• Nie Znaleziono Wyników

"Historia państw i narodów Morza Bałtyckiego", Wolfgang Froese, Warszawa 2007 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Historia państw i narodów Morza Bałtyckiego", Wolfgang Froese, Warszawa 2007 : [recenzja]"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)

Piotr Florek

"Historia państw i narodów Morza

Bałtyckiego", Wolfgang Froese,

Warszawa 2007 : [recenzja]

Echa Przeszłości 9, 344-350

(2)

u m i e s z c z e n i e i n d e k s u n a z w i s k , c z e g o z a b r a k ło w p o p r z e d n i e j m o n o g r a f i i s e j ­ m u w y d a n e j p r z e z W y d a w n i c t w o A d a m M a r s z a ł e k 7 . D o t r e ś c i w k r a d ł o s i ę n i e w i e l e b łę d ó w , a p r z y n a j m n i e j n i e w i e l e i c h d o s t r z e ż o n o . N a s . 3 8 w p r z y p i ­ s i e 1 9 , j a k w y n i k a z t r e ś c i , l i s t P i o t r a G e m b ic k ie g o d o T o m a s z a Z a m o y s k ie g o p o w i n i e n b y ć d a t o w a n y n a 1 6 3 5 r. a n i e n a r o k 1 6 3 4 . R o z e j m a l t m a r s k i k o ń c z y ł s i ę 1 1 l i p c a 1 6 3 5 r ., a n i e j a k c h c e a u t o r - 2 9 w r z e ś n i a ( s . 6 9 , p r z y p . 5 1 ) 8 . N a t o m i a s t M a z u r o w ie t o n i e W i e l k o p o l a n i e , a M a z o w s z a n i e 9 . R e a s u m u j ą c , p o w y ż s z e u w a g i i u z u p e ł n i e n i a n i e w p ł y w a j ą n a p o z y t y w n y o d b ió r m o n o g r a f i i i j e j w y s o k ą o c e n ę . T y m s a m y m d o r o b e k d o t y c z ą c y p a r l a ­ m e n t a r y z m u z a W a z ó w w z b o g a c i ł s i ę o k o l e j n e o p r a c o w a n i e , k t ó r e p r z y b l i ż a C z y t e l n i k o m m e a n d r y f u n k c j o n o w a n i a s t a r o p o l s k i e g o p a r l a m e n t a r y z m u . N a ­ l e ż y t y l k o ż a ło w a ć , ż e - o i l e w i a d o m o - a u t o r n a d o b r e r o z s t a ł s i ę z p r o b l e ­ m a t y k ą n o w o ż y t n e g o p a r l a m e n t a r y z m u i z m i e n i ł o b s z a r b a d a ń n a c z a s y w s p ó ł c z e s n e . A n d r z e j K o ry tk o ( O l s z t y n )

W olfgang F r o e se , H isto ria p a ń s tw i n a ro d ó w M orza B a łtyck ieg o , Wy­

d a w n ic tw o N a u k o w e PWN, W arszaw a 2007, ss. 324. K s i ą ż k a W o lf g a n g a F r o e s e j e s t p i e r w s z ą w y d a n ą w P o l s c e p u b l i k a c j ą u k a z u j ą c ą c a ł o k s z t a ł t d z ie j ó w r e g i o n u M o r z a B a ł t y c k i e g o . O p r a c o w a n i e j e s t w s z e c h s t r o n n e . S y n t e z a t a p r z e d s t a w i a d z ie j e p o l i t y c z n e , s p o ł e c z n e , k u l t u r o ­ w e i g o s p o d a r c z e k r a j ó w n a d b a ł t y c k i c h , o d c z a s ó w p r e h i s t o r y c z n y c h , a ż d o p o w s t a n i a p o w o j e n n e g o ł a d u w t y m r e g i o n i e . K s i ą ż k a o p i s u j e d ł u g o t r w a ł e p r o c e s y n a r o d z i n p a ń s t w o w o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h k r a j ó w l e ż ą c y c h n a d B a ł t y ­ k i e m . A u t o r d u ż o m i e j s c a p o ś w i ę c i ł t e ż p r o c e s o m p o w s t a w a n i a w i e l u o r g a n i ­ z a c j i r e g i o n a l n y c h , p r z y c z y n o m , k t ó r e d o p r o w a d z i ł y d o i c h z a w i ą z a n i a , d a l ­ s z e g o i c h r o z w o j u l u b u p a d k u . N a p o c z ą t k u m u s z ę z w r ó c ić u w a g ę n a i s t o t n y m o i m z d a n i e m f a k t . N a l e ­ ż y p a m i ę t a ć , i ż W o lf g a n g F r o e s e j e s t n i e m i e c k i m h i s t o r y k i e m i n i e k t ó r e j e g o s ą d y , o p i n i e , a n a w e t u ż y t e w t e k ś c i e n a z w y w ł a s n e m o g ą u c z y t e l n i k a p o l ­ s k i e g o w y w o ł a ć z d z i w i e n i e , c z y n a w e t g o r o z b a w ić . K o r e k t a w y d a w n i c z a z n a ­ k o m i c i e w y c h w y c i ł a t e , n a z w i j m y j e „ w i d z ia n e i n a c z e j ” f r a g m e n t y ( d o d a j m y j e d n a k , ż e t y c h j e s t n a p r a w d ę n i e w i e l e ) , i o p a t r z y ł a j e w y j a ś n i a j ą c y m i k o ­ m e n t a r z a m i . J a k o a u t o r r e c e n z j i d o d a ć m u s z ę , ż e k s i ą ż k a j e s t b a r d z o o b i e k ­ t y w n a , p o z b a w i o n a e m o c j o n a l n y c h o c e n i k o m e n t a r z y o d a u t o r s k i c h .

7 R. Kołodziej, op. cit.

8 J. Dorobisz, Jakub Zadzik (1582-1642), Opole 2000, s. 226; A. Korytko, Angielska media­

cja w polsko-szwedzkich rokowaniach w 1635 roku, „Echa Przeszłości”, 2001, t. 2, s. 67.

(3)

K s i ą ż k a s k ł a d a s i ę z p r z e d m o w y , j e d e n a s t u r o z d z i a ł ó w w u k ł a d z i e c h r o ­ n o l o g i c z n y m , w y b r a n e j l i t e r a t u r y i i n d e k s u n a z w i s k . W k r ó t k i e j p r z e d m o w i e d o k s i ą ż k i a u t o r w y j a w i ł c z y t e l n i k o m o s o b i s t e p o w o d y , d l a k t ó r y c h n a p i s a ł s w o j ą k s i ą ż k ę . R o z d z i a ł p i e r w s z y (P o w s ta n ie B a ł t y k u) d a t u j e p o w s t a n i e M o r z a B a ł t y c ­ k i e g o i p r z e d s t a w i a k o l e j n e s t a d i a j e g o k s z t a ł t o w a n i a s i ę , p o d w z g l ę d e m g e o l o g i c z n o - m o r f o l o g i c z n y m , a ż p o d z i e ń d z is i e j s z y . R o z d z i a ł d r u g i (O k re s p r a h is to r y c z n y) p r z e d s t a w i a n a m n a j s t a r s z e ś l a d y p o z o s t a w i o n e p r z e z l u d z i n a d B a ł t y k i e m ( t z w . ł o w c ó w r e n i f e r ó w ) s p r z e d o k . 1 2 - 1 4 t y s . l a t p .n .e . N a s t ę p n i e m o ż e m y p r z e ś l e d z i ć d z ie j e l u d ó w z a m i e s z k u ­ j ą c y c h r e j o n n a d b a ł t y c k i w e p o k a c h k a m i e n n y c h i b r ą z u . R o z d z i a ł d r u g i k o ń c z y s i ę p r z e d s t a w i e n i e m c z a s ó w w ie lk ie j w ę d r ó w k i lu d ó w i p o j a w i e n i e m s i ę n a d B a ł t y k i e m G e r m a n ó w , U g r o f i n ó w o r a z S ł o w i a n . R o z d z i a ł t r z e c i (E p o k a w ik in g ó w) p r z e d s t a w i a g e n e z ę i e w o l u c j ę t a k t y k i z a m o r s k i c h w y p r a w w i k i n g ó w d o E u r o p y Z a c h o d n ie j i W s c h o d n ie j . A u t o r s ł u s z n i e p o d k r e ś l i ł , ż e w y p r a w y w i k in g ó w , w b r e w p o w s z e c h n y m s ą d o m , c z ę ­ s t o m i a ł y c h a r a k t e r h a n d lo w y . T o w ł a ś n i e p r o w a d z o n y n a s z e r o k ą s k a l ę p r z e z w i k i n g ó w h a n d e l m i a ł , w e d ł u g a u t o r a , p r z y c z y n i ć s i ę d o r o z p r z e s t r z e ­ n i a n i a s i ę w S k a n d y n a w i i i p o p r z e z n i ą n a d B a ł t y k i e m c h r z e ś c i j a ń s t w a . D o r o z d z i a ł u t e g o p r a g n ę d o d a ć k i l k a u w a g . W y d a j e s i ę , ż e a u t o r z b y t m a ło m i e j s c a ( z a l e d w i e k i l k a z d a ń ) p o ś w i ę c i ł t z w . w a r e s k i e j t e o r i i ( W a r e g a m i n a ­ z y w a n o s z w e d z k i c h w i k i n g ó w ) p o w s t a n i a p a ń s t w o w o ś c i r u s k i e j ( s . 4 7 )1. Z r a c j i z n a c z e n i a R o s j i, p o d z i e ń d z is i e j s z y , w k s z t a ł t o w a n i u d z ie j ó w E u r o p y n o w o ż y t n e j , a w X X i X X I w . r ó w n i e ż ś w i a t a , u w a ż a m , ż e n o s i t o z n a m i o n a s w o i s t e j n o n s z a l a n c j i w p o t r a k t o w a n i u p r o b l e m u z e s t r o n y a u t o r a . T e n s a m z a r z u t n a l e ż y p o s t a w i ć t e ż a u t o r o w i p r z y o p i s i e t z w . i m p e r i u m K a n u t a W i e l ­ k i e g o ( s . 5 7 ) . K a n u t W i e l k i ( o k . 9 9 5 - 1 0 3 5 r .), k r ó l a n g i e l s k i i d u ń s k i , w ł a d a ł A n g l i ą , D a n i ą , N o r w e g i ą i c z ę ś c i ą S z w e c j i2. Ż a d e n i n n y w ł a d c a n i g d y j u ż n i e p o w t ó r z y ł d z i e ł a K a n u t a W ie lk i e g o . P o l s k i c z y t e l n i k m o ż e b y ć t e ż z a w i e d z i o ­ n y b r a k i e m j a k i c h k o l w i e k w z m i a n e k n a t e m a t o ś r o d k ó w h a n d l o w y c h w T r u - s o i W o li n i e , z k t ó r y m i p r z e c i e ż w i k i n g o w i e u t r z y m y w a l i w o m a w i a n y m o k r e ­ s i e o ż y w i o n e k o n t a k t y . R o z d z i a ł c z w a r t y (D u ń s k ie im p e r iu m M o r z a B a łty c k ie g o) p r z e d s t a w i a n a m c z a s y d u ń s k i e j d o m in a c j i w s t r e f i e M o r z a B a ł t y c k i e g o , p r z y p a d a j ą c e j n a o k r e s o d X I d o X I I I w . A u t o r o p i s a ł r ó w n i e ż n i e m i e c k ą e k s p a n s j ę n a w s c h o d ­ n i e w y b r z e ż e B a ł t y k u w t z w . I n f l a n t a c h ( d z i s i e j s z a Ł o t w a i E s t o n i a ) o r a z p r z e d s t a w i ł p o c z ą t k i p o w s t a n i a H a n z y . N i e s t e t y r o z d z i a ł t e n k o n c e n t r u j e s i ę w c a ł o ś c i n a h i s t o r i i d u ń s k i e j i n i e m i e c k i e j e k s p a n s j i , n i c n i e w s p o m i n a j ą c , n a p r z y k ła d , o d ł u g o l e t n i c h p r z e c i e ż i p r o w a d z o n y c h z r o z m a c h e m i k o n s e ­ k w e n c j ą p r ó b a c h t r w a ł e g o i m o c n e g o u s a d o w i e n i a s i ę n a d B a ł t y k i e m p a ń ­ s t w a p o l s k i e g o , p r o w a d z o n y c h p r z e z k s i ę c i a B o l e s ł a w a K r z y w o u s t e g o .

1 Patrz np.: W. Duczko, Ruś Wikingów. Historia obecności Skandynawów we wczesnośre­

dniowiecznej Europie Wschodniej, Warszawa 2007.

(4)

R o z d z i a ł p i ą t y (Czasy rozkwitu H anzy) k o n c e n t r u j e s i ę n a o p i s i e p o ­ n a d n a r o d o w e g o z w i ą z k u m i a s t - H a n z y . A u t o r p o d k r e ś l a w i o d ą c e z n a c z e n i e z w i ą z k u d l a o r g a n i z a c j i e u r o p e j s k i e g o h a n d l u m i ę d z y w s c h o d e m i z a c h o d e m E u r o p y w s c h y ł k o w y c h w i e k a c h ś r e d n i o w i e c z a . O p r ó c z s p r a w g o s p o d a r c z y c h , k t ó r e b y ł y p r i o r y t e t o w e d l a z w i ą z k u , p r z e d s t a w i ł c z y t e l n i k o w i r ó w n i e ż d z ie j e p o l i t y c z n e H a n z y o d X I I I d o X V w . Z w r ó c ił t e ż u w a g ę n a d u ż ą r o lę z w i ą z k u d l a r o z w o j u k u l t u r o w e g o k r a j ó w n a d b a ł t y c k i c h . W r o z d z i a l e t y m a u t o r p r z e d ­ s t a w i ł r ó w n i e ż r o z w ó j i u p a d e k P a ń s t w a K r z y ż a c k ie g o . M o ż e m y s i ę t e ż z a p o ­ z n a ć z t w o r z ą c y m i s i ę w w i e k u X I V w i e l k i m i u n i a m i m i ę d z y p a ń s t w o w y m i w r e j o n ie B a ł t y k u , j a k m i ę d z y P o l s k ą a L i t w ą ( u n i a k r e w s k a ) c z y m i ę d z y D a n i ą , S z w e c j ą i N o r w e g i ą ( u n i a k a l m a r s k a ) . D o r o z d z i a ł u t e g o m u s z ę w n i e ś ć p o w a ż n ą u w a g ę . O t ó ż a u t o r w y k a z a ł w n i m n i e z r o z u m i e n i e c z y n a w e t l u k i w z n a j o m o ś c i h i s t o r i i P o l s k i i L it w y . C z y t a j ą c t e k s t k s i ą ż k i m o ż n a o d ­ n i e ś ć w r a ż e n i e , ż e u n i a w K r e w i e i p ó ź n i e j s z y w y b ó r W ł a d y s ł a w a J a g i e ł ł y n a k r ó l a P o l s k i b y ł y s p o w o d o w a n e j e d y n i e w y g a ś n i ę c i e m p a n u j ą c e j d o t y c h c z a s d y n a s t i i p i a s t o w s k i e j ( s . 1 1 3 - 1 1 4 ) . W i e m y p r z e c i e ż , ż e p o w o d y w y m i e n i o n y c h d z i a ł a ń p o l i t y c z n y c h b y ł y d u ż o b a r d z ie j z ło ż o n e , a i c h c e l e d a l e k o s i ę ż n e .

R o z d z i a ł s z ó s t y (Kraje nadbałtyckie w epoce reformacji) p r z e d s t a w i a n a m p r z e d e w s z y s t k i m z w y c i ę s k i p o c h ó d r e f o r m a c j i w w i ę k s z o ś c i p a ń s t w n a d b a ł ­ t y c k i c h . O m a w i a r ó w n i e ż p r z y c z y n y i s a m r o z p a d u n i i k a l m a r s k i e j . W r o z ­ d z i a l e t y m z n a j d z i e m y r ó w n i e ż i n f o r m a c j e n a t e m a t p i e r w s z e j f a z y w a l k i o t z w . D o m i n i u m M a r i s B a l t i c i , k t ó r e j k u l m i n a c j ą b y ł a p i e r w s z a w o j n a p ó ł ­ n o c n a ( 1 5 6 3 - 1 5 7 0 ) . A u t o r p r z e d s t a w i ł t e ż n a r o d z i n y u n i i p o l s k o - s z w e d z k i e j ( p e r s o n a l n e j p o p r z e z o s o b ę k r ó l a Z y g m u n t a I I I W a z y ) o r a z j e j r o z p a d , c o d a ło p o c z ą t e k d ł u g o l e t n i m w o j n o m m i ę d z y o b u p a ń s t w a m i . D o r o z d z i a ł u t e g o m u ­ s z ę w n i e ś ć k i l k a u w a g . A u t o r p o n o w n i e w y k a z a ł s i ę p ł y t k ą z n a j o m o ś c i ą h i ­ s t o r i i P o l s k i . Z t e k s t u m o ż n a z r o z u m i e ć , ż e t o S z w e d o m z a l e ż a ł o n a k o r o n a c j i Z y g m u n t a n a k r ó l a P o l s k i , z a c o m i e l i n a w e t z a p ł a c i ć o b i e t n i c ą o d s t ą p i e n i a P o l s c e E s t o n i i ( s . 1 5 3 ) . N i c b a r d z ie j m y ln e g o ! T o s a m i P o l a c y w y s u n ę l i k a n ­ d y d a t u r ę Z y g m u n t a d o p o l s k ie j k o r o n y i t o P o l a c y m i m o n i e z d e c y d o w a n i a , a n a w e t o p o r u s a m y c h S z w e d ó w f o r s o w a l i t ę k a n d y d a t u r ę 3 . W s p r a w i e E s t o ­ n i i S z w e d z i o d s a m e g o p o c z ą t k u b y l i p r z e c i w n i p r z e k a z a n i u t e j p r o w i n c j i R z e c z y p o s p o l it e j ( c z e g o d o m a g a l i s i ę P o la c y ) . W c a l e s i ę z t y m n i e k r y li , a n a w e t o d p o w i e d n i m i d o k u m e n t a m i z o b o w i ą z a l i Z y g m u n t a d o z a c h o w a n i a status quo4. K s i ą ż k a n i e w y j a ś n i a t e ż f a k t y c z n y c h p r z y c z y n w y b u c h u w o j n y p o l s k o - s z w e d z k i e j w 1 6 0 0 r. ( s . 1 5 5 ) . Z y g m u n t I I I W a z a d o p e ł n i a j ą c s w o i c h z o b o w i ą z a ń , w y n i k a j ą c y c h z p a c t ó w c o n v e n t ó w d e k r e t e m z 1 6 0 0 r. in k o r p o r o - w a ł E s t o n i ę d o R z e c z y p o s p o l i t e j . W t e n s p o s ó b p r z e k s z t a ł c a ł s w ó j d o t y c h c z a ­ s o w y k o n f l i k t p e r s o n a l n y z e s w y m s t r y j e m K a r o l e m S u d e r m a ń s k i m w k o n ­ f l i k t m i ę d z y n a r o d o w y - p o l s k o - s z w e d z k i . P o n o s z ą c y s a m e p o r a ż k i Z y g m u n t z a m i e r z a ł w t e n s p o s ó b o d w r ó c ić b i e g w y d a r z e ń i p r z y p o m o c y R z e c z y p o s p o l i ­

3 H. Wisner, Zygmunt III Waza, Warszawa 1991, s. 12-25. 4 Ibidem, s. 25.

(5)

te j o d z y s k a ć u t r a c o n y t r o n w S z t o k h o l m i e 5 . B ł ę d n ą j e s t r ó w n i e ż t e z a a u t o r a o r z e k o m y m f a n a t y z m i e r e l i g i j n y m k r ó l a ( b y ł k a t o l i k i e m , p o g l ą d t e n p o k u t u ­ j e p o d z i e ń d z i s i e j s z y n a w e t w ś r ó d p o l s k i c h h i s t o r y k ó w ) ( s . 1 5 4 ) . P r z e c z ą t e m u ź r ó d ł a z e p o k i, j a k i n a j n o w s z e b a d a n i a h i s t o r y k ó w 6 . N i e m o ż n a t e ż s i ę z g o d z ić z t w i e r d z e n i e m , ż e w c z a s i e p a n o w a n i a p o l s k i e g o w I n f l a n t a c h r e l i g i a l u t e r a ń s k a u l e g ł a z d e g r a d o w a n i u ( s . 1 5 5 ) . K o n s t y t u c j a D e d is s id e n tib u s in relig io n e z r o k u 1 5 8 2 p r z y z n a w a ł a w I n f l a n t a c h p e ł n ą s w o b o d ę w y z n a n i a d l a l u t e r a n ó w 7 . R o z d z i a ł s i ó d m y (S z w e c ja j a k o m o c a r s tw o) t o p r z e d e w s z y s t k i m o p i s b u ­ d o w y s z w e d z k i e g o i m p e r i u m n a d B a ł t y k i e m ( c z ę s t o z w a n e g o w h i s t o r i o g r a f i i „ s z w e d z k i m j e z i o r e m w e w n ę t r z n y m ”), k t ó r e g o a u t o r a m i b y li: k r ó l G u s t a w II A d o l f i j e g o k a n c l e r z A x e l O x e n s t i e r n a . M o ż e m y p r z e ś l e d z i ć k o l e j n e e t a p y r e a l i z a c j i t e g o d a l e k o s ię ż n e g o p la n u . B y ł y n i m i k o le j n e w o j n y z R z e c z y p o s p o l it ą w I n f l a n t a c h , P r u s a c h i i c h z w ie ń c z e n i e , c z y l i w o j n a w l a t a c h 1 6 5 5 - 1 6 6 0 . S z w e ­ c ja z p o w o d z e n ie m w a l c z y ł a t e ż w X V I I w . z: p a ń s t w e m m o s k ie w s k im , D a n i ą o r a z w z i ę ł a u d z ia ł w w o j n ie 3 0 - le t n ie j . A u to r , n i e s t e t y , n i e w y j a ś n i ł c z y t e l n i k o ­ w i , i ż m i m o o d n o s z o n y c h z w y c i ę s t w w w i ę k s z o ś c i z t o c z o n y c h p r z e z S z w e c j ę w o j e n o r a z z n a c z n y c h z d o b y c z y t e r y t o r i a l n y c h , p o d p i s a n i a k o r z y s t n y c h p o ­ k o j ó w z R z e c z y p o s p o l i t ą w O li w ie i D a n i ą w K o p e n h a d z e w 1 6 6 0 r ., k t ó r e - j a k s i ę w y d a w a ł o - u g r u n t o w y w a ł y je j d o m in u j ą c ą p o z y c j ę w r e g i o n i e , n a d ł u ż s z ą m e t ę o k a z a ł y s i ę p o r a ż k ą S z w e c j i i o z n a c z a ł y k r e s m a r z e ń o s z w e d z ­ k ie j d o m in a c j i n a d M o r z e m B a ł t y c k i m . O d te j p o r y S z w e c j a n i e b ę d z i e j u ż w s t a n i e p r o w a d z ić e k s p a n s y w n e j p o l it y k i i b ę d z i e j u ż t y l k o b r o n ić s w o j e g o s t a n u p o s i a d a n ia . R o z d z i a ł ó s m y (W z r o s t z n a c z e n ia R o s ji) p r z e d s t a w i a p r z e b i e g t z w . w i e l ­ k ie j w o j n y p ó ł n o c n e j ( 1 7 0 0 - 1 7 2 1 ) z a k o ń c z o n e j k l ę s k ą S z w e c j i , u t r a t ą z n a c z ­ n e j c z ę ś c i j e j t e r y t o r i u m i - c o n a j w a ż n i e j s z e - m o c a r s t w o w e j p o z y c j i n a d B a ł t y k i e m . A u t o r d u ż o m i e j s c a p o ś w i ę c i ł r ó w n i e ż s p r a w i e p r z e z w y c i ę ż a n i a w S z w e c j i k r ó l e w s k i e g o a b s o l u t y z m u , c o n a s t ą p i ł o w X V I I I w . D u ż o u w a g i p o ś w i ę c o n o t e ż r o z b i o r o m p o l s k i m , k t ó r e d o p r o w a d z i ł y d o z u p e ł n i e n o w e j s y t u a c j i g e o p o l i t y c z n e j w r e g i o n i e . R o z d z i a ł t e n k o ń c z y s i ę p r z e d s t a w i e n i e m s y t u a c j i p o l i t y c z n e j p a ń s t w n a d b a ł t y c k i c h w e p o c e w o j e n n a p o l e o ń s k i c h . P r z e d e w s z y s t k i m u k a z a n o r o s n ą c ą p o z y c j ę R o s j i o r a z s k o m p l i k o w a n ą s y t u ­ a c j ę S z w e c j i ( u t r a t a F i n l a n d i i , p o w s t a n i e n o w e j d y n a s t i i k r ó l e w s k i e j - B e r n a - d o t t e , u n i a z N o r w e g i ą ) . D o r o z d z i a ł u t e g o n a l e ż y w n i e ś ć k i l k a u w a g . N i e w i e d z i e ć c z e m u a u t o r n a p i s a ł , i ż w i e l k a w o j n a p ó ł n o c n a r o z p o c z ę ł a s i ę j u ż w g r u d n i u 1 6 9 9 r. a t a k i e m w o j s k s a s k i c h n a R y g ę w I n f l a n t a c h ( s . 1 8 8 ) . N i e j e s t t o p r a w d ą . W r z e c z y w i s t o ś c i a t a k t e n n a s t ą p i ł d o p ie r o w l u t y m 1 7 0 0 r .8 5 Ibidem, s. 80-81.

6 Ibidem, s. 220-222; W. Polak, O Kreml i Smoleńszczyznę, Toruń 1995, s. 62. 7 H. Wisner, Rozróżnieni w wierze, Warszawa 1982, s. 34.

8 M. Barzdevica, Rozpowszechnianie informacji o działaniach wojennych w Rydze w czasie

wielkiej wojny północnej, w: Wojny północne w XVI-XVIII wieku, Toruń 2007, s. 183; tamże,

(6)

M o ż e m y t e ż o d n i e ś ć w r a ż e n i e , i ż j e d y n y m c e l e m w o j e n n y m k r ó l a p o l s k i e g o i e l e k t o r a s a s k i e g o A u g u s t a I I M o c n e g o b y ł p o d b ó j I n f l a n t d l a d o m u W e t t y - n ó w ( s . 1 8 9 ) . P l a n y w o j e n n e A u g u s t a b y ł y b a r d z ie j d a l e k o s i ę ż n e . Z d o b y w a j ą c I n f l a n t y d l a s w e g o r o d u z a m i e r z a ł d o m W e t t y n ó w n a s t a ł e z w i ą z a ć z R z e c z y ­ p o s p o l i t ą ( p a m i ę t a m y , ż e t r o n p o l s k i , w p r z e c i w i e ń s t w i e d o s a s k i e g o , b y ł e l e k c y j n y )9. A u t o r n a p i s a ł t e ż , i ż w 1 8 1 2 r. S z w e c j a z a w a r ł a j e d y n i e s o j u s z z R o s j ą ( s . 2 1 7 ) . W r z e c z y w i s t o ś c i w 1 8 1 2 r. S z w e c j a z a w a r ł a r ó w n o c z e ś n i e p o k ó j z R o s j ą i z A n g l i ą , j e d n o z n a c z n i e z r y w a j ą c w s p ó ł p r a c ę z F r a n c j ą i p r z e c h o d z ą c d o b l o k u je j p r z e c i w n i k ó w10.

R o z d z i a ł d z i e w i ą t y (Rewolucja przem ysłow a i nacjonalizm) t o o p i s g w a ł ­ t o w n y c h z m i a n w s t o s u n k a c h w e w n ę t r z n y c h , d e m o g r a f i c z n y c h i i n d u s t r i a l i ­ z a c j i p a ń s t w n a d b a ł t y c k i c h , k t ó r e m i a ł y m i e j s c e w X I X w . D u ż o m i e j s c a p o ś w i ę c o n o w t y m r o z d z i a l e „ p r z e b u d z e n i u s i ę ” n a r o d ó w b a ł t y j s k i c h , t o j e s t : L i t w i n ó w , Ł o t y s z y , E s t o ń c z y k ó w i F in ó w . W y d a j e s i ę , ż e a u t o r o p i s u j ą c d z ie j e o d r o d z e n i a n a r o d o w e g o w E s t o n i i , n i e d o c e n ił w y d a r z e ń z 1 8 6 9 r. ( s . 2 5 6 ) . W t y m ż e r o k u , w D o r p a c ie o d b y ło s i ę p i e r w s z e o g ó l n o e s t o ń s k i e P o w s z e c h n e Ś w i ę t o P i e ś n i , k t ó r e p r z e z s a m y c h E s t o ń c z y k ó w j e s t u w a ż a n e z a p o c z ą t e k n o w o c z e s n e g o r u c h u n a r o d o w e g o11. M o i m z d a n i e m , p r z y o p i s i e z m i a n z a c h o ­ d z ą c y c h w p ó ł n o c n y c h N i e m c z e c h w I I p o ł. X I X w . n a l e ż a ł o p o d k r e ś l i ć , i ż i c h m o t o r e m b y ł o p r z e d e w s z y s t k i m z j e d n o c z e n i e N i e m i e c w 1 8 7 1 r. i p o w s t a n i e R z e s z y N i e m i e c k i e j .

R o z d z i a ł d z i e s i ą t y (Bałtyk w epoce wojen światowych) t o o c z y w i ś c i e o p i s p r z y c z y n , p r z e b i e g u i s k u t k ó w o b u w o j e n ś w i a t o w y c h . A u t o r p r z e d s t a w i ł t e ż t r u d n o ś c i , j a k i e n a p o t y k a ł y n o w o p o w s t a j ą c e p o p i e r w s z e j w o j n ie ś w i a t o w e j p a ń s t w a n a d b a ł t y c k i e ( P o l s k a , F i n l a n d i a , E s t o n i a , Ł o t w a i L i t w a ) n a d r o d z e d o n i e p o d l e g ł o ś c i . D u ż o m i e j s c a p o ś w i ę c o n o t e ż p r z e d s t a w i e n i u s t o s u n k ó w w e w n ę t r z n y c h i g o s p o d a r c z y c h p o s z c z e g ó l n y c h p a ń s t w r e g i o n u w o m a w i a ­ n y m o k r e s i e . D o r o z d z i a ł u t e g o n a l e ż y w n i e ś ć k i l k a u w a g . B a r d z o s ła b o z o s t a ł o p r a c o w a n y o k r e s m i ę d z y 1 9 1 8 a 1 9 2 0 r. d l a h i s t o r i i E s t o n i i i Ł o t w y ( s . 2 6 9 ) . B y ł y t o l a t a t r u d n e , a n a w e t t r a g i c z n e . E s t o n i a z m u s z o n a b y ł a d o p r o w a d z e n i a t z w . w o j n y w y z w o l e ń c z e j z R o s j ą b o l s z e w i c k ą i d o w s p i e r a n i a r z ą d u ł o t e w s k i e g o w j e g o w a l c e z w r o g a m i w e w n ę t r z n y m i (tj. z b o l s z e w i k a m i o r a z N i e m c a m i b a ł t y c k i m i ) , d ą ż ą c y m i d o p r z e j ę c i a w k r a j u r z ą d ó w . Ł o t w a w a l c z y ł a o s w ó j n i e p o d l e g ł y b y t z w y m i e n i o n y m i j u ż w r o g a m i o r a z z R o s j ą b o l s z e w i c k ą12. N i e s t e t y , a u t o r p r z y p r z e d s t a w i a n i u s t o s u n k ó w n i e m i e c k o - p o l s k i c h w d w u d z i e s t o l e c i u m i ę d z y w o j e n n y m o p i s u j e j e z p u n k t u w i d z e n i a h i s t o r y k a n i e m i e c k i e g o . D l a p r z y k ł a d u , u w a ż a o n , i ż i s t n i a ł a m o ż l i w o ś ć p o r o ­ z u m i e n i a m i ę d z y N i e m c a m i a P o l s k ą . R o lę m e d i a t o r a m i a ł s p e ł n i a ć w o l n y G d a ń s k . T ę m o ż l i w o ś ć , w e d ł u g a u t o r a p o g r z e b a l i P o l a c y b u d u j ą c p o r t w G d y ­

9 J. Staszewski, August II Mocny, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 100. 10 I. Andersson, Dzieje Szwecji, Warszawa 1967, s. 248.

11 J. Lewandowski, Estonia, Warszawa 2001, s. 25-26.

12 Ibidem, s. 70-80; patrz też: T. Paluszyński, Walka o niepodległość Estonii 1914-1920, Poznań 2007.

(7)

n i ( s . 2 7 2 ) . D l a h i s t o r y k a p o l s k i e g o j e s t t o a r g u m e n t n i e d o p r z y j ę c ia . S ł a b ą s t r o n ą r o z d z i a ł u j e s t t e ż t e z a z r z u c a j ą c a c a ł ą o d p o w i e d z i a l n o ś ć z a w y b u c h II w o j n y ś w i a t o w e j n a H i t l e r a i I I I R z e s z ę ( s . 2 8 3 - 2 8 4 ) . R o l a S t a l i n a i Z w ią z k u S o w i e c k i e g o w d o p r o w a d z e n i u d o je j w y b u c h u j e s t p r z e c i e ż d z i ś d o b r z e z n a n a i j u ż p r a k t y c z n i e n i e p o d w a ż a l n a .

R o z d z i a ł j e d e n a s t y (Zimna wojna i rozpad bloków) p r z e d s t a w i a d z ie j e r e g i o n u p o I I w o j n i e ś w i a t o w e j p o p o c z ą t e k X X I w . A u t o r s k u p i ł s i ę n a p r z e d s t a w i e n i u z m i a n u k ł a d u s i ł w o b s z a r z e n a d b a ł t y c k i m , k t ó r y n a s t ą p i ł p o z a k o ń c z e n i u w o j n y . S ł u s z n i e p o d k r e ś l i ł , i ż Z w i ą z e k S o w i e c k i s t a ł s i ę d o m i n u ­ j ą c y m k r a j e m r e g i o n u , a l e s t a ł o s i ę t o k o s z t e m z n i e w o l e n i a w i e l u k r a j ó w b a ł t y j s k i c h . S p o r o m i e j s c a p o ś w i ę c o n o t e ż u p a d k o w i b l o k u w s c h o d n i e g o , k t ó ­ r y n a s t ą p i ł n a p r z e ł o m i e l a t 8 0 . i 9 0 . u b i e g ł e g o w i e k u . A u t o r , w z w i ą z k u z t y m i w y d a r z e n i a m i , p r z e d s t a w i ł t e ż p o c z ą t k i w i e l k i c h z m i a n p o l i t y c z n y c h i g o s p o d a r c z y c h w r e g i o n i e , z w i ą z a n y c h z p o s z e r z a n i e m o k o l e j n e p a ń s t w a n a d b a ł t y c k i e s o j u s z u N A T O - w s k ie g o i w s t ę p o w a n i u n o w y c h c z ł o n k ó w d o U E ( n i e s t e t y , p i e r w s z e w y d a n i e k s i ą ż k i m i a ł o m i e j s c e j e s z c z e w 2 0 0 2 r., w i ę c a u t o r n i e m i a ł p e łn e j w i e d z y n a t e n t e m a t , k t ó r ą z a r ó w n o r e c e n z e n t , j a k i s z a n o w n i c z y t e l n i c y d z i ś j u ż p o s i a d a m y ) . W y d a j e s i ę j e d n a k , i ż a u t o r n i e d o k o ń c a d o c e n i ł r o lę P o l s k i w w y ż e j w y m i e n i o n y c h p r o c e s a c h ( s . 3 0 9 - 3 1 0 ) . A p r z e c i e ż t o w ł a ś n i e P o l s k a u r u c h o m i ł a l a w i n ę w y d a r z e ń p o l i t y c z n y c h , k t ó ­ r y c h e f e k t e m b y ł y o p i s a n e w y d a r z e n i a . Z t e k s t u m o ż n a o d n i e ś ć t e ż w r a ż e n i e , iż p o d c z a s I I w o j n y ś w i a t o w e j n a c z e l e p o l s k i e g o r z ą d u n a u c h o d ź s t w i e w L o n d y n i e s t a ł S t a n i s ł a w M ik o ła j c z y k ( s . 2 9 7 ) , c o - j a k w i e m y - n i e j e s t p r a w d ą ( p r e m i e r e m b y ł j e d y n i e w l a t a c h 1 9 4 3 - 1 9 4 4 ) . W o g ó le X X w i e c z n e d z ie j e r e g i o n u M o r z a B a ł t y c k i e g o s ą n a j s ł a b s z ą s t r o n ą r e c e n z o w a n e j k s i ą ż k i ( u w a g a d o t y c z y r o z d z i a ł ó w 1 0 i 1 1 - t e g o ) . P o p r o s t u w y d a j e s i ę , ż e h i s t o r i a w s p ó ł c z e s n a n i e j e s t m o c n ą s t r o n ą a u t o r a . P o d s u m o w u j ą c , m i m o k r y t y c z n y c h u w a g i u z u p e ł n i e ń , n i e w p ł y w a j ą o n e n a w y s o k ą o c e n ę o p r a c o w a n i a . P r z e d e w s z y s t k i m u w a ż a m , ż e k s i ą ż k ę m o ż n a i n a l e ż y z a r e k o m e n d o w a ć j a k o p o d r ę c z n i k d l a s t u d e n t ó w k i e r u n k u s t o s u n k i m i ę d z y n a r o d o w e d l a p r z e d m i o t u h i s t o r i a p a ń s t w n a d b a ł t y c k i c h ( a u t o r r e c e n ­ z ji s a m p r o w a d z i z a j ę c i a z t e g o p r z e d m i o t u ) . D o d a ć w y p a d a , ż e j e s t t o p i e r w ­ s z e o p r a c o w a n i e w j ę z y k u p o l s k i m , s p e ł n i a j ą c e w y m a g a n i a s t a w i a n e p r z e d p o d r ę c z n i k i e m d l a w y ż e j w y m i e n i o n e g o p r z e d m i o t u s t u d i ó w . K s i ą ż k ę m o ż n a t e ż z a p r o p o n o w a ć j a k o l e k t u r ę u z u p e ł n i a j ą c ą d l a s t u d e n t ó w h i s t o r i i ( d l a e p o k ś r e d n i o w i e c z a i h i s t o r i i n o w o ż y t n e j ) . W a r t o ś c i o w y m u z u p e ł n i e n i e m k s i ą ż k i j e s t s p i s w y b r a n e j l i t e r a t u r y . D o d a ć w y p a d a , ż e z a w i e r a o n w w i ę k s z o ś c i n a j n o w s z e o p r a c o w a n i a , w t y m z l a t 9 0 . u b i e g ł e g o w i e k u . M o ż n a j e d y n i e m i e ć ż a l d o a u t o r a , ż e p r a k t y c z n i e n i e w y k o r z y s t a ł p r z y p i s a n i u s w e g o d z i e ł a l i t e r a t u r y p o l s k i e j13. N a k o r z y ś ć k s i ą ż k i j a k o e w e n t u a l n e g o p o d r ę c z n i k a d l a

13 Żeby wymienić tylko prace polskich historyków takich jak: cytowany już w tekście Henryk Wisner; Piotr Łossowski, np. P. Łossowski, Litwa, Warszawa 2001, i inne liczne opracowania tego autora; Edmund Kosiarz, np. E. Kosiarz, Wojny na Bałtyku X-XIX w., Gdańsk 1978; Stanisław Cynarski, S. Cynarski, Zygmunt August, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1988; i inni.

(8)

s t u d e n t ó w p r z e m a w i a r ó w n i e ż z a m i e s z c z o n y n a j e j k o ń c u i n d e k s n a z w i s k , j a k r ó w n i e ż z a s t o s o w a n i e p r z e z a u t o r a t z w . ż y w e j p a g i n a c j i , u ł a t w i a j ą c e j s z y b k i e o d n a l e z i e n i e w t e k ś c i e i n t e r e s u j ą c y c h c z y t e l n i k a f r a g m e n t ó w d z ie ła . N a k o n i e c , c z u j ę s i ę w m i ł y m o b o w i ą z k u p o g r a t u l o w a ć w y d a w c y ( P W N ) n a d ­ z w y c z a j s t a r a n n e g o w y d a n i a r e c e n z o w a n e j k s i ą ż k i , k t ó r a z o s t a ł a w y d r u k o ­ w a n a n a w y s o k ie j j a k o ś c i p a p i e r z e , w t w a r d e j i g u s t o w n i e z a p r o j e k t o w a n e j o b w o lu c ie . W y d a w c a z a d b a ł r ó w n i e ż o b o g a t ą i k o n o g r a f i ę w y s o k i e j j a k o ś c i p o l ig r a f ic z n e j ( w i e l e i l u s t r a c j i k o l o r o w y c h ) , j a k i m e r y t o r y c z n e j , d o s k o n a l e u z u p e ł n i a j ą c ą t r e ś c i z a w a r t e w p u b l ik a c j i . S z c z e r z e w i ę c p o l e c a m k s i ą ż k ę W o lf g a n g a F r o e s e c z y t e l n i k o m , z a r ó w n o p r o f e s j o n a l n i e z a j m u j ą c y m s i ę p r o ­ b l e m a t y k ą z w i ą z a n ą z b a s e n e m M o r z a B a ł t y c k i e g o , j a k i h o b b y s t o m . P io tr F lo re k ( O l s z t y n )

M aria F ilin a, D a n u ta O ssow ska, Losy P olaków n a K au kazie, cz. I: „Tbi- lisk a g r u p a ” p o lsk ic h poetów zesłańczych, W ydaw nictw o „U niw ersał”,

T b ilisi 2007, ss. 347. P r o b l e m a t y k a t w ó r c z o ś c i p o l s k i c h p o e t ó w z e s ł a n y c h n a K a u k a z w X I X w . j e s t i s t o t n ą c z ę ś c i ą b a d a ń n a d d z i e j a m i P o l a k ó w n a S y b e r i i , a t a k ż e m i g r a c j i p o z b a w i o n y c h w ł a s n e g o p a ń s t w a r o d a k ó w w o g ó le . K s i ą ż k a a u t o r s t w a M a r ii F i l i n y - p r o f e s o r P a ń s t w o w e g o U n i w e r s y t e t u w T b i l i s i o r a z D a n u t y O s s o w ­ s k i e j - d o k t o r p r a c u j ą c e j w I n s t y t u c i e F i l o l o g i i P o l s k i e j U n i w e r s y t e t u W a r ­ m i ń s k o M a z u r s k i e g o d o t y c z y r o m a n t y c z n e g o o k r e s u t w ó r c z o ś c i P o l a k ó w n a K a u k a z i e . S t a n o w i o n a p i e r w s z ą c z ę ś ć p r a c y , k t ó r a m a o b e j m o w a ć c a ł o ś c i o ­ w ą p a n o r a m ę ż y c i a i t w ó r c z o ś c i p o l s k i c h l i t e r a t ó w n a t y m o b s z a r z e . P r a c a o b e j m u j e g r u p ę z e s ł a ń c ó w , k t ó r z y z n a l e ź l i s i ę n a K a u k a z i e ( g ł ó w n i e w G r u ­ z ji) w o k r e s i e m i ę d z y p o w s t a n i o w y m i p r z e b y w a l i t a m d o a m n e s t i i A l e k s a n ­ d r a I I w 1 8 5 6 r. W l i t e r a t u r z e g r u p a t a z y s k a ł a m i a n o „ G r u p y t b i l i s k i e j ” . A u t o r k i d z i ę k i k w e r e n d z i e w a r c h i w a c h g r u z i ń s k i c h p o s z e r z y ł y d o t y c h c z a ­ s o w ą w i e d z ę n a t e m a t ż y c i a i t w ó r c z o ś c i j e j c z ł o n k ó w . Z a g ł ó w n y c e l r o z p r a ­ w y p o s t a w i ł y p r z y b l i ż e n i e s y l w e t e k m ł o d y c h p o l s k i c h p a t r i o t ó w , k t ó r y c h w a r u n k i p o l i t y c z n e r z u c i ł y n a K a u k a z o r a z a n a l i z ę i o c e n ę i c h t w ó r c z o ś c i l i t e r a c k i e j , k t ó r a o d c i s n ę ł a s w o j e p i ę t n o z a r ó w n o w k u l t u r z e p o l s k i e j , j a k i g r u z i ń s k i e j . P r a c a s k ł a d a s i ę z d w ó c h p o d s t a w o w y c h c z ę ś c i . P i e r w s z a z n i c h s t a n o w i c h a r a k t e r y s t y k ę m ł o d y c h p o l s k i c h r o m a n t y k ó w , k t ó r z y z r ó ż n y c h p o w o d ó w z o s t a l i r z u c e n i d a l e k o o d o j c z y z n y , p r z e d e w s z y s t k i m d o G r u z j i, a n a l i z u j e i c h b i o g r a f i e o r a z p r z e d s t a w i a g ł ó w n e p r o b le m y i u w a r u n k o w a n i a i c h t w ó r c z o ś c i. D r u g a t o a n t o l o g i a p i s a r s k i e j d z i a ł a l n o ś c i t e j g r u p y , w k t ó r e j s k ł a d w c h o d z ą z a c h o w a n e l i s t y , f r a g m e n t y w s p o m n i e ń , p a m i ę t n i k ó w i d z ie n n ik ó w , a t a k ż e u t w o r y p o e t y c k ie .

Cytaty

Powiązane dokumenty

Zdaniem autorki niepodważalnym wkładem psychoanalizy w za­ kresie badań kryminologicznych jest skoncentrowanie się na oso­ bie sprawcy i na jego środowisku

Chciałbym w niniejszym artykule zastanowić się nad regulacją prawną, a także nad metodami działania, które doprowadziłyby do właściwego, bardzo wysokiego

Z drugiej strony — podobnie, jak ma to miejsce w razie udziału obrońcy w przesłuchaniu podejrzanego oraz w stosunku do prawa wglądu w akta sprawy — w

\N obecnie dem okratyzującej się rzeczywistości w na­ szym kraju także rządzący skłonni są akceptować ten d ru gi pun kt widzenia, a w rńyśl tego poglądu

Leszczyński zwrócił uwagę na konieczność stwo­ rzenia odpowiedniego profilu Biblioteki (zbieranie prac beletrysty­ cznych adwokatów, pamiętników i biografii

• W skład Komisji d/s reformy prawa karnego Minister Sprawiedliwości powołał także 10 adwokatów.. Do zespołu prawa karnego

Plenum NR A podjęło również uchwałą uznającą za celowe powołanie Fundacji Adwokatury Polskiej oraz zatwierdziło ostateczny tekst projektu ustawy o zmianie ustawy prawo

Zgromadzenie Adwokatów Izby Adwokackiej w Lublinie popiera ogłoszoną dekla­ rację niepodległości Litwy i wzywa wszystkie rady adwokackie w kraju i Naczelną Radę