masy jednostkowej, tzw. karata (0,2 g), o ile parametr ten jest mo¿liwy do jednoznacznego okreœlenia (kamieñ nie-oprawiony). Zwykle jednak przedmiotem wyceny danego wyrobu jest kamieñ oprawiony i nie jest mo¿liwe wyjêcie go z oprawy (ze wzglêdu na wysokie ryzyko uszkodzenia). W takim przypadku po zmierzeniu odpowiednich wiel-koœci (œrednicy, wysowiel-koœci itp.) i skorzystaniu ze wzorów przeliczeniowych, zamieszczonych m.in. w ksi¹¿ce autor-stwa N. Sobczaka i T. Sobczaka pt. „Miary masy kamieni jubilerskich oprawionych (wzory i tabele)” (2003, Wyd. Tomasz Sobczak, Warszawa), wyznacza siê tzw. masê przeliczeniow¹, która jest wielkoœci¹ szacunkow¹ jego masy rzeczywistej.
Treœæ ksi¹¿ki stanowi harmonijn¹ ca³oœæ. W tej chwili na polskim rynku ksiêgarskim jest to jedyna pozycja wydawnicza o charakterze uniwersyteckim, która mo¿e byæ przydatna w procesie dydaktycznym. Profesjonalny charakter tego podrêcznika powoduje, ¿e mo¿na go te¿ z pe³nym przekonaniem poleciæ szerokiej rzeszy polskich jubilerów. Z uwagi na to, ¿e napisany jest jasnym i zrozu-mia³ym jêzykiem, powinien znaleŸæ odbiorców nie tylko wœród kolekcjonerów kamieni szlachetnych i ozdobnych oraz historyków sztuki, lecz przede wszystkim wœród Czytelników zafascynowanych piêknem naturalnych tworów przyrody nieo¿ywionej.
Barbara Kwieciñska
UŒCINOWICZ S. (red.) – Geochemia osadów powierzch-niowych Morza Ba³tyckiego. Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2011, 356 str.
Ksi¹¿ka ta mo¿e byæ uznana za opus magnum pod-sumowuj¹ce informacje dotycz¹ce sk³adu geochemicznego osadów powierzchniowych Morza Ba³tyckiego. Zosta³a napisana przez 22 specjalistów, reprezentuj¹cych dziewiêæ instytucji badawczych z Polski, Holandii i Wielkiej Brytanii. Jest to doskona³y przyk³ad wszechstronnego studium geochemii osadów Morza Ba³tyckiego w kontekœcie od-dzia³ywania ró¿nych procesów kontroluj¹cych migracjê, akumulacjê i redystrybucjê pierwiastków chemicznych. Monografia jest podzielona na 15 rozdzia³ów, które w uza-sadniony sposób uzupe³niaj¹ siê wzajemnie i uk³adaj¹ w logiczn¹ ca³oœæ.
W rozdzia³ach wprowadzaj¹cych w skondensowanej formie opisano czynniki zewnêtrzne wp³ywaj¹ce na dop³yw pierwiastków i substancji chemicznych do Morza Ba³tyc-kiego. Zawieraj¹ one informacje na temat wykorzystania i zagospodarowania terenu, budowy geologicznej i cech geochemicznych gleb ze zlewiska Morza Ba³tyckiego i jego osadów, a tak¿e opis g³ównych cech klimatu i hydrologii Morza Ba³tyckiego kontroluj¹cych procesy sedymentacji oraz Ÿróde³ – zarówno naturalnych, jak i antropogenicz-nych – pierwiastków i substancji chemiczantropogenicz-nych itp.
Niemniej mo¿na wymieniæ kilka krytycznych uwag dotycz¹cych rozdzia³u 2.3, zatytu³owanego „Gleby zlewiska Morza Ba³tyckiego”. Rozdzia³ ten jest oparty na danych z projektu FOREGS (Forum of European Geological Surveys) – dwutomowego „Atlasu geochemicznego Europy” (http://weppi.gtk.fi/publ/foregsatlas). Zasadniczo jest to pozytywne, poniewa¿ w ramach tego projektu zastoso-wano jednolit¹ metodê pobierania próbek i analizy gleb. Ale niestety informacje nie s¹ kompletne, nie uwzglêd-niono danych na temat geochemii gleb z obszarów Federacji Rosyjskiej – rejonów Kaliningradu i Sankt Petersburga. Autor rozdzia³u móg³ ³atwo znaleŸæ porównywalne dane rosyjskie, szczególnie, ¿e znalaz³o siê miejsce na przy-k³ady dotycz¹ce zawartoœci metali w glebach Szkocji i Austrii, po³o¿onych z dala od Morza Ba³tyckiego.
Jako jeden z walorów ksi¹¿ki mo¿na wymieniæ roz-dzia³ poœwiêcony odp³ywowi wód podziemnych do Morza Ba³tyckiego. Ten problem jest doœæ wa¿ny w geologii œro-dowiskowej, ale by³ rzadko poruszany w opublikowanych wczeœniej artyku³ach. Rozdzia³ dotycz¹cy migracji wêglo-wodorów z g³êbokich struktur do osadów dennych i wody
jest równie¿ bardzo interesuj¹cy, choæ czêœciowo mo¿na go uznaæ za dyskusyjny.
W nastêpnym bloku scharakteryzowano dystrybucjê ró¿nych grup pierwiastków i substancji chemicznych w osadach dennych Morza Ba³tyckiego. Autorzy przed-stawili dok³adny opis naturalnych cykli obiegu wêgla, fos-foru, azotu i pierwiastków œladowych oraz regionalne zró¿ni-cowanie ich zawartoœci. Wydaje siê jednak, ¿e w rozdziale poœwiêconym g³ównym sk³adnikom tworz¹cym strukturê geochemiczn¹ osadów powinno siê bardziej szczegó³owo uwzglêdniæ geochemiczne zró¿nicowanie poszczególnych typów litologicznych osadów dennych z ró¿nych obszarów morza.
W ogólnoœci autorzy koncentruj¹ siê na Ba³tyku W³aœciwym, a zw³aszcza na po³udniowej jego czêœci, czyli g³ównie na obszarach ich badañ w³asnych. Ale bior¹c pod uwagê tytu³ ksi¹¿ki, mówi¹cy o charakterystyce geochemicz-nej osadów ca³ego Morza Ba³tyckiego, autorzy powinni dok³adniej uwzglêdniæ równie¿ specyfikê procesów geo-chemicznych wystêpuj¹cych w innych czêœciach Ba³tyku. Tym bardziej, ¿e w Zatoce Botnickiej oraz w Zatoce Fiñskiej zaznaczaj¹ siê bardzo intensywne procesy geochemiczne prowadz¹ce do powstawania konkrecji ¿elazowo-manga-nowych, które anga¿uj¹ miliony ton Fe, Mn i P2O5.
Omawiaj¹c rozdzia³ poœwiêcony radionuklidom, nale¿y zaznaczyæ, ¿e nie zwrócono w nim uwagi na pewne radio-nuklidy emituj¹ce promieniowanie gamma, takie jak226
Ra, 40
K i inne, które zosta³y wymienione wczeœniej w rozdzia-le o dop³ywowie radionuklidów do Morza Ba³tyckiego. W szczególnych warunkach aktywnoœæ tych nuklidów promieniotwórczych jest na tyle du¿a, ¿e powinny byæ one brane pod uwagê. Na przyk³ad stê¿enia226Ra w niektórych rodzajach konkrecji ¿elazowo-manganowych osi¹gaj¹ 400– 800 Bq/kg.
Rozdzia³y dotycz¹ce trwa³ych zanieczyszczeñ organicz-nych i wp³ywu na ska¿enia na organizmów morskich – aczkolwiek dalekie od klasycznej geochemii osadów – s¹ w pe³ni uzasadnione i zgodne z problematyk¹ geologii œrodowiskowej.
Pomimo pewnych uwag krytycznych recenzowane dzie³o jest cennym wk³adem do ca³oœciowej wiedzy o geologii Morza Ba³tyckiego i procesach kontroluj¹cych powstawa-nie g³ównych cech geochemicznych osadów dennych i ma du¿e znaczenie dla geologii œrodowiskowej, poszukiwania z³ó¿, rekonstrukcji paleogeograficznych itp. Ksi¹¿ka ta jest bardzo interesuj¹ca dla specjalistów i mo¿e byæ z powo-dzeniem wykorzystywana do celów edukacyjnych.
Vladimir Zhamoida & Daria Ryabchuk
195