2021 nr 19
Elektroniczne czasopismo Biblioteki Głównej Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
BIBLIOTEKA I EDUKACJA
ISSN 2299-565X
2021 nr 19
redaktor prowadzący numeru
Renata M. Zając
BIBLIOTEKI ZA GRANICĄ — INSPIRACJE
Rada programowa
dr hab. prof. UP Hanna Batorowska, Instytut Bezpieczeństwa
i Edukacji Obywatelskiej, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
mgr Krystyna Droździewicz, Biblioteka Pedagogiczna w Skawinie, Polska
Laudalina Esteireiro, Biblioteca Central da Biblioteca, Arquivo e Museu Universidade dos Açores,
Ponta Delgada, Portugalia
dr Güssün Güneş, Central Library, Department of Information
and Records Management, Marmara University, Stambuł, Turcja
Shai Inbar, Central Library, Levinsky College of Education, Tel Awiw, Izrael dr Lidia Ippoldt, Biblioteka Pedagogiczna w Skawinie, Polska
dr Luc Leguerinel, Instytut Neofilologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska dr Małgorzata Niziołek, Instytut Neofilologii, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska dr hab. Maria Pidłypczak-Majerowicz, Polska
Beth Posner, Library Resource Sharing, The Graduate Center
of the City University of New York, Stany Zjednoczone Ameryki
dr Stanisław Skórka, Biblioteka Główna, Instytut Nauk o Informacji,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
dr Bogumiła Twardosz, Biblioteka Główna, Uniwersytet Artystyczny w Poznaniu, Polska dr Renata M. Zając, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Redaktor naczelny
mgr Ewa Piotrowska, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Redaktorzy
mgr Renata Ciesielska-Kruczek, Instytut Neofilologii - Filologia Angielska,
Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
mgr Maria Stachnik, Instytut Neofilologii - Filologia Romańska, Uniwersytet Pedagogiczny
w Krakowie, Polska Redaktor prowadzący numeru
dr Renata M. Zając, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Korektorzy
mgr Agnieszka Folga, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
mgr Aleksandra Więk-Rutkowska, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Opracowanie graficzne i łamanie
mgr Barbara Krasińska, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska mgr Bartłomiej Siedlarz, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Administrator
mgr inż. Miroslav Uram, Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska
Czasopismo jest dostępne na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe (CC BY 4.0). Publikacja recenzowana.
ISSN 2299-565X Wydawca
Biblioteka Główna Uniwersytetu Pedagogicznego 30–084 Kraków, ul. Podchorążych 2
tel. (12) 662-63-61, fax (12) 637 22 43 strona: http://www.bg.up.krakow.pl/newbie
Spis treści
Od redakcji (Renata M. Zając) . . . 9
ARTYKUŁY
Biblioteki w Mjanmie (Renata Ciesielska-Kruczek) . . . 13 Tériade Museum Library — (nie)zwykła biblioteka jako pomnik
(nie)zwykłego człowieka (Sławomir Sobczyk) . . . 31 Biblioteki uniwersyteckie w Niemczech w czasie pandemii
(Magdalena Janas, Renata M. Zając) . . . 51
DZIAŁALNOŚĆ EDUKACYJNA BIBLIOTEK
Niezwykłe biblioteki na świecie — inspiracje dla przyszłych
projektów budynków bibliotecznych w Polsce (Ewa Piotrowska) . . . . 63 Imprezy kulturalne realizowane w ramach Nocy Bibliotek jako
przykład formy promocji biblioteki (Maja Wojciechowska,
Monika Orzoł) . . . 109 Oddział Informacji Naukowej w Bibliotece Uniwersytetu
Kazimierza Wielkiego: przeszło pół wieku doświadczeń
(Małgorzata Zmitrowicz) . . . 131
REKOMENDACJE
Rekomendacja (Iwona Górny) . . . 147
Katechismus der Bücherei Paula Ladewiga jako źródło inspiracji
dla współczesnego bibliotekarza. Komentarz na marginesie książki Wokół „Katechizmu biblioteki” Paula Ladewiga 2 pod redakcją Zdzisława Gębołysia i Katarzyny Wodniak (Maja Wojciechowska) . . . . 151 Informacje o autorach . . . 155
Biblioteka i Edukacja 19 (2021), ISSN 2299-565X
Renata M. Zając Redaktor prowadząca nr 19
Od redakcji
Oddajemy w Państwa ręce kolejny, dziewiętnasty numer „Biblioteki i Eduka-cji”, w którym skupiamy uwagę na zbiorach, działalności i architekturze za-granicznych bibliotek. Przenosimy czytelników do bibliotek na prawie wszyst-kich kontynentach.
Przed pandemią Biblioteka Główna Uniwersytetu Pedagogicznego w Krako-wie współpracowała z europejskimi bibliotekami, w ramach programu Era-smus+ przyjmowała zagranicznych bibliotekarzy na tygodniowy staż, w cza-sie którego opowiadali nam o funkcjonowaniu macierzystych instytucji. Nasi pracownicy również aktywnie poznawali działalność innych bibliotek oraz promowali własną Bibliotekę. To otwarcie na świat zmotywowało biblioteka-rzy do zainteresowania bibliotekami również w czasie prywatnych wyjazdów. Pokłosiem takiej podróży jest, rozpoczynający numer, artykuł Renaty Ciesiel-skiej-Kruczek, która opisuje biblioteki egzotycznego, bardzo odległego i mało znanego przez turystów kraju — Birmy (Mjanma). To świat baśniowy, pełen tek-stów spisanych na liściach palmowych, na złocie lub na papierze składanym w formę harmonijki. Oprócz poznania niezwykłych zbiorów Biblioteki Naro-dowej i bibliotek uniwersyteckich czytelnicy mogą uzyskać szczegółowe infor-macje o największej na świecie kamiennej księdze, której każda strona mieści się wewnątrz pagody. Jest to ekscytujące odkrycie i serdecznie polecam zagłę-bienie się nie tylko w świat starożytnych nauk buddyzmu, ale także w proble-my współczesnych bibliotek publicznych.
Drugie opracowanie przenosi nas na słynną grecką wyspę Lesbos do nietypowe-go kompleksu muzealno-bibliotecznenietypowe-go mieszczącenietypowe-go Muzeum Teofilosa i Téria-de Museum Library, założonego przez nieco zapomnianego redaktora, krytyka i wydawcę artystycznych książek, Stratisa Eleftheriadisa — Tériade. Jego dorobek można oglądać w Tériade Museum Library, gdzie czasopisma i książki są ekspo-nowane w gablotach jako dzieła sztuki, a nie wypożyczane do czytania.
10 Renata M. Zając Kolejny tekst traktuje o działalności uniwersyteckich bibliotek w Niemczech. Magdalena Janas i Renata M. Zając nakreśliły specyficzne dla tego kraju tło prawne oraz zaprezentowały usługi jakie w dobie pandemii oferują duże bi-blioteki naukowe. Znamienne jest, że w środowisku bibliotekarskim pojawiły się prognozy mówiące o utrzymaniu niektórych zakazów także w przyszłości, po pandemii. W czasie, gdy biblioteki polskie również borykają się z obostrze-niami ważne jest myślenie o przyszłości i korzystanie z pomysłów wdrożonych już w innych krajach.
W dziale “Działalność edukacyjna bibliotek” do refleksji skłania bogato ilu-strowany artykuł Ewy Piotrowskiej, w którym autorka zaprezentowała prze-gląd „niezwykłych, futurystycznych, niekiedy dziwnych, ale godnych uwagi, nowoczesnych gmachów bibliotek […], które mogłyby stać się inspiracją dla przyszłych projektów budynków bibliotecznych w Polsce”.
Monika Orzoł i Maja Wojciechowska opracowały syntetycznie temat Nocy Bi-bliotek i zaprezentowały najciekawsze inicjatywy, które posłużyły autorkom do uwypuklenia nadrzędnego celu organizacji wydarzeń, jakim jest promocja li-teratury, czytelnictwa, kultury i samych bibliotek, stawiających się w roli ani-matorów społecznych. Współczesne książnice przekształcają się w centra infor-macji, tworząc równocześnie miejsca kreatywne, zachęcające użytkowników do intelektualnych rozważań i rozwijania zainteresowań.
Pięćdziesięcioletnią działalność Oddziału Informacji Naukowej w Bibliote-ce Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy omawia praca Małgo-rzaty Zmitrowicz.
Zachęcam czytelników także do przeczytania recenzji rocznika “Małopolska. Regiony — regionalizmy — małe ojczyzny”, którego najnowszy zeszyt, wydany przez Wojewódzką Bibliotekę Publiczną i Małopolski Związek Regionalnych Towarzystw Kultury, opracował nowy, zmieniony zespół redakcyjny.
Maja Wojciechowska wybrała dla Państwa najciekawsze opracowania z ma-teriałów będących pokłosiem konferencji, która miała miejsce w 2019 r. Jej mo-tywem przewodnim były przemyślenia bibliotekarza i archiwisty Paula Lade-wiga. Podsumowując wydawnictwo autorka doszła do wniosku, że „niezależnie od zmienności narzędzi, wiele problemów bibliotekarstwa, które sygnalizował Ladewig przed stu laty, jest dziś aktualnych”. Ta zaskakująca konkluzja jeszcze mocniej zachęca do przeczytania całej książki.
Na koniec chcę bardzo podziękować wszystkim autorom, Pani Profesor Ma-rii Pidłypczak-Majerowicz i współpracownikom za przygotowanie tak intere-sującego tomu.
Biblioteka i Edukacja 19 (2021), ISSN 2299-565X doi:10.24917/2299565X.19.1
Renata Ciesielska-Kruczek
Biblioteka Filologii Angielskiej, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
Biblioteki w Mjanmie
1Streszczenie: Artykuł przedstawia zabytki piśmiennictwa Mjanmy zapisane w formie rękopisów na liściach palmowych, składanych papierowych książkach oraz największej na świecie kamiennej księ-dze. Opisano Bibliotekę Narodową, Bibliotekę Uniwersytecką w Rangunie oraz Bibliotekę U Pho Thi w klasztorze Sadhammajotika w Thaton. Natomiast wyniki badań dotyczących bibliotek publicznych opublikowane przez The Asia Foundation, Myanmar Book Aid oraz Preservation Foundation w 2014 r. posłużyły do nakreślenia sytuacji bibliotek w tym kraju. Słowa kluczowe: biblioteki na świecie,
archi-tektura bibliotek, biblioteki Mjanmy, Biblioteka Narodowa Mjanmy, Biblioteka Uniwersytecka w Ran-gunie, Biblioteka U Pho Thi w Thaton, pagoda Kuthodaw, „Największa Książka Świata”.
Zabytki piśmiennictwa Mjanmy
Dziedzictwo literatury birmańskiej, rozwijające się pod wpływem kultury taj-skiej i indyjtaj-skiej, liczy ponad tysiąc lat. Pierwsze birmańskie dzieła literackie, tzw. kyauksa, były ryte w kamieniu i obecnie można je podziwiać w kilku świą-tyniach. Najwcześniejsza kamienna inskrypcja datowana jest na rok 11132.
Póź-niejsze teksty literackie (od XIV do XIX w.) zapisywano na palmowych liściach, składanym papierze lub drukowano. Ich autorami byli buddyjscy mnisi, dworza-nie wyszkoleni w klasztorach oraz dworza-nieliczni poeci dworscy, którzy najczęściej sto-sowali takie poetyckie formy jak historyczne ballady, ody, buddyjskie opowieści.
W bibliotekach oraz archiwach w Mjanmie i na całym świecie znajdują się bir-mańskie książki, w większości spisane na liściach palmowych3. Birmańskie
1 Mjanma (ang. Myanmar) — nazwa oficjalna Republika Związku Mjanmy (dawniej Birma), kraj w po-łudniowo-wschodniej Azji. W czasach kolonialnych Burma była używana oficjalnie jako nazwa an-gielskiej kolonii, natomiast naród birmański używał terminu Myanma („Kraj silnych jeźdźców”). Źró-dło: Mjanma, Wikipedia, 2021, https://pl.wikipedia.org/wiki/Mjanma [dostęp: 2021-04-26]. 2 Burmese literature, Encyclopaedia Britannica, 2021, https://www.britannica.com/art/Burmese-literatu
re#accordion-article-history [dostęp: 2021-04-26].
3 Tradycja używania wysuszonych liści palmowych jako materiału piśmienniczego na subkontynen-cie indyjskim i w południowo-wschodniej Azji sięga V wieku p.n.e. Jednym z najstarszych zachowa-nych manuskryptów z liści palmowych jest tekst z IX w., odkryty w Nepalu, obecnie przechowywa-ny w Bibliotece Uniwersyteckiej w Cambridge.
14 Renata Ciesielska-Kruczek
kopisy sporządzone na papierze składanym następnie w formie harmonijki no-szą nazwę parabaik4. Zbiory reprezentują praktycznie każdy rodzaj materiału
piśmienniczego: złoto, srebro, miedź, kość słoniową, liście palmowe, papier (za-równo miejscowy, jak i europejski), a nawet materiał skompresowany, podobno, z wyrzuconych szat królewskich. Zachowane kolekcje składają się z buddyjskich prac kanonicznych i komentarzy, historii poprzednich wcieleń Buddy oraz opi-sów dworskich ceremonii i rozrywek. Tematycznie dotyczą również astrologii, kosmologii, języka i literatury, prawa oraz medycyny. (Zdj. 1.)
Najbardziej znaczący ze względu na rozmiar, zakres materiału i stan zacho-wania zbiór birmańskich rękopisów poza Mjanmą, znajduje się w zbiorach Na-rodowej Biblioteki Wielkiej Brytanii. Na kolekcję składa się ponad 1000 rękopi-sów, które mają szczególne znaczenie dla studiujących ewolucję birmańskiego języka, literatury oraz malarstwa rękopiśmiennego. Zdigitalizowane birmań-skie manuskrypty są dostępne w Bibliotece Brytyjbirmań-skiej5, Bibliotece Cyfrowej Południowo-Wschodniej Azji oraz na stronie internetowej projektu digitaliza-cji rękopisów w Mjanmie6.
„Największa Książka Świata” na kamiennych tablicach
Kompleks pagody Kuthodaw w Mandalaj7 wpisany na listę UNESCO Pamięć Świata, jest szczególnie cenny ze względu na 729 marmurowych steli z buddyj-skimi tekstami. Jest określany jako „Największa Książka Świata”.
W połowie XIX w. przedostatni król Birmy — Mindon (panujący w latach 1853-1878) zainicjował utrwalenie pism świętych, aby zachować buddyjskie nauki w zmieniającym się świecie. Król jako miłośnik ksiąg uważał literaturę za je-den z najcenniejszych elementów oświeconego społeczeństwa — postanowił więc zostawić po sobie najtrwalszą, bo kamienną księgę w wybudowanej w tym celu w Mandalaj pagodzie Kuthodaw.
Centralną pagodę Kuthodaw otacza 729 mniejszych mini-pagód, z których każda zawiera płytę białego marmuru, czyli „jedną kartę wielkiej księgi”. Na każdej tablicy-karcie, z obu stron wyryto po około 75 linii świętych tekstów buddyzmu therawada — Tipitaki. Pierwotnie liternictwo miało okleinę z liści złota8. Tablice mieszczące się w oddzielnych, otwartych mini pagodach, uło-żone są w siedmiu koncentrycznych kwadratach wokół złotej centralnej
4 Parabaik, Wikipedia, 2020, https://pl.wikipedia.org/wiki/Parabaik [dostęp: 2021-04-26].
5 33 Burmese manuscripts now digitised, Asian and African studies blog. British Library, 24 May 2017, https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2017/05/33-burmese-manuscripts-now-digitised.html [dostęp: 2021-04-26].
6 Myanmar Manuscript Digital Library / MMDL, University of Toronto, 2020, https://mmdl.utoronto.ca/ [dostęp: 2021-04-26].
7 Mandalaj — miasto w środkowej Mjanmie, było stolicą w latach 1857-1885.
8 Allon Mark, ‘The World’s Biggest Book’: The Kuthodaw Pagoda Marble-stelae inscriptions, Mandalay, My-anmar, “The Asian Arts Society of Australia Review”, 2016, Vol. 25, iss. 4, p. 7-8.
Biblioteki w Mjanmie 15
Zdj. 1. Ramajana1. Papierowa składana książka z 33 zakładkami, data powstania
około 1870 r. W zbiorach British Library, manuskrypt, nr 14178. Źródło: http://www. bl.uk/manuscripts/FullDisplay.aspx?index=3&ref=Or_14178 [dostęp: 2021-04-12].
1 San San May, The Ramayana in Southeast Asia: (3) Burma, Asian and African Studies Blog, May 5, 2014, http://britishlibrary.typepad.co.uk/asian-and-african/2014/05/the-ramayana-in-southeast-asia-3-bu rma.html [dostęp: 2021-04-26].
16 Renata Ciesielska-Kruczek dy. Tablice różnią się nieznacznie między sobą wymiarami, a najbardziej ty-powe mierzą 1,3 metra wysokości i 1 metr szerokości. (Zdj. 2–6.)
W pagodzie Kuthodaw spisano całą Tipitakę (729 tablic), czyli nauki Buddy, na-tomiast w kolejnej pagodzie — Sandamuni na 1774 tablicach wyryto komentarze do Tipitaki. Łącznie daje to liczbę ponad 2500 stron. Cały tekst był czytany raz — podczas pierwszego synodu buddyjskiego. Wówczas 2400 mnichów odczytywa-ło inskrypcje na zmianę, bez żadnych przerw. Trwaodczytywa-ło to pół roku.
Chociaż teksty na tych stelach mają wielkie znaczenie kulturowe i historycz-ne, nie zostały należycie udokumentowane ani udostępnione międzynarodo-wej społeczności naukomiędzynarodo-wej9. Dla zainteresowanych polecam artykuł10 opisujący projekt konserwatorski obejmujący ocenę stanu, dokumentację, prace konser-watorskie przy stelach, szkolenie personelu lokalnego11.
Biblioteki w Mjanmie. Rys ogólny
Biblioteki w Mjanmie12 są klasyfikowane jako „rządowe” i „samowystarczalne” lub prywatne. Do rządowych zalicza się biblioteki przy departamentach organów władzy, biblioteki publiczne oraz finansowane z budżetu państwa, takie jak Bi-blioteka Narodowa oraz biblioteki uniwersyteckie. Określenie „samowystarczal-ne” obejmuje placówki wsi i miasteczek, biblioteki klasztorne, założone przez osoby prywatne lub lokalne organizacje pozarządowe. Kolejną grupą są książni-ce działająksiążni-ce przy zagranicznych instytucjach kultury — najlepiej wyposażone, oferujące zbiory i usługi wzorowane na swoich krajach. Biblioteki przy Amba-sadzie USA w Mjanmie oraz British Council ze swoimi oddziałami są placówka-mi dobrze oświetlonyplacówka-mi i klimatyzowanyplacówka-mi. American Center wspiera również bibliotekarzy, prowadząc dla nich szkolenia z różnych dziedzin.
Biblioteki publiczne w większych miastach są w dużej mierze przestarzałe, o różnej jakości zasobów książkowych i niskim poziomie usług. Bibliotekarze muszą płacić z własnych pensji za zgubione pozycje, co sprawia, że niechętnie je wypożyczają. W rezultacie większość książek jest trzymana w zamkniętych szafach. Niestety biblioteki przez lata nie były pozytywnie oceniane przez oby-wateli, postrzegano je głównie jako element propagandy.
9 Kuthodaw Pali Canon, Read Workbench, 2016, https://readworkbench.org/projects-2/kuthodaw-pali -canon/ [dostęp: 2021-04-26].
10 Reade Wendy J., The Kuthodaw Pagoda, Myanmar: collaborative conservation of a UNESCO Memory of the World site, “AICCM Bulletin”, 2018, Vol. 39, iss. 1, p. 55-64.
11 Współpraca australijskiego Nan Tien Institute, Wollongong i University of Sydney z Ministerstwem Kultu-ry Birmy, Departamentem Archeologii Mandalaj i opiekunami strony Kuthodaw Pagoda w 2013 r. w celu konserwacji, fotografowania, digitalizacji i udostępniania ogólnodostępnej bazy danych do badań. 12 Podrozdział opracowany na podstawie artykułu: Bradley Fiona, Myanmar Libraries after the “Opening
Up”, “Journal of Information Science Theory and Practice”, 2017, Vol. 5, no. 4, p. 49–67. W artykule
dokonano oceny rozwoju bibliotek w Mjanmie przed i po pierwszych od prawie 50 lat demokratycz-nych wyborach przeprowadzodemokratycz-nych w tym kraju pod koniec 2015 r.
Biblioteki w Mjanmie 17
Zdj. 2. Makieta pozwalająca wyobrazić sobie ogrom systemu książkowego. Zdj. Renata Ciesielska-Kruczek.
Zdj. 3. „Największa Książka Świata” nie jest publikacją w tradycyjnym tego słowa znaczeniu. Tworzy ją 729 tablic ułożonych w siedem koncentrycznych kwadratów wokół głównej pagody Kuthodaw. Zdj. Renata Ciesielska-Kruczek.
18 Renata Ciesielska-Kruczek
Zdj. 4. Każda płyta będąca „jedną kartą wielkiej księgi” znajduje się wewnątrz małej mini pagody. Zdj. Renata Ciesielska-Kruczek.
Zdj. 5. Jedna z marmurowych płyt, na których wyryto nauki Buddy.
Biblioteki w Mjanmie 19
Dodatkowo, to Ministerstwo Informacji decydowało, gdzie otworzyć bibliotekę publiczną, więc nie zawsze lokalizacja służyła jej mieszkańcom. Lokalna słeczność była często zobowiązana do finansowania bieżącego utrzymania i po-zyskania publikacji do biblioteki. Otrzymywane dary nie zachęcały i nie przy-czyniały się do rozwoju czytelnictwa. Biblioteki były więc postrzegane jako ciężar dla społeczności. Mimo to wolontariusze biblioteczni ciężko pracowa-li, aby utrzymać budynki i zbiory, przyciągać gości i chętnie szukali sposobów oferowania nowych usług, takich jak opowiadanie historii.
Z opublikowanych w 2014 r. badań13 (przeprowadzonych przez The Asia Fo-undation i Myanmar Book Aid and Preservation FoFo-undation) wynika, że jed-nej z kluczowych instytucji przyczyniających się do tej kultury czytania, roz-ległej sieci bibliotek społecznościowych w całym kraju, brakuje odpowiedniej infrastruktury i bezpieczeństwa oraz finansowania, aby nadal wypełniać swo-ją rolę jako głównego ośrodka informacyjnego społeczności. W ramach bada-nia, pierwszego w historii bibliotek publicznych Mjanmy, naukowcy odwiedzi-li 206 bibodwiedzi-liotek pubodwiedzi-licznych — z których większość znajduje się na obszarach wiejskich — i przeprowadzili ponad tysiąc wywiadów z bibliotekarzami, wła-dzami lokalnymi oraz czytelnikami i osobami, które nie są użytkownikami 13 Myanmar Library Survey — Executive Summary (English), Open Development Mekong, 2017, https://
data.opendevelopmentmekong.net/en/dataset/myanmar-library-survey/resource/3dd75668-4d1a-4b 21-9f2e-97889a4efdd7 [dostęp: 2021-04-26].
Zdj. 6. Zbliżenie fragmentu jednej ze stron wyrytych w marmurze. Źródło: https://
20 Renata Ciesielska-Kruczek bliotek. W Mjanmie istnieje 55 755 zarejestrowanych bibliotek publicznych, ale tylko 4868 uważa się za aktywne. Czyli mniej niż 10 procent! (Zdj. 7–8.)
W 2018 r. Mjanma była po raz pierwszy gospodarzem XVII Kongresu Bibliote-karzy Azji Południowo-Wschodniej. Celem spotkania było stworzenie platfor-my do dzielenia się i wymiany informacji i doświadczeń dotyczących zagadnień z zakresu bibliotekarstwa krajów azjatyckich, bibliotekoznawstwa i informa-tyki, dokumentacji i informacji. (Zdj. 9.)
Projekt eLibrary Myanmar
W kraju istnieje 158 uniwersytetów podlegających Ministerstwu Edukacji. Po latach izolacji ich biblioteki mają obecnie bardzo ograniczone zbiory druko-wane. Co więcej, aż do rozpoczęcia projektu eLibrary Myanmar14 w grudniu 2013 r., żadna uczelnia nie miała dostępu do zasobów subskrypcji online. W re-zultacie standardy i wyniki badań zostały osłabione, a uczniowie stracili oka-zję do zdobycia umiejętności i wiedzy potrzebnych do odniesienia sukcesu za-równo w edukacji, jak i w miejscu pracy.
Projekt eLibrary Myanmar (okres realizacji: grudzień 2013 — grudzień 2020), powstał w celu umożliwienia bibliotekom na uniwersytetach kontrolowanych przez Ministerstwo Edukacji efektywnego wspierania nauczania, badań i ucze-nia się na wszystkich wydziałach — od nauk ścisłych po nauki społeczne i hu-manistyczne. Projekt EIFL eLibrary Myanmar15 otrzymał dofinansowanie z pro-gramu wsparcia szkolnictwa wyższego Open Society Foundation.
Biblioteka Narodowa Mjanmy
Biblioteka Narodowa Mjanmy16 posiada zbiór około 618 000 książek i czasopism,
około 15 800 tytułówpublikacji na temat kraju oraz bogatą kolekcję rzadkich i cennych rękopisów. Starożytne teksty obejmują 16 066 inskrypcji na liściach palmowych, parabaiki, złożone tabliczki do pisania wykonane z papieru, tkani-ny lub metalu oraz 345 odręcztkani-nych skryptów znatkani-nych pisarzy. Są one pielęgno-wane i regularnie zabezpieczane ochronnym zabalinsi (olejkiem z trawy cytry-nowej). Biblioteka na mocy ustawy o rejestracji drukarzy i wydawców z 1962 r. otrzymuje kopie wszystkich materiałów drukowanych.
Jej początki sięgają biblioteki założonej w 1883 r. przez brytyjskiego komisa-rza Dolnej Birmy, sir Charlesa Edwarda Bernarda. Powstała z jego prywatnej kolekcji książek w centrum Rangunu i była pierwszą bezpłatną biblioteką pu-bliczną w Birmie, znaną jako „Wolna Biblioteka Bernarda”. W zniszczeniach II 14 eLibrary Myanmar, EIFL, 2020, https://www.eifl.net/eifl-in-action/elibrary-myanmar-project [dostęp:
2021-04-26].
15 Nyein Myat Sann, Transforming libraries in Myanmar: the eLibrary Myanmar project, “Insights: The UKSG Journal”, 2016, Vol. 29, iss. 3, p. 266–272.
16 Niestety w trakcie pisania artykułu strona internetowa Biblioteki Narodowej nie była dostępna. Nie-liczne dane uzyskałam ze strony archiwalnej z 2009 r.: https://web.archive.org/web/20090220082731/ http://www.myanmar.com/Ministry/culture/text/P002.htm.
Biblioteki w Mjanmie 21
Zdj. 7. Biblioteka społeczna w Pyinmana. Źródło: https://asiafoundation.org/2014/02/05/ myanmars-libraries-a-potential-catalyst-for-community-development/ [dostęp: 2021-04-12].
Zdj. 8. Biblioteka w Mjanmie. Mniejsze biblioteki o samodzielnym modelu finansowania są budowane w tradycyjnym birmańskim stylu architektonicznym, dostosowanym do lokalnych warunków atmosferycznych. Zacieniona, otwarta przestrzeń ze stolikami do czytania znajduje się poniżej podwyższonego pokoju. Taka konstrukcja zapewnia naturalny przepływ powietrza i zabezpiecza książki przed wilgocią. Źródło: https://asiafoundation.org/wp-content/ uploads/2018/03/TraditionalMyanmarLibrary-1080x715.jpeg [dostęp: 2021-04-12].
22 Renata Ciesielska-Kruczek
wojny światowej ocalało ponad 6000 książek i prawie wszystkie rękopisy. Insty-tucja została ponownie otwarta 1 sierpnia 1948 r., a po odzyskaniu przez Birmę niepodległości w 1952 r. przekazana rządowi birmańskiemu. Wówczas otwarta została jako Biblioteka Narodowa podlegająca Ministerstwu Kultury.
W 2008 r. Biblioteka Narodowa została przeniesiona do nowoutworzonej sto-licy Naypyidaw17, po tym jak jej budynek w Rangunie został zniszczony przez cyklon Nargis. (Zdj. 10–11.)
Nadzieją, że Biblioteka Narodowa znajdzie swój dom na zawsze i będzie
słu-żyć obywatelom, jest zakończona pod koniec roku 2019 renowacja budynku
z czasów kolonialnych Myanma Oil and Gas Enterprise18 w Rangunie.
Otwar-cie biblioteki było planowane na kwieOtwar-cień 2020 r. (Zdj. 12.) Biblioteka Uniwersytetu w Rangunie
Uniwersytet w Rangunie19 powstał w roku 1920, a w 1929 r. założono w nim
bi-bliotekę. Książnica specjalizująca się w gromadzeniu zbiorów z zakresu 17 Naypyidaw (królewska stolica, siedziba królów), nazwa zapisywana również: Nay Pyi Taw — stolica
Mjanmy od listopada 2005 r. Oficjalną nazwę nowej stolicy ogłoszono 27 marca 2006 r.
18 Former Myanma Oil and Gas Enterprise building, Bansal Ben, Fox Elliott, Oka Manuel, Architectual Guide: Yangon, 2016, https://www.yangongui.de/former-myanma-oil-and-gas-enterprise-building/
[dostęp: 2021-04-26].
19 Rangun — największe miasto Mjanmy, stolica kraju w latach 1886-2006.
Zdj. 9. Premier Mjanmy, laureatka Pokojowej Nagrody Nobla z 1991 r., Daw Aung San Su Kyi wygłasza przemówienie otwierające XVII Kongres Bibliotekarzy Azji Południowo-Wschodniej. Źródło: https://www.ifla.org/node/66895 [dostęp: 2021-04-12].
Biblioteki w Mjanmie 23
Zdj.10. Biblioteka Narodowa Mjanmy w Naypyitaw. Źródło:
https://www.facebook.com/nationallibraryofmyanmar/ [dostęp: 2021-04-12].
Zdj. 11. Ekspozycja rękopisów liści palmowych z Klasztoru Bagaya przechowywana w Bibliotece Narodowej w Naypyitaw w obawie, aby nie zostały skradzione lub zniszczone. Źródło: https://mmdl.utoronto.ca/about/archives/ [dostęp: 2021-04-12].
24 Renata Ciesielska-Kruczek
Zdj. 12. Budynek z czasów kolonialnych przeznaczony na Bibliotekę Narodową w Rangunie. Źródło: https://e2j8c4f6.stackpathcdn.com/wp-content/
uploads/2020/01/DSC05287-Copy-scaled-1-750x500.jpg [dostęp: 2021-04-12].
rii i kultury szybko zyskała reputację jednego z najlepszych ośrodków w Azji Południowo-Wschodniej. Od lat 60. XX w. Biblioteka Uniwersytecka rozpoczęła gromadzenie starych rękopisów, wysyłając grupy bibliotekarzy do wielu klasz-torów w całej Mjanmie. Obecnie posiada ponad 4000 parabaików20, zebranych z darowizn lub poprzez zakup.
Budynek biblioteki był pierwszym nowoczesnym w Birmie. Został zaprojek-towany przez brytyjskiego architekta T. O. Fostera jako dwupiętrowa budow-la w kształcie litery L z czterema poziomami magazynów. W celu uzyskania najlepszej wentylacji i zmniejszenia wilgotności pomieszczeń, w których prze-chowywane były książki, główne pomieszczenia wyposażono w pompę z żelem krzemionkowym. W 1980 r. ukończono budowę nowego gmachu w sąsiedztwie przedwojennej biblioteki, a siedem lat później rozdzielono ją tworząc dwie jed-nostki: Uniwersytecką Bibliotekę Centralną21, która zajęła stary przedwojenny budynek oraz Bibliotekę Uniwersytetu w Rangunie, kontynuującą działalność w nowej siedzibie. (Zdj. 13–14.)
20 Ni Ni Naing, Admitted letters of Konbaung period in Parabike Manuscripts, Universities’ Central Library. University of Rangoon, 2008, https://www.uclmyanmar.org/admitted-letters-of-konbaung-period -in-parabike-manuscripts/ [dostęp: 2021-04-26].
21 Universities’ Central Library, University of Rangoon, 2021, https://www.uclmyanmar.org/ [dostęp: 2021-04-26].
Biblioteki w Mjanmie 25
Zdj. 13. Biblioteka Uniwersytetu w Rangunie. Warto zwrócić uwagę na architekturę budynku, wysokie pomieszczenia i ażurowe okna, zapewniające wewnątrz przyjemne uczucie chłodu. Zdj. Renata Ciesielska-Kruczek.
26 Renata Ciesielska-Kruczek Niezmiernie ważnymi postaciami w historii birmańskiego bibliotekarstwa byli U Khin Zaw22 oraz U Thein Han23, który po wojnie przebudował bibliotekę, szczególny nacisk kładąc na zbieranie dokumentów związanych z celami ba-dawczymi. (Zdj. 15.)
Biblioteka zasłynęła z rozmaitych zbiorów: dokumentów dotyczących Mjanmy i krajów sąsiednich, zbiorów liści palmowych, rękopisów papierowych, sta-rych materiałów drukowanych, inskrypcji tuszem oraz książek na temat wy-darzeń społecznych, gospodarczych i politycznych związanych z Azją Połu-dniowo-Wschodnią. (Zdj. 16.)
Kamienny manuskrypt, bezcenne starożytne dziedzictwo króla Kyana Sit-thy, trafił do Biblioteki Uniwersytetu wkrótce po założeniu uczelni. Wcześniej, w epoce kolonialnej, znajdował się w Muzeum Phayre w Rangunie, gdzie umie-ścili go zainteresowani antykami Brytyjczycy. Niestety nie wiadomo, z której części kraju dokładnie został przywieziony. Jest archeologicznym pomnikiem datowanym na XI w. n.e., o wysokości 2,13 m i szerokości 91 cm. Większość na-pisów w starożytnym alfabecie birmańskim jest nienaruszona.
Biblioteka U Pho Thi w klasztorze Sadhammajotika w Thaton
Mjanma, kraj o silnych tradycjach buddyjskich, ma tysiące klasztorów w ca-łym kraju, w których istnieją biblioteki. Wiele z nich pełni bardziej funkcję bi-bliotek publicznych. W większości przypadków nie obsługują ich bibi-bliotekarze, ale mnisi, którzy zawsze byli w życiu Birmańczyków ważnymi nauczycielami i strażnikami wiedzy. (Zdj. 17.)
Biblioteka w klasztorze w Thaton została założona w 1923 r. przez profesora literatury birmańskiej U Kyaw Tun oraz przez U Pho Thi, bogacza, który sfinan-sował jej otwarcie, aby pomóc mnichom w nauce i któregoimię książnica nosi.
Organizowane są tu egzaminy z języka Pāli, zapewniając mnichom i nowicju-szom zakwaterowanie i wyżywienie. Lokalna grupa osób świeckich w Thaton wspiera bibliotekę. (Zdj. 18.)
W bibliotece znajduje się około 780 rękopisów z 900 tekstami z liści palmowych, które umieszczono we wspaniałym pokoju24. W pomieszczeniu ze złoconym su-fitem i z inkrustowanymi szklanymi ornamentami ustawione są szafki z rzeź-bionymi posągami bóstw.
Rękopisy, znajdujące się w bibliotece, obejmują szeroką gamę tekstów kanonicz-nych, komentarzy i komentarzy dodatkowych w języku palijskim, a także rzadkie teksty w języku birmańskim, birmańskim nissayas i mon nissayas. Szczegółowe in-formacje na ich temat znajdują się w opublikowanym w 2019 r. katalogu25.
22 U Khin Zaw (1930-1945) — studiował bibliotekarstwo na Uniwersytecie Londyńskim. 23 U Thein Han (1946-1968) — znany poeta, dyplom z bibliotekarstwa uzyskał w Dublinie.
24 Pruitt William [et al.], Manuscripts in the U Pho Thi Library, Sadhammajotika Monastery, Thaton, Myanmar, Tokyo 2014.
25 Pruitt William, Yūmi Ōsaka, Sunao Kasamatsu, The Catalogue of Manuscripts in the U Pho Thi Library, Thaton, Myanmar, Bristol 2019.
Biblioteki w Mjanmie 27
Zdj. 15. Manuskrypty palmowe w Bibliotece Uniwersytetu w Rangunie. Zdj. Renata Ciesielska-Kruczek.
Zdj. 16. Kamienny manuskrypt, bezcenne starożytne dziedzictwo króla Kyana Sitthy w Bibliotece Uniwersytetu w Rangunie. Zdj. Renata Ciesielska-Kruczek.
28 Renata Ciesielska-Kruczek
Zdj. 17. Budynek Biblioteki U Pho Thi. Źródło: https://www.facebook.com/burmagoldenpath/ photos/a.539806736145719/3029675633825471/?type=3 [dostęp: 2021-04-12].
Zdj. 18. Bogato zdobiona, złocona szafka na rękopisy w Bibliotece U Pho Thi. Źródło: https://mmdl.utoronto.ca/ about/archives/ [dostęp: 2021-04-12].
Biblioteki w Mjanmie 29
W podsumowaniu zachęcam…
W polskiej literaturze przedmiotu nie ma tekstów dotyczących bibliotek w Mjanmie. Bibliografia w języku angielskim, opisująca zbiory, usługi lub architekturę bi-bliotek, jest również dość uboga. Dlatego tak ekscytujące było dla autorki odkry-wanie każdej publikacji związanej z niesamowitymi zbiorami oraz bibliotekami tego kraju. Ma ona także nadzieję, że rozbudzi zainteresowanie nauką, kulturą i historią Mjanmy wśród czytelników powyższego tekstu.
Dopowiedzenie niebiblioteczne…
Autorka zwiedzała Mjanmę w 2018 r. Mjanma (dawniej Birma) pozostaje krajem jesz-cze nie do końca odkrytym przez masową turystykę. Jest to kraina magiczna, w której czas jakby się zatrzymał. Piękne kobiety i dzieci malują twarz tanaką, a wiecznie żują-cy betel mężczyźni ubierają się w tradyżują-cyjne spódnice longyi, tak na co dzień, nie pod turystów. Niesamowita historia zapisana jest w zabytkach.
W 2018 r. widziałam kraj z dużymi możliwościami rozwoju demokracji, w której pew-ną rolę odegrają biblioteki, książki, nauka…; kraj o trudnej współczesnej historii, o któ-rej warto dowiedzieć się więcej. Niestety, 12 lutego 2021 r. nastąpiło obalenie nie tak dawno odzyskanego „demokratycznego” ustroju, premier Aung San Suu Kyi, laureat-kę Nagrody Nobla, ponownie osadzono w areszcie, a władzę przejęła junta wojskowa. Bibliografia:
1. Allon Mark, ‘The World’s Biggest Book’: The Kuthodaw Pagoda Marble-stelae inscrip-tions, Mandalay, Myanmar, “The Asian Arts Society of Australia Review”, 2016, Vol. 25, no. 4, p. 7-8.
2. Annual report of the National Library of Myanmar, 2018, https://www.ndl.go.jp/en/ cdnlao/meetings/pdf/AR2018_Myanmar.pdf [dostęp: 2021-04-26].
3. Aung Phay Kyi Soe, New National Library set for April grand opening, „Myanmar Times”, 17 Dec. 2019, https://www.mmtimes.com/news/new-national-library-set-ap ril-grand-opening.html [dostęp: 2021-04-26].
4. Bradley Fiona, Myanmar Libraries after the “Opening Up”, “Journal of Information Science Theory and Practice”, 2017, Vol. 5, no. 4, p. 49–67.
5. Burmese literature, Encyclopaedia Britannica, 2021, https://www.britannica.com/ art/Burmese-literature#accordion-article-history [dostęp: 2021-04-26].
6. Pe Hla, Burma: Literature, Historiography, Scholarship, Language, Life, and Bud-dhism, Singapore 1985.
7. Pruitt William [et al.], Manuscripts in the U Pho Thi Library, Sadhammajotika Mon-astery, Thaton, Myanmar, Tokyo 2014.
8. Pruitt William [et al.], To Digitize Myanmar Manuscripts, Manuscripts List and Dig-ital Book Production, Tokyo 2017.
9. Pruitt William, Yūmi Ōsaka, Sunao Kasamatsu, The Catalogue of Manuscripts in the U Pho Thi Library, Thaton, Myanmar, Bristol 2019.
30 Renata Ciesielska-Kruczek
10. Reade Wendy J., The Kuthodaw Pagoda, Myanmar: collaborative conservation of a UNESCO Memory of the World site, “AICCM Bulletin”, 2018, Vol. 39, iss. 1, p. 55-64. 11. Reade Wendy J., Preserving the Kuthodaw Pagoda Complex, Myanmar: Collaborative
Conservation of the ‘World’s Biggest Book’, “The Asian Arts Society of Australia Re-view”, 2016, Vol. 25, no. 4, p. 9-11.
12. San San May, The Ramayana in Southeast Asia: (3) Burma, Asian and African Studies Blog, May 5, 2014, http://britishlibrary.typepad.co.uk/asian-and-african/2014/05/ the-ramayana-in-southeast-asia-3-burma.html [dostęp: 2021-04-26].
13. 33 Burmese manuscripts now digitised, Asian and African studies blog. British Library, 24 May 2017, https://blogs.bl.uk/asian-and-african/2017/05/33-burmese-manu scripts-now-digitised.html [dostęp: 2021-04-26].
Libraries in Myanmar
Abstract: The article presents Burmese literature written in the form of manuscripts on palm leaves,
folded paper books and ‘World’s Biggest Book’. The National Library, Rangoon University Library and U Pho Thi Library at Sadhammajotika Monastery in Thaton were described. The results of research on public libraries published by The Asia Foundation, Myanmar Book Aid and the Preservation Foun-dation in 2014 were used to outline the situation of libraries in this country. Keywords: world libraries, library architecture, Myanmar libraries, National Library of Myanmar, Rangoon University Library, U Pho Thi Library in Thaton, The Kuthodaw Pagoda, “World’s Biggest Book”.
Biblioteka i Edukacja 19 (2021), ISSN 2299-565X doi:10.24917/2299565X.19.2
Sławomir Sobczyk
Biblioteka Główna, Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie
Tériade Museum Library —
(nie)zwykła biblioteka jako pomnik
(nie)zwykłego człowieka
Streszczenie: Wyjazdy turystyczne wiążą się często z ciekawymi odkryciami bibliofilskimi. Takim
nietypowym odkryciem jest kompleks muzealno-biblioteczny, znajdujący się w pobliżu Mytilini, sto-licy niewielkiej greckiej wyspy Lesbos. Niniejsza praca przedstawia biografię Stratisa Eleftheriadisa — Tériade’a. Opisuje też niezwykły pomnik wydawcy, jakim jest znajdujący się na Lesbos kompleks muzeal-no-biblioteczny, składający się z Muzeum Teofilosa i Tériade Museum Library. Słowa kluczowe: Tériade Museum Library, Stratis Eleftheriadis, Tériade, Muzeum Teofilosa, Theophilos Museum of Folklore Art. Wstęp
Lesbos jest trzecią co do wielkości wyspą w Grecji, położoną na Morzu Egejskim, w pobliżu tureckiego wybrzeża. Na niej przyszła na świat słynna poetka Safona. Dzisiaj na wyspę przyciągają turystów głównie piękne, piaszczyste plaże, gorą-ce źródła i antyczne zabytki. Największą atrakcją turystyczną jest skamienia-ły las, gdzie zobaczymy sekwoje sprzed 20 milionów lat zamienione przez pyskamienia-ły wulkaniczne w skały. Podczas pobytu na Lesbos warto odwiedzić też jej stolicę, liczącą 30 000 mieszkańców Mytilini (pol. Mitylena), ze starożytnym teatrem i średniowiecznym zamkiem.
Miłośnicy sztuki powinni z pewnością wybrać się do odległej zaledwie o kil-ka kilometrów od stolicy miejscowości Vareia, do ciekil-kawego kompleksu mu-zealnego stworzonego przez Stratisa Eleftheriadisa, pseudonim Tériade. Był to znany na świecie krytyk sztuki i wydawca, którego działalność przypadła na okres burzliwego rozwoju sztuki współczesnej. Sam nie będąc artystą, miał on swój ogromny wkład w upowszechnienie dokonań europejskich malarzy, których prace publikował m.in. w swoim magazynie „Verve”. Kompleks mu-zealny zbudowany przez krytyka i przekazany rodzinnemu miastu, obejmuje Muzeum Teofilosa oraz Tériade Museum Library, w którym zebrano dorobek Tériade’a jako edytora i mecenasa sztuki.
32 Sławomir Sobczyk
Stratis Eleftheriadis-Tériade
Stratis Eleftheriadis-Tériade urodził się w Mytilini na greckiej wyspie Lesbos w 1897 r.1 Zawsze interesował się sztuką europejską, jako nastolatek prenume-rował francuskie magazyny poświęcone modzie (Zdj. 1).
W wieku 17 lat wyjechał do Paryża, aby studiować prawo. Szybko okazało się jednak, że jego prawdziwą pasją są teoria i krytyka sztuki. Pobyt młodego Stratisa w stolicy Francji nałożył się na okres kształtowania się sztuki nowoczesnej. Wkrót-ce też sam Tériade stał się częścią pionierskiego kręgu nowatorskich artystów i ich zwolenników. Nawiązał znaczącą i długotrwałą współpracę z uznanymi redakto-rami i wydawcami specjalizującymi się w teorii i krytyce sztuki2.
Pierwszym doświadczeniem edytorskim Eleftheriadisa była rozpoczęta w 1925 r. współpraca z pochodzącym z Grecji wydawcą, Christianem Zervo-sem3. Zervos zaproponował młodemu rodakowi prowadzenie sekcji poświęco-nej sztuce współczespoświęco-nej w wydawanym przez siebie magazynie „Cahier d`art”4. Współpraca Tériade’a z Zervosem zakończyła się w 1931 r., w niejasnych oko-licznościach, prawdopodobnie z powodu nieprawidłowości w rozliczeniach fi-nansowych pisma z Eleftheriadisem5. W każdym razie po odejściu Stratisa z re-dakcji „Cahier d`art” obaj panowie zerwali jakiekolwiek kontakty6.
Następnie Tériade rozpoczął współpracę z Leonem Bailby, zostając redakto-rem cotygodniowej kolumny poświęconej sztuce w popularnej paryskiej popo-łudniówce „L`Intransigeant”, o nakładzie 400 000 egzemplarzy. W prowadzo-nej przez Tériade’a sekcji znalazło się miejsce dla wypowiedzi przedstawicieli wszystkich kierunków w sztuce7.
Niezwykle owocna była współpraca Tériade’a z młodym wydawcą szwajcarskie-go pochodzenia, Albertem Skira. Wspólnie przyszwajcarskie-gotowali oni ilustrowane przez Pabla Picassa wydanie Metamorfoz Owidiusza, a następnie Poezje Stéphane’a Mal-larmégo z ilustracjami Henri Matisse`a8. W latach 1932-36 wspólnie wydawali cza-sopismo artystyczne „Minotaure” (łącznie 9 numerów), wyróżniające się koloro-wymi okładkami, projektowanymi przez uznanych artystów tego okresu, takich jak Pablo Picasso, Joan Miró czy Henri Matisse. Skira i Tériade planowali wyda-nie serii Trésors de la Peinture Française, poświęconej dziedzictwu kulturalnemu Francji i mającej stanowić „przenośne” muzeum malarstwa. Ostatecznie ukazał się jeden tom serii, zawierający 32 kolorowe reprodukcje9.
1 Museum — Library Tériade, 2019, http://www.museumteriade.gr/en/ [dostęp: 2021-04-19]. 2 Peppiat Michael, The Creative Influence of Teriade, “The New York Times”, 1973, July 8, p. 21. 3 Tamże, s. 21.
4 Tamże, s. 21.
5 Kolokytha Chara, The Art Press and Visual Culture in Paris during the Great Depression: Cahiers d’Art, Minotau-re, and Verve, “Visual Resources: An International Journal of Documentation”, 2013, Vol. 29, no. 3, p. 187. 6 Tamże, s. 187.
7 Tamże, s. 187.
8 Rabinow Rebecca A., Tériade and his livres d’artiste: a peaceful revolution, “Apollo”, 1995, Vol. 142, p. 7-11. 9 Tamże, s. 8.
Tériade Museum Library — (nie)zwykła biblioteka jako pomnik (nie)zwykłego człowieka 33
Zdj. 1. Stratis Eleftheriadis — portret. Źródło:
34 Sławomir Sobczyk Niewątpliwie jednak ukoronowaniem dorobku edytorskiego Tériade’a był magazyn „Verve” oraz kolekcja książek artystycznych, tzw. Grand-Livres albo
livres d`artiste10. Tériade i Matisse
Warto choćby wspomnieć o szczególnej więzi i trwającej przez 25 lat (do śmierci artysty) współpracy greckiego wydawcy i francuskiego malarza. Obaj panowie spotkali się po raz pierwszy w 1929 r., wtedy też Tériade opublikował w „Cahier d`art” swój pierwszy tekst poświęcony malarstwu Matisse`a11. Matisse był obecny we wszystkich edytorskich poczynaniach Tériade’a. Współpracowali ze sobą przy wydaniach „Minotaure” i „Verve”. Matisse był autorem kilku znaczących okładek „Verve”. To właśnie niezadowolenie Matisse`a z niedoskonałej palety barwnej było bodźcem dla Tériade’a do zainteresowania się techniką litografii barwnej i dopro-wadziło do rewolucji w technologii kolorowego druku12.
Henri Matisse, który współpracował z Tériade’em już wcześniej przy ilustro-wanym wydaniu Poezji Stéphane’a Mallarmégo, jest autorem aż czterech po-zycji z serii Grand-Livres. Najbardziej znanym efektem współpracy Matisse`a i Tériade’a jest z pewnością Jazz, w którym malarz zastosował technikę déco-upage, wykorzystaną już wcześniej w obrazie „Symphonie chromatique”, zdo-biącym okładkę jednego z okupacyjnych numerów „Verve”. W londyńskiej Tate Modern oraz nowojorskim Museum of Modern Art odbyła się w 2014 r. wysta-wa „Henri Matisse: the Cut-Outs”, na której jednym z najwysta-ważniejszych ekspo-natów była właśnie wydana przez Tériade’a książka Jazz13.
Najlepszym dowodem na istotną rolę wydawcy w życiu francuskiego malarza jest stała wystawa poświęcona Tériade’owi, znajdująca się w Muséee Matisse w Le Cateau-Cambrésis. Inauguracja galerii w 2002 r. była okazją do wydania katalogu Tériade et les livres de peintres. W archiwum Musée Matisse znajdują się publikacje i listy podarowane przez Alice, wdowę po Tériade oraz zdjęcia wy-konane w 1951 r. przez Henri Cartier-Bresson`a w należącej do wydawcy Villa Natacha w Saint-Jean-Cap-Ferrat14.
Kompleks muzealno-biblioteczny Tériade
Tériade już za życia budował swój nietypowy pomnik — kompleks muzealno--biblioteczny poświęcony jego dokonaniom edytorskim i zaprzyjaźnionym z nim artystom współczesnym. Kompleks powstał w Akrotiri, na obrzeżach miasteczka Vareia, około 4 km od Mytilini, na działce będącej wcześniej 10 Tamże, s. 8.
11 Michaelides Chris, Matisse and Tériade, European Studies Blog, 2014, https://blogs.bl.uk/europe-an/2014/09/matisse-and-tériade.html [dostęp: 2021-04-19].
12 Tamże. 13 Tamże. 14 Tamże.
Tériade Museum Library — (nie)zwykła biblioteka jako pomnik (nie)zwykłego człowieka 35 snością rodziny Eleftheriadisa15. Składają się na niego: Muzeum Teofilosa oraz Tériade Museum Library (Zdj. 2–3). Oba budynki znajdują się niedaleko miej-sca, gdzie wcześniej stał dom rodzinny Tériade’a. Dochodzi się do nich polną drogą, biegnącą przez stare gaje oliwne (Zdj. 4).
Muzeum Teofilosa (Theophilos Museum of Folklore Art)
Pierwszym etapem było powstanie Muzeum Teofilosa (Zdj. 5). Tériade sam sfinan-sował budowę i w 1965 r. przekazał Muzeum Teofilosa rodzinnemu Mytilini16.
Muzeum gromadzi późne prace artysty, 86 obrazów olejnych Teofilosa zosta-ło przekazanych przez fundatora. Budynek muzeum został gruntownie odre-staurowany w 2013 r.17 Dzisiaj zbiór muzeum liczy 151 prac Teofilosa. Obecnie zwiedzający w pięciu salach muzealnych mogą podziwiać zaledwie 35 prac ar-tysty (Zdj. 6–7). Pozostałe obrazy wymagają prac konserwatorskich i są stop-niowo odnawiane pod nadzorem Ministerstwa Kultury Grecji.
Odkrycie dotychczas nikomu nieznanego greckiego malarza Teofilosa było z pewnością jednym z najważniejszych dokonań Tériade’a. Theophilos Hatzi-mihail był samoukiem, malarzem ludowym, ilustrującym grecki folklor i histo-rię. Przez wiele lat parał się najróżniejszymi zajęciami, takimi jak wypasanie kóz, malowanie murali czy organizowanie przedstawień teatralnych. Miesz-kając w Smyrnie przez jakiś czas pracował dla swojego ówczesnego protektora, Giannisa Kontosa. Po powrocie do Mytilini został odkryty i doceniony przez pochodzącego z Lesbos Tériade’a, pod którego opieką pozostawał aż do swojej tajemniczej śmierci w 1934 r. (prawdopodobnie został otruty)18.
To wyłącznie zasługa Tériade’a, że do naszych czasów zachowały się prace tego jedynego w swoim rodzaju artysty. Wiele płócien malarza powstało na zlecenie protektora. Tériade wypromował swojego podopiecznego na arenie międzynarodowej, organizując mu w 1961 r. wystawę w paryskim Luwrze19. Tériade Museum Library
Już w czasie fundacji Muzeum Teofilosa Tériade myślał również o stworzeniu muzeum-biblioteki, które zgromadzi jego dorobek jako krytyka i wydawcy. Ten pomysł zmaterializował się w 1979 r., kiedy to obok Muzeum Teofilosa powstał budynek Tériade Museum Library, również przekazany w darze rodzinnemu 15 Museum -Library Tériade, 2019, http://www.museumteriade.gr/en/ [dostęp: 2021-04-19].
16 Korexenidis Simos, “Teriade”: an Art enthusiast seen, Greek News Agenda, 2018, https://greeknewsagen-da.gr/interviews/filming-greece/6598-teriade-an-art-enthusiast-seen-by-simos-korexenidis [dostęp: 2021-04-19].
17 Rozmowa z pracownikiem Museum-Library Tériade przeprowadzona przez autora tekstu w dniu 27.08.2019.
18 Tamże.
19 Korexenidis Simos, “Teriade”: an Art enthusiast seen, Greek News Agenda, 2018, https://greeknewsagen-da.gr/interviews/filming-greece/6598-teriade-an-art-enthusiast-seen-by-simos-korexenidis [dostęp: 2021-04-19].
36 Sławomir Sobczyk
Zdj. 2. Budynek Muzeum Teofilosa. Fot. Sławomir Sobczyk.
Tériade Museum Library — (nie)zwykła biblioteka jako pomnik (nie)zwykłego człowieka 37
Mytilini20. Muzeum-biblioteka, będące jednocześnie muzeum sztuki współcze-snej to placówka, w której zwiedzający mogą zapoznać się z oryginalnymi dzie-łami oraz krytyką malarstwa takich pionierów sztuki współczesnej jak Pablo Picasso, Marc Chagall, Henri Matisse i in.
Stałą kolekcję muzeum można podzielić na trzy główne zbiory: malarstwo greckie, książki artystyczne i magazyny „Verve”. Eksponaty znajdują się w 16 salach, na dwóch piętrach. Parter zajmują książki i czasopisma, natomiast pię-tro zostało przeznaczone na ekspozycję malarstwa.
Kolekcja malarstwa
Kolekcja malarstwa greckiego zawiera prace takich artystów, jak Janis Tsa-ruchis, Orestis Kanellis czy Giorgios Vakirtzis oraz innych malarzy tego regio-nu, współczesnych Tériade’owi (Zdj. 8).
Janis Tsaruchis jest jednym z najważniejszych członków tzw. Generacji lat 30, grupy greckich intelektualistów, literatów i malarzy, odpowiedzialnych za wprowadzenie modernizmu do sztuki greckiej. Był też współtwórcą ruchu pro-pagującego wprowadzenie do malarstwa greckiego elementów sztuki starożyt-nej. Jego prace były prezentowane w 1951 r. w Paryżu i Londynie, w roku 1956 był on nominowany do Nagrody Guggenheima, w 1958 r. wystawiał na Biennale 20 Muzeum — Biblioteka Strati Eleftheriadis — Teriade, Greek Gastronomy Guide, 2020,
https://www.greek-gastronomyguide.gr/pl/item/mouseio-vivliothiki-teriade-lesvos/ [dostęp: 2021-04-19] Zdj. 4. Widok na ogród z budynku Tériade Museum Library. Fot. Sławomir Sobczyk.
Zdj. 6. Obraz olejny autorstwa Teofilosa. Fot. Sławomir Sobczyk.
40 Sławomir Sobczyk
w Wenecji. W zbiorach Tériade Museum Library możemy podziwiać takie pra-ce artysty jak: „Ulipra-ce Mytilini”, „Aleksander Wielki”, „Jesień”, „Zima”21.
Młody Orestis Kanellis spotkał Tériade’a podczas swojego krótkiego pobytu w Paryżu i to właśnie uznany już wówczas rodak zachęcił go do dalszego ma-lowania, chwaląc jego wczesne prace. Kanellis był typowym pejzażystą, chęt-nie malował nadmorskie pejzaże i gaje oliwne. Kilka jego typowych prac znaj-duje się w zbiorach muzeum22.
Giorgios Vakirtzis podobnie jak Tériade urodził się w Mytilini. Przez wiele lat był związany z greckim przemysłem filmowym, jako twórca bardzo cha-rakterystycznych, malarskich plakatów, z których kilka możemy podziwiać w Tériade Museum Library23.
Grand-Livres
Niezwykle ciekawa jest kolekcja 27 wydanych przez Tériade’a książek artystycz-nych, czyli tzw. Grand-Livres.
Koncepcja nowej formuły książki artystycznej, jako tzw. manuscrit moderne narodziła się we Francji podczas II wojny światowej, a jej autorem jest Téria-de24. W okupowanej Francji literatura średniowieczna stanowiła swoisty kod kulturowy, a jej publikowanie uważano za formę obywatelskiego oporu i nie-zależności artystycznej. Tériade był miłośnikiem manuskryptów średniowiecz-nych, udało mu się nawet wydać fragmenty najbardziej znanych francuskich 21 Museum — Library Tériade, 2019, http://www.museumteriade.gr/en/ [dostęp: 2021-04-19].
22 Tamże. 23 Tamże.
24 Rodney T. Swan, Cultural resistance through the manuscrit moderne. Tériade’s editions of Rouault’s Di-vertissement and Bonnard’s Correspondances, “RELIEF”, 2017, Vol. 11, no. 1, p. 40.
Tériade Museum Library — (nie)zwykła biblioteka jako pomnik (nie)zwykłego człowieka 41 dzieł w „Verve”25. W 7. numerze magazynu z marca 1940 r. ukazała się repro-dukcja średniowiecznego dzieła Les Très Riches Heures du duc de Berry z 1410 r.26
Wydawca nie był do końca zadowolony z jakości reprodukcji dzieł średniowiecz-nych. Korzystając jednak z koncepcji średniowiecznej stworzył własny termin, manuskryptu malarstwa współczesnego (manuscrit à peintures moderne), który później skrócono do terminu manuskrypt współczesny (manuscrit moderne), sta-jąc się pionierem tego gatunku27. Pierwszą osobą, jakiej Tériade przedstawił swój nowatorski pomysł był Henri Matisse. Autor nie sprecyzował formatu, chciał je-dynie, by współczesny manuskrypt zawierał na równoważnych zasadach tekst literacki i obrazy. Korzystając ze swojego doświadczenia edytorskiego, Tériade postanowił pozostawić twórcom absolutną swobodę artystyczną28.
Największym wyzwaniem dla Tériade’a jako wydawcy była seria 27 książek artystycznych, tzw. Grand-Livres, stworzonych według luźnej koncepcji
ma-nuscrit moderne29. Dwie pierwsze książki powstały jeszcze podczas niemiec-kiej okupacji i w znacznej mierze ukształtowały formę manuskryptu współcze-snego. Były to: Divertissement autorstwa George’a Rouault oraz Correspondances Pierre’a Bonnard30. Tériade namówił swoich twórców do swoistej zmiany ko-lejności, proponując im najpierw namalowanie obrazów, a dopiero później do-pisanie do nich tekstu, w dowolnej formie. Według jego założenia tekst miał być „literacką rekonstrukcją” obrazu i swoistym jego uzupełnieniem. Co cie-kawe, autor manuskryptu współczesnego miał być autorem całości dzieła: od namalowania obrazu, przygotowania tekstu aż po jego odręczne przepisanie, co upodobniało go do średniowiecznego skryby31. Wśród autorów livres
d`ar-tiste wydanych przez Tériade’a znajdują się m.in.: Marc Chagall, Alberto
Gia-cometti, Fernand Léger czy Pablo Picasso. Wśród ostatnich wydanych przez Tériade’a książek artystycznych na uwagę zasługują trzy pozycje zawierające litografie autorstwa katalońskiego twórcy Joana Miró, m.in. ilustrowana edy-cja Ubu Roi Alfreda Jarry32.
W zbiorach Tériade Museum Library znajdziemy takie unikaty, jak: Paris Sans
Fin autorstwa Alberta Giacometti, The Poem of the Right Angle Le Corbusier`a, The Circus Fernanda Léger`a, Jazz Henri Matisse`a, Longus’ Daphnis i Chloe
Mar-ca Chagall`a czy Reverdy’s Le Chant des Morts Pabla PiMar-cassa33. Trzeba pamiętać, że te niezwykłe książki zawierające oryginalne prace znanych artystów były wydawane w ograniczonym nakładzie, a każdy z egzemplarzy ma swój numer nadany osobiście przez autora (Zdj. 9–16).
25 Tamże, s. 41-42. 26 Tamże, s. 41-42. 27 Tamże, s. 43. 28 Tamże, s. 43.
29 Rabinow Rebecca A., Tériade and his livres d’artiste: a peaceful revolution, “Apollo”, 1995, Vol. 142, p. 8. 30 Rodney T. Swan, Cultural resistance through the manuscrit moderne. Tériade’s editions of Rouault’s
Di-vertissement and Bonnard’s Correspondances, “RELIEF”, 2017, Vol. 11, no. 1, p. 47. 31 Tamże, s. 44.
32 Rabinow Rebecca A., Tériade and his livres d’artiste: a peaceful revolution, “Apollo”, 1995, Vol. 142, p. 11. 33 Museum — Library Tériade, 2019, http://www.museumteriade.gr/en/ [dostęp: 2021-04-19].
Zdj. 9. Kolekcja Grand-Livres w Tériade Museum Library. Fot. Sławomir Sobczyk.
Zdj. 11. Kolekcja Grand-Livres w Tériade Museum Library. Fot. Sławomir Sobczyk.
Zdj. 13. Kolekcja Grand-Livres w Tériade Museum Library. Fot. Sławomir Sobczyk.
Zdj. 15. Kolekcja Grand-Livres w Tériade Museum Library. Fot. Sławomir Sobczyk.
46 Sławomir Sobczyk
Magazyn „Verve”
Muzeum posiada wszystkie wydania magazynu artystycznego „Verve”, który był pomyślany jako kwartalnik. Wydawcą czasopisma był dom edytorski „Verve”, założony przez Stratisa w 1936 r., ale pierwsze cztery numery (w latach 1937-39) zostały sfinansowane przez amerykańską korporację Esquire-Coronet34. Pierwszy numer „Verve” trafił na rynek w 1937 r. Magazyn miał 38 numerów i był wydawany do 1960 r., w 25 000 egzemplarzy, w tym 5000 było przeznaczo-ne na ryprzeznaczo-nek francuski, a pozostałe 20 000 wydawaprzeznaczo-ne po angielsku jako „Verve: The French Review of Art” i sprzedawane za oceanem35.
Założeniem Eleftheriadisa było stworzenie „najpiękniejszego magazynu poświęconego sztuce”, przeznaczonego dla każdego potencjalnego czytelni-ka36. W historii wydawnictw artystycznych „Verve” kojarzy się dzisiaj z ide-ami demokratyzacji sztuki i jej udostępnienia szerokiemu gronu odbiorców oraz rozwojem kolorowego druku dobrej jakości. Każdy numer „Verve” stano-wił płaszczyznę spotkań znakomitych literatów i malarzy tego okresu. Teksty do magazynu pisali m.in. James Joyce, Federico García Lorca czy Ernest He-mingway37. Natomiast wśród artystów publikujących tam swoje prace na pew-no należy wymienić takich jak: Pablo Picasso, Henri Matisse, Joan Miró, Marc Chagall, Alberto Giacometti, Fernand Léger, Juan Gris, Le Corbusier czy Geo-rges Rouault (Zdj. 17–19)38.
Inna działalność Tériade Museum Library
Muzeum organizuje również wystawy czasowe, retrospektywy różnych arty-stów, promocje książek, spotkania autorskie, seminaria naukowe i inne wyda-rzenia kulturalne, często we współpracy z lokalnym samorządem, wydawca-mi czy innywydawca-mi organizacjawydawca-mi kulturalnywydawca-mi (Zdj. 20). Tériade Museum Library i Laboratorium Muzeologii Uniwersytetu Egejskiego prowadzą wspólnie pro-gram edukacyjny.
Podsumowanie
Stratis Eleftheriadis — Tériade był jednym z najbardziej kreatywnych i wpływo-wych wydawców sztuki współczesnej. Jako redaktor i edytor takich magazynów jak „Cahier d`art”, „Minotaure” czy „Verve” przyczynił się do upowszechnienia dzieł wielu artystów. Stworzył pojęcie manuscrit moderne i dokonał swoistej re-wolucji w rozwoju książki artystycznej, wydając m.in. serię Grand-Livres. 34 Peppiat Michael, The Creative Influence of Teriade, “The New York Times”, 1973, July 8, p. 21. 35 Tamże, s. 21.
36 Kolokytha Chara, The Art Press and Visual Culture in Paris during the Great Depression: Cahiers d’Art, Minotaure, and Verve, “Visual Resources: An International Journal of Documentation”, 2013, Vol. 29,
no. 3, p. 190. 37 Tamże, s. 193. 38 Tamże, s. 193.
Tériade Museum Library — (nie)zwykła biblioteka jako pomnik (nie)zwykłego człowieka 47
Zdj. 17. Kolekcja Magazynów „Verve” w Tériade Museum Library. Fot. Sławomir Sobczyk.
48 Sławomir Sobczyk
Zdj. 19. Kolekcja Magazynów „Verve” w Tériade Museum Library. Fot. Sławomir Sobczyk.
Tériade Museum Library — (nie)zwykła biblioteka jako pomnik (nie)zwykłego człowieka 49 konania Tériade’a zostały uhonorowane we Francji jeszcze za jego życia (zmarł w Paryżu w 1983 r.). Otrzymał on zaszczytny tytuł „Rycerza Sztuki”, przyzna-wany przez Académie Française39. W roku 1973 w Grand Palais w Paryżu zor-ganizowano wystawę książek artystycznych wydanych przez Tériade’a40.
Dzięki hojności Stratisa Eleftheriadisa, niezwykły dorobek jego życia może-my dzisiaj podziwiać w ufundowanym przez niego kompleksie muzealno-biblio-tecznym na greckiej wyspie Lesbos. Tériade Museum Library nie jest zwykłym muzeum ani zwykłą biblioteką. Inaczej niż w klasycznych bibliotekach, cała ko-lekcja została wystawiona w gablotach, umożliwiając nam bezpośrednie obco-wanie ze sztuką. To miejsce, w którym koneserzy sztuki i bibliofile znajdą wie-le ciekawych informacji na temat rozwoju książki artystycznej. Odwiedzający mogą obejrzeć prace znanych malarzy, stworzone specjalnie na potrzeby ma-gazynu „Verve”. Podsumowując bogaty dorobek edytorsko-wydawniczy i wpływ Tériade’a na rozwój sztuki współczesnej, aż dziwne wydaje się, jak mało znane jest to nazwisko poza wąskim gronem krytyków i historyków sztuki. Autor fil-mu dokumentalnego „Tériade”, Simos Korexenidis zwraca uwagę na nieobec-ność tego niezwykłego człowieka we współczesnej Grecji41.
Bibliografia:
1. Kolokytha Chara, The Art Press and Visual Culture in Paris during the Great Depres-sion: Cahiers d’Art, Minotaure, and Verve, “Visual Resources: An International Jour-nal of Documentation”, 2013, Vol. 29, no. 3, p. 184-215.
2. Korexenidis Simos, “Teriade”: an Art enthusiast seen, Greek News Agenda, 2018, https://greeknewsagenda.gr/interviews/filming-greece/6598-teriade-an-art-enthu siast-seen-by-simos-korexenidis [dostęp: 2021-04-19].
3. Michaelides Chris, Matisse and Tériade, European Studies Blog, 2014, https://blogs. bl.uk/european/2014/09/matisse-and-tériade.html [dostęp: 2021-04-19].
4. Museum — Library Tériade, 2019, http://www.museumteriade.gr/en/ [dostęp: 2021-04-19]. 5. Muzeum — Biblioteka Strati Eleftheriadis — Teriade, Greek Gastronomy Guide,
2020, https://www.greekgastronomyguide.gr/pl/item/mouseio-vivliothiki-teriade -lesvos/ [dostęp: 2021-04-19].
6. Peppiat Michael, The Creative Influence of Teriade, “The New York Times”, 1973, July 8, p. 21.
7. Rabinow Rebecca A., Tériade and his livres d’artiste: a peaceful revolution, “Apollo”, 1995, Vol. 142, p. 7-11.
39 Peppiat Michael, The Creative Influence of Teriade, “The New York Times”, 1973, July 8, p. 21. 40 Tamże, s. 21.
41 Korexenidis Simos, “Teriade”: an Art enthusiast seen, Greek News Agenda, 2018, https://greeknewsagenda. gr/interviews/filming-greece/6598-teriade-an-art-enthusiast-seen-by-simos-korexenidis [dostęp: 2021-04-19].
8. Rodney T. Swan, Cultural resistance through the manuscrit moderne. Tériade’s editions of Rouault’s Divertissement and Bonnard’s Correspondances, “RELIEF”, 2017, Vol. 11, no. 1, p. 40-65, https://revue-relief.org/article/view/9129/9685 [dostęp: 2021-04-19]. 9. Rozmowa z pracownikiem Museum-Library Tériade przeprowadzona przez
au-tora tekstu w dniu 27.08.2019.
10. Tériade, Oxford Reference, 2021, https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/ oi/authority.20110803103136594 [dostęp: 2021-04-19].
11. Tériade Project, 2014, https://teriade8.wixsite.com/verve [dostęp: 2021-04-19]. 12. Winter Heather, Vive “Verve”, Milwaukee Art Museum Blog, 2011, https://blog.mam.
org/2011/08/09/vive-verve/ [dostęp: 2021-04-19].
Tériade Museum Library — an (un)common library
as a monument to the (un)common man
Abstract: Tourist trips are often associated with interesting bibliophilic discoveries. Such an
unusu-al discovery is the museum and library complex, located near Mytilini, the capitunusu-al of a smunusu-all Greek is-land, Lesbos. This work presents the biography of Stratis Eleftheriadis — Tériade. It also describes the publisher’s unusual monument, the museum and library complex in Lesbos, consisting of the Theo-philos Museum and Tériade Museum Library. Key words: Tériade Museum Library, Stratis Eleftheri-adis, Tériade, Theophilos Museum, Theophilos Museum of Folklore Art.
Biblioteka i Edukacja 19 (2021), ISSN 2299-565X doi:10.24917/2299565X.19.3
Magdalena Janas
Biblioteka Neofilologii: sekcja rosyjska i germańska, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie Renata M. Zając
Biblioteka Główna, Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie
Biblioteki uniwersyteckie
w Niemczech w czasie pandemii
Streszczenie: Wiosną 2021 r. minął rok od rozpoczęcia pandemii, w czasie której już kilkakrotnie
za-mykano lub znacznie ograniczano działalność bibliotek uniwersyteckich. W artykule przedstawiono zalecenia władz poszczególnych krajów związkowych, rekomendacje Niemieckiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy (Deutscher Bibliotheksverband), Zjednoczenia Związków Zawodowych (Vereinte Dien-stleistungsgewerkschaft), Minister Stanu ds. Kultury i Mediów oraz rozporządzenia Ministerstwa Na-uki, Badań i Kultury dotyczące funkcjonowania bibliotek i pracy bibliotekarzy. Przeanalizowano także sposoby zapewnienia bezpiecznej działalności niemieckich bibliotek uniwersyteckich w czasie pande-mii. Biblioteki, chcąc pomóc czytelnikom w dostępie do swoich zbiorów, szybko uruchomiły serwis di-gitalizacji na życzenie oraz szkolenia online, podcasty i filmy instruktażowe dla użytkowników. Opisu-jąc działalność bibliotek autorki skupiają się na wiośnie 2021 r., kiedy tak w Niemczech, jak i w Polsce przechodziliśmy trzecią falę zachorowalności na COVID-19. Artykuł powstał w oparciu o analizę doku-mentów oraz materiałów zamieszczanych na stronach internetowych poszczególnych bibliotek. Słowa
kluczowe: biblioteki uniwersyteckie w Niemczech, organizacja pracy w bibliotece.
Pandemia mocno zmieniła nas wszystkich i życie publiczne. Tak w Niemczech, jak i w Polsce jako pierwsze zamykano biblioteki razem z przedszkolami, szko-łami i instytucjami kultury. Kolejne obostrzenia wprowadzane okresowo, by zwolnić rozprzestrzenianie się koronawirusa, powodują zamykanie bibliotek lub ograniczanie ich działalności w dużym zakresie, co ma poważne skutki dla dostępności usług. Wielu bibliotekarzy wykonuje swoje zadania z domu, co jest zupełnie nowym doświadczeniem zawodowym. Starają się oni jednak znaleźć nowe sposoby na pomaganie czytelnikom, gdyż właśnie teraz oferta informacyj-na, edukacyjna i kulturalna powinna być zachowainformacyj-na, by poradzić sobie z kon-sekwencjami pandemii. Kryzys jasno pokazał, jak ważna jest działalność edu-kacyjna bibliotek, jak mocno wspierają one studentów i naukowców w nauce, nauczaniu i badaniach. Należy się jednak spodziewać, że do czasu przezwycię-żenia skutków COVID-19 „normalne” usługi biblioteczne będą musiały wyglą-dać inaczej niż w czasach sprzed koronowirusa. Jak radzą sobie z kryzysem bi-blioteki uniwersytetów w Niemczech?
52 Magdalena Janas, Renata M. Zając Po ostatnim lockdownie większość bibliotek uniwersyteckich rozpoczęła działalność na początku marca 2021 r. Decyzje dotyczące ich funkcjonowania w pandemii podejmują władze poszczególnych krajów związkowych (landów). W swoich rozporządzeniach uwzględniły one biblioteki jako instytucje
eduka-cyjne, miejsca nauki i kultury oraz partnerów w uczeniu się przez całe życie. Ze względu na zrozumienie roli bibliotek w promowaniu wiedzy i integracji społecznej, były one jednymi z pierwszych instytucji, które mogły ponownie otworzyć swoje podwoje po zamknięciu na początku 2021 r. W celu bezpieczne-go udostępniania zbiorów opracowano wytyczne dotyczące środków ochrony bibliotekarzy i użytkowników dostosowane do bieżącej sytuacji. Komentując rozporządzenia przewodniczący Niemieckiego Stowarzyszenia Bibliotekarzy (Deutscher Bibliotheksverband) Andreas Degkwitz nadmienił, że: „W obecnej sytuacji, gdy funkcjonuje tak wiele obostrzeń związanych z drugą falą korona-wirusa, usługi bibliotek zyskują na znaczeniu, szczególnie dla osób znajdują-cych się w trudnej sytuacji społecznej”. Stowarzyszenie Bibliotek Niemieckich apelowało wówczas o otwarcie bibliotek publicznych i naukowych1.
Omawiając obecne funkcjonowanie bibliotek warto zaprezentować regulacje prawne krajów związkowych obowiązujące od 9 marca 2021 r., gdyż to one de-cydują o podstawowych zasadach działalności bibliotek. Od 29 kwietnia 2021 r. zmieniono nieco zalecenia, które prezentujemy:
Berlin
Wypożyczanie odbywa się we wszystkich bibliotekach, w tym akademickich. Odwiedzający zobowiązani są do noszenia masek medycznych lub FFP2. Brandenburgia
Dostęp i pobyt w bibliotekach jest kontrolowany. Oprócz wymogu noszenia masek, należy zachować stosowne odległości pomiędzy osobami. Niezależnie od tego, biblioteki publiczne muszą zostać zamknięte dla odwiedzających, je-śli w przeciągu siedmiu dni liczba zakażeń wirusem SARS-CoV-19 na 100 000 mieszkańców będzie wynosiła ponad 200. Po 29 kwietnia 2021 r. zmieniono liczbę na 100 zakażonych.
Badenia-Wirtembergia
Pozwala bibliotekom na przyjęcie odwiedzających, którzy zarezerwowali spo-tkanie z wyprzedzeniem. Po 29 kwietnia 2021 r. ograniczono liczbę odwiedza-jących do jednej osoby na 40 metrów kwadratowych.
1 Andreas Degkwist, Lasst uns CORONA überstehen!: Mitteilung des Bundesvorsitzenden an die Mitglieder des dbv, Deutscher Bibliotheksverband, 2020,
