Homilia prawosławna, jej charakter i oryginalność (na podstawie „Homilii” św. Mikołaja Serbskiego)

Pełen tekst

(1)ROCZNIKI LITURGICZNO-HOMILETYCZNE Tom 2 (58) – 2011. IGNACY KOSMANA OFMConv. *. HOMILIA PRAWOS

(2) AWNA, JEJ CHARAKTER I ORYGINALNO (NA PODSTAWIE „HOMILII” W. MIKO

(3) AJA SERBSKIEGO). WSTP. Czsto syszy si opinie, które w zamyle jej autorów dowodzi maj wy szoci teologii Rzymu nad Konstantynopolem. Tymczasem obydwa Kocioy stanowi dwie czci tej samej wspólnoty wiernych zao onej przez naszego Pana Jezusa Chrystusa. Wzajemne korzystanie ze skarbca i wydobywanie z niego rzeczy nowych i starych (por. Mt 13, 52) wiadczy dobrze o „gospodarzu”, którego sta na trud studiów w Rzymie i w Konstantynopolu. Jan Pawe II powiedzia, e Konstantynopol i Rzym s jak dwa puca chrzecijaskiej Europy, a szerzej Mistycznego Ciaa Jezusa Chrystusa1. Mo e zatem warto, by „rzymski” kaznodzieja zaczerpn nieco powietrza ducha i drugim pucem? Nie wydaje si, by wschodnie inspiracje homiletyczne byy czynnikiem uwsteczniajcym i anachronicznym. Przeciwnie, inspiracje te mogyby o ywi przepowiadanie sowa Bo ego we wspóczesnym Kociele. W czasach „wielkiego przyspieszenia” warto zatrzyma si cho by po to, by doceni dorobek homiletyczny staro ytnego Kocioa i powróci do korzeni do ywego sowa Boga przemawiajcego do ludzkoci wielokrotnie i na ró ne sposoby, a w tych ostatecznych dniach przez Syna (por. Hbr 1, 1) swoje Sowo. Czerpanie z owego „lamusa” w niczym nie umniejsza skutecznoci apostolskiej katechezy. Dr IGNACY KOSMANA OFMConv – wykadowca homiletyki w WSD OO. Franciszkanów w

(4) odzi-

(5) agiewnikach, koordynator do spraw rekolekcji i misji w Prowincji warszawskiej OFMConv; adres do korespondencji – e-mail: igorkos4@wp.pl 1 „Dwie formy wielkiej tradycji Kocioa zachodnia i wschodnia, dwie formy kultury, dopeniaj si wzajemnie jakby dwa puca w jednym organizmie” (J a n P a w e II. List apostolski Euntes in mundum z okazji tysiclecia chrztu Rusi Kijowskiej (25.01.1988) nr 12)..

(6) 162. IGNACY KOSMANA OFMConv. U podstaw niemal wszystkich nieporozumie le y ignorancja. To dlatego katolicy czsto patrz na Wschód „z góry”, ten z kolei odcina si od jakichkolwiek zwizków z Rzymem. Panuje wzajemna nieufno i… niewiedza. ródo owej nieufnoci siga pierwszego tysiclecia. Wschód umiowa wolno i soborno , rodzaj kocielnej „samorzdnoci”, nie godzc si na zachodni „hegemoni” biskupa Rzymu. Zachód ca struktur Kocioa opar o ska i jej podporzdkowa reszt apostoów. Od tamtego czasu obydwa Kocioy okopay si na swoich stanowiskach i zaczy nawzajem ignorowa . Katolik i prawosawny to jak wyrazi si ks. Edward Staniek dwaj bracia zwróceni twarz do Chrystusa, a do siebie – w dziwnym paradoksie dziejów – odwróceni plecami 2. Skutki tego okazay si opakane. W jakim sensie obydwie teologie, obydwa przepowiadania trac na braku wzajemnej inspiracji: brakuje im tej o ywiajcej mocy, jak daje peny „oddech”, który zapewniaj dwa puca. Niniejszy artyku jest prób zbli enia do siebie owych braci, którzy „zwróceni twarz do Chrystusa”, dotd jeszcze „bocz si na siebie”, aby stanli obok siebie i w gecie przyja ni podali sobie rce w znaku pokoju. Wydaje si, e najlepszym miejscem manifestacji pocaunku pokoju jest liturgia i sowo Bo e. Warto zatem, by wspóczeni kaznodzieje zechcieli bli ej zapozna si z przepowiadaniem homiletycznym Kocioa wschodniego, a eby uwiadomi wiernym wspólny pocztek: wspólne treci apostolskiej katechezy, wspólny kerygmat. By on i jest tym samym nauczaniem Wschodu i Zachodu, które pozostaje niezmienne i zasadnicze pomimo zmiennoci dziejów. W istocie jest to nauczanie o Bogu w Trójcy Jedynym: Ojcu Mioci i Synu Zbawicielu, i yciodajnym Duchu witym Pocieszycielu; nauczanie o odkupieniu i asce, o nieodzownoci wiary i o grzesznej kondycji czowieka „skazie” ludzkiej egzystencji.. CHARAKTERYSTYKA HOMILII PRAWOS

(7) AWNEJ. 1. Tym, co odró nia homili cerkiewn od katolickiej, jest sama „oprawa”. Homilia w cerkwi wypowiadana jest na tle ikonostasu, wyobra eniu bramy niebios. Za ikonostasem rozpociera si, niedostpna dla oczu, tajemnica – niebo. Tam znajduje si co, czego ludzkie oko nie widziao ani ucho nie syszao (por. 1 Kor 2, 9), a o czym kaznodzieja stara si opowiedzie. 2. E. S t a n i e k. Uwierzy w Koció. http://mateusz.pl/ksiazki/es-uwk/es-uwk_i_ 13.htm#top (dostp: 7.07.2010)..

(8) HOMILIA PRAWOS

(9) AWNA, JEJ CHARAKTER I ORYGINALNO. 163. sowami; jego sowa zdaj si wspiera i uwiarygodnia ikony. Stamtd z „nieba” wychodzi do wiernych kapan, wiadek niebieskich wspaniaoci. Wychodzi nie w majestacie wasnej godnoci, ale w blasku tamtego wiata, którego odbicie dostrzec mo na na jego szatach. W istocie kaznodzieja jawi si jako zwyczajny czowiek, acz dopuszczony do wielkich tajemnic i tymi tajemnicami dzielcy si z ludem Bo ym. Jego przekaz jest zwyczajny i prosty – ludzki, a przez to zrozumiay dla suchaczy. Na pró no doszukiwa si we wschodniej homilii popisów oratorskich dla nich samych; jeli obecne s figury retoryczne, to tylko po to, by janiej i bardziej sugestywnie wyrazi zakryt przed oczami zebranych Tajemnic. 2. W homilii prawosawnej wystpuj bardzo czste odniesienia do paralelnych tekstów biblijnych Starego i Nowego Testamentów. Kaznodzieja krok po kroku wprowadza suchacza w Tajemnic, objania j i komentuje w zwizku z liturgicznym wydarzeniem, uwzgldniajc jego alegoryczny charakter i egzystencjalne odniesienia. Czsto wyjania „sprzecznoci” ewangelicznych opisów, pogbiajc rozumienie sów i zdarze3. Wa nymi cechami homilii prawosawnej s te interpelacyjno oraz obrazowo . W homiletyce Wschodu sowo kaznodziei znajduje swe najpeniejsze uzasadnienie w Pimie witym. Najistotniejszym rysem homilii prawosawnej jest wic biblijno . Logos nie potrzebuje pomocy filozofii, filozofia bowiem nigdy ani w staro ytnoci, ani wspóczenie nie odkrya prawdziwego oblicza Boga; przeciwnie, czsto znieksztacaa Jego twarz bd zaprzeczaa Jego istnieniu. O Bogu zawiadczy sam Bóg w swoim Sowie. Homilia prawosawna nie „podpiera” si zatem mdroci ludzk, lecz oparta jest na Logosie na mdroci samoobjawiajcego si Boga. 3. Inn cech homilii prawosawnej jest jej „staro ytno ”. Tre ortodoksyjnego przepowiadania bardzo mocno tkwi w tradycji apostolskiej i wiadectwach pierwszych wieków. Std wiele w nim odniesie do ojców pustyni i „mdrców Wschodu”. Wierny obznajomiony jest z postaciami, poczynajc od najwikszych: Jana Zotoustego, Cyryla Jerozolimskiego, Grzegorza z Nazjanzu, Bazylego Wielkiego, Symeona Nowego Teologa, 3. Doskonay przykad w tej materii stanowi sawny „wielbd” i „ucho igielne” z Ewangelii wedug w. Mateusza (rozdz. 19). Gdy wic Mikoaj Serbski (Wielimirowicz) wyjania, e „wielbdem nazywano nie tylko zwierz, ale i grub lin su c do cumowania statków”, o wiele janiejsze staje si zdanie u w. Mateusza. „Przeciganie” wielbda (zwierzcia) przez ucho igielne jest zupenie bezsensowne i komiczne, gdy natomiast przez pojcie „wielbda” suchacz rozumie lin cumownicz, sens porównania staje si jasny, a sytuacja bogacza powa na, a nie mieszna. N. S e r b s k i (W i e l i m i r o w i c z). Homilie. Red. H. Gabriel, M. Jakimiuk. Hajnówka: Wyd. „Bratczyk” 2008 s. 132..

(10) 164. IGNACY KOSMANA OFMConv. Antoniego pustelnika, Hieronima czy Orygenesa, a na Makarym, Marku Eremicie, Piotrze z Damaszku, Izydorze Peluzjocie, Abbie Izajaszu, Teofilakcie, Zygabenie, Tichonie Zadoskim i innych postaciach, które nam s mao albo zupenie nieznane, koczc4. 4. Alegoryczno wypowiedzi to kolejna cecha homilii Wschodu. Kaznodzieje znakomicie korzystaj z dorobku i osigni mistrza alegorii – Orygenesa. Homilia prawosawna jednak nie gubi si w gszczu porówna, paralel i przeciwstawie. Sowo Bo e jest konkretne i porusza zo onoci ludzkiej egzystencji5. Charakteryzuje je arliwo przepowiadajcego, w której wyra a si jego autentyczna troska o dobro suchaczy. To ywe i o ywiajce Sowo Logos Boga które zbawia; sowo Bo e przekazywane z serca do serca. Prawosawni bardziej ani eli katolicy nastawieni s na duchow gbi. Ich duchowo ksztatuje pikna liturgia, która jest niebem na ziemi, tak jak i sama cerkiew, która ma przypomina wiernym niebo. Dla tego nieba, które „otwiera si” w cerkwi, warto powici wicej czasu. Dlatego prawosawni „nie spiesz si w modlitwie” ani nie ustalaj administracyjnie czasu trwania homilii. Liturgia i homilia w cerkwi trwaj znacznie du ej ni w katolickich kocioach. 5. Elementem dopeniajcym okoohomiletyczn duchowo s ikony. Nie s to jedynie obrazy, ale swoisty modus vivendi sposób obecnoci Chrystusa, Matki Bo ej i witych poród ludzi. Pomimo powagi otoczenia i liturgii, a mo e wanie dziki nim, cerkiewna rzeczywisto pulsuje ewangeliczn radoci6, któr odczuwa wikszo osób w niej uczestniczcych. Przygodny suchacz mo e uzna przepowiadanie prawosawia za nienowoczesne, „starowieckie”, nieprzystajce do realiów wspóczesnego, zlaicyzowanego wiata. Ale w tym wanie tkwi moc homilii prawosawnej. Jest bastionem sacrum, i to sacrum wnosi w zewieccza rzeczywisto . Uwa ny suchacz ju po chwili dowiadczy siy i przemawiajcego do pikna. By. mo e sprawia to równie jzyk. Jzyk rosyjski, w którym w Polsce prawosawni 4. Tam e s. 11, 16, 29, 31, 33, 42, 47, 48, 52, 56, 64, 108, 153, 160, 163, 206, 273, 277. Cerkiew prawosawna dba nie tylko o ludzk dusz, podejmuje równie tematy wspóczesne, cho by te zwizane z ochron rodowiska naturalnego. Zob. np. W. M i s i j u k. Cerkiew w obronie rodowiska. „Przegld Prawosawny” 2010 nr 1 (295). 6 Krzy w prawosawiu stanowi w istocie symbol radoci. Jest znakiem czcym dwa najwiksze paradoksy chrzecijastwa: wcielenie i zmartwychwstanie. „piewana podczas ka dej Boskiej Liturgii pie o zmartwychwstaniu przypomina o tym, e ka de nabo estwo eucharystyczne jest uobecniajcym wspomnieniem i aktualizacj zwycistwa Chrystusa nad mierci. Gówn myl tej pieni jest paradoksalne stwierdzenie: Oto bowiem przez Krzy nadesza rado. dla caego wiata!” (J. B r e c k. Przez Krzy i rado . „Przegld Prawosawny” 2004 nr 4 (226)). 5.

(11) HOMILIA PRAWOS

(12) AWNA, JEJ CHARAKTER I ORYGINALNO. 165. duchowni zwykle gosz homilie, w sferze poj religijnych przedstawia prawdziwy róg obfitoci, poj czsto nieprzetumaczalnych na jzyk polski.. STRUKTURA HOMILII PRAWOS

(13) AWNEJ. W homilii prawosawnej mo na wyró ni : 1. W p r o w a d z e n i e do tematu – czsto stanowi ono szerokie i rozbudowane to dla czytanej podczas liturgii perykopy, wsparte na wielu sentencjach, które wyprowadzaj na gbi Prawdy; 2. O m ó w i e n i e E w a n g e l i i – jest to gówna cz homilii, w której kaznodzieja krok po kroku wprowadza suchacza na rozlege przestrzenie Nowego i Starego Testamentu, ilustrujc wybran prawd (kerygmat) przykadami i wypowiedziami znakomitych wiadków cerkiewnej staro ytnoci oraz ukazujc sens alegoryczny zwykych wydarze; analiza i objanienie tekstu Ewangelii stanowi o treci pierwotnego nauczania apostolskiego, które jest w istocie konkretn lekcj dla wiernych, a konkluzje nieraz bardzo liczne zadaniem dla zebranych; homilia jest wyrazem Bo ej pedagogii: ma su y zbawieniu; 3. Z a k o c z e n i e – jest najkrótszym, ale bardzo wa nym fragmentem homilii; zwykle skada si z dwóch czci: z zachty i doksologii, odwouje si do praktyki ycia i oddania chway Bogu. AD 1. Ogólnikowo i pewna niejasno , czynniki budujce wprowadzenie do homilii, maj na celu podtrzymanie suchacza w napiciu, zrodzi zaciekawienie, przyku jego uwag, wzbudzi ch poznania. Towarzyszy temu pewne zdziwienie i pytanie do samego siebie: O czyme to bdzie mówi dzi batiuszka? Suchacz na tym etapie zastanawia si, jak kaznodzieja poczy przedstawiony zebranym obraz z usyszan przed chwil Ewangeli. Istotn rol we wprowadzeniu, stanowi pierwsze zdanie. I tutaj Homilie Mikoaja Serbskiego s kopalni mdroci i maksym, zaskakujcych sw gbi i trafnoci, takich jak np.: „Ze wszystkich ludzi na ziemi najwiksz odpowiedzialno przed Bogiem niesie czowiek nazywajcy siebie chrzecijaninem”7 lub: „Jak ma si zbawi bezbo nik i grzesznik, je eli sprawiedliwy ledwie si zbawia?”8. Równie celne s inne pierwsze zdania homilii, jak chocia by: „Nie cieszymy si z cudzego dobra. Jest to jedna z najbardziej 7. Niedziela III po Pi dziesitnicy. Ewangelia o czystoci umysu (Mt 6, 22-33). W: S e r b s k i (W i e l i m i r o w i c z). Homilie s. 26. 8 Niedziela IV po Pi dziesitnicy. Ewangelia o wielkiej wierze (Mt 8, 5-13). Tam e s. 39..

(14) 166. IGNACY KOSMANA OFMConv. niegodnych cech duszy ludzkiej…”9, albo refleksyjne stwierdzenie: „Cay wiat to jedna wielka przypowie .,..”10, czy te „filozoficzna” konotacja: „Wielu ludzi nazywano zbawcami ludzkoci, ale któremu z nich przyszoby do gowy, eby wybawi ludzi od mierci?”11. Nie mniej dosadne, a przy tym zaskakujce jest initium homilii wygoszonej w Niedziel XVI po Pi dziesitnicy, w odniesieniu do przypowieci o talentach „Bóg stwarza nierówno , ludzie narzekaj na nierówno . Czy by ludzie byli mdrzejsi od Boga?”12. AD 2. W homilii prawosawnej czsto wystpuje wtek Boga Zwycizcy Chrystusa Pantokratora który zwyci a w wiecie chaos i zaprowadza porzdek; zwyci a równie chaos spowodowany grzechem i przywraca ludziom pokój sumienia. Bóg zwyci a zmowy i knowania zego; zwyci a niedostatek, choroby i mier . „Historia tego wiata to cig Bo ych zwycistw, przejawiajcych Bo niezwyci on moc” 13. Nietrudno domyli si w tym „zestawie” zwycistw Trzech Osób Boskich: Boga Ojca, Syna i Ducha witego. „Jak na wyblakym papierze” Bóg wskazuje ludziom swoje wiato, si, arcymdro , pikno i samo ycie. Czyni to poprzez soce, rozbyskujce wybuchami gwiazdy, prawa naturalne, urod przyrody i yciodajn zasad istnienia stworze, wszak wszystko, co istnieje na ziemi i we wszechwiecie, yje14. W Nim bowiem w Bogu w Trójcy Jedynym wszystko i wszyscy „poruszamy si i jestemy” (Dz 17, 28). Jezus Chrystus Syn Bo y i Syn Czowieczy dokona dziea zbawienia15. Uczyni to niejako w dwu wymiarach. Z jednej strony zwyci y mier i darowa ludziom ycie, stajc si ofiar przebagaln za grzechy ludzkoci, z drugiej natomiast „Pan nasz Jezus Chrystus przyszed na wiat, aby zama. i wykorzeni maoduszn wiar ludzi w zo, i aby posia w ich duszach wiar w dobro, we wszechpotg dobra, w niezwyci ono i wieczno dobra”16. W gruncie rzeczy obydwa dziea s „efektem pracy” Trójcy witej, oczywicie z podkreleniem szczególnej roli Ducha witego, który po Pi 9. Niedziela VI po Pi dziesitnicy. Ewangelia o radoci i zoliwoci (Mt 9, 1-8). Tam e s. 59. Niedziela XXI po Pi dziesitnicy. Ewangelia o Bogu Siewcy (

(15) k 8, 5-15). Tam e s. 218. 11 Niedziela XX po Pi dziesitnicy. Ewangelia o Bogu Wskrzesicielu (

(16) k 7, 11-16). Tam e s. 209. 12 Niedziela XVI po Pi dziesitnicy. Ewangelia o talentach (Mt 25, 14-30). Tam e s. 169. 13 S e r b s k i (W i e l i m i r o w i c z). Homilie s. 87. 14 Tam e s. 88. 15 W sobot trzeciego tygodnia Wielkiego Postu wnosi si na rodek cerkwi krzy , by mu si pokoni , a czwarty tydzie (Krestopokoonny) powicony jest w caoci czci krzy a, na którym dokonao si zbawienie. Wicej na ten temat zob. A. S c h m e m a n n. Krzy Chrystusa. „Przegld Prawosawny” 2010 nr 3 (297). 16 Niedziela X po Pi dziesitnicy. Ewangelia o niemocy niewiary i o sile wiary (Mt 17, 1423). W: S e r b s k i (W i e l i m i r o w i c z). Homilie s. 100. 10.

(17) HOMILIA PRAWOS

(18) AWNA, JEJ CHARAKTER I ORYGINALNO. 167. dziesitnicy jest „gównym Kreatorem” historii Kocioa i „Boskim Liderem” prowadzcym ludzko do szczliwego koca ziemskich dziejów Paruzji17. Pan wszystkiego Chrystus Pantokrator jest Bogiem mioci. W homilii na XV niedziel po Pi dziesitnicy Mikoaj Serbski wyrazi t myl bardzo dobitnie: „Mio to zbawienie, nienawi to zguba”18. Kaznodzieja poszerzy ten temat o przykazanie mioci i zada suchaczom zaskakujce pytanie: „Czy mo liwa jest […] mio podug przykazania?”19. I odpowie: „Tym, którzy mog pozna i odczu gbi i niegasncy pomie tej Bo ej mioci, niepotrzebne jest adne przykazanie mioci”20, gdy „rodzajowi ludzkiemu powinno by w ogóle wstyd, e zmusi Boga, by da mu to przykazanie mioci”, wszak mio jest czym naturalnym, nakazanym przez sama natur. Niestety, „zamroczone serce ludzkie zapomniao o naturalnej mioci”21. Tote kaznodzieja formuuje postulat, by przykazanie mioci jak najprdzej stao si „w naszych sercach niezachwianym naturalnym odczuciem, podobnym do mioci, jak odczuwa dziecko wobec matki, podobnym, ale silniejszym”22, aby zbawienie stao si powszechne i naturalne. Mikoaj Serbski, ukazujc Boga jako kochajcego Ojca, zauwa a, e mo e by On równie „straszny”23. Ju w starym przymierzu zapisano, e Jahwe jest zazdrosny o swój naród. Co ciekawe, zazdro Bo a nie dotyczy, prócz czowieka, adnego innego stworzenia24. „Bóg chce, eby czowiek wierzy w Niego bardziej ni w kogokolwiek lub cokolwiek na wiecie. Bóg chce, eby czowiek pokada w Nim nadziej bardziej ni w kimkolwiek, ni w czymkolwiek na wiecie. […] Bóg chce, eby czowiek ca swoj mioci by przywizany wycznie do Niego, a zarazem promieniami tej 17 „W prawosawnej tradycji niedziela Pi dziesitnicy w rzeczywistoci powicona jest Trójcy witej. […] To wito gosi równie moc i obecno Ducha witego w Kociele i we wspóczesnym wiecie, w zasigu naszego bezporedniego dowiadczenia. To wanie to ywe doznanie Ducha w nas i poród nas zobowizuje do postawienia pytania, w jakim znaczeniu Duch wity jest Osob (gr. hypostasis) lub te konkretn rzeczywistoci charakteryzowan osobowymi cechami rozumu, woli i mioci” (J. B r e c k. Osoba Ducha witego. „Przegld Prawosawny” 2004 nr 6 (228)). 18 Niedziela XV po Pi dziesitnicy. Ewangelia o mioci (Mt 22, 35-46). W: S e r b s k i (W i e l i m i r o w i c z). Homilie s. 165. 19 Tam e s. 160. 20 Tam e s. 161. 21 Tam e s. 160. 22 Tam e s. 162. 23 „Gdy Bo e miosierdzie przeksztaca si w sprawiedliwy sd, Bóg jest straszny” (Niedziela XI po Pi dziesitnicy. Ewangelia o przebaczeniu (Mt 18, 23-35). Tam e s. 118). 24 Niedziela XIV po Pi dziesitnicy. Ewangelia o zalubinach Syna Królewskiego (Mt 22, 214). Tam e s. 146..

(19) 168. IGNACY KOSMANA OFMConv. mioci przywizywa si do stworze Bo ych, znajdujcych si wokó. Zwie si to jednoci czowieka z Bogiem. Nazywa si zalubinami duszy z Chrystusem”25. Bóg jest ródem i celem ludzkiej mioci. AD 3. Homili prawosawn koczy doksologia, która wyra a wdziczno jedynemu Ognisku mioci, „Panu Jezusowi Chrystusowi, Bogoczowiekowi i Zbawicielowi naszemu. Jemu cze i chwaa, z Ojcem i Duchem witym Trójcy Jednoistotnej i Nierozdzielnej teraz i zawsze, po wszystkie czasy i na wieki wieków. Amen”26. To zapomniany element w homilii katolickiej, która zakoczenie traktuje czsto „eksperymentalnie”: kaznodzieja albo tak prowadzi tekst, by zamkn. go yczeniem: „co daj, Bo e. Amen”, albo zaskakuje suchaczy niespodziewanym zamilkniciem, które czsto dezorientuje zebranych, tak e nie wiedz, czy nadal maj siedzie w awkach, oczekujc na ewentualn kontynuacj homilii, czy te powsta na wyznanie wiary. Homiletyczna tradycja prawosawna w tym wzgldzie wydaje si rozwizywa problem i godna jest polecenia. Oferuje niezliczon ilo doksologii, przywodzcych na myl listy w. Pawa. Jedne s krótkie, inne bardziej rozbudowane. Oczywicie nie chodzi o dosowne naladownictwo tych formu, lecz o ich akomodacj. Jako ilustracje i inspiracje niech posu dwa przykady doksologii z homilii Mikoaja Serbskiego. Wszechmiosiernemu Oblubiecowi duszy naszej, Panu Jezusowi Chrystusowi, z Ojcem i Duchem witym Trójcy Jednoistnej i Niepodzielnej, teraz i po wszystkie czasy 27 i na wieki wieków. Amen . Wszystko mo emy, Panie Wszechmogcy, w Tobie i dziki Twojej wiecznotrwaej mocy w nas. Sami z siebie niczego nie mo emy zrobi tylko grzeszy .

(20) akniemy Ciebie, Panie naszego domu. Nadzy jestemy bez Ciebie, Ojcze nasz. Bezbronni i bezsilni jestemy bez Ciebie, Wojewodo nasz. A z Tob, zwyciski nasz Zbawicielu, wszystko posiadamy i wszystko mo emy. Za wszystko dziki skadajc, bagamy Ci: nie opu. nas i nie pozostaw bez pomocy Twojej do koca ycia naszego. Chwaa Tobie, Panie Jezu Chryste z Ojcem i Duchem witym w Trójcy Wspóistotny i Nierozdzielny, teraz i zawsze, i po wszystkie czasy, i na wieki wieków. Amen” 28.. 25. Niedziela XIV po Pi dziesitnicy. Ewangelia o zalubinach Syna Królewskiego (Mt 22, 214). Tam e s. 145. 26 Tam e. 27 Niedziela XIV po Pi dziesitnicy. Ewangelia o zalubinach Syna Królewskiego (Mt 22, 214). Tam e s. 155. 28 Niedziela I po Pi dziesitnicy. Wszystkich witych. Ewangelia o postpowaniu za Chrystusem (Mt 10, 32-38; 19, 27-30). Tam e s. 17..

(21) HOMILIA PRAWOS

(22) AWNA, JEJ CHARAKTER I ORYGINALNO. 169. W uwielbiajcym Trójc wit charakterze doksologii mieci si ludzkie dzikczynienie.. ZAKOCZENIE. W analizie homilii prawosawnej w aspekcie treci kerygmatycznych, w zakresie prawdy o Trójcy witej, mo na dostrzec wiele odniesie do pierwszych prawd apostolskich, które byy obecne w pierwotnym przepowiadaniu Kocioa poapostolskiego. Bóg w Trójcy Jedyny jest ródem caego kerygmatu. Homilia prawosawna nie „rozdrabnia” go na poszczególne tematy, lecz ujmuje nauk apostolsk w miar caociowo, co nie przeszkadza, by konkretne niedzielne kazanie podejmowao cile okrelony temat29, tyle e zawsze jest on poszerzony i ukazany na tle caego kerygmatu. Std te homilia prawosawna jest znacznie du sza od tej goszonej w kocioach katolickich. Zaprezentowany artyku oczywicie nie wyczerpuje tematu. Jest zaledwie dotkniciem zagadnienia, homiletycznym „napomkniciem”. Pene omówienie tematu wymagaoby wikszej formy wypowiedzi dysertacji doktorskiej bd habilitacyjnej. Dla katolickiego kaznodziei homilie prawosawne to swoista terra incognita. Wydaje si, e ogólna zasada homiletyki Wschodu zamyka si w sformuowaniu, które stanowi motto Homilii Mikoaja Serbskiego: „Tak jak cztery rzeki poiy ziemi Raju, tak cztery Ewangelie poj ycie ludzkie na tym wiecie. Ewangelia to nie ksiga, ale moc, sia ywotwórcza i przynoszca rado , sia, która karmi i poi, sia wskrzeszajca zmarych”30. 29. Por. tam e s. 39, 99, 179, 243 (o wierze); s. 156, 199, 256 (o mioci i miosierdziu), s. 50, 111, 134, 314 (o zbawieniu i przebaczeniu), s. 7, 26, (o witoci i modlitwie), s. 121 (o grzechu) itd. 30 Tam e s. 5. Prawosawie mo e si wyda surowe, bardzo powa ne i „smutne”. Jest to jednak jedyny Koció, w którym przez cay rok liturgiczny rozbrzmiewa radosne „Alleluja”. Wielkanoc jest „znakiem szczególnym” prawosawia. Rado prawosawia przejawia si nie tylko w liturgii, ale i w sowie. Warto przytoczy w tym miejscu fragment wielkanocnego kazania (o radoci) w. Jana Zotoustego: „Jeli kto jest uczciwy i pobony, niech znajdzie rado w tej dobrej i penej wiatoci uroczystoci. Jeli kto jest sug roztropnym, niech wejdzie, cieszc si, do radoci Pana swego. Bo Pan (…) uczynki przyjmuje, i zamiary wita, i wysiki szanuje, i chci pochwala. Przeto wejd my wszyscy do radoci Pana swego: i pierwsi, i drudzy nagrod przyjmijcie. Bogaci i ubodzy, wszyscy razem si cieszcie. Wstrzemi liwi i leniwi, ten dzie uczcijcie. Ci, co pocili i co nie pocili, weselcie si dzi. Uczta przygotowana, rozkoszujcie si wszyscy. Baranek przygotowany, niech nikt nie wyjdzie godny. Wszyscy nasy cie si uczt wiary,.

(23) 170. IGNACY KOSMANA OFMConv. Homilia prawosawna charakteryzuje si trzema zasadniczymi cechami, a mianowicie jest kerygmatyczna, apostolska i biblijna. Stanowi staro ytny zapis kocielnego przepowiadania, „powielany” przez wieki a do czasów wspóczesnych. Materiau do homilii nie dostarcza ten wiat, ale Pismo wite. Cztery Ewangelie s nieustannie bijcym ródem, z którego Cerkiew czerpie nieprzebrane treci, przypomina i pogbia apostolski kerygmat. Cao przenika wschodnia duchowo 31. To ona sprawia, e suchacz, yjcy na co dzie szarym yciem, raz w tygodniu przez dwie godziny znajduje si „w niebie”.. BIBLIOGRAFIA () "$%": +%%<$>% "% \%^`>. {%$ 2001. | > ` .|. "%>%: \%^`> <`} $><~>% 2-% $ {. {%$–%$ 1949. B l a z a M.: Proklamacja Sowa Bo ego w bizantyjskiej tradycji liturgicznej. „Studia Bobolanum” 2002 nr 2 s. 131-155. % < % $ (`~%) "$%": \%^`>. %} %~% "%"%<. {%$ 2007. Homiletyka. Teoria kazania. Oprac. bp dr hab. Sawa (Hrycuniak). Warszawa: Wydawnictwo Chrzecijaska Akademia Teologiczna SP 1984. J a n C h r y z o s t o m: Cnoty i wady. Wypisy z „Homilii na Ewangeli wedug w. Mateusza”. Wybór E. Staniek. Kraków: Wydawnictwo WAM 2004. K a r w e c k i P.: Prawosawna homiletyka Joannicjusza Galatowskiego (Przeom w prawosawnej homiletyce XVII w.). „Studia Theologica Varsaviensia” 10:1972 nr 2 s. 205-237. K u c z y s k a M.: Ruska homiletyka XVII wieku w Rzeczypospolitej. Ewolucja gatunku specyfika funkcjonalna (Cyryl Stawrowiecki. Ewangelia pouczajca. Rachmanów 1619. Joannicjusz Galatowski. Klucz rozumienia. Kijów 1659). Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczeciskiego 2004. L e n c z e w s k i M.: Liturgika. Warszawa: Chrzecijaska Akademia Teologiczna 1981. M e l n y k M., P i l i p o w i c z W.: Kazania i komentarze sakramentalno-liturgiczne z Trebnika w. Piotra Mohyy. Olsztyn: Wydawnictwo Manuskrypt 2003. S e r b s k i (W i e l i m i r o w i c z) N.: Homilie. Red. H. Gabriel, M. Jakimiuk. Hajnówka: Wyd. „Bratczyk” 2008.. wszyscy przyjmijcie bogactwo miosierdzia” (cyt. za: A. S c h m e m a n n. Christos Woskriese. „Przegld Prawosawny” 2010 nr 4 (298)). 31 Szeroko na temat duchowoci prawosawnej zob. T. Š p i d l i k. Duchowo chrzecijaskiego Wschodu. Przewodnik systematyczny. T. L. Rodziewicz. Kraków: Wydawnictwo „Bratni Zew” 2005..

(24) HOMILIA PRAWOS

(25) AWNA, JEJ CHARAKTER I ORYGINALNO. 171. THE ORTHODOX HOMILY, ITS NATURE AND ORIGINALITY (PRESENTATION BASED ON “HOMILIES” BY ST. NICHOLAS THE SERBIAN). Summary The Author of this article tries to understand Orthodox homilies and transpose them onto a Catholic ground-frame. It shows the structure and content of the Eastern way of speaking in modern time, which remains unchanging and true to the original Apostolic teachings. The Orthodox homily becomes a continuous reminder of Christian kerygma: presents its spiritual soil, Bible roots and ancient origins. The Catholic Church as a visible element of modern world and culture may become an excellent platform to spread in the world the Christian kerygma through an “Eastern” way of expressing the Gospel. In consequence, it may through the traditional character of Orthodox homilies — biblical, apostolic and kerygmatic — help bring a stop to the tendency of watering down the fundamental and common religious truths of original Christianity. Penetrating deeply into the biblical context and not prone to change, the Orthodox homily seems to be a historically tested and efficient way of proclaiming the Word of God in a world of modern laicism. Summarized and translated by Ignacy Kosmana OFMConv. Sowa kluczowe: prawosawie, homilia, kerygmat, Pismo wite, alegoria, ikona. Key words: Orthodoxy, homily, kerygma, Bible, allegory, icon..

(26)