
of the mining plant
Abstract
The article discusses the issue of legal regulations regarding liability for damage caused by the mining plant operations, which were included in Section VIII (Articles 144-152) of the Act of 9th June 2011 Geological and Mining Law.
It presents the concept of a mining plant as well as an attempt to define the concept of a mining plant operation. Additionally, there was also made an analysis of the rules regarding liability for damage caused by mining plant operations, taking into account the provisions of the Act of 23rd April 1964 Civil Code. There are presented the solutions of repairing damages considering the rules of settlement procedure and a procedure for vin-dication of claims for damages resulting from mining plant operations.
The paper is based on the subject literature, commentary studies, and the abundance of judgments, above all from the current case law developed by the Supreme Court, the current thesis of Appellate Courts and the Supreme Administrative Court.
Key words: liability for damages, mining plant, mining plant operations, geological and
Wstęp
Odpowiedzialność za szkody, powstałe w wyniku ruchu zakładu górniczego, zgodnie z obecnym stanem prawnym została uregulowana przez ustawodawcę w art. 144-152 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, dalej p.g.g. (DzU 2011, nr 163, poz. 981, z późn. zm.) [24]. Bieżące uregulowania zastąpiły ustawę z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geologiczne i górnicze.
Zagadnienie odpowiedzialności za szkody, powstałe w wyniku ruchu zakładu górniczego, zostało opisane przez prof. Ryszarda Mikosza w publikacji pt. „Odpo-wiedzialność za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego”. Monografia ta odnosi się do przepisów zawartych w ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. Prawo geolo-giczne i górnicze. Natomiast uregulowania, zawarte w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze, zostały opisane w publikacji pod redakcją prof. Bartosza Rakoczego pt. „Wybrane problemy Prawa geologicznego i górnicze-go” [9]. Ze względu na umiarkowane zmiany w przepisach dotyczących odpowie-dzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego, wprowadzone przez bieżące uregulowania, należy odnieść się do obu publikacji z uwagi na ich aktual-ność [9].
Mając na uwadze przedstawienie w niniejszym artykule zagadnienia, dotyczące-go odpowiedzialności za szkody powstałe w wyniku ruchu zakładu górniczego, w sposób konkretny i zupełny, odwoływanie się do wyżej wymienionych publikacji jest niezbędne. Jednakże autor skupi się na przedstawieniu odpowiedzialności za szkody, powstałe w wyniku ruchu zakładu górniczego, uwzględniając obecnie obo-wiązujące przepisy. Analiza obecnego stanu prawnego wymaga poparcia orzecze-niami sądów powszechnych oraz sądów administracyjnych.
1.
Zakład górniczy i jego ruch
Prawna definicja zakładu górniczego została zawarta przez ustawodawcę w art. 6 ust. 1 pkt 18 p.g.g., zgodnie z którą jest to: „wyodrębniony technicznie i organizacyj-nie zespół środków, służących bezpośrednio do wykonywania działalności regulo-wanej ustawą w zakresie wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku tech-nologicznym z wydobyciem kopaliny, przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprze-daży, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów albo podziemnego składowania dwutlenku węgla, w tym wy-robiska górnicze, obiekty budowlane, urządzenia oraz instalacje”.
Ustawodawca nie przewidział definicji pojęcia ruchu zakładu górniczego w ww. akcie prawnym. Bez wątpienia jest to pojęcie obszerniejsze aniżeli roboty górnicze, zdefiniowane w art. 6 ust. 1 pkt 12 p.g.g., zgodnie z którym robotą górniczą – jest wykonywanie, utrzymywanie, zabezpieczanie lub likwidowanie wyrobisk górniczych oraz zwałowanie nadkładu w odkrywkowych zakładach górniczych w związku z działalnością regulowaną ustawą [8]. Zatem niecelowe jest utożsamianie ruchu zakładu górniczego z robotami górniczymi.
Zakład górniczy niewątpliwie jest przedsiębiorstwem zgodnie z definicją zawartą w art. 551 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny, dalej k.c. (DzU 1964, nr 16, poz. 93, z późn. zm.), na podstawie którego przedsiębiorstwo jest zorganizo-wanym zespołem składników niematerialnych i materialnych, przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej (ruch zakładu górniczego należy pojmować jako ruch przedsiębiorstwa) [23].
Pojęcie ruchu przedsiębiorstwa jest szeroko ujmowane w orzecznictwie sądów powszechnych. Zgodnie z wyrokami Sądu Najwyższego przez ruch przedsiębior-stwa rozumieć należy każdy przejaw działalności przedsiębiorprzedsiębior-stwa, wynikający z określonej jego struktury organizacyjnej i jego funkcji usługowo-produkcyjnej [14, 16, 12]. Ponadto Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku stwierdził, że „ruchem przedsiębiorstwa jest każda działalność tego przedsiębiorstwa – a nie tylko taka, która jest bezpośrednio związana z działaniem sił przyrody, i która stanowi następ-stwo ich działania” [13]. Ruchem zakładu górniczego w znaczeniu prawnym będą jedynie zdarzenia, przyczyniające się do powstania skutku prawnego [7].
Podmiot prowadzący zakład górniczy jest na podstawie art. 105 p.g.g. zobowią-zany do prowadzenia działalności w sposób zgodny z przepisami prawa, w szcze-gólności na podstawie planu ruchu zakładu górniczego, a także zgodnie z zasadami techniki górniczej. Przepis ten odnosi się nie tylko do norm prawnych, zawartych w Prawie górniczym i geologicznym. Wolą ustawodawcy jest prowadzenie zakładu górniczego zgodnie z powszechnie obowiązującym prawem, które obejmuje działal-ność zakładów górniczych (m.in. akty prawa miejscowego, rozporządzenia wyko-nawcze, ustawy czy ratyfikowane umowy międzynarodowe) [8]. Aby zakład górniczy mógł prowadzić ruch, przedsiębiorca wg ww. ustawy jest zobowiązany do stworze-nia planu ruchu zakładu górniczego. Plan, o którym mowa w zdaniu poprzednim, stanowi newralgiczny dokument, występujący w ramach prowadzenia ruchu zakładu górniczego, czego potwierdzeniem jest użycie przez ustawodawcę w art. 105 p.g.g. określenia „w szczególności”, co podkreśla jego istotną rolę w procesie ruchu zakła-du górniczego. Planu ruchu zakłazakła-du górniczego zgodnie z art. 105 ust. 2 p.g.g. nie sporządza się w przypadku, gdy koncesji udzieli starosta (ruch zakładu prowadzi się na podstawie warunków zawartych w koncesji), jak również gdy roboty górnicze, służące poszukiwaniu i rozpoznawaniu złóż kopalin, są prowadzone bez użycia środków strzałowych na głębokości nieprzekraczającej 100 m poza obszarem górni-czym (ruch zakładu prowadzi się na podstawie warunków zawartych w koncesji lub decyzji zatwierdzającej projekt robót geologicznych).
Jak wspomniano wyżej, zakład górniczy powinien być także prowadzony zgodnie z zasadami techniki górniczej. Ustawodawca nie zdefiniował tego pojęcia. W literatu-rze pliteratu-rzedmiotu występuje pogląd, że są to reguły, wynikające z doświadczenia i wiedzy, które stanowią podstawę do określania procedur przy wykonywaniu czyn-ności, związanych z ruchem zakładu górniczego. Reguły te nie są stałe, ulegają zmianom, które zachodzą dzięki rozwojowi technologicznemu oraz poszerzaniu wiedzy z zakresu danej dziedziny [8]. Zgodnie z tezą, zawartą w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego, należy stwierdzić, że plan ruchu górniczego stanowi sfor-malizowany dokument, będący podstawą prawidłowego funkcjonowania zakładu górniczego, pozwalający na prowadzenie działalności koncesyjnej w sposób zgodny z prawem [10].
2.
Odpowiedzialność za szkody
Ustawodawca, ustalając zasady odpowiedzialności za szkody spowodowane ru-chem zakładu górniczego w Prawie geologicznym i górniczym, wsparł się przepisa-mi, dotyczącymi odpowiedzialności cywilnej, zawartymi w Kodeksie cywilnym, stwierdzając, że w przypadku braku odmiennych przepisów, zawartych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze, zastosowanie mają przepisy, zawarte w Kodeksie cywilnym [9]. Stosowne odwołanie znajdujemy w art. 145 p.g.g., zgodnie z którym, gdy ustawa nie stanowi inaczej, do naprawiania szkód, o których mowa w art. 144 ust. 1 i 2, stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego. Ponadto, mając na uwadze art. 144 ust. 3 p.g.g., stwierdzić należy, że w razie niewystępowania okoliczności prze-widzianych w ust. 1 i 2 tego artykułu, przedsiębiorca odpowiada za szkodę według zasad określonych w Kodeksie cywilnym. Okoliczności, o których mowa w zdaniu poprzednim, dotyczą braku możliwości wyrażenia sprzeciwu przez właściciela wo-bec zagrożeń, spowodowanych ruchem zakładu górniczego, który jest prowadzony zgodnie z ustawą [8]. Jednakże właściciel może żądać naprawienia wyrządzonej ruchem zakładu górniczego szkody, na zasadach określonych ustawą – art. 144 ust. 1 p.g.g. Przepisy te mają zastosowanie również do podmiotów, innych niż właściciel, których prawa majątkowe są zagrożone ruchem zakładu górniczego – art. 144 ust. 2 p.g.g.
Należy stwierdzić, że art. 144 p.g.g stanowi lex specialis (z łac. prawo szczegól-ne) w stosunku do art. 439 k.c., a co za tym idzie – wyłącza jego zastosowanie w Prawie geologicznym i górniczym. Zgodnie z art. 439 k.c., w którym to ustawo-dawca zawarł mechanizm roszczenia prewencyjnego: „ten, komu wskutek zacho-wania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ru-chem kierowanego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu, albo nad stanem posia-danego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia gro-żącego niebezpieczeństwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabez-pieczenie” [31]. Poprzez regulacje, zawarte w art. 144 p.g.g., ustawodawca wyłączył możliwość zastosowania roszczenia prewencyjnego, wynikającego z art. 439 k.c. w przypadku powstania szkód spowodowanych ruchem zakładu górniczego [31]. Jest to wyłączenie możliwości zastosowania roszczenia prewencyjnego w szerszym zakresie aniżeli w Kodeksie cywilnym, z uwagi na fakt, że w Kodeksie cywilnym wyłączenie następuje w momencie, gdy poszkodowanemu szkoda zagraża bezpo-średnio, a w przepisach Prawa geologicznego i górniczego zagrożenie (ruch zakła-du górniczego) nie musi być bezpośrednie [8]. Zgodnie z powyższym, zakres ochro-ny poszkodowanego, zawarty w Prawie geologiczochro-nym i górniczym, jest znacznie ograniczony w stosunku do przepisów zawartych w Kodeksie cywilnym.
Ponadto norma, wynikająca z art. 144 ust. 1 p.g.g., skutkuje wyłączeniem roszcze-nia negatoryjnego właściciela, zawartego w art. 222 § 2 k.c., według prof. Ryszarda Mikosza: „wyłączenie to obejmuje zakres, w którym naruszałoby wykonywanie przez podmiot prowadzący zakład górniczy uprawnień, wynikających z korzystania z wnę-trza Ziemi” [4, 30]. Z poglądem tym niewątpliwie należy się zgodzić z uwagi na fakt, że inne możliwości zastosowania roszczenia negatoryjnego względem przedsiębior-cy przyczyniałyby się do uniemożliwiania prowadzenia działalności gospodarczej, związanej z ruchem zakładu górniczego przez przedsiębiorcę [29, 30].
Należy pamiętać, że aby wyłączenie roszczenia prewencyjnego mogło znaleźć zastosowanie, wymagane jest prowadzenie ruchu zakładu górniczego, zgodnie z Prawem geologicznym i górniczym [31]. Nie oznacza to jednak, że prowadzący
zakład górniczy nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzone szkody, spowodowane ruchem zakładu górniczego. W przypadku powstania szkody poszkodowany może skorzystać z drogi sądowej w zakresie naprawienia powstałej szkody [8].
Odnosząc się do art. 144 ust. 1 p.g.g., stwierdzić należy, że ruch zakładu górni-czego jest prowadzony zgodnie z ustawą, w przypadku gdy prowadzenie następuje na podstawie i zgodnie z warunkami określonymi w udzielonej koncesji. Zgodnie z art. 21 p.g.g. koncesji udziela się na działalność, która polega na poszukiwaniu lub rozpoznawaniu kopalin, o których mowa w art. 10 ust. 1 p.g.g. W przypadku po-wstania szkody, spowodowanej ruchem zakładu górniczego prowadzonego zgodnie z ustawą, przepisy Kodeksu cywilnego zgodnie z art. 145 p.g.g. będą miały zasto-sowanie. Natomiast w przypadku szkody, powstałej w wyniku ruchu zakładu górni-czego prowadzonego niezgodnie z ustawą, przepisy Kodeksu cywilnego będą pod-legać stosowaniu na podstawie art. 144 ust. 3 p.g.g.
Ustawodawca zawarł w art. 145 p.g.g. zapis, zgodnie z którym naprawienie szkody, powstałej w wyniku ruchu zakładu górniczego, odbywa się na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Sytuacja ma miejsce, jeśli w ustawie Prawo geolo-giczne i górnicze nie zostały zawarte odmienne unormowania, wskazuje na to okre-ślenie, „jeśli ustawa nie stanowi inaczej”.
W Kodeksie cywilnym występują trzy rodzaje odpowiedzialności za szkodę są to: odpowiedzialność na zasadzie słuszności, odpowiedzialność na zasadzie ryzyka oraz odpowiedzialność na zasadzie winy. Odnosząc się do Prawa geologicznego i górniczego, stwierdzić należy, że do szkód, powstałych w wyniku ruchu zakładu górniczego, zastosowanie będzie miała zasada ryzyka, wynikająca z art. 435 § 1 k.c., zgodnie z którym „prowadzący na własny rachunek przedsiębiorstwo lub zakład wprawiany w ruch za pomocą sił przyrody pary, gazu, elektryczności, paliw płynnych itp. ponosi odpowiedzialność: za szkodę na osobie lub mieniu, wyrządzoną komu-kolwiek przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu, chyba że szkoda nastąpiła wsku-tek siły wyższej albo wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby trzeciej, za którą nie ponosi odpowiedzialności”. Mając na uwadze powyższe, odpowiedzialność na podstawie zasady ryzyka ciąży na przedsiębiorcy, który prowadzi na własny rachu-nek przedsiębiorstwo lub zakład i może liczyć na korzyści, wynikające z jego prowa-dzenia [5]. Opisywany artykuł jest wzorcowym przykładem odpowiedzialności na zasadzie ryzyka w polskim ustawodawstwie [5].
Należy pamiętać, że samo prowadzenie przedsiębiorstwa (zakładu górniczego) w celu osiągnięcia zysku nie wystarczy do przypisania odpowiedzialności na pod-stawie art. 435 k.c., do tego niezbędne jest prowadzenie przedsiębiorstwa lub za-kładu wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody. Mając na uwadze orzecznictwo Sądu Najwyższego, założenie, że przedsiębiorstwo (zakład górniczy) jest wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody, wymaga poddaniu ocenie technologii wykorzystywa-nych w działalności przedsiębiorstwa oraz przeanalizowaniu, czy przedsiębiorstwo byłoby w stanie osiągnąć zakładane cele bez użycia sił przyrody [2, 15]. Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego, „siła przyrody powinna decydować o sile napę-dowej całego przedsiębiorstwa, tak by przedsiębiorstwo było uzależnione od wyko-rzystania siły przyrody, a w przypadku jej braku nie mogłoby osiągnąć zaplanowa-nych rezultatów” [11]. Zakład górniczy jest przedsiębiorstwem, wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody, stanowią o tym fakcie liczne orzeczenia Sądu Najwyższego, a co za tym idzie – przedsiębiorca prowadzący przedsiębiorstwo (zakład górniczy) ponosi odpowiedzialność na zasadzie ryzyka za powstałe szkody, wyrządzone na osobie lub mieniu przez ruch tego przedsiębiorstwa [17-19].
3.
Kto ponosi odpowiedzialność za powstałą szkodę?
Chcąc przedstawić pojęcie odpowiedzialności za szkody, powstałe w wyniku ruchu zakładu górniczego, w ujęciu holistycznym, nieuniknione jest określenie podmiotu ponoszącego odpowiedzialność, gdy taka szkoda będzie miała miejsce. Ustawo-dawca wychodzi naprzeciw w tej sytuacji, zawierając w art. 146 ust. 1-4 p.g.g. kata-log podmiotów, odpowiedzialnych za szkody.
W ustępie pierwszym wymieniony został przedsiębiorca, który prowadzi ruch za-kładu górniczego, wskutek którego wystąpiła szkoda. Wymienienie przedsiębiorcy, jako pierwszego podmiotu odpowiedzialnego za powstałe szkody, podkreśla jego rolę w katalogu tychże podmiotów. Jest to istotne z punktu widzenia strony poszko-dowanej, która dzięki temu ma wiedzę na temat podmiotu, w stosunku, do którego powinna skierować swoje roszczenia w przypadku powstania szkody w pierwszej kolejności. Aby pociągnąć przedsiębiorcę prowadzącego zakład górniczy do odpo-wiedzialności za powstałą szkodę, muszą zostać spełnione następujące przesłanki: powstanie szkody, szkoda musi być związana z ruchem zakładu górniczego oraz musi istnieć związek przyczynowy. Odpowiedzialność przedsiębiorcy w Prawie gór-niczym i geologicznym wynika z zasady ryzyka, toteż nie ma wymogu udowodnienia winy przedsiębiorcy, jak w przypadku ponoszenia odpowiedzialności na zasadzie winy. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego wykazanie związku przyczynowego między działaniem zakładu górniczego a szkodą przez poszkodowanego jest wa-runkiem odpowiedzialności za szkody górnicze – jest to zgodne z zasadami odpo-wiedzialności na zasadzie ryzyka, wynikającej z art. 435 k.c. [20].
Kolejnym wymienionym przez ustawodawcę w art. 146 p.g.g. podmiotem odpo-wiedzialnym za szkodę górniczą, powstałą w wyniku ruchu zakładu górniczego, jest inny przedsiębiorca, prowadzący działalność regulowaną ustawą, nawet jeżeli nie podlega przepisom odnoszącym się do ruchu zakładu górniczego. Podmiot, o którym mowa w zdaniu poprzednim, poniesie odpowiedzialność za powstałą szko-dę górniczą w sytuacji, gdy poszkodowany nie będzie w stanie ustalić, kto spowo-dował szkodę i tylko wtedy art. 146 ust. 2 p.g.g. znajdzie zastosowanie.
Zgodnie z art. 146 ust. 3 p.g.g., jeżeli nie można ustalić, kto wyrządził szkodę, odpowiada za nią przedsiębiorca, który w dniu ujawnienia się szkody ma prawo prowadzić w obszarze górniczym, w granicach którego wystąpiła szkoda, działal-ność regulowaną ustawą. Powyższa zasada zwiększa ochronę poszkodowanego w przypadku powstania szkody, jednak zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego ma zastosowanie jedynie, gdy nie ma możliwości ustalenia sprawcy szkody [21].
Ostatnim podmiotem, wymienionym przez ustawodawcę w art. 146 p.g.g., jest skarb państwa, który ponosi odpowiedzialność za szkodę po udowodnieniu przez poszkodowanego, że szkoda powstała wskutek ruchu zakładu górniczego i pozosta-je z nim w związku przyczynowym, a ponadto nie istniepozosta-je przedsiębiorca odpowie-dzialny za tę szkodę ani jego następca prawny [8]. Skarb państwa wstępuje w za-kres odpowiedzialności przedsiębiorcy jako „pierwotnego” podmiotu odpowiedzial-nego za powstałą szkodę. Zgodnie z art. 146 ust. 4 p.g.g. skarb państwa jest repre-zentowany przez właściwy organ nadzoru górniczego oraz odpowiada na podstawie przepisów określonych w Dziale VIII Prawa geologicznego i górniczego.
W Prawie geologicznym i górniczym znajdują się także przepisy dotyczące solidar-nej odpowiedzialności podmiotów odpowiedzialnych za powstałą szkodę. Zgodnie z art. 146 ust. 5-6 p.g.g., jeżeli szkoda nastąpiła także z innych przyczyn niż ruch za-kładu górniczego, odpowiedzialność podmiotów określonych w art. 146 ust. 1-4 p.g.g. oraz innych podmiotów jest solidarna. Zastosowanie tego przepisu odnosi się do
sytuacji, w której szkoda powstała z przynajmniej dwóch przyczyn, a jedną z nich jest ruch zakładu górniczego. Źródło drugiej przyczyny musi istnieć poza ru-chem zakładu górniczego. Ponadto art. 146 ust. 6 p.g.g. zawiera normę, zgodnie z którą odpowiedzialność przedsiębiorcy oraz podmiotów, zajmujących się zawodo-wo wykonywaniem powierzonych im przez tego przedsiębiorcę czynności, jest soli-darna. Ustawodawca odniósł się w tym przepisie do przedsiębiorcy oraz podmiotów (np. podwykonawców), którym to przedsiębiorca powierzył czynności związane z ruchem zakładu górniczego, a podmioty te zajmują się tymi czynnościami zawo-dowo.
Dyspozycje, wynikające z art. 146 ust. 5-6 p.g.g., stanowią charakterystyczny przykład solidarności biernej, inaczej zwanej solidarnością dłużników [3]. Ustawo-dawca zawarł prezentowany rodzaj solidarności w Kodeksie cywilnym w art. 366, zgodnie z którym „kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wie-rzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez którego-kolwiek z dłużników zwalnia pozostałych”. Dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani, aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela. Solidarność dłużników przyczynia się do zwiększenia ochrony strony poszkodowanej (wierzyciela) zwiększa jego szanse na zupełne zaspokojenie, ponieważ wierzyciel jest uprawniony przez ustawodawcę do swobodnego wyboru dłużnika solidarnego, od którego będzie żądał spełnienia świadczenia [3]. Ponadto wybór jednego z dłużników solidarnych nie pozbawia wierzyciela możliwości zmiany dłużnika i skierowania zaspokajania roszczenia na majątek kolejnego z dłużników [1].
4. Sposoby naprawienia szkody
Opisując sposoby naprawienia szkód, powstałych w wyniku ruchu zakładu górnicze-go, należy odwołać się do przepisów zawartych w Kodeksie cywilnym. Naczelnym przepisem, odnoszącym się do naprawienia szkody, jest art. 363 Kodeksu cywilne-go, zgodnie z którym „naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru po-szkodowanego bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej”. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trud-ności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pie-niądzu. Odnosząc się do powyższego, stwierdzić należy, że poszkodowany ma prawo wyboru sposobu, w jaki szkoda zostanie naprawiona [6].
Ustawodawca w art. 147 ust. 1 p.g.g. dokonał wyliczenia sposobów naprawienia szkody. Zgodnie z wyżej wymienionym przepisem przywrócenie stanu poprzedniego może w szczególności nastąpić przez dostarczenie gruntów, obiektów budowlanych, urządzeń, lokali, wody lub innych dóbr tego samego rodzaju. Zauważyć należy, że wyliczenie to nie stanowi katalogu zamkniętego, w związku z czym istnieje możli-wość naprawienia szkody w inny sposób. W art. 147 ust. 2 p.g.g. ustawodawca za-warł odesłanie do przepisów szczególnych dotyczących gruntów rolnych i leśnych, które mają zastosowanie w przypadku naprawiania szkody w gruncie rolnym lub leśnym zdegradowanym czy zdewastowanym na skutek ruchu zakładu górniczego. Zgodnie z art. 147 ust. 3 p.g.g. obowiązek przywrócenia stanu poprzedniego ciąży na tym, kto jest odpowiedzialny za szkodę. Ponadto poszkodowany, za zgodą pod-miotu odpowiedzialnego za szkodę, może wykonać obowiązek w zamian za zapłatę odpowiedniej kwoty pieniężnej.
Uzupełnieniem art. 147 p.g.g. jest art. 148 p.g.g., który stanowi, że jeżeli poszko-dowany poniósł nakłady na naprawienie szkody, odszkodowanie ustala się z uwzględnieniem wartości uzasadnionych nakładów. Należy zwrócić uwagę na słowo zwrot „uzasadnionych nakładów”, mając na uwadze tezę Sądu Najwyższego, zawartą w wyroku o tym, czy poniesione nakłady były w rozumieniu art. 148 p.g.g. uzasadnione, rozstrzyga sąd na podstawie okoliczności konkretnej sprawy. Docho-dzący odszkodowania z tytułu poniesionych nakładów musi więc liczyć się z tym, że może otrzymać zwrot tylko ich części, jeżeli sąd uzna, że nie wszystkie one miały charakteru nakładów uzasadnionych w rozumieniu art. 148 p.g.g. [22]. Zgodnie z powyższym ustawodawca, zawierając w art. 148 p.g.g. przepisy dotyczące uwzględnienia nakładów w odszkodowaniu wymaga, aby poczynione nakłady były uzasadnione (niezbędne) [7].
5.
Procedura dochodzenia roszczeń oraz instytucja przedawnienia
Procedura dochodzenia roszczeń za szkody wyrządzone ruchem zakładu górnicze-go wedle Prawa geologicznegórnicze-go i górniczegórnicze-go została unormowana w art. 151 p.g.g. Podstawową zasadą, wynikającą z przytoczonego artykułu, jest tymczasowe wyłą-czenie możliwości wystąpienia poszkodowanego na drogę sądową. Ustawodawca zgodnie z art. 151 ust 1 p.g.g. wymaga, aby przed rozpoczęciem dochodzenia rosz-czeń na drodze sądowej wyczerpać możliwości, jakie daje postępowanie ugodowe. Należy wyjaśnić, czym jest ugoda [36]. Zgodnie z definicją zawartą w art. 917 k.c. przez ugodę strony czynią sobie wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego mię-dzy nimi stosunku prawnego w tym celu, aby uchylić niepewność co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnić ich wykonanie albo by uchylić spór ist-niejący lub mogący powstać. Aby umowa ugodowa była skuteczna, wymagane jest zgodne oświadczenie woli stron sporu, którego umowa dotyczy. Jeżeli jedna ze stron „spornych” nie wyrazi zgody na zawarcie umowy, jej zawarcie jest niemożliwe i nie ma znaczenia powód, dla którego strona nie chce zawrzeć umowy ugodowej. W art. 151 ust. 2 p.g.g. zostały zawarte warunki, które pozwalają stwierdzić, że pro-cedura postępowania ugodowego została wyczerpana przez stronę poszkodowaną. Warunki, o których mowa w zdaniu poprzednim, zostaną spełnione, jeżeli wystąpi odmowa zawarcia ugody przez stronę odpowiedzialną za powstałą szkodę lub w przypadku, gdy podmiot odpowiedzialny za powstałą szkodę nie odniesie się do roszczenia poszkodowanego w wyznaczonym terminie (30 dni bądź dłuższy). Po spełnienia warunków, o których mowa w zdaniu poprzednim, poszkodowany naby-wa prawo do dochodzenia roszczeń na drodze sądowej [8]. Brak reakcji strony od-powiedzialnej za powstałą szkodę na próbę dojścia do porozumienia z poszkodo-wanym poprzez mechanizm ugody stanowi jedynie dowód w procesie. W związku z powyższym nie można utożsamiać milczenia strony odpowiedzialnej za powstałą szkodę z wyrażeniem zgody przedsiębiorcy prowadzącego zakład górniczy na za-warcie ugody (milczenie przedsiębiorcy nie jest analogiczne w stosunku do milcze-nia pozytywnego, występującego m.in. w postępowaniu administracyjnym – w któ-rym przemilczenie przez organ administracyjny sprawy skutkuje pozytywnym jej załatwieniem).
Warto zaznaczyć, że w przypadku gdy poszkodowany zdecyduje się wystąpić na drogę sądową w celu dochodzenia roszczeń bez wymaganego wyczerpania po-stępowania ugodowego, określonego w art. 151 p.g.g., sąd złożony przez poszko-dowanego pozew odrzuci w oparciu o art. 199 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r.
Kodeks postępowania cywilnego, dalej k.p.c. (DzU 1964, nr 43, poz. 296. z późn. zm.), stwierdzając czasową niedopuszczalność drogi sądowej z uwagi na brak speł-nienia warunku podjęcia próby ugodowej, o której mowa w art. 151 ust. 2 p.g.g. [25]. Ustawodawca w art. 151 ust. 3 p.g.g. ustanowił, że ugoda zawarta w formie aktu notarialnego stanowi tytuł egzekucyjny w rozumieniu przepisów Kodeksu postępo-wania cywilnego [34, 36]. Zaznaczyć należy, że nie jest to obligatoryjna forma za-wierania ugody. Stwierdzenie przez ustawodawcę, że ugoda zawarta w formie aktu notarialnego stanowi tytuł egzekucyjny jest korzystne dla strony poszkodowanej, ponieważ pozwala uzyskać tytuł egzekucyjny bez postępowania sądowego, co w ostatecznym rozrachunku przyczynia się do skrócenia drogi dochodzenia rosz-czeń przez poszkodowanego [27, 34-36].
Korzystanie przez stronę poszkodowaną z uprawnień, wynikających z art. 151 ust. 3 p.g.g., służy ochronie jej praw, aczkolwiek jeżeli poszkodowany podejmie decyzję o zawarciu umowy ugodowej w innej formie niż akt notarialny należy jego wolę uszanować, gdyż na podstawie przepisów Prawa górniczego i geologicznego zawarcie ugody może nastąpić w jakiejkolwiek formie [9, 26].
Należy zauważyć, że ustawodawca w art. 151 p.g.g. odnosi się do postępowania ugodowego, skierowanego w stronę przedsiębiorcy. Dokładniej w art. 151 ust. 2 p.g.g. ustawodawca przedstawia przedsiębiorcę jako stronę postępowania. W punk-cie trzecim niniejszego artykułu autor opisuje podmioty odpowiedzialne za szkodę, których to katalog został zawarty przez ustawodawcę w art. 146 p.g.g., zgodnie z którym są to: przedsiębiorca, inne podmioty prowadzące działalność regulowaną ustawą, nawet jeżeli nie stosuje się do nich przepisów dotyczących ruchu zakładu górniczego, jak również skarb państwa.
Mając na uwadze art. 151 p.g.g., w którym jako strony postępowania ugodowego ustawodawca oznaczył przedsiębiorcę i poszkodowanego. Należy zadać pytanie, co w przypadku, gdy podmiotem odpowiedzialnym za powstanie szkody nie jest przed-siębiorca, a inny podmiot? Ustawodawca w art. 152 ust. 2 p.g.g. posługuje się pojęciem – podmiotu, do którego skierowane jest roszczenie – jest to pojęcie zdecydowanie szersze niż przedsiębiorca. Ponadto ustawodawca zawarł w Prawie geologicznym i górniczym, art. 6 ust. 1 pkt 9 p.g.g., zgodnie z którym „przedsiębior-cą jest ten, kto posiada koncesję na prowadzenie działalności regulowanej ustawą”. W związku z czym poszkodowany jest każdorazowo zobligowany przez ustawodaw-cę do wyczerpania procedury postępowania ugodowego, aby uzyskać możliwość dochodzenia roszczeń za powstałą szkodę na drodze sądowej.
Ustawodawca przewidział, że niektórzy przedsiębiorcy nie będą dążyli do napra-wienia szkód czy też wypełniania warunków zawartej umowy ugodowej. Aby wzmocnić ochronę poszkodowanego w sytuacji powstania szkody, w art. 151 ust. 4 p.g.g. został zawarty przepis, który stanowi: „jeżeli przedsiębiorca uchyla się od wykonania ugody lub wyroku nakazującego naprawę szkód wyrządzonych ruchem zakładu górniczego, koszt wykonania zastępczego może zostać pokryty z zabezpie-czenia, o którym mowa w art. 28 p.g.g.”. Zgodnie z cytowanym art. 28 ust. 1 p.g.g. koncesji na podziemne składowanie odpadów udziela się pod warunkiem ustano-wienia zabezpieczenia roszczeń, mogących powstać wskutek wykonywania takiej działalności. Ponadto ust. 2 opisywanego artykułu określa, że koncesja może zostać udzielona pod warunkiem ustanowienia zabezpieczenia roszczeń, mogących po-wstać wskutek wykonywania objętej nią działalności. Ustawodawca odnosi się w ust. 2 do koncesji udzielanych na inną działalność niż wskazana w ust. 1 oraz związaną ze
szczególnie ważnym interesem państwa lub szczególnie ważnym interesem pu-blicznym związanym w szczególności z ochroną środowiska lub gospodarką kraju.
Procedura przedawnienia roszczeń została zawarta przez ustawodawcę w art. 149 p.g.g. Aby przedstawić regulację dotyczącą przedawnienia roszczeń w Prawie geologicznym i górniczym, należy odnieść się do Kodeksu cywilnego i przepisów definiujących przedawnienie roszczeń Zgodnie z art. 117 § 1 i § 2 k.c. roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Bazowym przepisem w Kodeksie cywilnym odnoszącym się do terminu przedawnienia roszczeń za szko-dy wyrządzone czynnej niedozwolony jest art. 4421 k.c., stanowiącym, że roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy za-chowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowią-zanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie, wywołujące szkodę [33]. Ponadto art. 4421 § 3 k.c. odnosi się do sytuacji wyrządzenia szkody na osobie, w przypadku której prze-dawnienie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Oprócz tego art. 4421 § 4 k.c. stanowi, że przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.
Ustawodawca zawarł w Prawie geologicznym i górniczym odmienne zasady do-tyczące rozpoczęcia biegu przedawnienia oraz terminu przedawnienia aniżeli te przedstawione w Kodeksie cywilnym [8, 32, 33]. Artykuł 149 p.g.g. stanowi, że rosz-czenia w Prawie geologicznym i górniczym przedawniają się z upływem 5 lat. Roz-poczęcie biegu przedawnienia roszczenia rozpoczyna się od dnia, w którym po-szkodowany dowiedział się o powstałej szkodzie. Ponadto, odmiennie niż w Kodek-sie cywilnym, na rozpoczęcie biegu przedawnienia roszczenia nie ma znaczenia, czy poszkodowany dowiedział się, kto jest zobowiązany do naprawienia szkody [32].
Zdaniem autora określenie przez ustawodawcę innych unormowań, dotyczących przedawnienia roszczeń w Prawie geologicznym i górniczym w stosunku do przepi-sów zawartych w Kodeksie cywilnym, jest problematyczne dla poszkodowanego. Oczywiście poszkodowany zyskuje poprzez wydłużenie terminu przedawnienia roszczeń, jednakże termin ten biegnie od momentu, w którym dowiedział się o po-wstałej szkodzie, a nie – jak w przepisach Kodeksu cywilnego – od momentu usta-lenia podmiotu obowiązanego do naprawienia szkody [32, 33]. W związku z tym może wystąpić sytuacja, w której wydłużony termin przedawnienia roszczeń nie będzie dla poszkodowanego zaletą, lecz wadą z uwagi na fakt, że brak zidentyfiko-wania podmiotu obowiązanego do naprawienia powstałej szkody uniemożliwi prze-prowadzenia postępowania odszkodowawczego [33].
6. Zabezpieczenie roszczeń w prawie geologicznym i górniczym
W przepisach Prawa górniczego i geologicznego występuje postępowanie zabez-pieczające, dotyczące spraw związanych z naprawieniem powstałych szkód. Postę-powanie zostało zawarte w art. 152 ww. ustawy, zgodnie z którym należy odpowied-nio stosować przepisy dotyczące postępowania zabezpieczającego zawarte w Ko-deksie postępowania cywilnego [28]. Ustawodawca wskazuje w art. 152 ust. 1, że
w celu natychmiastowego zapobieżenia szkodzie lub jej dalszym skutkom sąd może nakazać podjęcie koniecznych czynności. Jeżeli obowiązek ten obciąża poszkodo-wanego, sąd może nakazać, aby podmiot, do którego jest kierowane roszczenie, niezwłocznie wypłacił odpowiednią kwotę pieniężną w celu zabezpieczenia rosz-czeń.
Mając na uwadze powyższe, stwierdzić należy, że w Prawie geologicznym i gór-niczym występuje odmienna rola postępowania zabezpieczającego niż ta zawarta w Kodeksie postępowania cywilnego. Istotą przepisów postępowania zabezpiecza-jącego, zawartego w Kodeksie postępowania cywilnego, jest udzielenie zabezpie-czenia wtedy, gdy jego brak uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia sądu lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Interpretując przepisy dotyczące postę-powania zabezpieczającego zawarte w Prawie geologicznym i górniczym, stwierdzić należy, że celem postępowania zabezpieczającego nie jest ochrona wykonania przyszłego orzeczenia wydanego przez sąd w danej sprawie, ale zgodnie z art. 152 ust. 1 zapobieżenie szkodzie lub jej dalszym skutkom. Jeżeli poszkodowany upraw-dopodobni, że roszczenie mu przysługuje, sąd może nakazać podjęcie koniecznych czynności. Jeżeli obowiązek ten obciąża poszkodowanego, sąd może nakazać, aby podmiot, do którego jest kierowane roszczenie, niezwłocznie wypłacił odpowiednią kwotę pieniężną.
Podsumowanie
Podsumowując wcześniejsze rozważania, stwierdzić należy, że zasady odpowie-dzialności za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego zostały określone przez ustawodawcę w Prawie geologicznym i górniczym oraz w Kodeksie cywilnym. Ustawodawca wyłączył możliwość wykorzystania mechanizmów roszczeń: nega-toryjnego i prewencyjnego przez właścicieli oraz inne podmioty, których to dobra są zagrożone szkodą wyrządzoną przez ruch zakładu górniczego. Pozostawienie moż-liwości skorzystania z roszczeń, o których mowa w zdaniu poprzednim, przez poten-cjalnego poszkodowanego względem przedsiębiorcy przyczyniałyby się do uniemoż-liwiania prowadzenia działalności gospodarczej, związanej z ruchem zakładu górni-czego przez przedsiębiorcę.
Nie oznacza to jednak, że przedsiębiorca nie ponosi odpowiedzialności za wy-rządzone szkody, spowodowane ruchem zakładu górniczego. W przypadku powsta-nia szkody poszkodowany jest uprawniony do dochodzenia roszczeń na drodze sądowej, jednakże nabywa taką możliwość dopiero po podjęciu obowiązkowej próby zawarcia ugody ze stroną odpowiedzialną za powstanie szkody.
Reasumując, zdaniem autora ustawodawca, zawierając w Prawie geologicznym i górniczym unormowania, dotyczące m.in. określenia ugody zawartej w formie aktu notarialnego jako tytułu egzekucyjnego, czy też wydłużenia terminu przedawnienia roszczeń do lat 5, jak również prawa wyboru przez poszkodowanego sposobu, w jaki szkoda powinna zostać naprawiona przez stronę odpowiedzialną za powsta-nie szkody, znacząco wzmacniają ochronę właścicieli i innych podmiotów, których to dobra są zagrożone szkodą wyrządzoną ruchem zakładu górniczego. Działanie ustawodawcy, zmierzające do rozszerzenia zakresu ochrony poszkodowanego, należy uznać za zasadne, ponieważ zdaniem autora jest to strona „słabsza” w po-stępowaniu.
Bibliografia
[1] Fras M. (red.), Habdas M. (red.), 2018, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowią-zania. Część ogólna (art. 353-534), Wolters Kluwer, Warszawa.
[2] Gudowski J. (red.), 2018, Kodeks cywilny Komentarz Zobowiązania Część ogólna, Wol-ters Kluwer, Warszawa.
[3] Kidyba A. (red.), 2014, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania - część ogól-na, wyd. II, Wolters Kluwer, Warszawa.
[4] Mikosz R., 2006, Odpowiedzialność za szkody wyrządzone ruchem zakładu górniczego, Wolters Kluwer, Kraków.
[5] Osajda K. (red.), 2017, Kodeks cywilny Komentarz Zobowiązania Część ogólna, Wy-dawnictwo C.H. Beck, Warszawa.
[6] Pietrzykowski K. (red.), 2018, Kodeks cywilny Tom I Komentarz art. 1-44910, C.H.BECK, Warszawa.
[7] Rakoczy B. (red.), Prawo geologiczne i górnicze. Komentarz. LEX 2015.
[8] Rakoczy B. (red.), 2015, Prawo geologiczne i górnicze, Komentarz LEX. Wolters Kluwer, Warszawa.
[9] Rakoczy B. (red.), 2016, Wybrane problemy prawa górniczego i geologicznego. Wolters Kluwer, Warszawa.
Wykaz cytowanych orzeczeń
[10] wyrok NSA z dnia 26 października 2016 r., II GSK 700/15, LEX nr 2168847. [11] orzeczenie SN z dnia 1 grudnia 1962 r., I CR 460/62, LEX nr 1634668.
[12] wyrok SA w Poznaniu z dnia 13 listopada 2008 r., I ACa 714/08, LEX nr 518083. [13] wyrok SA w Szczecinie z dnia 26 marca 2013 r., III APa 2/13, LEX nr 1362838. [14] wyrok SN z dnia 5 stycznia 2001 r., V CKN 190/2000, niepubl.
[15] wyrok SN z dnia 8 grudnia 2005 r., I UK 97/5, LEX nr 201291. [16] wyrok SN z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 1563/00, LEX nr 52720. [17] wyrok SN z dnia 5 stycznia 1973 r., II CR 620/72, LEX nr 1596. [18} wyrok SN z dnia 20 września 1984 r., IV CR 337/84, LEX nr 3049. [19] wyrok SN z dnia 10 kwietnia 1963 r., II CR 462/62, LEX nr 105283. [20] wyrok SN z dnia 24 kwietnia 2002 r., V CKN 965/00, LEX nr 269799, [21] wyrok SN z dnia 8 października 2004 r., V CK 663/03, LEX nr 590007. [22] wyrok SN z dnia 2 lipca 2015 r., V CSK 627/14, LEX 1816580.
Wykaz cytowanych aktów normatywnych
[23] ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU 1964, nr 16, poz. 93, z późn. zm.);
[24] ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. Prawo geologiczne i górnicze (DzU 2011, nr 163, poz. 981, z późn. zm.).
[25] ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU 1964, nr 43, poz. 296, z późn. zm).
Słownik terminów prawnych
[26] Akt notarialny – jest to dokument urzędowy, sporządzany przez notariusza w sytuacji, gdy wymagają tego przepisy prawa lub wynika to z woli stron. Potwierdza dokonanie określonej czynności prawnej. Niektóre czynności prawne, np. sprzedaż nieruchomości, wymagają zachowania formy aktu notarialnego. Brak zachowania formy aktu notarialne-go wymaganej przez prawo, lub gdy taka forma została zastrzeżona przez strony w umowie, powoduje bezskuteczność czynności prawnej, np. sprzedaży mieszkania i jej nieważność.
[27] Klauzula wykonalności – poprzez nadanie klauzuli wykonalności sąd stwierdza, że tytuł egzekucyjny spełnia wymagania prawne, uprawniające do wszczęcia egzekucji i zezwala na jej rozpoczęcie.
[28] Postępowanie zabezpieczające – zostało zawarte przez ustawodawcę w art. 730-757 k.p.c., celem postępowania zabezpieczającego jest tymczasowa ochrona prawna wie-rzyciela, jeżeli uprawdopodobni on swoje roszczenie, oraz interes prawny w jego udzie-leniu. Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpie-czenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzezabezpie-czenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w spra-wie. Postępowanie zabezpieczające umożliwia wierzycielowi skuteczne zaspokojenie wierzytelności zgodnie z orzeczeniem sądu, które zapadnie w przyszłości.
[29] Roszczenie – uprawnienie strony czynności prawnej, dające możliwość wymagania od oznaczonej osoby, bądź grupy osób zachowania się w określony sposób.
[30] Roszczenie negatoryjne – zgodnie z art. 222 § 2 k.c. przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z pra-wem i o zaniechanie naruszeń. Celem roszczenia negatoryjnego jest przywrócenie sta-nu zgodnego z prawem oraz zaniechanie dalszych naruszeń przez osobę naruszającą prawo własności (szkoda już powstała).
[31] Roszczenie prewencyjne – zgodnie z art. 439 k.c. ten, komu wskutek zachowania się innej osoby, w szczególności wskutek braku należytego nadzoru nad ruchem kierowa-nego przez nią przedsiębiorstwa lub zakładu albo nad stanem posiadakierowa-nego przez nią budynku lub innego urządzenia, zagraża bezpośrednio szkoda, może żądać, ażeby osoba ta przedsięwzięła środki niezbędne do odwrócenia grożącego niebezpieczeń-stwa, a w razie potrzeby także, by dała odpowiednie zabezpieczenie. Celem roszczenia prewencyjnego jest: przeciwdziałanie szkodzie i żądanie odwrócenia grożącego niebez-pieczeństwa (szkoda jeszcze nie powstała).
[32] Rozpoczęcie biegu przedawnienia – zgodnie z art. 120 k.c. bieg przedawnienia rozpo-czyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność rosz-czenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu roz-poczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.
[33] Termin przedawnienia – po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysłu-guje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upły-wem terminu jest nieważne.
[34] Tytuł egzekucyjny – jest to określony dokument, stwierdzający, że istnieje obowiązek dokonania oznaczonego świadczenia. Ustawodawca w art. 777 k.p.c. zawarł katalog ty-tułów egzekucyjnych (orzeczenie sądowe, ugoda zawarta przed sądem, orzeczenie re-ferendarza sądowego, wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed tym sądem, ugoda zawarta przed mediatorem, inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w drodze egzekucji, akt notarialny).
[35] Tytuł wykonawczy – zgodnie z art. 776 k.p.c. tytułem wykonawczym jest tytuł egzekucyj-ny, opatrzony w klauzulą wykonalności.
[36] Ugoda – jest umową, która pozwala na likwidację konfliktów w sposób konsensualny, bez potrzeby przeprowadzenia postępowania sądowego czy też arbitrażu. Zgodnie
z orzecznictwem Sądu Najwyższego, „istotą ugody jest czynienie sobie wzajemnie ustępstw w zakresie oczekiwanych rezultatów stosunku prawnego, które należy zaliczyć do przedmiotowo istotnych elementów ugody” (wyrok SN z dnia 24 lipca 2002 r., I CKN 915/00, LEX nr 56895). Ustawodawca zawarł definicję ugody w art. 917 k.c.
