• Nie Znaleziono Wyników

09_Praca socjalna z osobami bezrobotnymi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "09_Praca socjalna z osobami bezrobotnymi"

Copied!
202
0
0

Pełen tekst

(1)

No w a P raca S ocjalna Praca socjalna z osobami długotr w ale bezr obotn ymi i członk ami ich r odzin A gnieszk a Sk owr ońsk a

9

Praca socjalna

z osobami długotrwale

bezrobotnymi

i członkami ich rodzin

(2)

Warszawa 2014

Agnieszka Skowrońska

Praca socjalna

z osobami

długotrwale

bezrobotnymi

i członkami ich

rodzin

(3)

Korekta językowa:

Katarzyna Hryniewicka

Wydawca:

Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich Aleje Jerozolimskie 65/79, 00–697 Warszawa Tel.: 22 237 00 00

Fax: 22 237 00 99

e-mail: sekretariat@crzl.gov.pl www.crzl.gov.pl

Opracowanie merytoryczne, druk i dystrybucja serii publikacji na zlecenie CRZL:

WYG International Sp. z o.o. ISBN 978–83–7951–301–7 (seria) 978–83–7951–310–9 (9) Skład: AgrafKa Sp. z o.o. Publikacja bezpłatna Nakład: 3000 egzemplarzy

(4)

Słowo wstępne

Oddajemy do rąk Czytelników serię publikacji będących efektem pracy ekspertów i spe-cjalistów z zakresu polityki społecznej, w szczególności pomocy społecznej. Celem ni-niejszej serii było przybliżenie najważniejszego dorobku teoretycznego i praktycznego państw Europy Zachodniej i USA w zakresie nowatorskich koncepcji i metod prowadzenia pracy socjalnej. Chodziło o przybliżenie nie tylko rozwiązań i teorii zupełnie nowych także w tamtych krajach, ale także i takich, które już zdążyły „okrzepnąć” i były poddawane wie-lostronnym ocenom, choć w naszym kraju wiele z nich wciąż pozostaje nieznanymi lub niedocenianymi. Część publikacji dotyczy nowych rozwiązań, co prawda już funkcjonu-jących w naszych realiach, jednak często realizowanych jedynie w ramach pojedynczych projektów, wartych jednak szerszego upowszechniania, adaptowania i testowania w pol-skich warunkach. Przykładem może tu być chociażby tworzenie sieci franszyzy społecznej czy asystentury dostępnej w różnych sferach życia osób z niepełnosprawnością.

Adresatami opracowań są przede wszystkim praktycy, działający w jednostkach pomocy społecznej i realizujący jej ustawowe cele. Szczególnie ważnymi odbiorcami są pracow-nicy socjalni, których chcemy wyposażyć w nowe informacje oraz dostarczyć im wiedzy, która może zaowocować nowymi przedsięwzięciami, podejmowanymi przez nich w spo-łecznościach lokalnych. Pracownicy socjalni w naszym kraju są bowiem grupą zawodo-wą, której powierzono w ostatnich latach wiele zadań z zakresu pomocy społecznej, nie zawsze jednak wyposażając ich w odpowiednie i niezbędne do ich realizacji instrumenty. Najważniejszym zadaniem pracowników socjalnych jest wsparcie słabszych grup społecz-nych w pokonywaniu ich problemów: w wychodzeniu z ubóstwa, izolacji społecznej i nie-poradności życiowej. Od sposobu zdefiniowania problemu, z którym boryka się człowiek – adresat przedsięwzięć podejmowanych w sferze pracy socjalnej, przyjętej wobec niego postawy (paternalistycznej bądź partnerskiej), dostrzegania całego kontekstu sytuacyj-nego, często wiele zależy. Pracownik socjalny może w swojej pracy pełnić wiele ról - być coachem, doradcą, brokerem, pośrednikiem, mediatorem, negocjatorem bądź inicjato-rem aktywności lokalnej. Aby unikać zrutynizowanego działania i jednocześnie zwiększać kompetencje zawodowe pracowników socjalnych potrzebna jest szeroka wiedza w za-kresie różnorodności metod ich pracy, obowiązujących standardów, znaczenia tworzenia

(5)

sieci wsparcia koleżeńskiego, eksperckiego, superwizyjnego - zarówno nieformalnego, jak i ujętego w zasady współpracy, które można i należy wypracowywać lokalnie, także z re-prezentantami innych instytucji.

W jaki sposób pracownicy instytucji pomocy społecznej mogą zatem towarzyszyć swo-im klientom, beneficjentom, podopiecznym? Jak mogą wspomagać proces ich powro-tu do życia w rodzinie i społeczeństwie, nauczyć dbania o istotne relacje międzyludzkie, odpowiedzialności za własny los, pokonywania lęków związanych z podejmowaniem nowych zobowiązań, wskazywać drogi wyjścia z sytuacji kryzysowych? Która z ról, w da-nym czasie, będzie najodpowiedniejsza w tym konkretda-nym, indywidualda-nym przypadku? Ufamy, że na te i wiele innych pytań, pracownicy znajdą odpowiedzi w przekazanych im publikacjach.

W polityce społecznej, w tym pomocy społecznej, coraz częściej zwraca się uwagę na efek-tywność i racjonalność podejmowanych działań. Zawsze zbyt mała ilość dostępnych środ-ków finansowych w stosunku do zwiększającej się wciąż skali potrzeb, wymusza szukanie i podejmowanie prób implementowania na grunt społeczny rozwiązań wcześniej kojarzo-nych głównie z biznesem, pochodzących z teorii zarządzania. Od pracownika socjalnego wymaga się umiejętności menedżerskich, jego zadaniem jest „zarządzanie przypadkiem”, „generowanie zmiany”. Wymaga się od niego znajomości instrumentów nowego zarzą-dzania publicznego oraz rozumienia uwarunkowań decydujących o skuteczności ich stosowania, prowadzących do wpisywania się na trwałe w pejzaż lokalnych partnerstw publiczno – prywatnych.

Opublikowane opracowania mogą być wreszcie użytecznym narzędziem dla innych akto-rów polityki społecznej: polityków wyznaczających jej instytucjonalne ramy, naukowców i badaczy spierających się o zasadność przyjmowania za obowiązujące takich, a nie innych paradygmatów, wyznaczających cele i sposoby ich realizacji, a także samych uczestników życia społecznego. Nie chodzi o to, aby działać „na rzecz” osób i grupy, czy „wobec” jakichś problemów, lecz „ z” osobami i grupami, będącymi często niewykorzystanym potencjałem dla samych siebie i swoich środowisk.

Przedstawiana Państwu „Nowa Praca Socjalna" ma szansę stać się źródłem inspiracji dla przedstawicieli wielu środowisk zaangażowanych w realizację zadań z zakresu pomocy społecznej.

Zachęcam do lektury.

dr hab. Olga Kowalczyk, prof. UE Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

(6)

Od Rady Redakcyjnej

Przedstawiamy Państwu ważną serię wydawniczą, która została zatytułowana jako „Nowa Praca Socjalna” wskazując na jej innowacyjny, często nowatorski charakter. Seria składa się z trzydziestu publikacji – dwudziestu przygotowanych przez wybitnych polskich eksper-tów i praktyków, zajmujących się zagadnieniami pomocy społecznej i pracy socjalnej oraz dziesięciu, które zostały przetłumaczone z języka angielskiego i ukazują aktualny dyskurs międzynarodowy w omawianej problematyce.

Celem serii poświęconej nowym zagadnieniom lokalnej polityki społecznej, szczególnie w aspekcie systemu pomocy społecznej i pracy socjalnej, jest popularyzacja w Polsce no-wych metod i instrumentów wsparcia społecznego oraz ukazanie aktualnych zagadnień instytucjonalno-organizacyjnych oraz prawnych, które kształtują ramy dla działań pracow-nika socjalnego i środowiskowego.

Treść publikacji niewątpliwie wzbogaca istniejący w Polsce dorobek intelektualny, zarów-no naukowy jak i praktyczny, który musi być jednak stale uzupełniany przez zarów-nowości pły-nące z naszych doświadczeń 25 lat transformacji, ale także z rozwiązań, które sprawdzi-ły się w krajach o rozwiniętych systemach zabezpieczenia społecznego. Aby właściwie ocenić w jakim miejscu rozwoju pracy socjalnej, czy szerzej pomocy społecznej, jesteśmy w Polsce, musimy mieć punkty odniesienia w innych państwach, które funkcjonują w róż-nych modelach polityki społecznej.

Wybór publikacji do druku miał charakter otwartego konkursu, do którego przystępo-wali eksperci z różnych środowisk akademickich oraz instytucji praktyki społecznej. Dziesięcioosobowa Rada Redakcyjna, składająca się z przedstawicieli nauki oraz in-stytucji pomocy społecznej, podczas swych posiedzeń oceniała merytoryczne uzasad-nienie i cel pracy, strukturę książki oraz jej metodologię z bibliografią. Ważnym aspektem wyboru opracowań do publikacji była ich innowacyjność i nowatorskie podejście, chociaż nie oznacza to, że wszystkie książki prezentują tylko i wyłącznie nowe podejście do za-gadnień pracy socjalnej. Siłą wsparcia społecznego jest także istniejąca tradycja i doro-bek, który także docenialiśmy łącząc to co wartościowe z przeszłości z tym co konieczne w przyszłości. Daje się to szczególnie zauważyć w niektórych publikacjach, które wskazują na istniejący współcześnie renesans sprawdzonych idei, rozwiązań i metod.

Wszystkie publikacje wydane w ramach serii były recenzowane przez trzech niezależnych ekspertów – specjalistów z zakresu polityki społecznej, pomocy społecznej i/lub pracy socjalnej. Recenzenci byli wybrani przez Radę Redakcyjną w procedurze konkursowej – są to wybitni specjaliści z obszarów: nauki i praktyki, najczęściej dobrze znani w środowi-sku polityków społecznych. Nierzadko recenzje były bardzo wnikliwe i krytyczne, co środowi- skut-kowało koniecznością dokonywania uzupełnień i poprawek. Kilka publikacji po recenzjach Rada Redakcyjna odrzuciła.

(7)

Wydaje się, że istotną wartością całej serii jest to, że z jednej strony ukazuje ona teoretycz-ne i praktyczteoretycz-ne wątki pracy socjalteoretycz-nej z konkretnym typem klienta lub społecznością lokal-ną; a z drugiej, że prezentuje szersze powiązania pracy socjalnej z takimi zagadnieniami jak przedsiębiorczość społeczna, nowe zarządzanie publiczne i governance czy wreszcie ukazuje swe silne związki z koncepcją empowerment. Ukazanie międzynarodowych do-świadczeń w realizacji pracy socjalnej jest dodatkowym „ładunkiem” intelektualnym, który poszerza naszą wiedzę o rozwiązaniach w innych welfare states.

Jako Rada Redakcyjna zachęcamy wszystkich pracowników systemu pomocy społecznej, w tym pracowników socjalnych, działaczy społecznych oraz decydentów do zapoznania się z treścią rekomendowanych przez nas i opublikowanych publikacji. Mamy nadzieję, że znajdziecie Państwo w części z nich inspirujące wątki teoretyczne i praktyczne, które przydadzą się Państwu w życiu zawodowym.

Życzymy miłej lektury!

dr hab. Mirosław Grewiński, prof. WSP Przewodniczący Rady Redakcyjnej

(8)

Rada Redakcyjna:

dr hab. Mirosław Grewiński, prof. WSP - Przewodniczący Rady Redakcyjnej - Wyższa

Szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka w Warszawie

dr Ewa Flaszyńska - Dyrektor Ośrodka Pomocy Społecznej Dzielnicy Bielany m. st. Warszawy mgr Hanna Gumińska - Starszy Specjalista Pracy Socjalnej, Miejski Ośrodek Pomocy

Rodzinie w Słupsku

dr hab. Jolanta Grotowska-Leder, prof. UŁ - Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet

Łódzki

mgr Barbara Kamińska-Skowronek - Kierownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej

w Tyszowcach

prof. zw. dr hab. Janusz Kirenko - Wydział Pedagogiki i Psychologii Uniwersytetu Marii

Curie-Skłodowskiej w Lublinie

mgr Danuta Koczkodaj - Starszy Specjalista Pracy Socjalnej, Miejski Ośrodek Pomocy

Rodzinie w Słupsku

mgr Krzysztof Kratofil - Starszy Specjalista Pracy Socjalnej, Miejski Ośrodek Pomocy

Społecznej w Tarnowskich Górach

dr hab. Jerzy Krzyszkowski, prof. UŁ - Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Uniwersytet

Łódzki

dr Anna Zasada-Chorab - Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Janusza Korczaka Warszawa

oddział Katowice i Kolegium Pracowników Służb Społecznych Czeladź

Zespół Projektu Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich:

dr Adam Krzyżanowski - Kierownik Projektu mgr Andrzej Bogdański - Sekretarz Projektu Dominika Szeląg - Ekspert ds. e-learningu

Zespół realizacyjny WYG International Sp. z o.o.:

mgr inż. Ewa Płodzień-Pałasz - Kierownik Projektu dr Monika Miedzik - Ekspert merytoryczny dr Jarosław Pichla - Ekspert merytoryczny

(9)

Agnieszka Skowrońska jest socjologiem oraz doktorem nauk humanistycznych w

za-kresie nauk o polityce, tytuł doktora uzyskała w 2012 roku na Uniwersytecie Śląskim. Od 10 lat jest związana z pomocą społeczną, gdyż początkowo pracowała w ośrod-ku pomocy społecznej jako pracownik socjalny, a później w Instytucie Rozwoju Służb Społecznych (jako koordynator projektów, badacz oraz redaktor i autor publikacji). Uczestniczyła w projektach badawczych dotyczących zarówno pomocy społecznej jak i współpracy administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Jej zainteresowa-nia badawcze koncentrują się wokół skuteczności pomocy. Od 2011 roku jest członkiem Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego. Jej najważniejsze publikacje to Badania w pomocy

społecznej – zastosowanie, metody i narzędzia, Podstawy ewaluacji dla pomocy społecznej

oraz cykl trzech publikacji Pomoc społeczna w liczbach (w latach 2008, 2009, 2010). Jest również ekspertem zewnętrznym uczestniczącym w projektach doradczych dla organiza-cji pozarządowych.

Recenzenci publikacji:

dr hab. Małgorzata Baron-Wiaterek, prof. PŚ – Wydział Organizacji i Zarządzania, Politechnika Śląska

dr Przemysław Gąsiorek – Wydział Pedagogiczno-Artystyczny Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

dr Andrzej Klimczuk – Organizacja Międzyzakładowa NSZZ „Solidarność" Pracowników Oświaty i Wychowania w Białymstoku

(10)

Spis treści

SŁOWO WSTĘPNE . . . 3 Od Rady Redakcyjnej . . . 5 Rada Redakcyjna . . . 6 NOTA O AUTORZE . . . 8 WSTĘP . . . .11

1. ROLA POMOCY SPOŁECZNEJ W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW ZWIĄZANYCH Z DŁUGOTRWAŁYM BEZROBOCIEM . . . .15

1.1. Osoby długotrwale bezrobotne – informacje podstawowe . . . .15

1.2. Bezrobocie jako przyczyna przyznania świadczeń pomocy społecznej . . . .20

1.3. Przyczyny długotrwałego bezrobocia . . . .22

1.4. Miejsce i rola instytucji pomocy społecznej w kreowaniu i rozwiązywaniu problemu bezrobocia długotrwałego . . . .26

1.5. Funkcje pracy socjalnej w przeciwdziałaniu i rozwiązywaniu problemu długotrwałego bezrobocia . . . .44

2. GRUPY DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH – PODZIAŁ I CHARAKTERYSTYKA . . . .47

2.1. Po co i jak wyróżniać grupy długotrwale bezrobotnych? . . . .47

2.2. Charakterystyka wybranych grup długotrwale bezrobotnych . . . .62

3. SCENARIUSZE, METODY I NARZĘDZIA PRACY Z POSZCZEGÓLNYMI GRUPAMI OSÓB DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH I CZŁONKAMI ICH RODZIN . . . .93

3.1. Założenia dotyczące pracy socjalnej z osobami długotrwale bezrobotnymi . . . .93

3.2. Scenariusze . . . .95

3.3. Opis metod i narzędzi pracy z osobami długotrwale bezrobotnymi . . . 106

4. EWALUACJA WSPARCIA DLA OSÓB DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH . . . 147

4.1. Wymiary i kryteria ewaluacji. . . 147

4.2. Cele ewaluacji i wskaźniki . . . 149

4.3. Planowanie i etapy ewaluacji . . . 150

(11)

5. WSPÓŁPRACA INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ Z INNYMI INSTYTUCJAMI

ŚWIADCZĄCYMI POMOC DLA OSÓB DŁUGOTRWALE BEZROBOTNYCH . . . 161

5.1. Obszary i wymiary współpracy . . . 161

5.2. Współpraca pomiędzy ośrodkiem pomocy społecznej i urzędem pracy w zapisach prawnych . . . 163

5.3. Formy współpracy międzyinstytucjonalnej . . . 166

6. PODSUMOWANIE: NOWE ROLE I WYZWANIA ZWIĄZANE Z DŁUGOTRWAŁYM BEZROBOCIEM I TENDENCJAMI NA RYNKU PRACY . . . 175

6.1. Nowe role i zadania pracowników instytucji zajmujących się pomocą i wsparciem osób długotrwale bezrobotnych . . . 175

6.2. Tendencje i umiejętności potrzebne na rynku pracy w najbliższej przyszłości . . . 181

7. SŁOWNICZEK . . . 187 8. BIBLIOGRAFIA . . . 193 Publikacje książkowe . . . 193 Artykuły w czasopismach . . . 196 Raporty z badań . . . 197 Akty prawne . . . 198

(12)

WSTĘP

Osoby długotrwale bezrobotne są grupą bardzo niejednorodną. Należą do niej zarówno osoby młode, które nie mają żadnego doświadczenia zawodowego, a mają wykształcenie wyższe, a mimo to nie mogą znaleźć pracy, a także osoby 50-letnie, które mają doświad-czenie zawodowe, ale ich kwalifikacje już się zdezaktualizowały. Takich grup można wy-mienić jeszcze kilka. Dlatego w niniejszej publikacji przedstawiam perspektywę wsparcia i pomocy według poszczególnych grup osób długotrwale bezrobotnych. Celem publi-kacji jest zebranie dotychczasowej wiedzy na temat osób długotrwale bezrobotnych z różnorodnymi problemami i sposobów skutecznej pracy z nimi. Publikacja ma charakter podręcznika wyjaśniającego podstawowe zagadnienia związane z tematyką, a także po-daje praktyczne przykłady działań, które mogą usprawnić udzielanie pomocy. W książce pracownicy instytucji pomocy społecznej odnajdą odpowiedzi na pytania:

Î Jakie grupy można wyróżnić wśród osób długotrwale bezrobotnych i jakie mają one potrzeby?

Î Jakie są scenariusze prowadzenia pracy socjalnej i wspomagania osób z poszczegól-nych grup?

Î Jakie są metody pracy z osobami długotrwale bezrobotnymi z poszczególnych grup? Î Jakie są narzędzia pracy z osobami długotrwale bezrobotnymi z poszczególnych

grup?

Î Jak mierzyć skuteczność udzielonego wsparcia dla osób długotrwale bezrobotnych? Î W jakim zakresie i w jaki sposób współpracować z urzędami pracy i innymi

instytu-cjami zajmującymi się wsparciem osób długotrwale bezrobotnych?

Î Jakie są nowe role i wyzwania dla pracowników ośrodków pomocy społecznej (OPS) i urzędów pracy (UP) związane z długotrwałym bezrobociem?

W pierwszym rozdziale zostanie poruszona tematyka wprowadzająca w problem długo-trwałego bezrobocia z krótkim opisem jego przyczyn pod kątem możliwości podejmowania działań wspierających osoby długotrwale bezrobotne. W związku z tym, że jest to problem złożony, pokazana zostanie rola poszczególnych instytucji w kreowaniu i rozwiązywaniu tego

(13)

problemu. Celem rozdziału jest uświadomienie czytelnikom, że to nie pomoc społeczna i pra-cownicy socjalni są wyłącznie odpowiedzialni za rozwiązanie tego problemu.

W rozdziale drugim opisane będą poszczególne grupy osób bezrobotnych długotrwale w tym: osoby młode (do 30. roku życia) bez kwalifikacji i legalnego doświadczenia zawo-dowego; matki, które przerwały pracę lub nie zdążyły nabyć doświadczenia zawodowego w związku z urodzeniem i wychowywaniem dzieci; osoby po 45. roku życia, których kwa-lifikacje zawodowe i umiejętności się zdezaktualizowały; osoby niepełnosprawne i z cho-robą psychiczną; osoby bezdomne; osoby z uzależnieniami; osoby karane; cudzoziemcy (uchodźcy, osoby z pobytem tolerowanym) i przedstawiciele mniejszości etnicznych; a także tzw. „pozorni bezrobotni”. Grupy te zostaną opisane pod względem cech społeczno-de-mograficznych, charakterystyki psychologicznej z uwzględnieniem skutków pozostawa-nia przez długi czas bez pracy oraz z przedstawieniem potrzeb tych osób, również związa-nych z członkami ich rodziny (np. osoby zależne).

W kolejnym rozdziale dla każdej grupy zostanie przedstawiony scenariusz pracy socjalnej, czyli schemat działań. Scenariusze będą brały pod uwagę specyficzne potrzeby każdej z grup oraz możliwości jej najbliższego otoczenia. Następnie wszystkie metody wymie-nione w scenariuszach będą opisane z podaniem przykładów narzędzi i ich praktycznego zastosowania. Do metod tych należy zaliczyć np.: coaching, trening pracy, poradnictwo, grupy wsparcia, trening umiejętności społecznych itd.

Coraz częściej mówi się, że udzielane wsparcie powinno być skuteczne, trafne, przynosić trwałe rezultaty, być użyteczne dla osób, do których jest skierowane. Poza tym powinno być jak najmniej kosztochłonne i powinno brać pod uwagę długotrwałe skutki, czyli od-działywanie zarówno na samych odbiorców działań, a także na ich otoczenie. Są to kry-teria wsparcia, które mogą być zmierzone za pomocą ewaluacji działań skierowanych do osób długotrwale bezrobotnych. W rozdziale czwartym będą omówione podstawowe cele, etapy, metody i narzędzia, dzięki którym można weryfikować, czy udzielane wsparcie przynosi oczekiwane efekty, jest użyteczne itd.

W rozdziale piątym podniesiona zostanie kwestia konieczności wspólnych działań na rzecz rozwiązywania problemów długotrwałego bezrobocia. Omówiono w nim możliwości współpracy pracowników ośrodków pomocy społecznej z innymi instytucjami wspierają-cymi osoby długotrwale bezrobotne, a także formy takiej współpracy.

W ostatnim rozdziale w ramach podsumowania omówione są nowe wyzwania, jakie czekają pracowników instytucji pomocy społecznej oraz instytucji rynku pracy związane z długotrwa-łym bezrobociem i tendencjami na rynku pracy. Jest to związane z rozwojem instytucji i usług skierowanych do osób długotrwale bezrobotnych, koniecznością zmiany podejścia do roz-wiązywania ich problemów, a także zmianami w prawie (np. profilowanie osób bezrobotnych w urzędzie pracy). Takimi nowymi rolami pełnionymi przez pracowników socjalnych są: trener pracy, case manager, broker informacji, czy coach kariery.

(14)

Na zakończenie rozdziału znajduje się ramka z najważniejszymi treściami w nim zawarty-mi. Poza tym sformułowano pytania kontrolne, które umożliwiają sprawdzenie przyswo-jenia najistotniejszych zagadnień poruszanych w danym rozdziale oraz propozycje zadań do wykonania, które mają ułatwić przygotowanie się do udzielania pomocy poszczegól-nym grupom osób długotrwale bezrobotposzczegól-nym. Na końcu całej książki znajduje się słowni-czek wybranych pojęć oraz bibliografia. W publikacji wykorzystane są wyniki badań, analiz dotyczących osób długotrwale bezrobotnych oraz aktualne przepisy prawne i najnowsze metody pracy stosowane zagranicą.

(15)
(16)

W ROZWIĄZYWANIU PROBLEMÓW

ZWIĄZANYCH Z DŁUGOTRWAŁYM

BEZROBOCIEM

1.1. Osoby długotrwale bezrobotne – informacje podstawowe

Praca socjalna z osobami długotrwale bezrobotnymi obejmuje wiele działań, które po-winny być dostosowane do specyficznych cech i potrzeb danej osoby. Specyficzna dla klientów pomocy społecznej, z których większość to osoby długotrwale bezrobotne i nie-aktywne zawodowo, jest wielowymiarowość ich problemów. Warto zauważyć, że w całej zbiorowości osób bezrobotnych, długotrwale bezrobotni stanowią tylko część tego zbioru i też nie wszystkie te osoby zgłaszają się do ośrodków pomocy społecznej i nie ze wszyst-kimi prowadzona jest praca socjalna. Aby lepiej zrozumieć skalę zjawiska przyjrzyjmy się definicjom osób długotrwale bezrobotnych oraz klienta pomocy społecznej, które wyzna-czą nam ogólną zbiorowość osób, o których będzie mowa w niniejszej publikacji. Zgodnie z Ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach ryn-ku pracy1, osoby długotrwale bezrobotne to osoby bezrobotne pozostające w rejestrze

powiatowego urzędu pracy łącznie przez okres ponad 12 miesięcy w okresie ostatnich dwóch lat, z wyłączeniem okresów odbywania stażu i przygotowania zawodowego doro-słych w miejscu pracy.

Według wyżej wymienionej ustawy osoba bezrobotna to obywatel polski, cudzoziemiec, który jest obywatelem państw członkowskich Unii Europejskiej, jest obywatelem państw, z którymi Unia Europejska zawarła umowy o swobodzie przepływu osób, posiada status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej lub posiada zezwolenie na osiedlenie się w Rzeczypospolitej Polskiej oraz cudzoziemiec – członek rodziny obywatela polskiego, który nie posiada zatrudnienia i nie wykonuje innej pracy zarobkowej, jest zdolny i gotowy

(17)

do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym w danym za-wodzie lub służbie albo innej pracy zarobkowej, albo jest osobą niepełnosprawną, zdol-ną i gotową do podjęcia zatrudnienia co najmniej w połowie tego wymiaru czasu pracy, nieuczącą się w szkole (z wyjątkiem uczącej się w szkole dla dorosłych lub przystępującej do egzaminu eksternistycznego z zakresu tej szkoły lub w szkole wyższej gdzie studiuje w formie studiów niestacjonarnych), zarejestrowaną we właściwym dla miejsca zameldo-wania stałego lub czasowego powiatowym urzędzie pracy oraz poszukującą zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, jeżeli:

Î ukończył 18 lat;

Î nie ukończył 60 lat – kobieta lub 65 lat – mężczyzna;

Î nie nabył prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkole-niowej, renty socjalnej, renty rodzinnej w wysokości przekraczającej połowę minimal-nego wynagrodzenia za pracę albo po ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, zaprzestaniu prowadzenia pozarolniczej działalności, nie pobiera nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedeme-rytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, zasiłku macierzyń-skiego lub zasiłku w wysokości zasiłku macierzyńmacierzyń-skiego;

Î nie jest właścicielem lub posiadaczem samoistnym lub zależnym nieruchomości rol-nej, w rozumieniu przepisów Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywil-ny (Dz. U. nr 16 poz. 93 z późn. zm.), o powierzchni użytków rolcywil-nych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe lub nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2 ha przeliczeniowe;

Î nie uzyskuje przychodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym z działów specjalnych produkcji rolnej, chyba że dochód z działów specjalnych pro-dukcji rolnej, obliczony dla ustalenia podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w indywidualnych gospodar-stwach rolnych z 2 ha przeliczeniowych ustalonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego na podstawie przepisów o podatku rolnym, lub nie podlega ubez-pieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu stałej pracy jako współmałżonek lub domownik w takim gospodarstwie;

Î nie złożył wniosku o wpis do ewidencji działalności gospodarczej albo po złożeniu wniosku o wpis: zgłosił do ewidencji działalności gospodarczej wniosek o zawiesze-nie wykonywania działalności gospodarczej i okres zawieszenia jeszcze zawiesze-nie upłynął, albo nie upłynął jeszcze okres do, określonego we wniosku o wpis do ewidencji dzia-łalności gospodarczej, dnia podjęcia dziadzia-łalności gospodarczej;

Î nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności, z wyjątkiem kary pozbawienia wolności odbywanej poza zakładem karnym w syste-mie dozoru elektronicznego;

(18)

Î nie uzyskuje miesięcznie przychodu w wysokości przekraczającej połowę minimal-nego wynagrodzenia za pracę, z wyłączeniem przychodów uzyskanych z tytułu od-setek lub innych przychodów od środków pieniężnych zgromadzonych na rachun-kach bankowych;

Î nie pobiera na podstawie przepisów o pomocy społecznej zasiłku stałego;

Î nie pobiera, na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych, świadczenia pie-lęgnacyjnego lub dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu samotnego wychowywa-nia dziecka i utraty prawa do zasiłku dla bezrobotnych na skutek upływu ustawowe-go okresu jeustawowe-go pobierania;

Î nie pobiera po ustaniu zatrudnienia świadczenia szkoleniowego, o którym mowa w art. 70 ust. 6;

Î nie podlega, na podstawie odrębnych przepisów, obowiązkowi ubezpieczenia spo-łecznego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników.

Nieco inna definicja jest stosowana podczas Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL)2, gdzie długotrwale bezrobotni są określani jako bezrobotni, którzy szukają pracy

przez okres dłuższy niż rok (tj. 13 miesięcy i więcej od momentu zakończenia przerwy w poszukiwaniu pracy, o ile wystąpiła i trwała co najmniej 4 tygodnie). Bezrobotni to oso-by w wieku 15-74 lata, które spełniły jednocześnie trzy warunki:

– w okresie badanego tygodnia nie były osobami pracującymi,

– aktywnie poszukiwały pracy w ciągu 4 tygodni (wliczając jako ostatni tydzień badany), – były gotowe podjąć pracę w ciągu 2 tygodni następujących po badanym tygodniu. Do bezrobotnych zalicza się także osoby, które nie poszukiwały pracy, ponieważ oczekiwa-ły na rozpoczęcie pracy przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące oraz byoczekiwa-ły gotowe tę pracę podjąć.

Kwestie definicyjne są ważne z dwóch podstawowych względów: na ich podstawie po-daje się liczbę osób długotrwale bezrobotnych i statystyki pochodne oraz wyklucza lub włącza się pewne osoby zaliczane do tych kategorii. Poniższa tabela przedstawia kilka przypadków osób pozostających bez pracy zaliczanych do osób bezrobotnych w zależ-ności od przyjętej metody. Niektóre osoby niepracujące pozostają poza tymi statystykami, co oznacza, że jest to bezrobocie ukryte.

2 Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności jest badaniem reprezentacyjnym, badaniem objęte są wszystkie osoby w wieku 15 lat i więcej, będące członkami gospodarstw domowych zamieszkałych w mieszkaniach wylosowanych do badania. Zob. „Kwartalna infor-macja o aktywności ekonomicznej ludności”, GUS, Warszawa 2014.

(19)

Tabela 1. Osoby bezrobotne w zależności od przyjętej definicji

Czy jest to osoba bezrobotna według:

Statystyka urzędu pracy

BAEL

Osoba studiująca w trybie stacjonarnym poszukująca pracy nie tak

Osoba bezdomna niezarejestrowana w urzędzie pracy i niegotowa do pracy w ciągu dwóch tygodni

nie nie

Osoba niepełnosprawna pobierająca rentę socjalną aktywnie poszukująca pracy i gotowa podjąć pracę

nie tak

Matka przebywająca na urlopie macierzyńskim poszukująca pracy i gotowa podjąć pracę w ciągu dwóch tygodni

nie tak

Osoba zarejestrowana w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna niechcąca pracować, nieszukająca pracy

tak nie

Osoba zarejestrowana w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna pracująca za granicą (nielegalnie)

tak nie

Osoba będąca właścicielem gospodarstwa rolnego (powyżej 2 ha), aktywnie poszukująca pracy poza rolnictwem

nie tak

Osoba będąca właścicielem gospodarstwa rolnego (powyżej 2 ha), pracująca w nim w niepełnym wymiarze czasu, co nie wystarcza na utrzymanie

nie nie

Osoba zarejestrowana jako bezrobotna, pracująca dorywczo (bez żadnej umowy), poszukująca stałej pracy

tak tak

Osoba zarejestrowana w urzędzie pracy aktywnie poszukująca pracy i gotowa ją podjąć tak tak Opracowanie własne

Na koniec 2013 r. stopa bezrobocia rejestrowanego w Polsce wyniosła 13,4% a stopa bezrobo-cia według BAEL – 9,8%, co oznacza, że według pierwszej statystyki było 2 157,9 tys. osób bezrobot-nych, a według BAEL – 1700 tys. osób3. Jest to dość znaczna różnica. Również są duże różnice

w liczbach bezrobotnych długotrwale, które według BAEL wyniosły 656 tys. osób, co stanowi 38,6% bezrobotnych, a według statystyk bezrobocia rejestrowanego ich liczba wynosiła 1158,7 tys. osób, co stanowiło 53,6% ogółu bezrobotnych. Rozmiary bezrobocia długotrwa-łego zależą od poziomu bezrobocia ogółem. Im wyższy jest poziom bezrobocia, tym trudniej znaleźć pracę, czas jej poszukiwania jest coraz dłuższy i coraz więcej bezrobotnych staje się bezrobotnymi długotrwale4.

Liczba osób długotrwale bezrobotnych zmienia się w zależności od stanu gospodar-ki i sytuacji na rynku pracy. Jak wynika z raportu pt. „Analiza czynników wpływających na zwiększenie ryzyka długookresowego bezrobocia – opracowanie metodologii profi-lowania bezrobotnych na lokalnym rynku pracy do stosowania przez PSZ”: „W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych długotrwale bezrobotni stanowili około 45% populacji

3 „Aktywność ekonomiczna ludności Polski w IV kwartale 2013 r.”, GUS, Warszawa 2014; Statystyki dostępne na stronie Głównego Urzędu Statystycznego: www.stat.gov.pl.

4 Por. „Raport z etapu I projektu Analiza czynników wpływających na zwiększenie ryzyka długookresowego bezrobocia – opracowanie metodologii profilowania bezrobotnych na lokalnym rynku pracy do stosowania przez PSZ”, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s. 85.

(20)

bezrobotnych ogółem. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych ich udział obniżył się do nie-spełna 39% w 1999 r., ale w następnych latach zaczął szybko rosnąć i w latach 2002-2005 przekraczał 50% (52,5% w końcu 2003 r.). Do 2009 r. odsetek długotrwale bezrobotnych obniżył się do 25,8%, ale później zaczął ponownie rosnąć i w 2011 r. wyniósł niemal 35%.”5.

Trend ten się utrzymuje obecnie, gdyż poziom bezrobocia długotrwałego w kwietniu 2014 r. wyniósł 55,7%. Procesy spadku w przypadku długotrwale bezrobotnych występują z pewnym opóźnieniem, gdyż pracodawcy tworzący nowe miejsca pracy sięgają najpierw po rezerwy siły roboczej o wyższym potencjale kwalifikacyjnym i bardziej zmotywowane, a więc krócej pozostające w zasobie bezrobotnych. Jak wynika z cytowanego raportu przy wzroście gospodarczym „dopiero po pewnym czasie zaczyna maleć bezrobocie długo-okresowe i dotyczy to w pierwszej kolejności bezrobotnych w przedziale 12-24 miesiące. Powoduje to wzrost udziału bezrobotnych powyżej 24 miesięcy wśród długotrwale bez-robotnych. W latach 2005-2007 osiągnął on poziom niemal 70%, a w 2011 roku wynosił prawie 45%. Osłabienie koniunktury i wzrost bezrobocia przekłada się z pewnym opóź-nieniem na wzrost liczby i natężenia bezrobocia długotrwałego, co wynika z jego natury i konieczności upływu 12 miesięcy bezskutecznego poszukiwania pracy, aby osoba, która utraciła pracę, mogła zostać zaliczona do tej kategorii.”6.

Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wyróżnia również kategorię osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. Zalicza do nich bezrobotnych, któ-rzy ze względu na określone uwarunkowania mają znaczne problemy z wyjściem ze stanu bezrobocia. Ustawa zezwala na stosowanie wobec tej kategorii osób dodatkowych instru-mentów rynku pracy, promujących ich zatrudnienie.

W szczególnej sytuacji na rynku pracy są: Î bezrobotni do 30. roku życia, Î bezrobotni długotrwale,

Î bezrobotni powyżej 50. roku życia,

Î bezrobotni korzystający ze świadczeń pomocy społecznej,

Î bezrobotni posiadający co najmniej jedno dziecko do 6. roku życia lub co najmniej jedno niepełnosprawne dziecko do 18. roku życia,

Î bezrobotni niepełnosprawni.

W końcu 2013 r. status osoby w szczególnej sytuacji na rynku pracy posiadało 1 979,6 tys. osób, co oznacza, że 9 na 10 bezrobotnych spełniało kryteria by być zaliczonym do tej kategorii7.

Podobnie jak w poprzednich latach, wśród bezrobotnych znajdujących się w szczególnej sytu-acji na rynku pracy nieco częściej niż co trzeci bezrobotny (37,9%) pozostawał bez pracy dłużej

5 Ibidem, s. 39. 6 Ibidem.

(21)

niż 12 miesięcy8. Jednak wśród bezrobotnych nienależących do grupy podwyższonego ryzyka

osoby pozostające bez pracy dłużej niż 12 miesięcy stanowiły zaledwie 0,64%. Skala dyspropor-cji między tymi odsetkami była więc ogromna, co potwierdza znany fakt kumulowania się ne-gatywnych cech sprzyjających bezrobociu. Poza tym duży udział pozostających bez pracy po-nad rok występował jeszcze wśród bezrobotnych powyżej 50. roku życia, niepełnosprawnych i samotnie wychowujących dzieci poniżej 18. roku życia. Tendencje te nadal się utrzymują.

1.2. Bezrobocie jako przyczyna przyznania świadczeń pomocy

społecznej

Bezrobocie jest wymieniane jako jedna z przyczyn, z powodu której wystąpienia (oraz przy spełnieniu innych warunków) można ubiegać się o świadczenia z jednostek organizacyj-nych pomocy społecznej. Jak wynika ze statystyk (zbieraorganizacyj-nych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej poprzez sprawozdania MPiPS03 oraz rejestrowania danych w Systemie Informatycznym POMOST), bezrobocie jest po ubóstwie najczęściej wymienianym powo-dem przyznania pomocy. W 2013 roku 54% rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej wskazało ten problem jako jedną z przyczyn ubiegania się o pomoc9.

Nie wszystkie osoby bezrobotne trafiają do ośrodków pomocy społecznej. Porównując dane o świadczeniobiorcach pomocy społecznej z danymi o liczbie osób nych jako bezrobotne (por. tabela nr 2), wynika, że w 2010 roku 60,9% osób zarejestrowa-nych jako bezrobotne korzystało ze świadczeń pomocy społecznej z powodu bezrobo-cia10. Warto zauważyć, że zróżnicowanie pomiędzy regionami jest bardzo duże, gdyż waha

się od 39,5% w województwie mazowieckim do 90% w warmińsko-mazurskim. To poka-zuje jaka jest skala i głębokość problemu bezrobocia w poszczególnych regionach. Obserwowanie tych trendów pozwala lepiej szacować rozmiar tego problemu w przyszło-ści oraz planować działania mające zapobiegać tym zjawiskom oraz wspierać tych, którzy już doświadczają jego negatywnych skutków.

Warto również wspomnieć o innych przyczynach współwystępujących z problemem bez-robocia klientów pomocy społecznej. Najsilniej skorelowanym problemem z bezrobociem jest ubóstwo11. Około 75% wszystkich świadczeniobiorców podaje co najmniej jeden z tych

problemów jako powód ubiegania się o pomoc, a 60% rodzin korzysta z pomocy z powodu

8 „Raport z etapu I projektu Analiza czynników wpływających na zwiększenie ryzyka długookresowego bezrobocia – opracowanie me-todologii profilowania bezrobotnych na lokalnym rynku pracy do stosowania przez PSZ”, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 2012. 9 Obliczenia własne na podstawie danych ze Sprawozdania MPiPS-03 za 2013 r. (dostępne na stronie internetowej MPiPS).

10 Pod uwagę zostały wzięte dane z 2010 r., ponieważ w kolejnych latach nie prowadzono obliczeń na podstawie danych dostępnych w SI POMOST (w systemie tym zbierane są dane o liczbie osób korzystających z pomocy społecznej z różnych powodów, a nie tak jak w statystykach MPIPS03 – o liczbie rodzin).

11 Por. L. Miś, Nasze problemy: bieda i bezrobocie we współczesnym społeczeństwie polskim, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2011.

(22)

ubóstwa (dane z 2013 r.)12. Kolejne często występujące przyczyny udzielania świadczeń z

po-mocy społecznej to niepełnosprawność i długotrwała choroba (w każdej kategorii po ok. 33% wskazań, ale należy pamiętać, że w przypadku osób niepełnosprawnych zaznaczana jest rów-nież długotrwała choroba jako przyczyna udzielenia pomocy). Inne problemy przyczyniające się do zwiększenia trudności na rynku pracy to: bezradność w sprawach wycho-wawczych w rodzinie niepełnej (11%), alkoholizm (7%), bezradność w sprawach opiekuńczo--wychowawczych w rodzinach wielodzietnych (5%), bezdomność (2,9%). Pozostałe przyczyny to trudności przystosowania się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, sieroctwo, przemoc w rodzinie, potrzeba ochrony macierzyństwa.

Tabela 2. Porównanie liczby osób korzystających z pomocy społecznej z powodu bezrobocia z liczbą osób bezrobotnych i stopą bezrobocia

Województwo Liczba osób k or zy stając ych z pomoc y społecznej z po w odu bezr obocia 2010 r. Udział liczb y osób k or zy stając ych z pomoc y społecznej z po w odu bezr obocia w liczbie świadcz eniobior w ogółem

Liczba osób bezr

obotn ych zar ejestr ow an ych w ur zędzie pr ac y 2010 r . St opa bezr obocia w 2010 r. (%) Odset ek osób długotr w ale bezr obotn ych w ogólnej

liczbie osób zar

ejestr ow an ych jak o bezr obotne w ur zędzie pr ac y w 2010 r. (%) St osunek liczb y osób kor zy stając ych z pomoc y społecznej z po w odu bezr obocia do liczb y osób bezr obotn ych zar ejestr ow an ych w ur zędzie pr ac y dolnośląskie 71 315 64,01 150 282 13 44,6 47,5 kujawsko-pomorskie 112 950 67,44 139 401 16,6 50 81,0 lubelskie 75 499 53,81 119 709 13 51,7 63,1 lubuskie 47 474 62,59 59 225 15,6 44,8 80,2 łódzkie 81 661 56,12 131 617 12,1 45,9 62,0 małopolskie 63 990 41,26 142 221 10,4 42,9 45,0 mazowieckie 94 114 48,09 238 341 9,4 49 39,5 opolskie 30 722 59,22 48 775 13,1 44,3 63,0 podkarpackie 101 284 57,53 142 263 15,8 54,3 71,2 podlaskie 29 370 48,79 63 761 13,2 51,1 46,1 pomorskie 83 189 54,34 104 694 12,2 39,7 79,5 śląskie 102 707 59,72 181 198 9,9 39,8 56,7 świętokrzyskie 51 122 53,83 82 141 14,7 50,5 62,2 warmińsko-mazurskie 96 258 68,57 105 942 20 48,9 90,9 wielkopolskie 75 618 51,39 135 172 9,2 40 55,9 zachodniopomorskie 73 538 63,91 109 964 17,4 45,9 66,9 Polska 1 190 811 56,65 1 954 706 12,3 46,4 60,9

Opracowanie własne na podstawie: SI POMOST 2010, Statystyki rynku pracy z grudnia 2010 r., MPiPS.

12 Uwaga: nie należy sumować liczby osób lub rodzin, które otrzymują pomoc z określonej przyczyny, ponieważ w wywiadzie wskazy-wane i zapisywskazy-wane są więcej niż jedna przyczyna. Dane ze Sprawozdania MPiPS03 za 2013 r.

(23)

O poziomie objęcia świadczeniami osób bezrobotnych mówią też dane o aktywności zawodowej świadczeniobiorców pomocy społecznej. Największa grupa świadczeniobior-ców jest bierna zawodowo, czyli nie pracuje i nie jest zarejestrowana jako osoba bezrobot-na. Warto zwrócić uwagę, że większość z tych osób nie posiada zasiłku dla bezrobotnych, gdyż tylko 37,5 tys. osób wskazuje ten zasiłek jako źródło dochodów. To również oznacza, że wśród osób bezrobotnych najwięcej jest długotrwale bezrobotnych. Osoby posiada-jące minimalne wsparcie, jakie zapewnia uprawnienie do zasiłku dla bezrobotnych przez okres jego pobierania, powoduje, że te osoby nie ubiegają się o pomoc z jednostek orga-nizacyjnych pomocy społecznej. Dopiero w momencie utraty prawa do zasiłku dla bezro-botnych lub w przypadku rodzin wieloosobowych świadczenia z pomocy społecznej stają się głównym źródłem dochodu.

Problem bezrobocia, a szczególnie bezrobocia długotrwałego to problem nie tylko jednej osoby, a całej jej rodziny. Problem bezrobocia występuje w niemal 70% rodzin (małżeń-stwa i związki partnerskie) z jednym dzieckiem, które korzystają ze świadczeń pomocy społecznej. Natomiast tylko niecałe 40% gospodarstw jednoosobowych korzysta z tego typu pomocy z powodu bezrobocia. Co istotne więcej matek niż ojców samotnie wy-chowujących dzieci korzysta z pomocy z powodu bezrobocia, co wynika głównie z tego, że ogólnie kobietom trudniej znaleźć pracę.

1.3. Przyczyny długotrwałego bezrobocia

Pomoc osobom bezrobotnym musi być adekwatna do przyczyn, dla których dana osoba nie pracuje. Te przyczyny mogą być różne: brak pracy odpowiadającej kwalifika-cjom lub oczekiwaniom finansowym, brak kwalifikacji lub umiejętności potrzebnych na dostępne miejsca pracy, brak możliwości pracy w pełnym wymiarze czasu pracy z powodu konieczności opieki nad dzieckiem lub inną osobą zależną, brak miejsc pra-cy dostosowanych do spepra-cyficznych potrzeb osoby poszukującej (np. niepełnospraw-nej ruchowo), brak pracy w daniepełnospraw-nej wsi, mieście, brak umiejętności poszukiwania pracy, czy też to, że ktoś nie chce pracować itd. Jak widać te przyczyny wymagają różnych rozwiązań, dlatego w każdym przypadku warto choć chwilę zastanowić się nad tym dlaczego dana osoba nie pracuje. Dopiero uwzględnienie całego spektrum czynników pozwoli realnie oszacować szanse na znalezienie pracy przez daną osobę oraz dopa-sować adekwatne wsparcie.

Generalnie powyższe przyczyny można podzielić na trzy grupy: czynniki koniunkturalne, czynniki instytucjonalne oraz czynniki indywidualne (por. rysunek 1). W wielu przypad-kach poszczególne grupy czynników wpływają na siebie nawzajem.

Tworzenie miejsc pracy dostosowanych do specyficznych potrzeb/ ograniczeń różnych grup

(24)

O poziomie objęcia świadczeniami osób bezrobotnych mówią też dane o aktywności zawodowej świadczeniobiorców pomocy społecznej. Największa grupa świadczeniobior-ców jest bierna zawodowo, czyli nie pracuje i nie jest zarejestrowana jako osoba bezrobot-na. Warto zwrócić uwagę, że większość z tych osób nie posiada zasiłku dla bezrobotnych, gdyż tylko 37,5 tys. osób wskazuje ten zasiłek jako źródło dochodów. To również oznacza, że wśród osób bezrobotnych najwięcej jest długotrwale bezrobotnych. Osoby posiada-jące minimalne wsparcie, jakie zapewnia uprawnienie do zasiłku dla bezrobotnych przez okres jego pobierania, powoduje, że te osoby nie ubiegają się o pomoc z jednostek orga-nizacyjnych pomocy społecznej. Dopiero w momencie utraty prawa do zasiłku dla bezro-botnych lub w przypadku rodzin wieloosobowych świadczenia z pomocy społecznej stają się głównym źródłem dochodu.

Problem bezrobocia, a szczególnie bezrobocia długotrwałego to problem nie tylko jednej osoby, a całej jej rodziny. Problem bezrobocia występuje w niemal 70% rodzin (małżeń-stwa i związki partnerskie) z jednym dzieckiem, które korzystają ze świadczeń pomocy społecznej. Natomiast tylko niecałe 40% gospodarstw jednoosobowych korzysta z tego typu pomocy z powodu bezrobocia. Co istotne więcej matek niż ojców samotnie wy-chowujących dzieci korzysta z pomocy z powodu bezrobocia, co wynika głównie z tego, że ogólnie kobietom trudniej znaleźć pracę.

1.3. Przyczyny długotrwałego bezrobocia

Pomoc osobom bezrobotnym musi być adekwatna do przyczyn, dla których dana osoba nie pracuje. Te przyczyny mogą być różne: brak pracy odpowiadającej kwalifika-cjom lub oczekiwaniom finansowym, brak kwalifikacji lub umiejętności potrzebnych na dostępne miejsca pracy, brak możliwości pracy w pełnym wymiarze czasu pracy z powodu konieczności opieki nad dzieckiem lub inną osobą zależną, brak miejsc pra-cy dostosowanych do spepra-cyficznych potrzeb osoby poszukującej (np. niepełnospraw-nej ruchowo), brak pracy w daniepełnospraw-nej wsi, mieście, brak umiejętności poszukiwania pracy, czy też to, że ktoś nie chce pracować itd. Jak widać te przyczyny wymagają różnych rozwiązań, dlatego w każdym przypadku warto choć chwilę zastanowić się nad tym dlaczego dana osoba nie pracuje. Dopiero uwzględnienie całego spektrum czynników pozwoli realnie oszacować szanse na znalezienie pracy przez daną osobę oraz dopa-sować adekwatne wsparcie.

Generalnie powyższe przyczyny można podzielić na trzy grupy: czynniki koniunkturalne, czynniki instytucjonalne oraz czynniki indywidualne (por. rysunek 1). W wielu przypad-kach poszczególne grupy czynników wpływają na siebie nawzajem.

Tworzenie miejsc pracy dostosowanych do specyficznych potrzeb/ ograniczeń różnych grup Rysunek 1. Przyczyny występowania bezrobocia

Przyczyny występowania

bezrobocia

Indywidualne

Preferencje Charakterystyka Globalne Lokalne

Koniunkturalne Instytucjonalne

Źródło: B. Rokicki, A. Hryniewicka, Definicje bezrobocia oraz jego przyczyny i konsekwencje [w:] Ł. Arendt et al., Bezrobocie – między diagnozą a działaniem, CRZL, Warszawa 2012, s. 15.

Pierwszym i podstawowym czynnikiem określającym poziom bezrobocia ogółem, w tym również bezrobocia długotrwałego jest stan i struktura gospodarki oraz jej zdolność do tworzenia miejsc pracy. „Nawet najbardziej zmasowane wysiłki służb zatrudnienia i skie-rowanie na walkę z bezrobociem dużych środków nie doprowadzą do jego ograniczenia, jeżeli nie będzie miejsc pracy, na których bezrobotnych można zatrudnić”. Czynniki

ko-niunkturalne bezpośrednio wpływać będą na wielkość zapotrzebowania na

pracowni-ków, zgłaszanego przez pracodawców. Do tych czynników można zaliczyć:

Î zaniedbania rozwojowe kraju w ujęciu gałęzi gospodarki i jego poszczególnych regionów,

Î niedostosowanie poziomu i struktury kształcenia do potrzeb i wymagań gospodarki, Î spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego,

Î czynnik demograficzny (napływ osób z drugiego powojennego wyżu demograficz-nego tj. osoby urodzone w latach 1974-1987),

Î zmiany w technologii,

Î nastawienie gospodarki na import,

Î zmniejszenie popytu na konkretne dobra i usługi, Î niedorozwój gospodarczy niektórych regionów, Î brak miejsc pracy w regionie,

(25)

Î zmniejszająca się liczba wolnych miejsc pracy,

Î niewiele lub brak stanowisk w ramach poszczególnych branż (np. restrukturyzacja przemysłu włókienniczego, wydobywczego, hutniczego),

Î wielu kandydatów do pracy w danej branży.

Jak widać tych czynników jest bardzo dużo, a poza tym są to czynniki niezależne od osób, które chcą podjąć zatrudnienie lub od pracowników, którzy mogą jedynie obserwować efekty zmian koniunktury gospodarczej. Dodatkowo czynniki koniunkturalne mają róż-ny wymiar przestrzenróż-ny: globalróż-ny lub lokalróż-ny. Jak wskazują B. Rokicki i A. Hryniewicka „Globalne spowolnienie gospodarcze spowoduje zatem wzrost bezrobocia w całej go-spodarce, niezależnie od regionu czy sekcji gospodarki (oczywiście bezrobocie wzrośnie bardziej w jednych regionach niż w innych, inny będzie też wpływ kryzysu w zależności od profilu działalności przedsiębiorstw czy sektora). Z drugiej strony możliwe jest załama-nie koniunktury w ujęciu lokalnym spowodowane upadkiem jakiegoś dużego zakładu pracy.”

Długotrwałe bezrobocie występuje w większej skali w niektórych regionach kraju. Należą do nich województwa położone we wschodniej i centralnej Polsce: podkarpackie, lu-belskie, podlaskie, mazowieckie, kujawsko-pomorskie i świętokrzyskie. „Ma to związek ze strukturą ich gospodarki. Są to województwa rolnicze, o niższym stopniu zurbanizowa-nia, słabiej rozwiniętej infrastrukturze gospodarczej i społecznej, tradycyjnych gałęziach działalności produkcyjnej, niskim poziomie rozwoju nowoczesnych usług obsługujących działalność gospodarczą.”

Kolejną grupą czynników będących przyczyną powstawania bezrobocia są czynniki

in-stytucjonalne, czyli wynikające z działania instytucji na różnych poziomach (rządowym,

lokalnym) oraz w różnych sektorach (administracja, rynek). Będą to więc wszelkie uwa-runkowania prawne wpływające na rynek pracy oraz sprawność działania instytucji, które działają w obszarze rynku pracy oraz wspierania osób bezrobotnych. Zaliczyć do nich na-leży przede wszystkim:

Î wysokie dla pracodawców koszty pracy, Î niekorzystnie sformułowane prawo pracy, Î wysokie obciążenia fiskalne (tzw. klin podatkowy), Î modyfikacja polityki celnej,

Î niewielki wysiłek i zainteresowanie firm sytuacją bezrobotnych, Î niedostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy,

Î niedostatek środków finansowych mających za zadanie wspomaganie tworzenia miejsc pracy,

Î niesprawne działanie instytucji rynku pracy, Î wyznaczanie przez rząd stawek płacy minimalnej, Î system pomocy osobom bezrobotnym,

(26)

Î wysokie świadczenia socjalne,

Î niedostateczna skuteczność programów pobudzających aktywność społeczną i za-wodową bezrobotnych,

Î działalność związków zawodowych.

W Polsce ciągle jest toczona dyskusja głównie w kręgach pracodawców na temat tego, że wysokie koszty pracy oraz wyznaczanie wysokich stawek płacy minimalnej będzie przy-czyniać się do wzrostu bezrobocia w regionach, gdzie poziom płacy rynkowej jest poni-żej tego wyznaczanego przez płacę minimalną. Pracodawcy, którzy są zmuszeni do pod-wyższenia płacy oraz coraz większych podatków i składek związanych z zatrudnieniem pracowników ograniczają zatrudnienie w celu redukcji kosztów, co oznacza zwolnienia i nieprzyjmowanie nowych pracowników. Z kolei część obciążeń podatkowych, które są nałożone na pracownika mogą zwiększać bezrobocie, poprzez zniechęcanie tego pra-cownika do podjęcia zatrudnienia ze względu na niski poziom płacy netto.

Niesprawne działanie instytucji rynku pracy oraz niewłaściwie zaprojektowany system pomocy osobom bezrobotnym „również paradoksalnie może przyczyniać się do wzrostu bezrobocia, przynajmniej tego rejestrowanego. Sytuacja taka ma miejsce w Polsce, gdzie przepisy dotyczące np. objęcia osób zarejestrowanych jako bezrobotne ubezpieczeniem zdrowotnym prowadzą do wzrostu ich liczby. Znaczna część zarejestrowanych nie speł-nia jednocześnie ekonomicznej definicji bezrobotnego, pracując w szarej strefie lub nie będąc w rzeczywistości zainteresowana podjęciem pracy”. W tym wymiarze również wy-sokie świadczenia socjalne, czyli uzyskiwane zasiłki z pomocy społecznej mogą wpływać na utrzymywanie się wysokiego poziomu bezrobocia długookresowego, gdyż zmniejsza-ją „opłacalność” podjęcia zatrudnienia zwłaszcza w niepełnym wymiarze oraz w wysokości minimalnego wynagrodzenia.

Ostatnia grupa to czynniki indywidualne, do których zalicza się indywidualne

prefe-rencje danej osoby, jak i te związane z jej cechami społeczno-demograficznymi czy nawet osobowościowymi (charakterystyka). W przypadku tych pierwszych brak

zatrud-nienia może być związany np. z chęcią znalezienia lepiej płatnej pracy, miejsca pracy po-łożonego bliżej miejsca zamieszkania czy po prostu z brakiem ofert spełniających ocze-kiwania pod względem rodzaju pracy czy formy zatrudnienia (np. dostępna tylko praca na umowę zlecenie lub w formie samozatrudnienia). Do cech społeczno-demograficz-nych zalicza się z kolei:

Î bierną postawę bezrobotnych, Î niskie wykształcenie,

Î wiek powyżej 45 lat,

Î brak umiejętności (np. obsługa komputera), Î nieznajomość języków obcych,

(27)

Î nieumiejętność dotarcia do informacji (np. o wolnych miejscach pracy), Î brak wiedzy i kontaktów społecznych,

Î niskie umiejętności interpersonalne, Î niski poziom adaptacyjności i mobilności,

Î wcześniejsze doświadczenia związane z brakiem zatrudnienia (np. strategie radzenia sobie z problemami),

Î gorszy stan zdrowia, ale nieuniemożliwiający podjęcie zatrudnienia,

Î bycie uzależnionym (szczególnie od alkoholu i innych środków psychoaktywnych), Î traktowanie priorytetowo opieki nad dziećmi lub rodzicami.

Powyższy katalog przyczyn indywidualnych nie jest pełny, gdyż może być poszerzany o unikalne cechy danej osoby lub grupy osób, np. bezdomność, choroba psychiczna. Więcej informacji na temat takich przyczyn bezrobocia długotrwałego znajdzie się przy opisie profili poszczególnych grup osób długotrwale bezrobotnych.

Powyższy katalog czynników zwiększających zagrożenie bezrobociem długotrwałym jest potwierdzony przez analizy i badania. Pokazują one, że oprócz płci, wieku, wykształcenia, można zaliczyć do nich miejsce zamieszkania, miejsce wykonywania poprzedniej pracy (rodzaj działalności) oraz wykonywany poprzednio zawód. Na dłuższy czas pozostawania bez pracy przede wszystkim narażone są kobiety, osoby o stosunkowo niższym poziomie wykształcenia i mieszkające na wsi. Zagrożenie bezrobociem długotrwałym rośnie rów-nież w miarę podnoszenia się wieku bezrobotnych. Zagrożenie długotrwałym bezrobo-ciem jest największe wśród osób, które wykonywały takie zawody jak: rolnicy, ogrodnicy, leśnicy i rybacy oraz pracownicy przy pracach prostych. Nieobserwowany jest związek między długotrwałym bezrobociem i stażem pracy osób długotrwale bezrobotnych.

1.4. Miejsce i rola instytucji pomocy społecznej w kreowaniu

i rozwiązywaniu problemu bezrobocia długotrwałego

Znając przyczyny bezrobocia, w tym bezrobocia długotrwałego, można odpowiedzieć na pytanie co i kto ma wpływ na kreowanie, a tym samym ograniczanie tego zjawiska. Na rysunku poniżej przedstawiono podstawowe czynniki mające wpływ na ograniczenie zjawiska bezrobocia długotrwałego, tj. odpowiednia liczba miejsc pracy, odpowiednia liczba osób przygotowanych i chętnych do pracy oraz połączenie tych dwóch zasobów. Na kreowanie i rozwiązywanie problemu bezrobocia długotrwałego ma wpływ wie-le instytucji, które są odpowiedzialne za poszczególne części składowe całego systemu

(28)

przeciwdziałaniu bezrobociu13. Do najważniejszych z nich należą instytucje14

odpowie-dzialne za kreowanie polityki zatrudnienia i prowadzenia działalności gospodarczej, pra-codawcy, instytucje rynku pracy, instytucje edukacyjne oraz instytucje integracji i pomocy społecznej. Każda z nich ma przypisaną konkretną funkcję i rolę, co zostało przedstawione w tabeli nr 3.

13 Szerzej o współzależnościach kształtujących rynek pracy w: E. Kryńska,Tworzenie i realizacja polityki społeczno-ekonomicznej w Polsce:

aspekty teoretyczne i praktyczne, T. 2, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2008.

14 Termin „instytucje” jest używany zgodnie z naukami o organizacji i zarządzaniu, oznacza organizację będącą zespołem współ-działających osób wyposażonych w zasoby; tym samym jest tożsame z pojęciem organizacji w ujęciu rzeczowym. Por. S. Marek, M. Białasiewicz (red.), Podstawy nauki o organizacji, PWE, Warszawa 2008, s. 15. Natomiast pojęcie „organizacje” w tej publikacji jest używane w szczególności w odniesieniu do organizacji pozarządowych lub zrzeszeń konkretnych grup tj. pracodawcy, bezrobotni itp. Rysunek 2. Czynniki wpływu na problem bezrobocia długotrwałego

Miejsca pracy Osoba gotowa i chętna do podjęcia pracy System/instytucje pośrednictwa pracy System prawno-fiskalny wspomagający tworzenie i utrzymy-wanie miejsc pracy, w tym dostosowany do specyficznych potrzeb/ograniczeń osób Programy/instrumen-ty powrotu do pracy osób bezrobotnych Zwiększenie motywacji do podjęcia pracy Globalna, krajowa, regionalna, lokalna sytuacja gospodarcza Tworzenie miejsc pracy dostosowanych do specyficznych potrzeb/ograniczeń różnych grup System edukacji przygotowujący do pracy zgodnie z zapotrzebowaniem rynku Niwelowanie jednostkowych problemów uniemożli-wiających lub utrudniających podjęcie zatrudnienia Opracowanie własne

(29)

Tabela 3. Instytucje i ich funkcje w przeciwdziałaniu długotrwałemu bezrobociu

Funkcja w przeciwdziałaniu długotrwałemu bezrobociu

Instytucje

Globalna sytuacja gospodarcza Korporacje międzynarodowe, banki o zasięgu międzynarodowym, międzynarodowe instytucje finansowe (np. Międzynarodowy Fundusz Walutowy)

Krajowa sytuacja gospodarcza Firmy/korporacje o zasięgu krajowym, Rada Ministrów, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, Sejm, Senat (w zakresie ustanawiania prawa), organizacje pracodawców, związki zawodowe, organizacje bezrobotnych

Regionalna sytuacja gospodarcza Firmy o zasięgu regionalnym, urząd wojewódzki, urząd marszałkowski (np. w zakresie ustanawiania specjalnych stref ekonomicznych), organizacje pracodawców, związki zawodowe, organizacje bezrobotnych

Lokalna (powiatowa/gminna) sytuacja gospodarcza

Firmy o zasięgu powiatowym/gminnym, starostwo powiatowe, urząd gminy, organizacje pracodawców, związki zawodowe, organizacje bezrobotnych Uwarunkowania

prawno--fiskalne wspomagające tworzenie i utrzymywanie miejsc pracy, w tym dostosowany do potrzeb/ograniczeń osób np. niepełnosprawnych

Rada Ministrów, Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Sejm, Senat (w zakresie ustanawiania prawa)

Tworzenie miejsc pracy dostosowanych do potrzeb/ ograniczeń różnych grup

Firmy lokalne, regionalne, krajowe, spółdzielnie socjalne, przedsiębiorstwa społeczne, urzędy gmin, powiatowe urzędy pracy, zakłady pracy chronionej, zakłady aktywności zawodowej, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

Pośrednictwo pracy Urzędy pracy, agencje zatrudnienia, młodzieżowe biura pracy, gminne centra informacji, akademickie biura karier, organizacje pozarządowe

Przygotowanie do pracy zgodnie z zapotrzebowaniem rynku

Szkoły gimnazjalne, szkoły ponadgimnazjalne, w tym szkoły zawodowe, uczelnie wyższe, szkoły specjalne, warsztaty terapii zajęciowej, centra integracji społecznej, Ochotnicze Hufce Pracy, instytucje szkoleniowe, organizacje pozarządowe

Programy/instrumenty powrotu do pracy osób bezrobotnych

Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, firmy lokalne, regionalne, krajowe; spółdzielnie socjalne, przedsiębiorstwa społeczne, organizacje pozarządowe

Zwiększenie motywacji do podjęcia pracy

Ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy, centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej, organizacje pozarządowe

Niwelowanie jednostkowych problemów uniemożliwiających lub utrudniających podjęcie zatrudnienia

Ośrodki pomocy społecznej, centra integracji społecznej, kluby integracji społecznej, powiatowe centra pomocy rodzinie, ośrodki terapii uzależnień, hufce pracy, ośrodki szkolno-wychowawcze, warsztaty terapii zajęciowej, organizacje pozarządowe

Opracowanie własne

Jak wynika z powyższej tabeli instytucje pomocy i integracji społecznej są tylko jednymi z wielu instytucji mających wpływ na rozwiązywanie problemu bezrobocia. Ich rola jest największa w sferze niwelowania jednostkowych problemów uniemożliwiających lub utrudniających podjęcie zatrudnienia; zwiększenie motywacji do podjęcia i utrzymania zatrudnienia, co zwykle mieści się w programach powrotu do pracy osób bezrobotnych. Mniejszą rolę te instytucje odgrywają w przygotowaniu do pracy zgodnym z zapotrze-bowaniem rynku, co dotyczy głównie osób z ograniczeniami i specyficznymi cechami.

(30)

Poprzez organizowanie zatrudnienia wspieranego odgrywają również pewną rolę w two-rzeniu miejsc pracy dostosowanych do specyficznych potrzeb/ograniczeń różnych grup. Choć instytucje te mają wiele zadań do wykonania w zakresie reintegracji społeczno- -zawodowej osób długotrwale bezrobotnych, to biorąc pod uwagę ilość i zasięg czynni-ków kształtujących ten problem, można ocenić ich wpływ na rozwiązanie całego problemu jako niewielki. Warto uświadomić sobie oraz instytucjom otaczającym instytucje pomocy społecznej, że złożoność problemu wymaga współdziałania wielu podmiotów, i że to nie pomoc społeczna i pracownicy socjalni są wyłącznie odpowiedzialni za rozwiązanie tego problemu. Niewątpliwie zadaniem tych instytucji jest aktywizacja zawodowa osób bar-dziej oddalonych od rynku pracy, ale jest to proces, który wymaga współpracy z innymi podmiotami odpowiedzialnymi za poszczególne obszary wpływu, ale również czasu, gdyż im bardziej dana osoba jest oddalona od rynku pracy, czy też im dłużej była nieaktywna zawodowo, tym więcej czasu wymaga praca nad tym, aby podjęła ona zatrudnienie. W tym momencie warto również przedstawić różne cele, do których może prowadzić wsparcie różnych instytucji w zakresie reintegracji zawodowej. Są to: znalezienie pracy, podjęcie pracy oraz utrzymanie pracy. Jest to szczególnie ważne w odniesieniu do bezro-botnych długotrwale klientów pomocy społecznej, którzy oprócz tego, że są bezrobotni, mają również cechy ograniczające ich funkcjonowanie na rynku pracy.

„Nie mogę znaleźć pracy” to często powód podawany przez osoby bezrobotne, szcze-gólnie długotrwale, które szukają jej od kilku lat. Pomocą w szukaniu pracy zajmują się instytucje pośrednictwa pracy, ale wiele zależy również od samych osób poszukujących pracy, m.in. od umiejętności poruszania się po rynku pracy, znajdowania informacji, odpo-wiadania na ogłoszenia o wolnych stanowiskach pracy, umiejętności prezentacji, ale też od kwalifikacji danej osoby i jej poprzedniego doświadczenia, umiejętności zawodowych, mobilności, czyli chęci dojazdów do pracy lub przeprowadzenia się do innego miasta, kra-ju, gdzie tę pracę będzie łatwiej znaleźć.

W wielu przypadkach samo znalezienie pracy, czy dostępność ofert pracy zgodnych z kwa-lifikacjami nie rozwiązuje problemu bezrobocia. Dość często zdarza się, że osoby, które znajdują pracę albo którym oferuje się pracę, nie chcą jej podjąć, gdyż nie odpowiada im forma zatrudnienia, wynagrodzenie, konieczność dojazdów, brak możliwości zapewnienia opieki nad osobami zależnymi w czasie pracy itp. W tym względzie ważne są czynniki mo-tywacyjne oraz wspierające takie osoby do pokonania trudności związanych ze zmianą dotychczasowego trybu i sposobu życia. I w tym zakresie to właśnie instytucje pomocy społecznej mają bardzo dużą rolę do odegrania.

Kolejna kwestia to utrzymanie zatrudnienia, gdyż równie często zdarza się, że jakaś oso-ba znajduje pracę, podejmuje ją, ale po tygodniu, dwóch rezygnuje z niej, albo zostaje zwolniona. Jest to tym bardziej problematyczne jeśli taka sytuacja powtarza się kilka razy. W tym zakresie również to instytucje pomocy społecznej mają wiele do zrobienia.

(31)

Poniżej znajdują się krótko omówione podstawowe zadania najistotniejszych instytucji integracji i pomocy społecznej oraz instytucji rynku pracy, które spełniają różne funkcje w reintegracji zawodowej długotrwale bezrobotnych. Nie uwzględniono w nich podmio-tów, które nie mają bezpośredniego kontaktu z osobami bezrobotnymi. W opisie zawar-to tylko podstawowe informacje, tak aby przypomnieć podział zadań pomiędzy różnymi podmiotami, a także aby przypomnieć, że osoby bezrobotne mogą korzystać z usług nie tylko ośrodków pomocy społecznej i urzędów pracy.

1.4.1. Instytucje pomocy społecznej – zadania w rozwiązywaniu

problemu bezrobocia długotrwałego

W porównaniu do instytucji rynku pracy, instytucje pomocy społecznej widzą i biorą pod uwagę wszystkie problemy jednostki lub rodziny, a nie tylko brak pracy. Ich rolą jest po-moc w rozwiązywaniu podstawowych problemów, które utrudniają lub uniemożliwiają podjęcie zatrudnienia, a także nakierowane na podnoszenie motywacji do podjęcia za-trudnienia. Wszystkie te działania mają wspierać osoby i rodziny w wysiłkach zmierzają-cych do zaspokojenia niezbędnych potrzeb i umożliwienia im życia w warunkach od-powiadających godności człowieka oraz ich usamodzielnienia, co jest głównym celem pomocy społecznej.

Niestety poprzez nieodpowiednią diagnozę lub jej brak w przypadku osoby długotrwa-le bezrobotnej, zastosowanie narzędzi lub świadczeń niedostosowanych do faktycznych problemów tych osób, może doprowadzić do przedłużenia okresu pozostawania bez pracy. Jest to możliwe kiedy przez długi czas osoba uzależniona od alkoholu otrzymuje zasiłki, bez działań zmierzających do podjęcia przez tę osobę terapii, a w następnej kolej-ności jej aktywizację zawodową (np. przez uczestnictwo w zajęciach centrum integracji społecznej).

1.4.1.1. Ośrodki pomocy społecznej (OPS)

Ośrodki pomocy społecznej wypełniają zadania gminy w zakresie zapewnienia podstawo-wych warunków do życia dla mieszkańców z jej terenu, którzy nie potrafią sami ich sobie zapewnić np. z powodu niepodejmowania aktywności zawodowej, która umożliwiłaby im osiąganie dochodu i zapewnienie podstawowych potrzeb. Ośrodki są zobowiązane do zapewnienia schronienia, ubrania oraz co najmniej jednego ciepłego posiłku dziennie. Obowiązek ten może być spełniony przez zastosowanie różnych form pomocy. Mogą one mieć wymiar: pieniężny, rzeczowy oraz usługowy. Poprzez okresowe wspieranie osób bez-robotnych można zapewnić im podstawowe warunki życia, które pozwalają na uzupełnie-nie kwalifikacji, poszukiwauzupełnie-nie pracy lub uporauzupełnie-nie się z innymi problemami utrudniającymi jej znalezienie. Ważnym zadaniem jest również praca socjalna, której celem jest np. mo-tywowanie do aktywności zawodowej (funkcje pracy socjalnej są opisane w oddzielnym podrozdziale jako, że nie jest ona przypisana wyłącznie do pracowników OPS).

(32)

Obecnie ośrodki pomocy społecznej mają możliwość realizowania projektów, których ce-lem jest rozwijanie aktywizacji społecznej i zawodowej poszczególnych grup osób bez-robotnych korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Głównym celem tych pro-jektów jest rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji i przeciwdziałanie wykluczeniu. W ramach projektów ośrodki mogą planować i finansować działania z zakresu aktywizacji zawodowej, społecznej, zdrowotnej i edukacyjnej skierowane szczególnie do osób bezro-botnych w wieku aktywności zawodowej. Warto tutaj wspomnieć, że ośrodki nie powinny zajmować się działalnością związaną z szkoleniami stricte zawodowymi oraz zwiększający-mi uzwiększający-miejętności poszukiwania pracy (np. pisanie CV), chyba że są one częścią programu skierowanego do szczególnej grupy osób. W przeciwnym razie działania te będą dublo-wać się z działaniami prowadzonymi przez instytucje rynku pracy.

1.4.1.2. Powiatowe centra pomocy rodzinie (PCPR)

Zadania powiatowych centrów pomocy rodzinie są mniej rozbudowane niż ośrodków pomocy społecznej, co wynika z większej specjalizacji ich funkcji i dostosowania do wy-branych grup. Grupy, do których PCPR kieruje swoją ofertę pomocową i które podlegają aktywizacji zawodowej to przede wszystkim: młodzież pozbawiona opieki rodzicielskiej, cudzoziemcy, osoby niepełnosprawne.

Z punktu widzenia przeciwdziałania bezrobociu długotrwałemu młodzieży, szczególnie ważna jest pomoc udzielana przez PCPR-y usamodzielnianym wychowankom placówek opiekuńczo-wychowawczych oraz rodzin zastępczych. Główne typy pomocy to pomoc pieniężna na usamodzielnienie, na kontynuację nauki oraz na zagospodarowanie. Dzięki tej pomocy przynajmniej przez jakiś czas osoby młode otrzymują wsparcie w znalezieniu miejsca do mieszkania oraz mają możliwość zdobyć wykształcenie, co jest niezwykle waż-ne na rynku pracy.

Kolejnym zadaniem PCPR-ów jest integracja cudzoziemców (zarówno ze statusem uchodźców, jak i z ochroną uzupełniającą), która polega głównie na wypłacie świadczeń na utrzymanie i na opłacie kursu nauki języka polskiego. Ta działalność PCPR-ów jest roz-winięta (lub rozwija się) szczególnie w dużych miastach, gdzie są największe skupiska cudzoziemców. „W takich Centrach powstają specjalne programy aktywności zawodo-wej dla cudzoziemców, które uwzględniają ich specyficzną sytuację na rynku pracy (m.in. nieznajomość języka polskiego, brak poświadczenia kwalifikacji, przeżyte traumy z kraju pochodzenia)”.

Powiatowe centra pomocy rodzinie realizują również zadania wynikające z ustawy o re-habilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Z tego względu realizują następujące zadania na rzecz osób niepełnosprawnych:

Î Opracowanie i realizacja, zgodnych ze strategią rozwoju województwa, powiato-wych programów działań na rzecz osób niepełnosprawnych w zakresie rehabilitacji społecznej i przestrzegania praw osób niepełnosprawnych.

Cytaty

Powiązane dokumenty

5. Starosta refunduje gminie ze środków Funduszu Pracy do 60 % minimalnej kwoty świadczenia przysługującego bezrobotnemu oraz osobie, o której mowa w ust. Minister właściwy do

3. Okres zatrudnienia obywateli polskich oraz wykonywania przez nich innej pracy zarobkowej za granicą jest traktowany jak okres zatrudnienia w Rzeczypospolitej Polskiej w

Art. Starosta może dokonywać z Funduszu Pracy przez okres do 12 miesięcy zwrotu kosztów przejazdu z miejsca zamieszkania i powrotu do miejsca zatrudnienia lub innej pracy

Art. Zasiłki, dodatki szkoleniowe oraz inne świadczenia z tytułu bezrobocia przyzna- ne bezrobotnym przed dniem wejścia w życie ustawy są wypłacane na zasadach określonych

26) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz.. wynagrodzeń za młodocianych pracowników zatrudnionych w celu przygotowa- nia zawodowego na podstawie umów o refundację

Art. Zasiłki, dodatki szkoleniowe oraz inne świadczenia z tytułu bezrobocia przyzna- ne bezrobotnym przed dniem wejścia w życie ustawy są wypłacane na zasadach określonych

Art. Zasiłki, dodatki szkoleniowe oraz inne świadczenia z tytułu bezrobocia przyzna- ne bezrobotnym przed dniem wejścia w życie ustawy są wypłacane na zasadach określonych

o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz. Publiczne służby zatrudnienia używają oprogramowania, które jest zgodne z wymaganiami