Widok Słowo wstępne.

K

osmos

Tom 47, 1998

Numer 3 (240)

Strony 235-236

El ż b ie t a Sz e l ą g i Da n u t a M . Ko w a l s k a

Zakład Neurojizjologii Instytutu Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN Pasteura 3, 01-093 Warszawa

SŁOWO WSTĘPNE Słuch odgrywa ogromną rolę w życiu zarów­

no ludzi, jak i zwierząt; niejednokrotnie jest czynnikiem warunkującym ich przeżycie. Świat dźwięków, które docierają do organizmu za po­ mocą wyspecjalizowanych narządów zmysłów, dostarcza informacji o niebezpieczeństwach, możliwości zdobycia pożywienia, znalezienia partnera, umożliwia również komunikowanie się.

W przypadku małego dziecka słuch jest wa­ runkiem niezbędnym dla opanowania mowy dźwiękowo-artykulacyjnej. Natomiast pozba­ wienie słuchu (np. wskutek różnorodnych pro­ cesów chorobowych jak zapalenie opon mózgo­ wych, nowotwory, czy też doznanych urazów powypadkowych) w wieku późniejszym, u czło­ wieka który opanował mowę, wiąże się ze sto­ pniowym zanikiem zdolności ekspresji wypo­ wiedzi słownych i pogrążaniem w „świecie ci­ szy”. Defekty w komunikowaniu się powodują w konsekwencji u ludzi głębokie zaburzenia w sferze funkcjonowania intelektualnego, emo­ cjonalnego i społecznego. Głuchota jest więc znacznym problemem w skali społecznej, łączy się z koniecznością nakładów finansowych na odpowiednie leczenie i terapię, a także z zapew­ nieniem możliwości zdobywania zawodu i w ogóle miejsca w życiu.

Celem przygotowania niniejszego zeszytu tematycznego KOSMOSU „Usłyszeć świat — zrozumieć dźwięk” było podsumowanie doty­ chczasowych interdyscyplinarnych badań nad funkcjonowaniem słuchu w normie i patologii, sposobami leczenia różnorodnych jego defe­ któw u ludzi, oraz komplementarnych badań prowadzonych na zwierzętach. Zeszyt ten za­ wiera 16 artykułów napisanych przez wybit­ nych specjalistów z ośrodków krajowych i za­ granicznych, reprezentujących różnorodne dyscypliny naukowe: psychologów, lekarzy, biologów, lingwistów, językoznawców, terapeu­ tów.

Problemy psychologiczne i społeczne, jakie napotykają ludzie głusi żyjący w świecie nor­ malnie słyszących przedstawione zostały przez T. GAłko w skieg o. i L. Dó~. Trudności w posłu­ giwaniu się mową dźwiękowo artykulacyjną nie przekreślają możliwości komunikowania się, ale łączą się z koniecznością adaptacji niewer­ balnych form porozumiewania. Zostały one sze­ rzej omówione w dwóch kolejnych artykułach, koncentrujących się na języku migowym (M. Św idzińskiego i M. Czajkow skiej-Kisil) oraz na

możliwości zastosowania metody fonogestów (K. Krako w iak) . Przełomowe znaczenie w terapii zaburzeń słuchu ma niewątpliwie nowatorska metoda przywracania słuchu przy pomocy im­ plantów ślimakowych. Została ona wprowadzo­ na również w Polsce przez H. Skarżyńskiego, któiy w swym artykule podsumowuje własne kilkuletnie doświadczenia w tym zakresie.

W dalszej części niniejszego zeszytu zawarty jest obszerny przegląd dotychczasowych badań empirycznych w zakresie percepcji i pamięci słuchowej. Wprowadzenie do niej stanowi arty­ kuł B. Kaczm ar ka, omawiający zagadnienia or­ ganizacji percepcji słuchowej, rozumienia i in­ terpretowania wypowiedzi słownych. Problemy te są szerzej omówione w artykule E. Szeląg i

J. Ko w alskiej, koncentrującym się na mózgo­ wych mechanizmach związanych z doznawa­ niem czasu, które stanowią neurobiologiczne korzenie nie tylko percepcji słuchowej, ale rów­ nież kształtują zachowanie człowieka w zakre­ sie percepcji innych modalności. Z kolei w swo­ im artykule M. Kurkow ski koncentruje się na

aspekcie rozwojowym kształtowania zdolności słuchowych i rozwoju mowy u dzieci w pier­ wszych latach życia.

Badania prowadzone na zwierzętach wska­ zują na różnorodność możliwości percepqj- nych ssaków w zakresie słyszenia pasm częstot­ liwości dźwięków i ich lokalizacji (artykuł P. Kuśm ierka). Dźwięki odgrywają ważną rolę w

236 Słowo wstępne

procesach uczenia się, jednakże znaczenie syg­ nalizacyjne bodźców słuchowych zależy nie tyl­ ko od ich wartości bezwzględnej, lecz również od sposobu prezentacji i odróżnienia od tła akustycznego oraz asocjacji z innymi bodźcami, o czym informuje artykuł K. Zieliń skiego. Wy­ niki badań behawioralnych prowadzonych na zwierzętach mogą być wykorzystywane w lecze­ niu ludzi cierpiących na zaburzenia słuchu. Przykład takiego zastosowania prezentuje arty­ kuł P. i M. J a s tr e b o ffó w , w którym przedsta­

wiona jest metoda leczenia dokuczliwych fanto­ mowych szumów usznych, oparta na zjawisku habituacji bodźców słuchowych. Procesy zapa­ miętywania faktów i zdarzeń angażują wyższe piętra układu nerwowego. Prowadzone inten­ sywne badania nad amnezją pozwoliły określić struktury mózgowe istotne dla pamięci wzroko­ wej, dotykowej i węchowej. Próbę określenia neuronalnych substratów pamięci słuchowej prezentuje artykuł D. M. K ow alskiej.

Część eksperymentalną zamykają artykuły dotyczące budowy układu słuchowego. Przed­ stawiają one drogę, która przekazywana jest informacja słuchowa począwszy od ucha zew­ nętrznego do wyższych pięter układu nerwowe­ go (artykuł M. Malinow skiej). Dalsze opracowy­

wanie informacji słuchowej w korowych stru­

kturach mózgowych, włączając wysoko wyspe­ cjalizowane obszary kory asocjacyjnej, przed­ stawia artykuł A. Ko sm al. W obu tych artyku­

łach została więc opisana anatomiczna baza procesów słyszenia. Wiele defektów tych proce­ sów u ludzi wynika z nieprawidłowego funkcjo­ nowania poszczególnych odcinków drogi prze­ kazywania informacji słuchowej. Konsekwencje uszkodzeń na różnych piętrach, a także możli­ wości ich leczenia zostały podsumowane w ar­ tykule H. Skarńyńskieg o. Z kolei w następnym

artykule T. Zaleski koncentruje się na zaburze­

niach słuchu wynikających z defektów opraco­ wywania informacji w korowych strukturach mózgowych.

Oddajemy czytelnikom niniejszy zeszyt Kos­ mosu „Usłyszeć świat — zrozumieć dźwięk” w przekonaniu, że z uwagi na szerokie spektrum omawianych problemów i ich interdyscyplinar­ ne ujęcie zostanie on przyjęty z zainteresowa­ niem i będzie służył jako uzupełniająca lektura studentom na wydziałach psychologiczno- pedagogicznych, przyrodniczych i medycznych, jak również wszystkim zainteresowanym feno­ menem słuchu i jego zaburzeń, ze szczególnym uwzględnieniem osób zawodowo zajmujących się tą problematyką.