ZESZYTY NAUKOWE NR 12 (84)
AKADEMII MORSKIEJ
Szczecin 2007
WYDZIAŁ INŻYNIERYJNO-EKONOMICZNY TRANSPORTU Anna Białas-Motyl
Wojciech Kuźmiński
Śródlądowe drogi wodne oraz flota śródlądowa
w krajach europejskich w latach 1990–2003
Słowa kluczowe: transport śródlądowy, tabor pływający, drogi śródlądowe, barki, holowniki, pchacze
Transport śródlądowy uznawany jest za bardzo ekonomiczny i bezpieczny rodzaj transportu. Może on stanowić znakomitą alternatywę dla innych rodzajów transportu (głównie drogowego i kolejowego). Jednak możliwość jego wykorzystania zależy przede wszystkim od stopnia rozwoju śródlądowych dróg wodnych oraz taboru pływającego w danym kraju. Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie stanu śródlądowych dróg wodnych – długości oraz gęstości, a ponadto zmian we flocie śródlądowej w kra-jach europejskich.
Analiza zmiennych została przeprowadzona głównie na podstawie danych Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat).
Inland Waterways and Inland Waterway Fleet
in European Countries in the Years 1990–2003
Key words: inland waterway transport, inland waterway fleet, inland waterways Inland waterway transport is regarded as a very economical and safe type of transport. It is a very good alternative for some other types of transport (mainly road and railway). However the possibility of using this type of transport depends mainly on the degree of inland waterways development and inland fleet possessed by each country. In this connection the main aim of the article is to present the state of inland waterways (length and density) and also changes in the inland waterway fleet of European coun-tries. The analysis of the above-mentioned variables was based on the Statistical Office of European Communities data.
Wprowadzenie
Transport śródlądowy to, jak wiadomo, znakomita alternatywa dla innych gałęzi transportu – szczególnie kolejowego i drogowego. Jest on bardziej eko-nomiczny (porównując jednostkowe koszty transportu) oraz bezpieczny (mniej-sza wypadkowość i zagrożenie dla środowiska). Większość krajów europejskich posiada bardzo korzystne warunki do przewozu ładunków i pasażerów tym transportem. Jednak pomimo zalet transportu śródlądowego oraz rozwiniętej sieci dróg śródlądowych, od początku lat 90. można zaobserwować (w krajach europejskich) bardzo odmienne tendencje związane z rozwojem śródlądowej floty transportowej. Kraje Unii Europejskiej zobowiązane są Dyrektywą 80/1119/EEC do przekazywania danych o infrastrukturze, taborze oraz wielkości przewozów.1
Śródlądowe drogi wodne w Europie
Kraje europejskie (bez Szwecji, Rosji, Rumunii, Bułgarii oraz krajów, w których nie ma żeglownych dróg śródlądowych) posiadają łącznie około 36 500 km dróg śródlądowych (tabela 1). Kraje unijnej 15 dysponowały (1998 rok) łącznie ponad 29 500 km śródlądowych dróg wodnych (kanałów, rzek i jezior wykorzystywanych regularnie do transportu ładunków i pasażerów).
Do krajów o najdłuższej sieci śródlądowych dróg wodnych należą: Finlan-dia, Niemcy, Holandia oraz Polska (tabela 1). Jednak pod względem gęstości tych dróg przypadających na 1000 km2 powierzchni kraju, najlepiej prezentują
się: Holandia (prawie 122 km/1000 km2) i Belgia (ponad 50 km/1000 km2).
Pol-ska w tym rankingu znajduje się dopiero na siódmej pozycji (po Finlandii, Niemczech, Węgrzech i Luksemburgu).
Śródlądowa flota transportowa
Większość z krajów europejskich posiadających gęstą sieć dróg śródlądo-wych dysponuje również znacznie rozbudowaną flotą transportową. Jeżeli cho-dzi o liczbę barek z własnym napędem, to do krajów o największej ich liczbie należą: Francja, Holandia, Belgia, Włochy i Niemcy (tabela 2). Z wyjątkiem Włoch (gdzie liczba barek nieznacznie wzrastała, w 2002 r. w porównaniu do 1992 roku – o 14%) we wszystkich pozostałych krajach począwszy od 1990 roku zaznaczał się systematyczny spadek liczby tego typu jednostek. W Belgii w roku 2002 (w porównaniu do 1990 roku) liczba barek spadła o ponad 19%,
1 Council Directive of 17 November 1980 on ‘statistical returns in respect of carriage of goods by inland waterways, No L 339130 Official Journal of the European Communities z dnia 15. 12. 1980.
w Wielkiej Brytanii i Szwajcarii (biorąc pod uwagę dane o flocie ze skrajnych lat) – odpowiednio o 46 i 40%, natomiast we Francji – o 47%. W pozostałych krajach tendencje były zróżnicowane. Systematycznie zmniejszyła się liczba barek z własnym napędem również w takich krajach jak: Austria (w 2002 roku w porównaniu z 1990 o ¼), Czechy (porównując rok 2003 z 1991 – o 12%) oraz Holandia (porównując 2001 rok do 1990) – o 28%. Zanikła praktycznie flota tego typu jednostek w Estonii i na Łotwie.
W przypadku polskiej floty barek z własnym napędem nastąpił bardzo silny spadek liczby tego typu jednostek – w 2003 roku flota ta została zredukowana o ponad 71% w stosunku do jej stanu w roku 1990. Większy spadek liczby barek wystąpił jedynie w Luksemburgu (o 76%), ale była to flota dużo mniej liczna (w najlepszym roku – 1996 oraz 1997 – liczyła 34 jednostki, a w najgorszym – 1998 – 3 jednostki).
Tabela 1 Długość i gęstość śródlądowych żeglownych dróg wodnych
w krajach europejskich w roku 2002 Length and density of navigable inland waterways
in European countries in the year 2002
Kraj Długość [km] Gęstość [km/1000 km2] Austria 351 4,2 Belgia 1527 50,1 Czechy 664 8,4 Estonia 320 7,1 Finlandia 7872 23,3 Francja 5637 10,4 Holandia * 5046 121,6 Litwa 477 7,3 Luksemburg * 37 14,2 Łotwa ** 106 1,6 Niemcy 6642 18,6 Polska 3640 11,6 Słowacja 172 3,5 Szwajcaria ** 21 0,5 Węgry 1440 15,5 Wielka Brytania 1065 4,4 Włochy 1477 4,9
* dane dla 1998 roku; ** dane dla 1994 roku Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2, 3].
Tabela 2 Liczba barek z własnym napędem w krajach europejskich w latach 1990–2003
Number of self-propelled barges in European countries in the years 1990–2003
Kraj Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Austria 39 35 35 31 21 22 34 29 29 34 32 34 29 : Belgia 1611 1478 1436 1427 : 1388 1343 1264 1191 1115 1363 1330 1300 : Czechy : 81 77 69 76 80 53 75 79 76 67 69 76 71 Estonia 3 : : 3 : 4 4 : : : : 1 1 : Finlandia 109 117 125 127 130 132 134 135 135 138 138 135 135 136 Francja 2300 1989 1827 1634 1593 1485 1434 1288 1246 1211 1190 1194 1218 1000 Holandia 5772 : : : : : 5052 5179 4369 4413 4480 4171 : : Litwa 10 11 11 11 11 12 12 12 11 10 11 10 25 31 Luksemburg 21 20 28 31 29 : 34 34 3 4 5 : : : Łotwa 12 13 8 2 2 0 0 0 0 0 : : : : Niemcy 2207 2042 3282 3354 3284 3122 3032 2926 2804 2663 : : : : Polska 319 312 262 237 195 172 167 160 155 113 105 98 92 95 Słowacja 8 8 8 8 8 9 10 10 9 9 12 11 26 27 Szwajcaria 129 115 110 112 102 89 77 : : : : : : : W. Brytania : : : : 281 186 186 186 186 186 186 186 151 151 Węgry 29 30 26 26 21 275 115 115 143 225 237 235 230 230 Włochy : : 2718 2756 2755 2973 3046 3088 3089 3101 3102 3104 3102 :
Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2 i 3].
Krajem, który systematycznie w latach 1990–2003 powiększał liczebność swojej floty barek z własnym napędem była Finlandia – w okresie tym flota ta zwiększyła się o 24%. Z dostępnych danych (za lata 1990–1999) dla Niemiec wynika, że tam flota również zwiększyła swoją liczebność o 21%. W 2003 roku (w porównaniu z 1990) stan floty barek z własnym napędem w Słowacji zwięk-szył się ponad dwukrotnie, a na Litwie 1,5-krotnie.
Tabela 3 Liczba barek bez własnego napędu w krajach europejskich w latach 1990–2003
Number of barges without self-propulsion in the European countries in the years 1990–2003
Kraj Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Austria 171 169 168 147 130 126 157 141 141 146 139 137 128 : Belgia 167 161 168 169 : 173 170 157 153 153 158 169 177 : Czechy : 271 282 297 278 292 194 309 294 291 176 158 224 216 Estonia 2 : 2 2 : 0 0 : : : : 3 3 : Finlandia 23 23 23 23 23 19 20 23 28 27 30 31 30 32 Francja 768 824 836 740 775 749 760 694 695 679 681 700 682 530 Holandia 3783 : : : : : : 3098 3020 2913 2862 3170 : : Litwa 18 19 19 19 17 16 15 14 13 11 11 8 29 29 Luksemburg : : : : : : 2 4 4 5 5 : : : Łotwa 41 41 33 7 7 0 0 0 0 0 : : : : Niemcy 516 532 1188 1291 1313 1290 1277 1273 1230 1197 : : : : Polska 1018 998 749 700 671 565 589 574 512 443 387 500 490 495 Słowacja 255 258 260 222 216 233 232 214 226 194 202 191 206 195 Szwajcaria 40 36 34 26 26 7 5 : : : : : : : W. Brytania : : : : 427 361 361 361 361 361 361 361 339 339 Węgry 192 189 186 176 170 150 150 147 173 391 394 385 391 391 Włochy : : 369 381 406 431 451 459 474 437 434 431 432 :
Tabela 4 Liczba holowników i pchaczy w krajach europejskich w latach 1990–2003
Number of tugs and pushers in the European countries in the years 1990–2003
Kraj Rok 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Austria 22 22 22 20 19 18 13 13 15 17 19 20 21 : Belgia 164 157 157 : : : : : : : : : : : Czechy : 189 191 188 175 162 115 158 154 151 105 108 133 130 Estonia 2 : 2 2 : 3 3 : 3 3 : 2 2 : Finlandia : : 29 32 30 30 30 29 33 32 30 30 31 31 Francja 220 219 221 195 210 202 206 191 197 197 199 201 204 188 Holandia 1062 : : : : : : 1017 997 985 1043 1116 : : Litwa 8 12 13 13 12 12 12 11 11 11 11 13 21 21 Luksemburg : : 3 5 15 : 15 17 7 2 2 : : : Łotwa 15 18 16 17 18 0 0 0 0 0 : : : : Niemcy 354 349 497 543 514 515 506 499 490 479 : : : : Polska 411 395 370 353 363 339 338 331 303 259 245 278 259 259 Słowacja 40 37 41 44 44 42 42 39 42 38 40 40 44 43 Szwajcaria 17 16 12 11 10 10 8 : : : : : : : W. Brytania : : : : 122 91 91 91 91 91 91 91 143 143 Węgry 45 39 37 32 35 39 39 40 45 83 83 82 80 80 Włochy : : 84 91 86 96 93 96 95 96 94 96 93 :
Źródło: opracowanie własne na podstawie [1, 2 i 3].
W przypadku barek bez własnego napędu, znaczna redukcja tych jednostek nastąpiła w Szwajcarii (w latach 1990–1996 zmniejszyła się o 88%), natomiast w Łotwie doszło do zupełnej redukcji tego typu jednostek (tabela 3). Polska była krajem o bardzo znaczącym spadku liczby barek bez własnego napędu. W latach 1990–2003 tabor zmniejszył się o połowę. Mniej znaczący spadek tego typu barek (średnio o 20–25%) można było zaobserwować w Austrii, Czechach, Wielkiej Brytanii, Słowacji oraz Holandii. Były też kraje, które w bardzo zna-czący sposób zwiększyły swoją flotę. W badanym okresie nastąpiło podwojenie floty na Węgrzech, z kolei w latach 1990–1999 w Niemczech wzrost wynosił ponad 130%, na Litwie ponad 60% oraz w Finlandii o 1/3.
W przypadku holowników i pchaczy, czyli taboru przeznaczonego do ob-sługi zestawów barek bez własnego napędu, należało oczekiwać również jego redukcji. W latach 1990–2003 największy spadek liczby tego typu jednostek odnotowano w Polsce i Czechach – tabor zmniejszył się odpowiednio o 37 i 31%. W Austrii i Francji nastąpiła nieznaczna redukcja tej floty (odpowiednio o 5 i 7%). Natomiast bardzo znacząco (podobnie jak w przypadku barek bez
własnego napędu) zwiększył się tabor holowników i pchaczy na Litwie (o 163%), Węgrzech (o 77%) i Wielkiej Brytanii (o 17%), nieznacznie wzrósł we Włoszech, Holandii, Finlandii i Słowacji.
W bazie danych Eurostat brak było informacji dotyczących zdolności prze-wozowej barek z własnym napędem, natomiast dane dotyczące barek bez snego napędu były niepełne. W kwestii zdolności przewozowej barek bez wła-snego napędu można jedynie stwierdzić, że zdecydowanie największą flotą tego typu jednostek dysponuje Austria (wg stanu na 1999 rok – 195,2 milionów ton). Dużo mniejszą flotę posiadają: Holandia (wg stanu na 2000 rok – 2,0 miliony ton), Niemcy (wg stanu na 1999 rok – 1,1 miliona ton), Węgry (wg stanu na 2002 rok – 378,0 tysięcy ton), Słowacja (wg stanu na 2002 rok – 304,3 tysięcy ton) oraz Polska (wg stanu na 2002 rok – 229,8 tysięcy ton).
Podsumowanie
Z przedstawionych rozważań wynika, że w wielu krajach o bardzo dobrze rozwiniętej śródlądowej infrastrukturze transportowej i tradycjach w wykorzystywaniu tego typu transportu – w Austrii, Belgii, Szwajcarii – od kilkunastu lat można zauważyć niekorzystne tendencje redukowania liczebności taboru pływającego. Te niekorzystne tendencje dotyczą również Polski, gdzie w ciągu kilkunastu lat o połowę zmniejszyła się flota barek bez własnego napę-du, a o prawie połowę liczba holowników i pchaczy. Nieznacznie wzrosła tylko liczba barek z własnym napędem.
Krajem, który (w analizowanym okresie) zdecydowanie rozbudował swoją flotę śródlądową była Finlandia.
Literatura
1. EU Energy and Transport in Figures, Statistical Pocketbook 2003, Eu-ropean Communities, 2003.
2. Baza danych Urzędu Statystycznego Unii Europejskiej (Eurostat). 3. Transport. Wyniki działalności za lata 1990–2004, Główny Urząd
Staty-styczny, Warszawa.
4. Council Directive 80/l 119/EEC of 17 November 1980 on ‘statistical
re-turns in respect of carriage of goods by inland waterways, Official
Journal of the European Communities No L 339130 z dnia 15. 12. 1980.
Wpłynęło do redakcji w październiku 2006 r. Recenzent
Adres Autorów
dr inż. Anna Białas-Motyl Akademia Morska w Szczecinie
Wydział Inżynieryjno-Ekonomiczny Transportu Instytut Zarządzania Transportem
70-507 Szczecin, ul. Henryka Pobożnego 11 dr Wojciech Kuźmiński
