Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 272
Artyku³ przegl¹dowy Review
Zaburzenia krzepniêcia znane s¹ w medycynie we-terynaryjnej od wielu lat i s¹ zwi¹zane z problemami krwawienia spowodowanymi uszkodzeniem kaskady koagulacyjnej (18, 26).
Nieprawid³owoci krwawienia wykrywane by³y za pomoc¹ standartowych testów: czasu protrombinowe-go (PT prothrobin time), aktywnoci tromboplasty-ny (APTT activated partial thromboplastin time), licz-by p³ytek (PLT platelets), czasu trombinowego (TT trombin time) oraz czasu krwawienia (18, 20, 25, 26, 35).
Czas protrombinowy (tromboplastynowy, PT) jest wskanikiem szybkoci krzepniêcia krwi zainicjowa-nym uszkodzeniem ci¹g³oci ciany naczynia krwio-nonego. Ocenia on zewn¹trzpochodny uk³ad aktywa-cji protrombiny. PT zale¿y od poziomu protrombiny, fibrynogenu oraz czynników osoczowych V, VII, X. Jest on u¿ywany przy monitorowaniu leczenia pacjen-tów rodkami przeciwzakrzepowymi oraz wykrywa-niu nabytych skaz osoczowych. PT jest przedstawia-ny jako wskanik protrombinowy (wskanik Qicka) lub INR (miêdzynarodowy wspó³czynnik znormalizo-wany) (INR = [badane PT/wzorcowe PT]). Wyd³u¿e-nie PT (wskanik protrombinowy obni¿ony, INR
pod-wy¿szony) wystêpuje w niedoborze witaminy K, cho-robach w¹troby, leczeniu antykoagulantami, zespole wykrzepiania wewn¹trznaczyniowego DIC (dissemi-nated intravascular coagulation). Skrócenie PT wystê-puje w stanach nadkrzepliwoci (7, 8).
Czas czêciowej tromboplastyny po aktywacji czas kaolinowo-kefalinowy (APTT) jest miar¹ wewn¹trz-pochodnego uk³adu aktywacji protrombiny. Substan-cj¹ czynn¹ w tej reakcji jest czêciowa tromboplasty-na, aktywuj¹ca tor wewnêtrzny procesu krzepniêcia. Nieprawid³owy czas APTT wystêpuje u pacjentów leczonych doustnie lub parenteralnie lekami przeciw-zakrzepowymi oraz gdy poziom czynników krzepniê-cia toru wewnêtrznego (prekalikreina, wysokocz¹s-teczkowy kininogen HMGH, czynniki VII, IX, XI, XII) lub wspólnego (I, II, V, X) uleg³ obni¿eniu do 30-40% wartoci wyjciowych. Badanie to ma najwiêksz¹ przy-datnoæ w diagnostyce skaz krwotocznych (g³ównie hemofilii), jak równie¿ w monitorowaniu leczenia he-paryn¹ (7, 8, 17).
Czas trombinowy (TT) jest to wskanik czasu krzep-niêcia osocza po podaniu trombiny, czyli enzymu prze-kszta³caj¹cego rozpuszczalne bia³ko fibrynogenu w ustabilizowan¹ fibrynê. Okres przekszta³cenia
zale-D-dimer jako wskanik wykrzepiania
wewn¹trznaczyniowego u koni i psów
£UKASZ MATYSZCZAK, ARTUR NIEDWIED, URSZULA PAS£AWSKA,JÓZEF NICPOÑ, AGNIESZKA SIKORSKA
Katedra Chorób Wewnêtrznych i Paso¿ytniczych z Klinik¹ Chorób Koni, Psów i Kotów Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej UP, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw
Matyszczak £., Niedwied A., Pas³awska U., Nicpoñ J., Sikorska A.
D-dimer as an indicator of intravascular clotting in horses and dogs
Summary
Clotting disturbances are well documented in veterinary medicine and associated with bleeding caused by damage of coagulate cascade. Homeostasis is defined as the equilibrium between coagulation and fibrino-lysis. It is a complicated physiological process protecting the organism against blood loss. As a result of new immunological technology with high specific and sensitive markers it is possible to detect products of fibrynolysis activation, such as D-dimers. Veterinary literature has published very little about the efficacy of various D-dimer test in dogs and horses in diagnosing and evaluating the increase in fibrynogen degradation products. It has been proven that completing standard parameters (pulse, respiration, PCV and anion gap) estimated in horses with colic by using the D-dimer test as well as assessing the activity of phospolipase A2 , the animals life expectancy prognosis is radically improved. Because homeostatic cascade activation occurs due to many clinical causes e.g.: injury, chirurgical operation, neoplasm, heart diseases, pregnancy and in the postpartum period, it seems theoretically reasonable to apply the D-dimer test in order to access early diagnosis of life-dangerous abnormalities such as circulative thrombi in blood vessels.
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 273
¿y w g³ównej mierze od w³aciwoci fibrynogenu oraz jego stê¿enia (7, 8).
Testy te pozwalaj¹ na wykrycie i zdiagnozowanie wrodzonych i nabytych wad zwi¹zanych z krwawie-niem (18, 26). Wa¿nym schorzekrwawie-niem zwi¹zanym z uk³adem krzepniêcia jest wewn¹trznaczyniowe wy-krzepianie DIC (18, 20, 25, 26, 35). Diagnoza uwa-¿ana jest za pewn¹, kiedy minimum trzy testy trady-cyjne s¹ zbie¿ne z testami poch³aniania kolagenu (trombocytopenia i wyd³u¿ony czas krzepniêcia) wspólnie ze zwiêkszonym poziomem w surowicy pro-duktów rozpadu fibrynogenu FDPs (fibrynogen degra-dation products), miêdzy innymi D-dimeru oraz obni-¿eniem poziomu inhibitora koagulacji antytrombiny III (AT III) (6, 13, 18, 26, 34).
FDPs s¹ produktami dzia³ania plazminy na fibryno-gen i/lub niestabilizowan¹ fibrynê, a ich obecnoæ wiadczy o aktywacji fibrynolizy (8). W wyniku tra-wienia fibrynogenu lub fibryny przez plazminê powsta-j¹ produkty wczesne (fragmenty X, Y) oraz póne (fragmenty D i E) (1, 2, 18). W czasie trawienia fibry-nogenu powstaj¹ równie¿ peptydy Bb 1-42 i Bb 1-118, a w przypadku trawienia fibryny peptydy Bb 15-42. Obecnoæ tych ostatnich, podobnie jak D-dimerów, wiadczy o wtórnej aktywacji fibrynolizy, poprzedzo-nej aktywacj¹ krzepniêcia i generacj¹ trombiny. FDP wywieraj¹ ró¿norodne efekty biologiczne. Fragmenty X, Y, D i E maj¹ w³aciwoci antykoagulacyjne, ha-muj¹ funkcje p³ytek, polimeryzacjê monomerów fibry-ny i stymuluj¹ syntezê fibrynogenu. FDP zwiêkszaj¹ tak¿e przepuszczalnoæ naczyñ w³osowatych, s¹ che-motaktyczne dla leukocytów, dzia³aj¹ immunosupre-syjnie i cytotoksycznie. Podwy¿szone stê¿enie FDP mo¿na stwierdziæ w DIC, zakrzepicy ¿y³ g³êbokich, zatorze têtnicy p³ucnej, w trakcie leczenia tromboli-tycznego, po zabiegach operacyjnych, w przebiegu sta-nów zapalnych, przy stosowaniu doustnej antykoncep-cji u ludzi, podczas ci¹¿y i w pierwotnej fibrynogeno-lizie (7).
D-dimery s¹ to specyficzne produkty dzia³ania plazminy na ustabilizowan¹ fibrynê (1, 2, 8, 17, 18, 28, 33). Podobnie jak peptydy Bb 15-42, s¹ nieobecne w pierwotnej fibrynogenolizie. Ich obecnoæ wiad-czy o wtórnej aktywacji fibrynolizy, poprzedzonej ak-tywacj¹ krzepniêcia i generacj¹ trombiny, typowej dla przebiegu DIC. Oprócz tego, obecnoæ D-dimerów mo¿na stwierdziæ w zakrzepicy ¿y³ g³êbokich, w zato-rze têtnicy p³ucnej, w trakcie leczenia trombolitycz-nego, po zabiegach operacyjnych, w przebiegu stanów zapalnych, przy stosowaniu doustnej antykoncepcji i podczas ci¹¿y (1, 2, 28, 33). Ilociowa ocena stê¿e-nia D-dimerów (< 500 µg/L) mo¿e s³u¿yæ do wyklu-czenia wie¿ego zatoru têtnicy p³ucnej (7).
Antytrombina III (AT III) jest najwa¿niejszym, na-turalnym inhibitorem krzepniêcia. Zapobiega nadmier-nemu krzepniêciu i zakrzepicy poprzez hamowanie czynników krzepniêcia, g³ównie trombiny, czynnika Xa i IXa (26). Szybkoæ inaktywacji tych czynników
przez AT III znacznie wzrasta pod wp³ywem hepary-ny, co stanowi istotê jej antykoagulacyjnego dzia³a-nia. Niedobór AT III mo¿e mieæ charakter wrodzony lub nabyty (w chorobach w¹troby, w enteropatii z utrat¹ bia³ka, w DIC, w gestozie, w zespole nerczycowym, w cukrzycy, w zakrzepicach, po zabiegach operacyj-nych, w toczniu uk³adowym, podczas stosowania es-trogenów. Deficyt AT III stwarza wiêksze ryzyko za-krzepicy ni¿ niedobory bia³ka C i S. Ma³a aktywnoæ AT III mo¿e byæ przyczyn¹ opornoci na heparynê podczas leczenia antykoagulacyjnego (7).
Nadal problem sprawia rozpoznanie komplikacji trombotycznych i znalezienie testów mog¹cych wy-kryæ tworz¹cy siê zakrzep in vivo (18). W medycynie cz³owieka opracowano wiarygodne testy wykrywaj¹-ce komplikacje stanów zakrzepowych, takie jak: ¿yl-na choroba zakrzepowo-zatorowa (¯ChZZ), zakrze-pica ¿y³ g³êbokich (Z¯G), arterioskleroza czy zato-rowoæ p³ucna (ZP) (18, 28). Jako uznany standard diagnozowania tych schorzeñ wykonuje siê: flebogra-fiê i angiograflebogra-fiê p³ucn¹, s¹ to jednak metody inwazyj-ne, drogie i nie zawsze dostêpne. Podobne wady maj¹ nowe nieinwazyjne metody diagnozowania, takie jak: ultrasonograficzna próba uciskowa wykonywana przy Z¯G, scyntygrafia wentylacyjno-perfuzyjna p³uc oraz spiralna wielorzêdowa tomografia komputerowa CT (spiral chest computed tomography) przy ZP.
Dziêki pojawieniu siê w medycynie cz³owieka no-wych testów opartych w g³ównej mierze na technikach immunologicznych z u¿yciem wysoce specyficznych i czu³ych markerów, mo¿na obecnie wykryæ nie tylko takie produkty aktywacji fibrynolizy, jakimi s¹: D-di-mery, kompleks inhibitora plazmina-plazmina, tkan-kowy aktywator plazminogenu, ale równie¿ markery aktywnoci procesu koagulacji: kompleks trombina--antytrombina III (TAT) oraz fibrynopeptyd A i B (18, 26, 31). Badania te poszerzy³y wiedzê na temat proce-su krwawienia i tworzenia siê zakrzepu, ale znalaz³y równie¿ implikacje diagnostyczne we wczesnym wy-krywaniu DIC i/lub chorób zakrzepowych. Dziêki tym parametrom zaburzenia w procesie rozpuszczania skrzepliny s¹ diagnozowane du¿o czêciej ni¿ koagu-lopatie, co pokaza³o, ¿e s¹ one odpowiedzialne za wiêk-sz¹ miertelnoæ pacjentów ni¿ schorzenia zwi¹zane z krwawieniem (18). Dlatego te¿ oznaczanie poziomu D-dimeru jest obecnie w medycynie cz³owieka zale-cane jako pierwszy etap diagnozowania ¯ChZZ, Z¯G, ZP i DIC u chorych, nale¿¹cych do niskiej i redniej grupy ryzyka (1, 2, 24). Ten sam wskanik mo¿e byæ u¿ywany w rozpoznawaniu komplikacji pozakrzepo-wych, takich schorzeñ, jak: arterioskleroza, Z¯G, ZP, ¿ylna choroba zakrzepowo-zatorowa u zwierz¹t (1, 2, 18, 24, 28).
W medycynie weterynaryjnej zaczêto równie¿ u¿y-waæ wysoce specyficznych i czu³ych testów wykry-waj¹cych poszczególne sk³adowe kaskady koagulacyj-nej i fibrynolizy (5, 11, 18, 29), w tym oznaczanie stê-¿enia D-dimerów.
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 274
Obecnie dostêpnych jest kilka rodzajów testów do oznaczania koncentracji D-dimerów w surowicy. Wród nich s¹ testy immunoenzymatyczne (ELISA), immuno-turbidimetryczne oraz testy aglutynacji latek-sowej (11, 18, 26). Badania wykonane pierwsz¹ meto-d¹ pokaza³y, ¿e jest ona bardzo czu³a, ale mniej specy-ficzna ni¿ pozosta³e testy na D-dimery. Natomiast za-let¹ testów pó³ilociowych jest to, ¿e nie wymagaj¹ one specjalistycznego sprzêtu diagnostycznego i mog¹ byæ wykonywane przy ³ó¿ku pacjenta b¹d w terenie. Nowoci¹ s¹ testy lateksowe, których specyficznoæ, czu³oæ i ujemna przewidywalnoæ (skutecznoæ) (NPV) jest bliska 100% (18).
Wród gatunków zwierz¹t towarzysz¹cych cz³owie-kowi oznaczanie poziomu D-dimeru przeprowadzano najczêciej u koni i psów. U koni zdrowych poziom D-dimeru w surowicy wynosi < 500 ng/ml, ale mo¿e osi¹gaæ równie¿ wartoæ < 1000 ng/ml. W literaturze mo¿na znaleæ nastêpuj¹ce testy u¿ywane do oznacza-nia D-Dimeru u koni: testy aglutynacji p³ytkowej (D-Di, Diagnostica Stago; Murex D-dimer, Murex; Accuclot, Trinity Biotech, Dimertest® latex Assay B4233-60, DADE Behring, Germany i jeden test immuno-filtra-cyjny (Nycocard, Nycomed) (31, 33). W oznaczeniu ng/ml D-dimeru testy te mia³y odpowiednie wartoci NVP: 20% (D-Di), 40% (Murex) i 50% (Accuclot, Nycocard). Specyficznoæ testów wynosi³a 100% (D-Di), 57% (Murex), 97% (Accuclot) i 90% (Nycocard) (31). Sandholm i wsp. (27) polecaj¹ test Nycocard do prze-widywania wyst¹pienia wewn¹trznaczyniowego wy-krzepiania i zwiêkszonego ryzyka mierci u koni z kolk¹. Natomiast Yilmaz i wsp. (35) preferuj¹ w swo-ich badaniach test firmy Behring.
Te same markery koagulacji i fibrynolizy zosta³y wykorzystane w medycynie weterynaryjnej do wyka-zania, ¿e aktywacja uk³adu hemostatycznego mo¿e doprowadziæ do stanów poprzedzaj¹cych DIC lub in-nych komplikacji zwi¹zain-nych z nadmiernym tworze-niem siê zakrzepów (5, 18, 26, 29). Dziêki tym bada-niom uwa¿a siê obecnie, ¿e DIC mo¿e byæ zwi¹zany z kilkoma chorobami systemowymi: uszkodzeniem na-rz¹dów wewnêtrznych i tworzeniem siê mikrozakrze-pów w naczyniach oraz zespo³em hemolitycznym (18, 26). Wiele badañ naukowych, których zadaniem by³o okrelenie, które z markerów koagulacji i fibrynolizy s¹ najbardziej czu³e i u¿yteczne do diagnozowania cho-rób zakrzepowych i DIC, potwierdzi³o, ¿e oznaczanie koncentracji D-dimeru w surowicy jest bardzo czu³ym i specyficznym wskanikiem tych chorób (17). Z do-stêpnych badañ wynika, ¿e wzrost poziomu D-dimeru w krwi jest zwi¹zany ze wzrostem formowania siê fibryny w drzewie naczyniowym i jej póniejsz¹ de-gradacj¹, a to z kolei powi¹zane jest z wieloma fizjo-logicznymi i klinicznymi sytuacjami, w których akty-wowany jest uk³ad hemostatyczny, takimi jak nowo-twory z³oliwe, posocznica, uraz czy DIC (18).
W literaturze weterynaryjnej zosta³o opublikowa-nych kilka prac na temat przydatnoci ró¿opublikowa-nych testów
D-dimerów u psów i koni w diagnozowaniu i ozna-czaniu wzrostu produktów rozpadu fibrynogenu (5, 9, 11, 14, 16, 18, 22, 26, 29, 30). W badaniach tych spraw-dzano przydatnoæ i czu³oæ ludzkich testów u zdro-wych psów, jak i u tych ze zdiagnozowanym zespo-³em wykrzepiania wewn¹trznaczyniowego. Badania te potwierdzi³y przydatnoæ w wykrywaniu DIC u psów za pomoc¹ oznaczania koncentracji D-dimerów (5, 18, 22, 29). U pacjentów z chorobami serca, w¹troby, ne-rek lub nowotworami oraz po zabiegach operacyjnych za pomoc¹ pomiaru stê¿enia D-dimeru mo¿na osi¹g-n¹æ wysok¹ wykrywalnoæ zakrzepów (22). Porówna-nie poziomu D-dimeru z innymi tradycyjnymi testa-mi, takimi jak: oznaczenie liczby p³ytek czy czasu krzepniêcia wskazuje, ¿e jest on bardziej czu³y (18, 22). U koni testy te by³y wykorzystane w diagnozowa-niu zakrzepów oraz parametrów zwi¹zanych z kas-kad¹ wykrzepiania, przy schorzeniach kolkowych (3, 5, 9-11, 15, 18, 20, 23, 31, 32, 35). Badania te pokaza-³y negatywn¹ korelacjê pomiêdzy TAT i AT III, bia³-kiem C i wartociami plazminogenu (10). Dodatni¹ korelacjê stwierdzono natomiast miêdzy TAT a PT i poziomem FDP (32).
W wielu doniesieniach u koni z objawami morzy-skowymi wystêpuj¹ znacz¹ce zmiany parametrów he-mostatycznych objawiaj¹ce siê trombocytopeni¹, wy-d³u¿onym czasem krwawienia, zwiêkszonym pozio-mem FDPs oraz spadkiem poziomu fibrynogenu i AT III (4, 6, 7, 11, 13, 19, 23, 26, 27, 32). W innych do-wiadczeniach u koni z ciê¿k¹ kolk¹ potwierdzono wystêpowanie w tym schorzeniu DIC u¿ywaj¹c testów na wykrywanie D-dimeru (14, 18, 21, 22, 25). Udo-wodniono, ¿e uzupe³nienie klasycznych parametrów badanych u koni z objwami morzyskowymi, takich jak: têtno, liczba oddechów, PCV i luki anionowej przez dodanie testu na oznaczanie D-dimeru oraz wartoci fosfolipazy A2 znacz¹co poprawia przewidywalnoæ prze¿ycia (18, 23, 27). U koni z ostr¹ postaci¹ chorób morzyskowych wykazano, ¿e za aktywowanie kaska-dy wykrzepiania wewn¹trznaczyniowego by³a odpo-wiedzialna endotoksemia jako rezultat niedokrwienia jelit i wch³oniêcia bakteryjnych toksyn ze wiat³a jelit (14, 19, 35). W badaniu tym koncentracja FDPs by³a znacz¹co wy¿sza u koni z kolk¹ w dniu przyjêcia w porównaniu do grupy koni kontrolnych. Poziom FDPs by³ du¿o wy¿szy u koni, które nie prze¿y³y (5,4 ± 3,2 (ug/ml +1)1/2 ni¿ u koni, które prze¿y³y 3,3 ± 2,3 (ug/ml +1)1/2) (12). W badaniach przeprowadzonych przez Henryego (11), w których bada³ aktywacjê czyn-nika prokoagulacyjnego PCA (procoagulant activity) na monocytach pod wp³ywem endotoksyn bakteryj-nych u koni z kolk¹, potwierdzi³ on znacz¹cy wzrost FDPs, PCA oraz wyd³u¿enie czasu protrombinowego (12). Poziom FDPs oznaczaæ mo¿na równie¿ w p³ynie otrzewnowym gromadz¹cym siê u koni maj¹cych ob-jawy morzyskowae, gdzie osi¹ga on stê¿enie równe lub wiêksze ni¿ we krwi (3, 4). Poziom D-dimeru oraz stosunek do TATc by³ badany sztucznie wywo³anym
Medycyna Wet. 2008, 64 (3) 275
ostrym zapaleniu puszki kopytowej. Dziêki mo¿liwo-ci oznaczenia D-dimeru ustalono, ¿e za ostr¹ postaæ ochwatu wywo³an¹ wêglowodanami nie s¹ odpowie-dzialne ewentualne zakrzepy w naczyniach listewek ciany kopyta (33).
Mnogoæ zastosowañ testów oznaczaj¹cych poziom D-dimeru pozwala s¹dziæ, ¿e ju¿ w nied³ugim czasie wejdzie on do standardowego zestawu badañ w wy-krywaniu u koni takich schorzeñ, jak DIC czy stany zakrzepowe w schorzeniach morzyskowych, ale rów-nie¿, tak, jak to ma miejsce w medycynie cz³owieka, do przewidywania zagro¿eñ wynikaj¹cych z prze-mieszczaniem siê wewn¹trznaczyniowego zakrzepów. Poniewa¿ aktywacja kaskady hemostatycznej wystê-puje w wielu przypadkach klinicznych, miêdzy inny-mi w urazach, zabiegach chirurgicznych, nowotwo-rach, chorobach serca, ci¹¿y i okresie poporodowym, teoretyczne zastosowanie D-dimeru w tych przypad-kach wydaje siê uzasadnione i daje wiele mo¿liwoci wczesnego rozpoznawania gronych zaburzeñ. Poja-wiaj¹ce siê nowe testy o du¿ej swoistoci i specyficz-noci bêdzie mo¿na wykorzystaæ równie¿ w medycy-nie weterynaryjnej. Nadal prowadzone s¹ intensywne prace w poszukiwaniu bezpiecznych, nieinwazyjnych, stosunkowo tanich, jak i ³atwych do wykonania me-tod wykrywania tych schorzeñ.
Pimiennictwo
1.Bounameaux H., Schneider P. A., Slosman D., De Moerloose P., Rebe G.: Plasma D-dimer in suspected pulmonary embolism: a comparison with pul-monary angiography and ventilation perfusion scintigraphy. Blood Coagul. Fibr. 1989, 1, 557-579.
2.Carr J. M., McKinney S. B., McDonagh J.: Diagnosis of disseminated intra-vascular coagulation. Am. J. Clin. Path. 1989, 91, 280-287.
3.Collatos C., Barton M. H., Moore J. N.: Fibrinolytic activity in plasma from horses with gastrointestinal diseases: changes associated with diagnosis, surgery, and outcome. J. Vet. Intern. Med. 1995, 9, 18-23.
4.Collatos C., Barton M. H., Prasse K. W., Moore J. N.: Intravascular and peritoneal coagulation and fibrinolysis in horses with acute gastrointestinal tract diseases. JAVMA 1995, 207, 465-470.
5.Caldin M., Furlanello T., Lubas G.: Validation of an immunoturbidimetric D-dimer assay in canine citrated plasma. Vet. Clin. Pathol. 2000, 29, 51-54. 6.Darien B. J., Potempa J., Moore J. N., Travis J.: Antithrombin III activity in horses with colic: an analysis of 46 cases. Equine Vet. J. 1991, 23, 211-214. 7.D¹browska M.: Hemostaza wartoæ diagnostyczna badañ przesiewowych
i wybranych badañ specjalistycznych. LabForum 2000, 5, 6-8. 8.Feldman F. B.: Clinical Hemostasis. WSAVA Congress 2002, 291-292. 9.Freyburger G., Trillaud H., Labrouche S.: D-dimer strategy in thrombosis
exclusion a gold standart study in 100 patients suspected of deep venous thrombosis or pulmonary embolism:8 DD methods compared. Thromb. Haemost. 1998, 79, 32-37.
10.Heidmann P., Tornquist S. J., Qu A., Cebra C. K.: Laboratory measures of hemostasis and fibrinolysis after intravenous administration of e-amino-caproic acid in clinically normal horses and ponies. Am. J. Vet. Res. 2005, 66, 313-318.
11.Henry M. M., Moore J. N.: Clinical relevance of monocyte procoagulant activity in horses with colic. JAVMA 1991, 198, 843-848.
12.Henry M. M., Moore J. N.: Whole blood re-calcifiction time in equine colic. Equine Vet. J. 1991, 23, 303-308.
13.Holland M., Kelly A. B., Snyder J. R.: Antithrombin III activity in horses with large colon torsion. Am. J. Vet. Res. 1986, 47, 897-900.
14.Johonstone I. B., Crane S.: Hemostatic abnormalities in equine colic. Am. J. Vet. Res. 1986, 47, 356-358.
15.Johnstone I. B., Crane S.: Hemostatic abnormalities in horses with colic-their prognostic value. Equine Vet. J. 1986, 18, 271-274.
16.Kovacs M. J., MacKinnon K. M., Anderson D.: A comparison of three rapid D-dimer methods for the diagnosis of venous thromboembolism. Br. J. Haemat. 2001, 115, 140-144.
17.Laterre P. F., Heiselman D.: Management of patients with severe sepsis, treated by drotrecogin alfa (activated). Am. J. Surgery 2002, 184, 39-46. 18.Monreal L.: Editorial: D-dimer as a New Test for the Diagnostic of DIC and
Thromboembolic Disease. J. Vet. Inter. Med. 2003, 17, 757-759.
19.Monreal L., Angles A., Espada Y., Monesterio J., Monreal M.: Hypercoagu-lation and hypofibrinolysis in horses with colic and DIC. Equine Vet. J. (Suppl.) 2000, 32, 19-25.
20.Morris D. D.: Alterations in the clotting profile, [w:] Smith B. P.: Large Animal Internal Medicine. Mosby Comp., Philadelphia 1990, 445-451. 21.Morris D. D., Beech J.: Disseminated intravascular coagulation in six
horses. JAVMA 1983, 183, 1067-1072.
22.Nelson O. L., Andreasen C.: The utility of plasma D-dimer to identyfity pathologic thromboembolic disease in the dog. J. Vet. Inter. Med. 2003, 17, 830-834.
23.Parry B. W.: Use of clinical pathology in evaluation of horses with colic. Vet. Clin. North. Am. Equine Pract. 1987, 3, 529-542.
24.Perrier A.: Diagnosing pulmonary embolism. Kardiol. Pol. 2006, 64, 60-61. 25.Petterson J. L., Couto C. G., Wellman M. L.: Hemostatic disorder in cats: A retrospective study and review of the literature. J. Vet. Inter. Med. 1995, 9, 298-303.
26.Prasse K. W., Topper M. J., Moore J. N., Welles E. G.: Analysis of hemo-stasis in horses with colic. JAVMA 1993, 203, 685-693.
27.Sandholm M., Vidovic A., Pouteran R. A., Sankari S., Nyholm K., Rita H.: D-Dimer improves the prognostic value of combined clinical and laboratory data in equine gastrointestinal colic. Acta Vet. Scand. 1995, 36, 255-272. 28.Solnica B.: Dimer D. Medycyna Prakt. 2004, 07, 149-151.
29.Stokol T., Brookes M. B., Erb H. N., Mauldin G. E.: D-dimer concentrations in healthy dogs and dogs with disseminated intravascular coagulation. Am. J. Vet. Res. 2000, 61, 393-398.
30.Stokol T., Erb H. N., De Wilde L., Tornquist S. J., Brooks M.: Evaluation of latex agglutination kits for detection of fibrin(ogen) degradation products and D-dimer in healthy horses and horses with severe colic. Vet. Clin. Pathol. 2005, 34, 375-382.
31.Topper M. J., Prasse K. W.: Analysis of coagulation proteins as acute-phase reactants in horses with colic. Am. J. Vet. Res. 1998, 59, 542-545. 32.Topper M. J., Prasse K. W.: Use of ezyme-linked immunosorbet assay to
measure thrombin-antithrombin III complexes in horses with colic. Am. J. Vet. Res. 1996, 57, 456-562.
33.Weiss D. J., Monreal L., Angles A. M., Monasterio J.: Evaluation of throm-bin-antithrombin complexes and fibrin fragment D in carbohydrate-induced acute laminitis. Res. Vet. Sci. 1996, 61, 157-159.
34.Welch R. D., Watkins J. P., Taylor T. S., Coren N. D., Carter G. K.: Dissemi-nated intravascular coagulation associated with colic in 24 horses (1984--1989). J. Vet. Intern. Med. 1992, 6, 29-35.
35.Yilmaz Z., Þentürk S., Ýlçöl Y.: Analysis of hemostasis in horses with colic. Israel J. Vet. Med. 2002, 57, 56-59.
Adres autora: lek. wet. £ukasz Matyszczak, pl. Grunwaldzki 47, 50-366 Wroc³aw; e-mail: Lukas_wet@o2.pl
