Medycyna Weterynaryjna - Summary Medycyna Wet. 65 (5), 334-339, 2009

Praca oryginalna Original paper

Pies jest gatunkiem, który od tysiêcy lat towarzy-sz¹cy cz³owiekowi. Uwa¿a siê, ¿e jest on najstarszym spoœród zwierz¹t udomowionych, charakteryzuj¹cym siê wyj¹tkowym polimorfizmem, nie obserwowanym w obrêbie ¿adnego innego gatunku. Udomowienie psa nast¹pi³o prawdopodobnie w starszym okresie epoki kamienia, czyli w paleolicie. ¯yj¹cy ówczeœnie ludzie nie znali jeszcze ¿adnego trwa³ego œrodka przekazu, który by³by dokumentacj¹ ich trybu ¿ycia oraz œwia-dectwem, jakie i od kiedy towarzyszy³y im zwierzêta. Na fakt ten mog¹ wiêc wskazywaæ jedynie wykopa-liskowe szcz¹tki kostne psa znajdowane w bezpoœred-nim s¹siedztwie ludzkich. Miejsce poznanego najstar-szego wykopaliska szcz¹tków psa domowego nie jest wskazywane jednoznacznie; podaje siê Bonn-Oberkas-sel, Niemcy (10) lub Asantowa Gora, Rosja (15), ale w obu przypadkach stanowiska te s¹ datowane na 10 000-12 000 lat p.n.e.

W wyniku ingerencji cz³owieka prowadzonej przez wieki utworzy³y siê linie genetyczne psów, które w przypadku tego gatunku okreœlane s¹ nie jako pod-gatunki, ale jako rasy. Kszta³towanie rasy oznacza dobór do hodowli tylko tych osobników, które prezen-tuj¹ œciœle okreœlone cechy eksterierowe i psychiczne. Œwiadoma dzia³alnoœæ cz³owieka d¹¿y³a wiêc do utrwalenia odpowiednich cech dziedzicznych,

przeka-zywanych nastêpnym pokoleniom. Doprowadzi³o to do powstania ogromnej liczby ras, których przedsta-wiciele znacznie siê ró¿ni¹ morfologi¹, pokrojem i cha-rakterem.

Pies jest dziœ gatunkiem okreœlanym jako towarzy-sz¹cy cz³owiekowi. W czasach nam wspó³czesnych hodowla poszczególnych ras prowadzona jest wyj¹t-kowo rygorystycznie i œwiadomie. W 1911 r. powo³a-no Miêdzynarodow¹ Federacjê Kypowo³a-nologiczn¹ (Fédéra-tion Cynologique Interna(Fédéra-tionale, FCI), której g³ównym zadaniem jest, oparta na podstawach naukowych, or-ganizacja hodowli psów rasowych dla osi¹gniêcia jak najwy¿szego poziomu zarówno pod wzglêdem ekste-rierowym, jak i u¿ytkowym. Aktualnie zarejestrowa-no oko³o 400 ras (12).

D¹¿enie do uzyskania po¿¹danego pokroju okreœlo-nej rasy wp³ywa, niestety, na pojawienie siê i utrwale-nie rówutrwale-nie¿ cech utrwale-niepo¿¹danych. Wiele wyselekcjo-nowanych ras ma sk³onnoœæ do zapadania na okreœlo-ne choroby lub od urodzenia skazaokreœlo-ne s¹ na dyskom-fort ¿ycia. Koronnym przyk³adem s¹ tu przedstawi-ciele morfotypu brachycefalicznego (krótkog³owego). Prowadzona przez cz³owieka œwiadoma selekcja tych psów doprowadzi³a do utrwalenia szeregu cech anato-micznych, zlokalizowanych g³ównie na terenie g³owy, prowadz¹cych czêsto do powa¿nych dolegliwoœci

Uzêbienie psów morfotypu brachycefalicznego

MARTA KUPCZYÑSKA, KAROLINA BARSZCZ, MICHA£ W¥SOWICZ, AGNIESZKA WIEL¥DEK

Katedra Nauk Morfologicznych Wydzia³u Medycyny Weterynaryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa

Kupczyñska M., Barszcz K., W¹sowicz M., Wiel¹dek A. Dentition in brachycephalic dogs

Summary

The aim of the research was to determine the number of teeth, their arrangement in the lower and upper dental arches and the manner of teeth placement in dental alveoli of alveolar processes respective for facial bones in brachycephalic dogs.

Investigations were conducted on 45 adult dogs of various age and both sexes. Morphotype qualification was based on skull index . The pattern of canine permanent dentition that is most common and widely approved as correct was described as . The total number of permanent teeth amounts to 42. Only in one (2.22%) out of 45 observed dogs a complete dentition in both dental arches was present, as in the formula above. Full dentition in the lower dental arch was observed only in 6.67% of studied specimen and in the upper dental arch – in 42.22% of dogs. The accepted number of permanent cheek teeth in dogs is 6 in the upper dental arch and 7 in the lower dental arch. The studies performed show that in brachycephalic specimen the reduction of these teeth and rotation related to alveolar processes are common. Own obser-vations suggest that the following should be recognized as a correct formula of permanent teeth in this morphotype.

Keywords: dog, brachycephalism, dentition ZyZy × 100 AP 3132 3132 3142 3143

Tab. 1. Liczba zêbów w prawym i lewym ³uku zêbowym dolnym; 1 – obecnoœæ, 0 – brak zêba r N P³eæ Prawasrtona Lewasrtona S M₃ M₂ M₁ P₄ P₃ P₂ P₁ C I₃ I₂ I₁ I₁ I₂ I₃ C P₁ P₂ P₃ P₄ M₁ M₂ M₃ 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 19 2 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 3 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 0 17 4 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 20 5 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 19 6 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 18 7 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 8 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 17 9 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 0 15 0 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 1 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 2 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 3 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 20 4 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 21 5 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 6 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 7 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 0 1 0 1 1 1 1 1 0 16 8 1 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 16 9 1 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 0 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 22 1 2 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 18 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 22 3 2 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 4 2 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 5 2 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 6 2 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 0 18 7 2 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 8 2 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 0 1 0 1 1 1 1 1 0 16 9 2 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 19 0 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 22 1 3 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 15 2 3 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 0 1 1 0 0 13 3 3 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 4 3 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 18 5 3 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 16 6 3 0 1 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 0 1 1 1 1 0 14 7 3 0 1 1 1 1 1 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 1 1 1 1 1 0 14 8 3 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 9 3 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 0 4 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 1 4 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 2 4 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 18 3 4 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 20 4 4 0 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 0 0 1 1 0 0 1 1 1 1 0 12 5 4 0 1 1 1 1 1 0 1 1 1 0 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 0 16

r N P³eæ Prawasrtona Lewasrtona S M2 _M1 _P4 _P3 _P2 _P1 _{C I}3 _I2 _I1 _I1 _I2 _I3 _{C P}1 _P2 _P3 _P4 _M1 _M2 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 19 2 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 19 5 1 0 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 0 16 6 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 7 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 19 8 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 9 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 5 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 7 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 8 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 9 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 16 0 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 2 2 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 17 3 2 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 4 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 5 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 6 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 7 2 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 19 8 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 9 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 19 0 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 19 1 3 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 16 2 3 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 17 3 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 4 3 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 0 1 1 1 1 17 5 3 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 18 6 3 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 18 7 3 1 1 1 0 0 0 1 1 1 1 1 1 1 1 0 1 1 1 1 1 16 8 3 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 19 9 3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 0 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 1 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 2 4 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 19 3 4 0 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 0 18 4 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20 5 4 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 20

ogólnoustrojowych. Znajomoœæ okreœlonych cech morfologicznych charakterystycznych dla danego morofotypu psa ma ogromne znaczenie w postêpowa-niu diagnostycznym i terapeutycznym.

Celem badañ by³o ustalenie liczby zêbów, ich roz-mieszczenia w ³uku zêbowym dolnym i górnym oraz sposobu osadzenia w zêbodo³ach wyrostków zêbodo-³owych odpowiednich koœci twarzy u psów rasy bra-chycefalicznej.

Materia³ i metody

Przy¿yciowym obserwacjom poddano 41 doros³ych psów, w ró¿nym wieku i obu p³ci. Badania dotyczy³y rasy buldog francuski reprezentuj¹cej morfotyp brachycefalicz-ny. Wszystkie osobniki posiada³y dokumenty Polskiego Zwi¹zku Kynologicznego, a ich w³aœciciele sk³adali oœwiad-czenia o dotychczasowym braku interwencji stomatologicz-nej. Liczbê oraz ustawienie zêbów ka¿dej kategorii dla poszczególnych osobników ustalono podczas badania kli-nicznego jamy ustnej. Wyniki przeprowadzonych badañ zapisywano w karcie stomatologicznej pacjenta i ostatecz-nie przedstawiono w formie tabelarycznej (tab. 1, 2). Przy-jêto powszechnie u¿ywane symbole dla poszczególnych ka-tegorii zêbów: I – zêby sieczne, C – kie³; P – zêby przed-trzonowe oraz M – zêby przed-trzonowe. Kolejnoœæ poszczegól-nych zêbów oznacza liczba arabska umieszczona odpowied-nio: w indeksie górnym dla zêbów ³uku górnego i w in-deksie dolnym dla ³uku dolnego. W tabeli przyjêto zapis:

1 oznacza obecnoœæ, 0 – brak danego zêba.

Ponadto przeprowadzo-no obserwacje morfologicz-ne na 4 preparatach anato-micznych g³ów, macerowa-nych lub utrwalomacerowa-nych w 10% formaldehydzie, pochodz¹-cych od buldogów francu-skich.

Podstaw¹ kwalifikacji do okreœlonego morfotypu psa by³y wyniki pomiarów sto-sowanych w klasycznej kra-niometrii. W stosunku do wymacerowanych czaszek okreœlono ich d³ugoœæ (AP) i szerokoœæ (ZyZy). Pomiar AP oznacza odleg³oœæ od punktu akrokranion (A – guzowatoœæ potyliczna ze-wnêtrzna) do punktu pro-stion (P – najbardziej do przodu wysuniêty punkt trzonów obustronnych koœ-ci siekaczowych). Szero-koœæ czaszki zawiera siê pomiêdzy obustronnymi punktami zygion (Zy – najbardziej bocznie wysu-niêty punkt ³uku jarzmowe-go) (ryc. 1). Pomiary u zwie-rz¹t ¿ywych wykonano w oparciu o punkty ³atwe do palpa-cyjnego ustalenia i opracowane na podstawie metod sto-sowanych w kraniometrii. Pozwala to na porównanie in-formacji zamieszczonych w literaturze z otrzymanymi wy-nikami. Jako punkty pomiarowe przyjêto: wierzcho³ek nosa (P); najdalej do ty³u wysuniêt¹ czêœæ grzebienia strza³ko-wego zewnêtrznego (A) oraz najbardziej bocznie po³o¿o-ny fragment ³uku jarzmowego (Zy). W zwi¹zku z tym, po-miar d³ugoœci g³owy traktowano jako równorzêdny ocenia-nej w kraniometrii odleg³oœci AP, natomiast szerokoœæ g³o-wy odpowiada odcinkowi ZyZy (ryc. 2).

W oparciu o uzyskane dane, na podstawie wzoru wyliczono wartoœci wzglêdne – indeksy czaszkowe, powszechnie stosowane do okreœlenia morfo-typu psa (1-5, 8, 13, 14, 16). Zakres wartoœci indeksu czasz-kowego dla osobników brachycefaliczych mieœci siê w gra-nicach 80-100 (9).

Wyniki i omówienie

Psy reprezentuj¹ce morfotyp brachycefaliczny cha-rakteryzuje specyficzna budowa g³owy. Wynika to przede wszystkim z wyraŸnego skrócenia koœæca twa-rzy, a w konsekwencji z mocnego rozbudowania skle-pienia czaszki. Te dwie podstawowe cechy osteolo-giczne determinuj¹ nastêpne zmiany morfoloosteolo-giczne. Dotyczy to, miêdzy innymi, usytuowania oczodo³ów z ich zawartoœci¹, struktur uk³adaj¹cych siê na terenie Ryc. 1. Czaszka psa rasy buldog francuski; A – widok z góry, B – widok z boku. Punkty

pomia-rowe – oznaczenia w tekœcie

Ryc. 2. G³owa psa rasy buldog francuski. A – widok z góry, B – widok z boku. Punkty pomiaro-we – oznaczenia w tekœcie A A A A ZyZy × 100 AP

jamy czaszkowej, jamy nosowej oraz jamy ustnej (6, 12, 15). Wœród koœci buduj¹cych twarz znacznemu skróceniu ulega koœæ siekaczowa (os incisivum) oraz szczêka (maxilla), najczêœciej w po³¹czeniu z ¿uchw¹ (mandibula). W konsekwencji obserwuje siê u tych psów znaczne zmiany w liczbie poszczególnych kate-gorii zêbów oraz odmienne ich rozmieszczenie w wyrostkach zê-bodo³owych (processus alveolares) wspomnianych koœci.

Powszechnie uznany wzór uzêbienia sta³ego psa opisano jako (5-7, 11, 16, 17). Zêby przedtrzonowe i trzonowe okreœlane s¹ wspólnym mianem zêbów policzkowych (5, 7, 16, 17). Ca³ko-wita liczba zêbów sta³ych wynosi wiêc 42.

Wœród 45 przebadanych psów tylko u jednego (2,22%) wyst¹-pi³o kompletne, zgodne z przedstawionym wzorem, uzêbienie w obu ³ukach zêbowych. U wszystkich pozosta³ych osobników (97,78%) stwierdzono ró¿ne zmiany w liczebnoœci zêbów.

Najczêœciej redukcja w uzêbieniu dotyczy³a zêbów policzko-wych ³uku dolnego (93,33%). W wspomnianym ³uku u 66,67% przebadanych osobników stwierdzono symetryczny brak pierw-szych zêbów przedtrzonowych (P₁) z jednoczesn¹ nieobecnoœci¹ trzecich zêbów trzonowych (M₃) (ryc. 3). Redukcji tej móg³ to-warzyszyæ dodatkowo brak innych zêbów w ró¿nych kombina-cjach (26,67%). W omawianym ³uku zêbowym stwierdzono u 10 osobników (22,22%) redukcjê liczby zêbów siecznych, w tym u 6 (13,33%) psów

doty-czy³a ona symetrycznego braku I₁ (ryc. 4).

Zmniejszon¹ liczbê zê-bów w ³uku zêbowym górnym obserwowano znacznie rzadziej. Naj-czêœciej stwierdzono sy-metryczny brak pierw-szych zêbów przedtrzo-nowych P1 _(35,56%)

(ryc. 5). Wœród nich dodatkowo u 7 psów (15,56%) redukcja doty-czy³a g³ównie drugich zêbów przedtrzonowych P2_{. W przebadanej grupie}

psów nie zaobserwowano braków wœród zêbów siecz-nych ³uku zêbowego górnego.

Na uwagê zas³uguje fakt, i¿ u 8,89% psów obser-wowano jednoczesny obustronny brak P1 _³uku

górne-go oraz P₁ i M₃ ³uku dolnego. Najmniej zêbów, bo tyl-ko 30, stwierdzono u dwóch samic nr 32 i nr 37 w wieku, odpowiednio, 10 i 5 lat (tab. 1, 2). Braki do-tyczy³y zêbów przedtrzonowych i trzonowych w obu ³ukach zêbowych oraz zêbów siecznych w ³uku zêbo-wym dolnym.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e u wszystkich przebadanych psów stwierdzono obecnoœæ zêbów ³amaczy (P4_/M

1).

Kompletne uzêbienie w ³uku dolnym odnotowano tyl-ko u 6,67% osobników, natomiast w ³uku zêbowym górnym u 42,22%.

U wszystkich badanych osobników obserwowano ró¿nego stopnia rotacjê zêbów w stosunku do

wyrost-Ryc. 3. £uk zêbowy dolny; strona lewa – brak zêbów P1, P2 i M3

Ryc. 4. £uk zêbowy dolny; odmiany ustawienia zêbów siecznych

Ryc. 5. £uki zêbowe górne – symetryczny brak P1_{; rotacja}

zêbów 3142

ków zêbodo³owych. Przemieszczenie to dotyczy³o ka¿-dej kategorii zêbów, obejmuj¹c ca³e ³uki zêbowe lub ich czêœci. Rotacja czêœciowa dotyczy³a g³ównie zê-bów policzkowych, a wœród nich czêœciej przedtrzo-nowych, rzadziej trzonowych obu ³uków zêbowych. Zmiana ustawienia zêbów w stosunku do wyrostków zêbodo³owych dotyczy³a przede wszystkim drugiego i trzeciego przedtrzonowca. Zêby te uk³ada³y siê w p³aszczyŸnie poprzecznej, skoœnie lub prawie rów-nolegle do siebie. Takie przemieszczenie powoduje, ¿e wspomniane ³uki przybieraj¹ charakterystyczny kszta³t litery „S”, szczególnie dobrze wyra¿one w ³uku górnym. W konsekwencji takiego przemieszczenia zê-bów mog¹ powstawaæ wyraŸne diastemy pomiêdzy po-szczególnymi kategoriami zêbów, a tak¿e w obrêbie ka¿dej z nich (ryc. 5). Nale¿y zaznaczyæ, ¿e rotacja zêba policzkowego powoduje przesuniêcie jego przed-niego korzenia w kierunku p³aszczyzny poœrodkowej. Przemieszczenie zêbów siecznych dotyczy³o g³ównie zêbów ³uku dolnego. W przypadku osobników z pe³-n¹ ich liczb¹, uk³ada³y siê one w dwóch rzêdach. Na-tomiast u osobników ze stwierdzonym symetrycznym brakiem I₁, pozosta³e zêby tej kategorii ustawione by³y razem z k³ami prawie w linii prostej (ryc. 4).

Prawid³owe ustawienie zêbów w ³ukach zêbowych, osadzonych w zêbodo³ach pod odpowiednimi k¹tami i nie spychaj¹cych siê wzajemnie jest warunkiem w³aœ-ciwej ich efektywnoœci. Natomiast rotacja zêbów, ich przemieszczenie oraz powstawanie diastem mog¹ byæ przyczyn¹ wadliwego formowania kêsów pokarmo-wych oraz wynikaj¹cych z tego zaburzeñ ze strony uk³adu trawiennego. Nieprawid³owo ustawione wzglê-dem siebie zêby sieczne obu ³uków zêbowych nie mog¹ dzia³aæ na zasadzie kleszczy (zgryz no¿ycowy). Osob-niki z tak¹ zmian¹ wymagaj¹ czêsto specjalnie przy-gotowanego pokarmu. Rotacja zêbów policzkowych powoduje, ¿e odk³adaj¹cy siê kamieñ nazêbny mo¿e lokalizowaæ siê tak¿e na podniebieniu twardym, wy-wo³uj¹c tym samym wiêkszy dyskomfort danego osob-nika. Usuwanie takich zmian, z racji bogatego una-czynienia b³ony œluzowej, mo¿e byæ zwi¹zane z obfi-tym krwawieniem. Skoœne lub nawet równoleg³e usta-wienie zêbów w stosunku do wyrostka zêbodo³owe-go, poci¹gaj¹ce za sob¹ równie¿ przemieszczenie ko-rzeni ma wp³yw na technikê ich ekstrakcji.

Przyjêta dla psów liczba sta³ych zêbów policzko-wych wynosi 6 w ³uku górnym i 7 w dolnym. Przepro-wadzone badania wskazuj¹, ¿e u osobników brachy-cefalicznych powszechnie wystêpuje ich redukcja oraz rotacja wzglêdem wyrostków zêbodo³owych. Obser-wacje w³asne sugeruj¹, ¿e za prawid³owy wzór zêbów sta³ych u tego morfotypu nale¿y uznaæ tak¿e zapis . Fakt ten powinien byæ brany pod uwagê przez kynologów w ocenie utrzymania standardu rasy u po-szczególnych osobników. Zêby s¹ tak¿e markerami ustalenia topografii okreœlonych struktur, zarówno w zakresie anatomii prawid³owej, jak i patologicznej.

Traktuje siê je równie¿ jako odnoœniki w badaniach obrazowych, szczególnie w technikach obrazowania warstwami (np. tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny). W przypadku psów reprezentuj¹cych morfotyp brachycefaliczny przy interpretacji obrazów generowanych w tych badaniach, opisach patologicz-nych oraz morfologii prawid³owej omówione zagad-nienia powinny byæ bezwzglêdnie brane pod uwagê.

Piœmiennictwo

1.Alpak H., Mutus R., Onar V.: Correlation analysis of the skull and longe bone measurement of the dog. Ann. Anat. 2004, 4, 323-330.

2.Brehm H., Loeffler K., Komeyli H.: Schädelformen beim Hund. Zbl. Vet. Med. C 1985, 14, 324-331.

3.Driesch A.: A guide to the measurment of animal bones from archeological. Paebody Museum Bulletin. Paebody Museum Archeology and Ethnology, Harvard 1976.

4.Dyce K. M., Sack W. O., Wensing C. J. G.: Textbook of Veterinary Anatomy. Saunders W. B. Company, Philadelphia 1987.

5.Evans H. E.: Miller’s anatomy of the dog. Sounders W. B. Company, Phila-delphia, Pennsylvania 1993.

6.Grandjean D.: The Royal Canin Dog Encyclopedia. Small&Toys Breeds. Aniwa Publishing, Paris 2006.

7.König H. E., Liebich H.-G.: Veterinary Anatomy of Domestic Mammals. Schattauer GmbH, Stuttgart 2007.

8.Kupczyñska M.: Clinical anatomy of the nasal cavity and frontal sinus in the domesticated dog (Canis lupus f. domestica). WULS-SGGW Press, Warsaw 2007.

9.Kupczyñska M., W¹sowicz M., Barszcz K., Pob³ocki P., Michalczuk A.: Przy-¿yciowe kryteria morfometryczne g³owy psów brachycefalicznych. Medycy-na Wet. 2008, 64, 702-706.

10.Lasota-Moskalewska A.: Zwierzêta udomowione w dziejach cz³owieka. Wyd. Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005.

11.Mulligan T. W., Aller M. S., Williams C. A.: Atlas of Canine and Feline Dental Radiography. Veterinary Learning Systems, Yardley, Pennsylvania 1998.

12.Nomenklature of dog breeds FCI. Systematyka ras wg FCI z uwzglêdnieniem mianownictwa ras. Zwi¹zek Kynologiczny w Polsce, Warszawa 2003. 13.Onar V.: A Morphometric study of the skull of the German Shepherd Dog

(Alsatian). Anat. Histol. Embryol. 1999, 28, 253-256.

14.Onar V., Özcan S., Pazvant G.: Skull typology of adult male Kangal Dogs. Anat. Histol. Embryol. 2001, 30, 41-48.

15.Rousselet-Blanc P.: Librairie Larousse – Encyklopedia. Pies. Delta W-Z, Warszawa 2002.

16.Sisson S., Grossman J. D.: The Anatomy of the Domestic Animals. Sounders W. B. Company, Philadelphia 1953.

17.Tutt C.: Small Animal Dentistry. A Manual of Techniques. Blackwell Publi-shing, Oxford 2006.

Adres autora: dr hab. Marta Kupczyñska, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa; e-mail: marta_kupczynska@sggw.pl

3132 3132